Derechos del coleutivu LGBT n'España
Plantía:Ficha de derechos LGBT La homosexualidá n'España nun tuvo un tratamientu uniforme y afíxose en cada dómina a les idees y condiciones reinantes. Dende la sexualidá romana, na que tenía más importancia l'actu sexual y les rellaciones de poder, hasta la concepción moderna del homosexual como una forma de sexualidá ya inclusive como una forma de ser propia, hubo munchos cambeos y evoluciones. La principal foi la influencia de la ideoloxía cristiana que caracterizó la sexualidá como un actu destináu a la procreación, polo que cualquier actividá sexual que nun tenía como propósitu facilitala, xulgábase pecaminosa y contraria a la llei de Dios. Esta evolución llegó al puntu de que s'identificaba la llamada sodomía cola traición al Estáu y castigábase cola muerte na foguera. El puntu d'inflexón d'esta enclín representar la Ilustración, na que les llibertaes individuales empiecen a cobrar importancia, esaniciándose en 1822 la sodomía del Códigu Penal d'España. La evolución escontra l'aceptación de la homosexualidá, difícil y lenta, viose atayada pola Guerra Civil y la dictadura franquista, qu'introdució una feroz represión de los denominaos violetes. Tres la dictadura, la evolución escontra l'aceptación siguió, anque la homofobia sigui siendo una fuercia poderoso na sociedá española. En 2005, España convertir nel tercer país del mundu tres los Países Baxos y Bélxica n'aprobar el matrimoniu ente persones del mesmu sexu y tien una de les llexislaciones más progresistes tocantes a temes qu'afecten a la comunidá LGBT, como l'adopción.[1][2] Amás, la cultura LGBT española trespasó fronteres con películes de direutores como Pedro Almodóvar y acontecimientos como'l Europride 2007 celebráu en Madrid.[3][4][5] Anguaño España ye'l país onde los homosexuales esfruten d'una mayor aceptación nel mundu, hasta un 89% de la población reconoz y defende los derechos de los homosexuales.[6] La visibilidá de los homosexuales llegó hasta partes de la sociedá qu'enantes s'atopaben vedaes: l'exércitu, la Guardia Civil, la judicatura, el sacerdociu, anque n'otros sectores, como'l fútbol, inda nun se produció.[7]
Los romanos[editar | editar la fonte]
Los romanos traxeron, xunto a los demás elementos de la so cultura, la so moralidá sexual.[8] Na sexualidá romana yera más importante'l estatus que la persona. Asina, los homes podíen enfusar a esclavos, eunucos, prostitutos de la mesma forma qu'a esclaves, concubinas o prostitutes. Sicasí, nengún ciudadanu de reputación dexaría qu'otru home enfusar, independientemente de la edá o'l estatus.[9] La distinción yera estricta ente l'homosexual activu (que dacuando se chaba con muyeres y dacuando con homes) y el pasivu, que yera vistu como servil y amuyeráu. Esta moralidá foi usada por casu contra César, que los sos supuestos escarceos col rei de Bitinia taben en boca de toa Roma.[10] Polo xeneral, en Roma apoderaba una forma de homosexualidá bien similar a la practicada polos griegos.
El lesbianismu tamién yera conocíu,[8] tanto ente muyeres femenines que compartíen el sexu con otres muyeres ensin más, como'l tribadismu, nel que muyeres d'aspeutu masculín desempeñaben actividaes masculines, incluyendo la llucha, la caza y la rellación con muyeres.
Marcu Valerio Marcial,[10] un gran poeta y lletráu hispanorromano, creció y educóse en Bílbilis (próxima a Calatayud), pero pasó gran parte de la so vida en Roma. Ellí caracterizó la vida romana n'epigrames y poemes. Nuna primer persona ficticia fala de los costumes sexuales y de recibir felaciones tantu d'homes como de muyeres.
Otru exemplu ye Adriano,[11] unu de los emperadores romanos nacíos en Hispania, concretamente n'Itálica (actual Santiponce). Foi emperador del 117 al 138. Tuvo a un famosu amigu, Antínoo o Antonius, al que divinizó y en que'l so honor, tres la so muerte accidental nel Nilu, construyó la ciudá d'Antinópolis o Antínoe n'Exiptu.[11]
La llegada del cristianismu[editar | editar la fonte]
La moralidá romana yá camudara escontra'l sieglu IV, nel que Amiano Marcelino critica amargamente les costumes sexuales de los taifali, una tribu asitiada ente los Cárpatos y el Mar Negru, que praticaba la homosexualidá como los griegos.[12] En 342 los emperadores Constantino y Constancio introducieron una llei pa castigar la homosexualidá pasiva, posiblemente cola capadura, llei que foi ampliada nel 390 por Teodosio, que dexa quemar na foguera a tolos homosexuales pasivos que trabayaben en chamizues. En 438 la llei foi ampliada a tolos homosexuales pasivos y nel 533 Xustinianu castigaba cualquier actu homosexual cola capadura y la foguera, llei que se fixo más estricta nel 559.[13]
Diéronse trés razones pa esti cambéu d'actitú. Procopio de Cesarea, historiador de la corte de Xustinianu, consideró que tres les lleis había motivos políticos, yá que dexaron a Xustinianu esaniciar a enemigos políticos, quedase coles sos propiedaes y nun tuvieron muncha eficacia esaniciando la homosexualidá ente la xente corriente.[12] La segunda razón y quiciabes la de más pesu, sería la estensión del cristianismu dientro de la sociedá romana, que foi asumiendo'l paradigma cristianu de que'l sexu tien de sirvir puramente pa la reproducción.[13] Colin Spencer, nel so llibru Homosexuality. A history, señala otra posible razón: l'intentu d'aumentar la presión reproductiva sobre los individuos. Esti fenómenu taría combináu cola estensión del estoicismu nel Imperiu.[12]
Hasta l'añu 313 nun hubo una doctrina común nel cristianismu sobre la homosexualidá,[12] pero enantes San Pablo yá criticara la homosexualidá como contra natura:
Y de la mesma tamién los homes, dexando l'usu natural de les muyeres, encender nes sos concupiscencies los unos colos otros, cometiendo coses nefandas homes con homes, y recibiendo en sí mesmos el pagu que convieno al so tresmanamientu.
Adulces los clérigos fueron creando una serie de testos nos que se condergaba la homosexualidá y el sexu polo xeneral nos términos más enérxicos, lluchando contra lo qu'hasta esi momentu nun se considerara un problema. En delles ocasiones viéronse práutiques homosexuales dientro de la ilesia a pesar de que la doctrina cristiana ta en contra d'esta sexualidá. Estes rellaciones tamién afectaron a prominentes miembros de la ilesia primitiva. [14] Per otra parte identificóse a la homosexualidá cola herexía dende bien llueu, non yá por causa de motivos políticos, sinón tamién por cuenta de los rituales de delles sectes gnóstiques o del maniqueísmu, que, según san Agustín, practicaben ritos homosexuales.[12]
Los visigodos[editar | editar la fonte]
Los pueblos xermánicos suburdiaben la homosexualidá pasiva y les muyeres, que s'atopaben nel mesmu nivel que los babayos» y los esclavos, y glorificaban la camaradería guerrera ente homes. Sicasí, nos países escandinavos hai noticies de sacerdotes travestidos y amuyeraos y los dioses nórdicos, los Æsir, incluyendo a Thor y Odín, que consiguíen conocencies arcanes bebiendo semen.[12]
Mientres l'Alta Edá Media, les actitúes frente a la homosexualidá qu'esistieren nel Imperiu romanu básicamente caltuviéronse. Conócense casos claros d'homosexualidá, que magar nun yera aceptada, tampoco sufría consecuencies. Ye'l casu del rei de los francos salios, Clodoveo I, que nel sieglu VI, el día del so bautizu, confesó rellaciones con homes o Alcuino de York, el poeta anglosaxón del sieglu IX que los sos versos y cartes destilan homoerotismu. Pero adulces la moralidá cristiana, bien amestada a la sexualidá y basada na idea xudía de que'l sexu yera puramente pa la reproducción,¿Quién lo dixo? foise convirtiendo nun complexu treme de disposiciones canóniques qu'influyó fuertemente na llegalidá vixente.[12]
Unu de los primeros cuerpos llegales que consideraba un crime la homosexualidá masculina n'Europa foi'l Liber Iudiciorum (o Lex Visigothorum), que se promulgó nel sieglu VII.[15] La llei visigoda contenida en dichu códigu (L. 3,5,6) castigaba la llamada sodomía col destierru y la capadura. Dientro de la sodomía incluyíense tolos crímenes sexuales consideraos non naturales, ente los que se cuntaben la homosexualidá masculina, el sexu añal (heterosexual y homosexual) y la zoofilia. El lesbianismu namái yera consideráu sodomía si incluyía preseos fálicos.[15]
Foi'l rei Chindasvinto (642-653) el qu'impunxo pa la homosexualidá la pena de capadura. Esta pena yera desconocida nes lleis visigodes, sacante para los xudíos que practicaben la circuncisión. Amás de sufrir la capadura, el reu yera apurríu al obispu local por que lu desterrara. Si yera casáu, el matrimoniu quedaba anuláu, la dote yera devuelta a la muyer y los bienes partíos ente los herederos.[16]
En 693 Égica ordenó a los obispos reconsiderar la cuestión de la homosexualidá. Axuntáu'l XVI Concilio de Toledo esi mesmu añu, los prelaos amburando nel celu del Señor afirmaron que ye bien conocíu que munchos homes tán infestaos pol mal de la sodomía.[16]
[...] Porque esta aciaga práctica y el viciu del pecáu sodomítico paez haber inficionado a munchos, nós, pa extirpar el costume d'esta práctica vergonzosa [...], toos de común alcuerdu, sancionamos que tolos qu'apaecieren executores d'una aición tan criminal, y tolos que se topar entemecíos nestes torpeces y, obrando contra naturaleza, homes con homes cometieren esta torpeza, si dalgunu fuera obispu, presbíteru o diáconu, va ser condergáu a destierru perpetuu; por si a otres persones de cualesquier orde o grau topar complicaes en crímenes tan afrentosos, van sufrir [...], correxíos con cien azotes y vergonzosamente rasuraos, el destierru perpetuu [...][17]
La insistencia de la Iglesia visigoda en tratar de la tema y el fechu d'encetalo, con severes penes, nel máximu foru llexislativu d'entós, el Concilio, denotan que la práctica carnal ente individuos del mesmu sexu yera bien común. En vista de la estensión de les práutiques homoerótiques, los obispos alcordaron confirmar el severu castigu ordenáu por Chindasvinto, añediendo cien latigazo y la decalvación. Amás el destierru tenía de ser a perpetuidad. El concilio reconoció que la homosexualidá tamién se daba ente los obispos, sacerdotes y diáconos, pero decretó penes muncho más nidies pa estos casos: los culpables teníen de ser a cencielles secularizados y desterraos. Darréu Égica estendió a los clérigos la pena de capadura y les demás impuestes pol concilio a los llaicos,[16] sicasí, nun periodu yá decadente y de debilidá de les autoridaes, la llei nun solía cumplise.
La Edá Media musulmana[editar | editar la fonte]
La civilización d'Al-Ándalus foi bien tolerante tocantes a la sexualidá, al contrariu que los sos vecinos cristianos del norte, a esceición del intervalu creáu polos almorávides y sobremanera los almohades.[18] Paradóxicamente, el Corán prohibe la homosexualidá, llegando inclusive a la pena de muerte, pero les sociedaes musulmanes, tantu de la península Ibérica como del restu del mundu musulmán, nun siguíen esta regla. Na Risala fi-l-Fiqh, un compendiu de Derechu islámicu ellaboráu por Ibn Abi Zayd, alfaquí de la escuela Malikí, esprésase que l'home que xaciera con un varón mayor d'edá y que consintiera, provocaría la lapidación de dambos.[19]
Grandes gobernantes como Abderramán III, Al-Hakem II, Hisham II y Al-Mutamid tuvieron como amantes a rapazos. Llegar al estremu de que, p'asegurar la descendencia, hubo qu'amarutar a una rapaza de mozu pa seducir a Al-Hakem II.[20] Esti costumes tamién taben estendíes ente la nobleza y les clases más altes.[21]
Pa faese una idea del ambiente, Abdelwahab Bouhdiba describe la siguiente situación na so Sexuality in Islam (Sexualidá nel islam), refiriéndose sobremanera al Califatu de Córdoba.
Esistíen nos arrabaldes de les ciudaes, o nel campu cercano, llugares de paséu bien frecuentaos, con tabiernes y acueductos al campu nes finques dependientes de castiellos bizantinos, romanos o perses, o entá de monesterios cristianos. Siguiendo la meyor tradición vinícola, los monxos nun dexaben d'abastecer d'arrogantes botelles y de moces guapes a los 'allegres compañeros de la sinceridá', los fityāna sidqin de quien fala Abū Nuwās. Estes tabiernes yeren llugares onde se sirvía los placer multiforme ensin vergüenza y ensin exclusividad. Cantadores, bailadores, xugadores, pero tamién nuevos apurríos al prestar, allegres pederastes y lesbianes ensin cuidu, enseñaron ellí l'arte de gociar a una mocedá a la cual l'Islam llibrara de too sentimientu de vergüenza o culpaDaniel Eisenberg, El buen amor heterosexual de Juan Ruiz[22]
Ello ye que ye conocíu que la prostitución masculina tuvo meyor paga que la femenina mientres dalgún tiempu.[21]
Tamién hai testos que conderguen la homosexualidá y Ahmad ibn Yusuf al Tayfashi nel so Nuzhat-al-Albab (El prestu de los corazones) cunta que los homes que busquen otros de la so mesma edá tienen vides curties, yá que s'arriesguen a ser robaos o asesinaos. Los cuentos incluyíos nel Nuzhat-al-Albab pueden sirvir pa probar que l'actitú de la sociedá islámica escontra la homosexualidá yera positiva, negativa o indiferente. L'autor Colin Spencer comenta que ye posible que los trés actitúes diérense coles mesmes.[12]
El lesbianismu tamién yera común, sobremanera nos harénes, anque naturalmente les rellaciones calteníense discretamente yá que esi tipu de rellación podía emplegase nes intrigues polítiques.[12] Delles muyeres d'Al-Ándalus privilexaes teníen accesu a la educación y esisten dos antología modernes de poesía escrita por muyeres, de Teresa Garulo y de Maḥmud Subḥ,[23][24] nes que l'amor ente muyeres apaez tratáu con normalidá.[21]
Poesía homoerótica hispanoárabe[editar | editar la fonte]
Sicasí, les noticies que se caltienen sobre la homosexualidá son poques. La mayoría de la información provién de la poesía homoerótica hispanoárabe, que foi tan popular como los sos equivalentes de Próximu Oriente. Esta poesía foi redescubierta n'occidente na década de 1920, cola publicación del estudiu Poemes arabigoandaluces d'Emilio García Gómez.[21]
Davezu dedicábase a mozos imberbes de clases inferiores, esclavos o cristianos, que la so guapura y gracia allabar en versu, anque esisten bastantes casos de poemes dedicaos ente homes adultos.[21] Los mozos suelen nomase como «gacela» o «corzu» y fálase de cutiu sobre'l bozo, la primera pelusilla de la barba, col que los efebos lleguen a la culminación de la so guapura.[25]
Ente los poetes hai que destacar a Ibn Hazm y el so llibru El collar del palombu, nel que s'axunten una serie de poemes y anécdotes sobre los asuntos amorosos tanto hetero como homosexuales del autor y los sos contemporáneos. El llibru dexa entever les costumes amoroses nes cortes y l'aristocracia andalusí.[21] Otros poetes importantes fueron el rei de Sevilla Al-Mu'tamid, Ben Quzmán, Ibn Sara As-Santariní, Ben Sahl de Sevilla y Marŷ al-Kuḥl.[25] Como exemplu, un poema d'Ibn Hānin' Al-Andalusī, traducíu por Josefina Veglison Elías de Molins y publicáu en 1997 en La poesía árabe clásica:[26]
Muyer, non me injuries.
Nin Hind nin Zaynab[27] sedúcenme.
Siento enclín, sicasí, por un corzu
que les sos cualidaes toes nagüen por:
nun tarrez la menstruación,
nun sufre embaranzu
nin ante mi vese la.Ibn Hānin' Al-Andalusī[26]
Poesía homoerótica hispanojudía[editar | editar la fonte]
Dientro de la rellumanza medieval de la cultura xudía afayóse, gracies a los estudios de Jefim Schirmann y Norman Roth, que'l homoerotismu y l'homosexualidá tuvieron una gran importancia dientro de la sociedá xudía de la dómina. La cultura xudía ibérica tuvo'l so cume mientres el sieglu XI nel reinu de Granada, dómina na que la homosexualidá estender de tal forma ente l'aristocracia, que puede falase de que yera daqué habitual. Ello ye que na cultura cristiana y mientres sieglos XIII al XV y hasta'l sieglu XVII, asimilábase'l xudaísmu cola perversión sexual y l'homosexualidá, como atestigua la poesía satírica de la dómina.[28]
La poesía homoerótica hispanojudía tuvo una estensión pocu conocida por cuenta de tar escrita n'hebréu na so mayoría y a que gran parte ta ensin traducir. Los autores, que declaren el so amor tanto a rapazos como a homes adultos, yeren inclusive importantes líderes de la comunidá o rabinos como ye'l casu d'Ibn Gabirol, Samuel hai-Naguid, Moisés Ibn Ezra y Judah hai-Levi.[28]
La Edá Media cristiana[editar | editar la fonte]
La Reconquista reintrodució la moral cristiana na sociedá española; sicasí, hasta la llegada de los Reis Católicos hubo una tolerancia relativa, sobremanera ente les clases más pudientes.[29] Paradóxicamente, mientres los musulmanes del sieglu XII criticaben l'afición del cleru cristianu pola sodomía,[12] la cultura cristiana consideraba a los musulmanes del sur como blandos, débiles y dexeneraos, ejemplificado nel usu de prisioneros cristianos como esclavos sexuales. L'exemplu más conocíu yera'l del mártir San Pelayo, que foi executáu por aguantar se a les meyores de Abderramán III.[21]
El tonu, que fuera relativamente lliberal hasta'l sieglu XI, empezó a camudar mientres el sieglu XII. San Raimundo de Peñafort define'l términu «contra natura» y diz que toa práctica sexual que nun ta realizada por un home y una muyer usando los órganos apropiaos «tienen de ser refugaes y, si ensin castigar, tienen de ser condergaes severamente como un pecáu». Empezar a confundir la usura, la herexía, el xudaísmu y la sodomía y apaecen ente 1250 y 1300 les primeres lleis que conderguen la sodomía a la pena de muerte en cuasi toa Europa. Nun esisten munches pruebes de qu'eses lleis llegar a utilizar de forma estensa, pero emplegar como arma política.[12]
Les úniques evidencies que se conocen correspuenden al Reinu de Navarra. En 1290 quemar a un moru n'Arguedas por «xacer con otros». En 1345 quemar a Juce Abolfaça y Simuel Nahamán, dos xudíos d'Olite, por cometer el pecáu sodomítico. Los presos fueron torturaos pa llograr les confesiones, acompañaos al llugar de la quema por un cortexu de 20 persones, ente que un músicu tocaba'l añafil. En 1346 amburó un tal Pascoal de Rojas en Tudela por «herexía col so cuerpu». Finalmente sábese del casu d'un sirviente de 1373 que foi descubiertu cometiendo sodomía con otru sirviente.[30]
Nel sieglu XIII, les Siete Partíes d'Alfonsu X el Sabiu aplicaben la pena de muerte a los pecaos contra natura. Les Partíes incorporaben elementos del Códigu de Xustinianu, que, como se vio más arriba, yá condergaba la homosexualidá.
Sodomitico dizen al pecáu en que cayen los omes yaziendo unos con otros contra natura, y costume natural. Y porque de tal pecáu nacen munchos males na tierra, do se faze, y ye cosa q[ue] pesa enforma a Dios col [...] Queremos equí dezir apartadamente deste [...] y quien puede acusar, y ante quien. Et que pena merescen los fazedores y los consentidores.
Lei I. Onde tomo esti nome el pecáu que dize sodomitico, y quantos males vienen del. Sodoma, y Gomorra fueron dos ciudaes antigües pobladad de bien male xente, y tanta foi la maldá de los omes que bivian nelles q[ue] porq[ue] usavan aq[eu]l pecáu q[ue] ye contra natura, los aborrecio el nuesu señor dios, de guisa que sumio dambes les ciudaes con tola xente que hi moraba [...] Y de aq[ue]lla ciudá Sodoma, onde Dios fizo esta maravía tomo esti nombe esti pecáu, que llamen sodomitico [...] Y debese guardar tou ome deste erro, proque nacen del munchos males, y denuesta, y deffama asina mesmu'l q[ue] lo faze [...] por tales yerros embia el nuesu señor Dios sobre la tierra, fame y pestilencia, y tormentos, y otros males munchos que non podria cuntarLei II. Quien pudi acusar a los que sazen el pecáu sodomitico, y ante quien, y que pena merecen aver los sacedores del, y los consentidores. Cada unu del pueblu puede acusar a los omes que hiziessen pecáu contra natura, y esti acusamiento puede ser fechu delantre del judgador do hiziessen tal erro. Y si fóra-y provado deve morrer: tamién el que lo haze, como'l que lo consentir [...] fueres ende, si dalgunu dellos lo oviere a hazer por fuerça, o fuesse menor de catorze años [...] non deve recebir pena, porque los que son forçados nun son en culpa, otru si los menores non entienden que ye tan gra[ve] erro como ye aquel que hazen. Esta mesma pena deve aver tou ome, o toa muger, que yoguiere con bestia, deven de mas matar la bestia pa amortiguar la remembrança del fechu
Titulo XXI
Setena partida, Títulu XXI. «De los que fazen pecáu de luxuria contra naturam»,
en Gregorio López, ed. Los Siete Partíes, Tomu 3, 1555, páx. 72. Archivu Xeneral Indies[31]
Un exemplu del emplegu de la homosexualidá como arma política foi'l procesu contra Ponce Hugo IV de Ampurias que foi oxetu de la roxura del rei Xaime II d'Aragón cuando se negó a proceder contra los templarios, que de la mesma fueren destruyíos pol rei Felipe IV de Francia, col beneplácito papal, gracies a l'acusación de herexía y sodomía. El procesu contra los templarios foi'l primer procesu d'esti tipu realizáu na Europa cristiana.[13]
Unu de los primeros homosexuales conocíos nos reinos cristianos foi l'infante Xaime d'Aragón, primoxénitu de Xaime II d'Aragón.[29] Dende neñu taba previstu'l so matrimoniu con Leonor de Castiella, hermana del rei Alfonso XI de Castiella. Sicasí, en 1319, Jaime comunicó-y a los sos padres qu'arrenunciaba a la corona, a casase y que se dedicaba a la vida relixosa. Tres munchos discutinios, consiguieron convencelo y casóse en Gandesa el 18 d'ochobre de 1319 con Leonor. Sicasí, en cuanto terminó la ceremonia, Jaime arrenunció a la corona nes Cortes xenerales d'Aragón convocaes en Tarragona a favor del so hermanu Alfonso IV d'Aragón y el 23 d'avientu d'esi mesmu añu ingresó nel monesteriu de flaires menores. La hestoria nun-y perdona'l so decisión y retratar como llibertín irresponsable, deshonesto y de llainos y baxos pensamientos:
[...] antes paeció que dexar la dignidá que tenía y la qu'esperaba tener como una pesada y cafiante carga por que con más llibertá pudiera apurrise a tou xéneru de vicios, según dempués conocióse, con gran indignidá non yá de la so casa y sangre, sinón inclusive de la relixón que profesaraAñales de la Corona d'Aragón, Jerónimo Zurita[29]
Otru homosexual de fonduxe real foi Xuan II de Castiella.[29] Paez que la rellación cola so ayo y proteutor Álvaro de Luna pudo ser carnal, como abarruntaba Marañón. Don Álvaro, que yera conocíu pol so bon porte, llegó a tener tanta influencia sobre'l rei que foi nomáu condestable de Castiella en 1422 a pesar de la oposición de la nobleza. La rellación con don Álvaro foise esfreciendo por presiones de la familia y la nobleza, hasta qu'en 1453 robló la so sentencia de muerte. La homosexualidá del rei paez que yera conocida, una y bones los nobles alzáu llamar «putu», sinónimu de sodomita.[29]
El fíu de Xuan II, Enrique IV de Castiella, tamién foi homosexual.[29] Na dómina circulaben numberosos rumores y crítiques sobre les sos requilencies con homes, como los que tuvo con Juan Pacheco o Gómez de Cáceres, ya inclusive hubo unos pocos que fuxeron de la corte pa evitar les meyores del rei, como Miguel de Lucas o Francisco Valdés. Por cuenta de que nun yera capaz de peracabar el matrimoniu cola so esposa Blanca de Navarra, estendióse'l rumor de que yera impotente al traviés de coples de xuglares y cantares atrevíos. El fechu tuvo importantes consecuencies históriques, yá que cuando la segunda esposa, Juana de Portugal, quedó embarazada, les faiciones de nobles opuestes al rei negar a creer que fuera fía d'Enrique y moteyaron a la neña «la Beltranexa», por Beltrán de la Cueva, lo que facilitó considerablemente la xubida al tronu de Sabela la Católica.[29] Ello ye que foi destronáu n'efixe per «putu».[21]
Los exemplos de Xaime d'Aragón, Xuan II y Enrique IV amuesen que mientres esta dómina, n'Europa Occidental, la homosexualidá vivir de forma relativamente lliberal. Precisamente nesta dómina desenvuélvense los «ritos de hermanamiento» (adelphopoiesis o ordo ad fratres faciendum), contratos ente homes que John Boswell identifica con matrimonios, anque nun esisten pruebes de qu'incluyeren rellaciones sexuales ente los contrayentes.[32] Como exemplu, esti contratu de 1031:
Nós, Pedro Didaz y Munio Vandiles, apautamos y alcordamos mutuamente alrodiu de la casa y la ilesia de Santa María de Ordines, que tenemos en xunto y na que compartimos llabor; encargamos de les visites, d'aprovir al so cuidu, de decorar y gobernar les sos instalaciones, llantar y edificar. Ya igualmente compartimos el trabayu del xardín, y d'alimentanos, vistinos y sostenenos a nós mesmos. Y alcordamos que nengún de nós de nada a naide ensin el consentimientu del otru, n'honor de la nuesa amistá, y que vamos estremar per partes iguales el trabayu de la casa y vamos encamentar el trabayu por igual y vamos sostener a los nuesos trabayadores por igual y con dignidá. Y vamos siguir siendo bonos amigos con fe y sinceridá, y con otres persones vamos siguir siendo por igual amigos y enemigos tolos díes y toles nueches, pa siempres. Y si Pedro muerre primero que Munio, va dexar a Munio la propiedá y los documentos. Y si Munio muerre primero que Pedro dexará-y la casa y los documentos.[32]
La Edá Moderna[editar | editar la fonte]
A partir del sieglu XIV empiecen les primeres persecuciones y execuciones en masa d'homosexuales n'Europa, en ciudaes como Venecia, Florencia, Ratisbona, Augsburgu y Basilea, con procesos qu'incluyíen les denuncies anónimu y oral, la tortura como mediu de llogru de más nomes y el castigu moral y físicu, hasta llegar a la pena de muerte.[13] En Castiella sicasí los primeres ajusticiamientos por sodomía nun se daríen hasta 1495.[21] Jerónimo Muntzer, que visitó la península ibérica ente 1494 y 1495, cuntó que se colgar de los pies a los acusaos de sodomía, capábase-yos y de siguío arreyar los testículos al pescuezu.[33]
Los Reis Católicos camudaron el castigu que correspondía a los reos del que se consideraba como'l peor de los delitos contra la moralidá —d'ende que fuera conocíu como'l pecáu "abominable" o "nefando" (el "pecáu que nun se puede nomar")— y qu'hasta entós fuera la castracion y la lapidación.[34] Una pragmática del 22 d'agostu de 1497 ordenó que se-yos aplicara'l castigu que yera más avezáu nel restu d'estaos europeos —ser quemáu vivu—, xunto cola confiscación de los sos bienes.[34][33]
Con éses los Reis Católicos cola promulgación de la Pragmática de 1497 modificaron y endurecieron les lleis sobre la sodomía al alzar la gravedá del crime al nivel de la herexía y la traición, dexando «requisitos evidenciales relaxaos» y instituyendo la tortura sistemática inclusive pal cleru y la nobleza.[31]
Llei I. D. Fernando y Dña Sabela en Medina del Campo a 22 d'agostu de 1497. Pena del delitu nefando; y manera de dar en la so averiguacion y castigu.
Porque ente los otros pecaos y delitos qu'ofienden a Dios el nuesu Señor, y infaman la tierra, especialmente ye'l crime cometíu contra orde natural; contra'l que al les lleis y derechos tienen d'armase pal castigu deste nefando delitu, non dignu de nomar, destruyíos de la orde natural, castigáu pol xuiciu Divín; pol qual la nobleza piérdese, y el corazón acobárdase [...] ya indígnase a dar a home pestilencia y otros tormentos na tierra ...] y porque los antes de agora nun son abondos pa estirpar, y del tou castigar tan abominable delitu [...] y en quanto en Nos sera acuartar tan maldita macula y error [...]
mandamos, que cualquier persona, de cualquier estáu, condicion, preeminencia o dignidá que sía, que cometiera'l delitu nefando contra naturam seyendo nel convencíu por aquella manera de prueba, que segun Derechu ye bastante pa probar el delitu de heregia o crime laesae Majestatis, que seya quemáu en llapaes de fueu nel llugar, y pola Xusticia a quien pertenesciere el conoscimiento y punicion del tal delitu [...] y ensin otra declaracion dalguna, tolos sos bienes asina muebles como raigaños; los cualos dende agora confiscamos, y habemos por confiscados y aplicaos a la nuesa Camara y Fiscu [...]
Reyes Catolicos Premática sobre'l pecáu nefando.
Archivu Xeneral de Simancas Leg. 1, num. 4; Titulo XXX. De la sodomía y bestialidá[31]
Felipe II empioró la situación cola so Pragmática de 1592, na que, magar nun agrava les condenes, si facilita los requerimientos d'evidencia necesarios pa la instrucción: a partir d'esi momentu un testigu basta.[31]
D. Felipe II en Madrid por pragm[atica] de 1592. Prueba privilexada del delitu nefando pa la imposicion de la so pena ordinaria.
Por bien xustes causes al serviciu de Dios [...] y a la bona execucion de la nuesa Real Xusticia, y deseyando extirpar d'estos reynos el abominable y nefando pecáu contra naturam, y que los que lo cometer, sían castigaos [...] ensin que puedan safase nin escusar de la pena establecida por Derechu, lleis y Pragmátiques destos reynos de nun tar abonda probáu'l dichu delitu por non allegar na averiguaciones de testigos contestes por ser de tan gran torpeza y abominacion, y de la so naturaleza de bien dificultosa probanza;
mandamos, que n'el nuesu Conseyu tratárase y confiriera sobre'l remediu juridico que se podia aprovir, por que los que lo cometieren fueren castigaos, anque'l dichu delitu nun fora probáu con testigos, sinón por otres formes establecíes y aprobaes en Derechu, de les quales puediese resultar abondo probanza pa podese imponer nel la pena ordinaria [...]
mandamos, que probandose el pecáu por trés testigos singulares mayores anque caúnu dellos deponga d'actu particular y distintu, o por quatro, anque sían participes del delitu, o carezan otres cualesquier taches que nun sían d'enemistá capital, o polos trés destos, anque carezan taches, y fueren ansimismo participantes [...] tener por bastante probanza; y polla xúlguense [...] de la mesma manera que si fuera probáu con testigos contestes, que depongan d'un mesmu fechu"
Estes sentencies yeren realizaes tantu pola corte en Madrid como por xulgaos municipales como foi'l casu en Málaga o Sevilla. Asina por casu ente 1567 y 1616 quemáronse públicamente a 71 persones per sodomía en Sevilla. Polo xeneral, na Corona d'Aragón y Andalucía yeren más laxos qu'en Castiella na persecución de la homosexualidá. Inclusive hai nicios d'un guetu homosexual en Valencia.[35]
Mientres esti sieglu XVI, tien de resaltase que nel casu de les muyeres lesbianes dalgunos moralistes (por casu, Antonio Gómez) señalaben que la sodomía ente muyeres por aciu l'usu d'un oxetu yera merecedora de foguera, ente que si nun había oxetu podía considerase un atenuante que fixera innecesaria la pena de muerte.[36] Sicasí, pocos yeren los casos conocíos de sodomía ente muyeres ensin l'usu d'un oxetu.[36] Un casu famosu foi'l de Catalina de Belunza y Mariche, acusaes pol Fiscal Xeneral de San Sebastián de sodomía, y absueltes pol Tribunal Supremu Inquisitorial de Madrid tres l'apelación.[36]
[...] enfusase ente sigo como lo fadríen un home y una muyer desnudes, na cama, tocándose y besándose, la una enriba del banduyu o'l banduyu de la otra, un crime que perpetaren en numberoses y diverses causesAcusación del Fiscal Xeneral de San Sebastián nel casu de Catalina de Belunza y Mariche.[36]
Sociedá[editar | editar la fonte]
Mientres el Renacimientu européu y la posterior Ilustración, homes y muyeres pasaben gran parte de la so vida dixebraos del otru sexu, lo que facilitaba les rellaciones afeutives ente persones del mesmu sexu. A pesar de que pueden atopase tou tipu de rellatos y rellaciones, una mayoría paecen ser ente moces y homes mayores. Los procesos por sodomía amuesen a persones con mieu y que nun identifiquen la sodomía colo qu'ellos faen. Ello ye que munchos defendíen arelladamente los sos actos, afirmando que yeren bien comunes. Les rellaciones de cutiu teníen llugar en baños públicos, mesones y posaes.[13] En Madrid, un 70% de los acusaos por sodomía fueren sorprendíos en parques o baños públicos, siendo delles árees del Paséu del Prado les más allegaes. Del restu, la mayoría yeren homes que compartíen vivienda.[37]
En toa Europa, munches rellaciones homosexuales despintábense como una amistá. Esti tipu d'amistá idealizada, descrita con maestría por Montaigne nun ensayu,[38] ye bien distinta de la imaxe moderna de la pallabra. Esta amistá, que se daba sobremanera nes capes altes de la sociedá y nes cortes real y papal, yera descrita de cutiu coles mesmes carauterístiques del amor y se entretejía dientro del conxuntu d'intrigues polítiques y de poder.[13] N'España, el Conde-Duque d'Olivares ordenó que s'esaniciaren les peslleres nos cuartos del Palaciu Real por que los inspeutores pudieren asegurase de que naide tuviera cometiendo actos homosexuales d'ente los cientos de sirvientes y funcionarios.[37]
El lesbianismu tamién yera conocíu n'Europa y en parte, sobremanera ente les muyeres más cultes y de capes sociales más altes, siguíen los modelos d'amistá de la homosexualidá masculina. En capes sociales más baxes, yera común que les muyeres vivieren soles, en grupos con otres muyeres - sobremanera les más probes - o en cases de nobles, onde'l sirvientes dormíen de cutiu en grupos diversos, incluyendo a la señora de la casa y les dames de compañía. Esti tipu de situación dexaba una gran intimidá ente muyeres. Tamién hai nicios de rellaciones ente muyeres ente les prostitutes y nes cárceles.[13]
La Inquisición[editar | editar la fonte]
La Inquisición española, siguiendo los pasos de la Inquisición pontificia medieval, ocupóse de primeres de los delitos de sodomía pero en 1509 el Conseyu de la Suprema ordenó a los tribunales que nun actuaren contra los homosexuales, sacante si taben implicaos en casos de herexía —que yera la competencia esclusiva del Santu Oficiu—.[34] Primeramente hubiera protestes de delles instituciones, como la que presentó la ciudá de Cartaxena en 1504 o la de Murcia al añu siguiente, porque consideraben que la sodomía nun tenía de ser xulgada pola Inquisición sinón polos tribunales ordinarios. Según Joseph Pérez, foi la presión de los poderes civiles —incluyíes les Cortes de Castiella— les qu'obligaron a la Suprema a escluyir la sodomía de la xurisdicción inquisitorial.[33]
Sicasí, la Inquisición de la Corona d'Aragón consiguió que'l papa Clemente VII autorizar en 1524 a escorrer a los "sodomites", independientemente de si yeren herexes o non. Asina, la competencia sobre esti delitu difirió ente la Corona de Castiella —onde los tribunales inquisitoriales cumplieron la orde de la Suprema y nun s'ocuparon del "pecáu nefando", que la so xurisdicción correspondía a los tribunales secular y eclesiásticu ordinarios—, y la d'Aragón, onde la Inquisición foi'l tribunal encargáu d'escorrer a los homosexuales, competencia a la que "enxamás arrenunciaríen [los inquisidores] a pesar de les repitíes quexes formulaes nes Cortes de Monzón de 1533". Amás foi l'únicu tribunal inquisitorial de toa Europa que tenía xurisdicción sobre la sodomía, porque nin la inquisición romana nin la inquisición portuguesa, actuaron sobre ella.[34] Sicasí, hubo dalguna esceición na Corona de Castiella.[39] La bulda papal que dio la xurisdicción de la sodomía a la Inquisición de la Corona d'Aragón, sacante Mallorca y Sicilia, foi roblada'l 24 de febreru de 1524 por Clemente VII.[40]
La Inquisición aragonesa aplicó la pena de ser quemáu vivu a los homosexuales (tanto homes como muyeres), anque a los menores de venticinco años, "que yeren inevitablemente una gran proporción d'estos acusaos", fueron condergaos a galeres en siendo azotaos. Amás el Conseyu de la Suprema conmutó munches sentencies de muerte, especialmente si tratar de miembros del cleru, que, según Henry Kamen, "constituyó siempres una proporción bien alta de los acusaos". La mesma benevolencia amosaron escontra los homosexuales que yeren nobles, como asocedió nel casu de Pedro Luis Garcerán de Borja.[34]
Nos casos más leves, en llugar de la pena de muerte, les condenes fueron la de galeres, azotes, destierru, reclusión,[41] multes y trabayos forzaos. La tortura yera emplegada nos interrogatorios, anque se solía escluyir a los menores de 20 años, y ente 1566 y 1620 torturar a un mínimu de 851 acusaos, d'un total de 3.661.[42] Nel casu de los esclavos, de cutiu yeren condergaos al destierru, inclusive nel casu de ser declaraos inocentes.[42]
De los trés tribunales de la Corona d'Aragón el más severu foi ensin dulda el de Zaragoza. Ente 1570 y 1630 xulgó 543 casos (incluyíos los de "bestialismo" porque la Inquisición contabilizar na mesma categoría que la homosexualidá) de los que 102 remataron cola condena a muerte.[34]
Nos tribunales de Barcelona, Valencia y Zaragoza un 12% de los xulgaos pola inquisición yeren condergaos a muerte na foguera; xulgaos qu'ente 1570 y 1630 fueron unos 1000.[43] En Valencia,[44] de 1566 a 1775 xulgar en total 359 persones, de les que 37 fueron relaxaes, 50 condergaes a galeres, 60 a azotes, 67 a destierru, 17 a reclusión, 17 a multa, 10 a trabayos forzaos y en 62 casos el procesu foi suspendíu o l'acusáu foi absueltu.[42]
Los tribunales aragoneses yeren bien estrictos colos sodomites, ente los que s'incluyíen homes y muyeres. El delitu de sodomía entendía los sexu añal, tanto homosexual como heterosexual, el bestialismo y la penetración de muyeres con oxetos. Munchos de los delitos yeren realizaos contra adolescentes y la mayoría de los acusaos yeren foresteros, italianos o franceses, o cures veníos d'otres zones del país. Na Corona d'Aragón los xuicios teníen qu'incorporar el derechu local, polo que los nomes de los implicaos yeren públicos y los declaraos inocentes frecuentes.[43]
El casu más sonáu foi'l de Pedro Luis Garcerán de Borja Marqués de Navarrés, fíu del duque de Gandía, hermanu de san Francisco de Borja y Gran Maestre de la Orde de Montesa, que foi arrestáu, procesáu y declaráu culpable en 1572 pol Tribunal de Valencia. Paez ser que Pedro Luis Garcerán de Borja había estáu namoráu tiempo antes d'un tal Martín de Castro, un rufián dedicáu a la prostitución y el proxenetismu, tantu d'homes como de muyeres, y que foi sorprendíu na cama col conde de Ribagorza, Juan d'Aragón. Martín de Castro, antes de ser executáu en 1574 na corte, delató a Pedro Luis Garcerán de Borja, dando escabrosos detalles y amosando la so falta d'escupulicios. Garcerán de Borja, que fuera virréi y capitán xeneral de los reinos de Tremecén, Tunicia, Orán y Mazalquivir, viose comprometíu pola crisis interna que sufría la Orde de Montesa, estremada en faiciones, y poles enemistaes creaes al promocionar a favoritos. Felipe II, que foi consultáu pola Inquisición sobre la conveniencia del xuiciu, decidió emplegar el procesu pa dar una lleición a la nobleza llevantina, neutralizando al empar l'alianza de los Borja cola familia real portuguesa. Garcerán de Borja foi condergáu a 10 años de reclusión nel conventu de Montesa y una multa de 6000 ducaos, a razón de 1000 ducaos per añu. Sicasí, yá en 1583, Garcerán de Borja, tres unes disputes internes pola socesión del Gran Maestre na Orde de Montesa, supo congraciarse col Rei y axustó con Felipe II la incorporación a la corona de la última Orde que se caltenía independiente. Como premiu llogró la Encomienda Mayor de Calatrava y en 1591 el Virreinatu de Cataluña, finando en 1592.[29] Según Henry Kamen, dempués d'un procesu que duró trés años, el tribunal de Valencia namái la condergó al pagu d'una fuerte multa, pudiendo volver dempués a ocupar cargos.[34]
Otru casu importante, qu'inclusive va tener trescendencia histórica, foi'l d'Antonio Pérez, secretariu real de Felipe II. Antonio Pérez, que aportó a conocíu como «El Polliscu» en Madrid, xubió na apreciación de Felipe II gracies a la influencia del príncipe de Eboli, el so amante. Tres la cayida en desgracia col rei, Pérez abellugar n'Aragón, ónde la Inquisición procesar, ente otres coses, por sodomía. L'acusación viose confirmada en 1591 pola Inquisición de Madrid, qu'entrugara y torturara al paxe Antón Añón hasta la muerte. Otros casos famosos de la dómina fueron los de don Antonio Manrique, el del príncipe de Ascoli, el de don Fernando de Vera y Vargas, correxidor de Murcia, los de don Luis de Roda, Vicente de Miranda y Diego López de Zúñiga, rector de la Universidá de Salamanca, salvándose estos trés últimos.[29]
La homosexualidá nel arte y na lliteratura[editar | editar la fonte]
Per otra parte, tamién ye la renacencia la dómina na que se redescubre l'heriedu griegu y romana. El homoerotismu y les hestories de conteníu homosexual, como les de Ganímedes y Zeus o d'Apolo y Xacintu, llegaron dende Italia al traviés d'artistes hetero o homosexuales como Leonardo, Michelangelo, Benvenuto Cellini, Caravaggio o Giovanni Antonio Bazzi, moteyáu Il Sodoma.[25] L'asociación italianu-sodomita foi una constante del Sieglu d'Oru y estiéndese hasta'l sieglu XX, nel que Marañón achaca la homosexualidá d'Antonio Pérez al so pasu per Italia.[29] Tal como lo espresó Góngora:[25]
Luis de Góngora y Argote[25]
Na lliteratura del Sieglu d'Oru tamién abonden les burlles, chances y ataques a los sodomites.[25] Como exemplu, unes llinies de Quevedo: [45]
ÚLTIMA DESGRACIA: Finalmente, tan desgraciáu ye'l culu que siendo asina que tolos miembros del cuerpu hanse folgosu y huelgan munches vegaes, los güeyos de la cara gociando de lo formoso, les ñarices de los bonos golores, la boca de lo bien sazonado y besando lo qu'ama, la llingua retozando ente los dientes, allantándose col rir, parolar y con ser pródiga y una vegada que quixo holgar el probe culu quemáronlu.
El mundu del teatru yera especialmente sospechosu. Les obres teníen de cutiu argumentos tresgresores de les bones costumes, onde homes o muyeres vistir coles ropes y actuaben a la manera del sexu contrario, como ye'l casu de la obra El vergonzosu en palaciu de Tirso de Molina, onde'l personaxe de Serafina solicita amores tantu d'homes como de muyeres. Sobremanera yeren frecuentes les obres nes que les muyeres vistir d'home p'aportar a los privilexos d'estos. A lo llargo de los sieglos XVI y XVII hubo diverses lleis qu'intentaron echar la recuarta a tales falcatrúes y que demandaben, por casu, que los empresarios informaren cabalmente del estáu civil de los actores, que les esposes de los actores casaos tuvieren presentes nes representaciones, que los papeles de muyeres tuvieren representaes por rapazu, o, polo contrario, por muyeres, que los homes nun se vistieren de muyeres, etc.[37]
La presión social y les consecuencies llegales llevaron a munchos sodomites a despintar la so orientación y na actualidá namái queden nicios de lo que pudo ser.[46] Como exemplu:
- La sexualidá de Cervantes foi aldericada por Daniel Eisenberg. Eisenberg, emplegando datos blandios que s'atopen na obra cervantina, hai llegando a la conclusión de que Cervantes nun foi homosexual, pero que «tampoco yera heterosexual, nos sentíos en que güei usamos estos términos. Si quixera etiquetáse-y de bisexual [...] nun podría oponeme. Pero esto trai encasillar a Cervantes nun anacrónicu caxellu que nun-y convien, nin na cual sintiérase cómodu. [...] Nun me paez un entusiasta de sexualidá dalguna.»[47]
- De Góngora circulaben polos faladeros de Madrid coplillas que lo llomaben de bujarrón. N'el so poesía atopen munches descripciones de la guapura moceril.[25]
CONTRA DON LUIS DE GONGORA Y LA SO POESIA
Esti cíclope, non sicilïano,
del microcosmo sí, orbe postreru;
esta antípoda cara, que'l so hemisferiu
zona estrema en términu italianu;esti círculu vivu en tou planu;
esti que, siendo solamente cero,
multiplícalu y parte por entero
tou bon abaquista venecianu;el minoculo sí, mas ciegu vulto;
la briguera barbada de melenes;
esti visu del viciu y del insultu;ésti, en quien güei los peos son serenes,
qu'un bujarrón conociéralu apenes.
ésti ye'l culu, en Góngora y en cultu,
Francisco de Quevedo y Villegas.[48]
- Del amigu de Góngora, Juan de Tassis, el conde de Villamediana, los historiadores Alonso Cortés y Gregorio Marañón¿Ónde? dicen que tuvo un xuiciu por sodomía post mortem, que la so documentación pudieron consultar nel Archivu de Simancas, pero que sumió darréu.[29] Bruquetas de Castro, nel so llibru Reyes qu'amaron como reines, llega al puntu de suxurir que l'asesinatu de Villamediana pudo habese por cuenta de que sabía demasiao sobre la supuestes venetaes sodomíticas de Felipe IV.[29] La suerte del conde de Villamediana ye tema d'un llibru de Luis Rosales.[49] El misteriosu asesinatu de Villamediana desamarró una persecución por sodomía nos círculos cercanos. El primeru foi debíu al asesinatu del fíu del conde de Benavente, del que foi acusáu Diego Enríquez, un pariente, que confesó faelo por celu d'otru home al que dambos pretendíen. Otros fueron Luis de Córdoba, primoxénitu del Conde de Cabra que foi muertu a garrote llaín, y Diego Gaytán de Vargas, procurador de Cortes per Salamanca.[29]
- De Sor Juana Inés de la Cruz tamién se dixo que foi lesbiana, tomando como base les intenses amistaes que tuvo con diverses muyeres, la guapura de les cualos allaba na so poesía: «Yo, pos, la mio adorada Filis, / que la to deidá reverencio, / que'l to desdeñu idolatro / y que'l to rigor venero: [...] Ser muyer, nin tar ausente, / nun ye d'amar torga; / pos sabes tu que les almes / alloña ignoren y sexu.»[25]
- Tamién s'especuló cola rellación ente María de Zayas y Sotomayor, novelista, y Ana de Caro, dramaturgu y ensayista. Dambes vivíen xuntes en Madrid, ganando'l so sustentu como escritores, independientes de cualquier home. Diarios, cartes, comentarios de contemporáneos, como Alonso de Castillo Solórzano, y estudiosos modernos, como Maroto Camín, llevaron a pensar que dambes formaben una pareya qu'espresaba'l so amor tanto espiritual como físicamente.[37]
- D'ente los actores, podemos destacar a Cosme Pérez, más conocíu como Juan Rana. D'él sábese por un comentariu contemporaneu que foi deteníu por pecáu nefando, anque foi lliberáu. Como graciosu d'entremeses llegó a tener tal fama, que s'escribíen obres pa él: El doctor Juan Rana de Luis Quiñones de Benavente, Juan Rana poeta d'Antonio de Solís, Juan Rana muyer de Jerónimo de Cáncer o El trunfu de Juan Rana de Pedro Calderón de la Barca, en total fueron 44 obres. A partir de les obres escrites pa él puédese deducir que l'actor tenía de ser amanerado y xugar cola ambigüedá, lo que precisamente-y daba tanto ésitu.[50]
Los entamos de la Edá Contemporánea[editar | editar la fonte]
El costume de xulgar y condergar a los homosexuales caltener hasta la metá del sieglu XVII, momentu a partir del cual yá non realizar execuciones públiques. El fechu esplicar por un cambéu na sensibilidá de la sociedá español y europeo y pol deséu d'evitar dar publicidá al actu sexual: prefería unviase a los acusaos a remar a galeres o al exiliu, evitando un autu de fe públicu. A partir del sieglu XVIII namái dellos casos d'importancia van ser xulgaos.
A partir de los años 30 del sieglu XVII la política de castigos de la Inquisición tamién varió, el númberu de relaxaos y condergaos a galeres, la tortura y los azotes menguaron y aumentaron los destierros, les multes, los trabayos forzaos y les suspensiones: pasárase de la política d'amenorgamientu pol terror a la d'esclusión pura y simple. Los destierros, que formaben el 28,8% de les condenes conocíes, podíen ser temporales o permanentes y solíen referise al territoriu so xurisdicción del Tribunal, anque en casu d'estranxeros, tamién se-yos espulsaba d'España.[42]
Fernando Bruquetas de Castro esplica una parte de la historia d'España, en concretu l'ascensu de Godoy y la invasión francesa, cola homosexualidá de Carlos IV. Na dómina yera vox pópuli que Godoy yera amante de la reina María Lluisa de Parma, pero Bruquetas va más allá al considerar que Godoy tamién tenía amores con Carlos IV. Sería la única manera d'esplicar les aiciones y reaiciones de Carlos IV: «[...] yera gai o tontu, inclusive pue que fuera dambes coses al empar [...]». Sicasí, dellos otros historiadores como Juan Balansó o Emilio Calderón amenorgaron la importancia de la rellación sentimental ente Godoy y María Lluisa nel ascensu del primeru.[29][51]
En 2004 saltó a los periódicos la posibilidá de que'l pintor Francisco de Goya tuviera una rellación homosexual o homoerótica. Nes sos cartes al so amigu íntimu y contable Martín Zapater la historiadora del arte Natacha Seseña quixo ver una rellación homoerótica.[52][53] La demostración taría nunes cartes que se caltuvieron inédites hasta 2004:
Martín mio, coles tos cartes me prevarico... arrampuñaríame a dime contigo porque ye tantu lo que me gustes y tan del mio xeniu que nun ye posible atopar otru y cree que la mio vida sería los que pudiéramos tar xuntos y cazar y chocolatear y gastar los mios ventitrés reales que tengo con sana paz y na to compañía paeceríame la mayor felicidá del mundu (pero qué poltroncitos que volveríamos), y en realidá nun hai otra cosa que pruyir nesti mundu con que si m'escribes por esi estilu espáñesme y faesme pasar unos ratos que toi falando solu y contigo hores (...)
«el que te ama más de lo que pienses» o «to y retuyo, el to Paco Goya» son dalgunes de les espresiones que pueden atopase.[54]
El sieglu XIX y principios del XX[editar | editar la fonte]
Llexislación[editar | editar la fonte]
A principios del sieglu XIX estendieron idees lliberales dende Francia y más tarde estendióse'l krausismu, aniciáu n'Alemaña. Asina, en 1822 publicóse'l primer códigu penal que nun mentaba la sodomía como delitu, mientres el Trieniu lliberal; pero'l códigu foi derogáu pocu dempués. Hasta esi momentu, la sodomía» siempres se refiriera al conceutu antiguu, qu'incluyía tolos actos sexuales non dirixíos a la estricta reproducción. Nun foi hasta 1848, col nuevu códigu penal, que la sodomía sumió definitivamente, fechu que se caltuvo nes nueves versiones de 1850, 1860 y 1870.[55] Sicasí, podíen emplegase otres lleis, como les d'escándalu públicu» o aquellos sobre les faltes contra la moral, el pudor y les bones costumes».[56]
La homosexualidá como delitu foi reintroducíu nel códigu penal de 1928, mientres el reináu d'Alfonso XIII, col artículu 616 del títulu X:[56]
El que, davezu o con escándalu, cometiera actos contrarios al pudor con persones del mesmu sexu va ser castigáu con multa de 1.000 a 10.000 pesetes y inhibición especial pa cargos públicos de seis a doce años.
1.000 a 10.000 pesetes yeren una multa mayor, que namái se podíen dexar los pudientes; los más probes teníen de cumplir nel so llugar una condena carcelaria. Tamién les muyeres fueron nomaes explícitamente nel artículu 613:[56]
Nos delitos d'abusos deshonestos ensin publicidá nin escándalu ente femes, bastara la denuncia de cualesquier d'elles, y si realizar con publicidá o producen escándalu, la de cualquier persona. Nos cometíos ente homes venir# de oficiu.
Esti códigu penal foi derogáu'l 13 d'abril de 1931 pola Segunda República, que reintrodució l'anterior de 1870. En 1932 publicóse un nuevu códigu penal que siguía ensin mentar la homosexualidá, lo que llegalizaba les rellaciones sexuales ente homes, cola esceición del exércitu.[56]
En 1901 tuvo llugar el primer intentu de matrimoniu d'una pareya del mesmu sexu n'España del que se tien constancia rexistral. El 8 de xunu de 1901, Marcela Gracia Ibeas y Elisa Sánchez Loriga, dos muyeres, contraxeron matrimoniu en La Coruña al faese pasar una d'elles por home.[57] A la fin fueron afayaes y tuvieron que fuxir d'España, por cuenta de la imposibilidá d'atopar emplegu, un sistema xudicial que buscaba xulgales y les burlles y homofobia de los sos contemporáneos. Sicasí, el matrimoniu nunca foi anuláu, lo que puede ser por cuenta de que los contemporáneos nun lo dieren por válidu.[57]
N'España, al contrariu que n'Alemaña, nun hubo un movimientu homosexual a principios del sieglu XX que s'opunxera a les persecuciones o que buscara dignificase. La Lliga española pola reforma sexual, creada tardíamente en 1932, foi d'ente les europees la más conservadora socialmente y de les poques que nun incluyó la homosexualidá nel so programa. La homosexualidá caltúvose como un tabú hasta la Guerra Civil.[58] Sicasí, hubo voces aisllaes, como la de José María Llanes Aguilaniedo, qu'en 1904 inclusive se declaraba a favor del matrimoniu pa los homosexuales:
L'homosexual ente individuos de sexu contrario, tan insatisfechu resulta como si topárase aislláu nel desiertu; y un individuu insatisfechu ye a la fin un inútil; nada puede nin fai; ó vien á llocu ó á un obsesu peligrosu. Apariáu, sicasí, con otru homosexual, resulta apangáu y puede ser útil á los demás. La molécula, el verdaderu elementu social, queden tan cerraos nesti casu como nel matrimoniu corriente, pos hai na pareya amor, hai ayuda y sostén, llugar de reparu pa la llucha y prestu perfectu del instintu, la única pruyida.
Si nun se presentara entá esta cuestión, ye induldable que dalgún día, por bien murniu y antipáticu que güei nos paeza, hai de presentase pal so resolución.
¿Por qué nun ocupase en serio d'ella yá?
José María Llanes Aguilaniedo: «Matrimonios ente muyeres», en El nuesu Tiempu. Madrid (1904)[59]
Sociedá[editar | editar la fonte]
D'ente los políticos y gobernantes del sieglu XIX hai que falar principalmente de don Franciscu d'Asís de Borbón, rei consorte de Sabela II y d'Emilio Castelar.[29] La homosexualidá del primeru yera conocida y bultable. Esisten perabondoses anécdotes sobre la tema y en Madrid circulaben diverses coples:
Anónimu[29]
Figura nesti sentíu nel álbum pornográficu Los borbones en pelota. La homosexualidá de Castelar nun ye tan conocida, a pesar de que los periódicos de la dómina llamar «doña Inés del Tenorio». Bruquetas de Castro rellata una tienra hestoria d'amor de Castelar con José Lázaro Galdiano, que finalmente se rompió por diferencies d'edá ya intereses.[29]
Escontra finales del sieglu XIX realizábense bailles relativamente públicos en Madrid y Barcelona, como'l que se fixo en 1879 en L'Alamea, en callar Alamea en Madrid, l'últimu día d'antroxu, al qu'allegaron «más de cien sodomites con elegantes traxes y riques xoyes». Tou esto sumiera a principios del sieglu XX; posiblemente les lleis d'escándalu públicu provocaren que los homosexuales recoyer en clubes privaos y cases particulares. Les noticies sobre esta subcultura llegaron al traviés de criminalistes y médicos, polo que tán imbuyíes del pensamientu de los intelectuales de la dómina, contraries a los homosexuales. Celebrábense «bautizos» d'homosexuales que Teodoro Yáñez describió en 1884 de la siguiente forma: «[En determinaos díes almitíense socios nuevos nel club...] y dempués [sic] d'acreditar que nun conocieren varon [sic] con dos testigos, poníase-yos una túnica blanca y una corona d'azahar, y pasiábase-yos pola cortil, faciendo depués unu d'ellos la primera introduccion [sic].»[60] Otres ceremonies similares yeren «bodes» y «paritorios»:
La ceremonia del paritorio ye complicada y variable en cada casu. Celébranse en llugares de xunta, dalgunos de los cualos fixéronse famosos. Apaez un uranista en traxe femenín, col banduyu abuitáu, andando penosamente. El supuestu médicu y la xunta d'amigos, deudos y familiares, sollertaos, oblíganle a tendese nel llechu, prodíganle toa clase de cuidos, enfresquen con paños moyaos el so frente y vidayes, sobreviniendo, a la fin, tres una llarga brega simulada, y metanes grandes allaríos, l'allumamientu del moñecu, que ye darréu presentáu al oficiosu senáu de soriellos. La más viva allegría pintar nes cares; cuerre'l vinu a embute, y la sospirada esquiciadura fai a la fin la so apaición ente la grotesca alteria.
Tamién los cabarés y les revistes fueron importantes centros de «inmoralidá», sobremanera mientres la moda de la sicalipsis. Dalgunos cafés cantantes convertir en plataforma d'estrelles del transformismo,[61] como foi'l casu d'Edmond de Bries nel Salón Fuencarral,[62] qu'estrenó'l cantar Tardes del Ritz de Retana en 1923. Dellos cantares inclusive trataben sobre la homosexualidá, anque siempres en forma d'escarniu y burlla, como El peluqueru de señores o ¡Ai Manolo!, cantada por Mercedes Serós.[61][63]
Un pitín d'esos que llevenLes melenes hasta los pies
Llenu d'arrebol: «¡Ai sigo!»
D'esta miente faló al peluqueru
Con un pocu de cobardura:
«Quiero que me faiga usté un peñáu
Con raya al mediu, en dos bandós,
Que seya asina pol estilu
Del de la Cléo de Mérode» [...]
Nun hai un batedor na ciudá
Que peñe con tanta suavidá [...]
«A naide enxamás yo voi dexar
Qu'ande na mio cabeza más qu'usté»
Y con gran amor él díxo-y asina
El peluqueru de señores, J. J. Cadenes
De más alcurnia yeren el Café de Llevante y el Café del Vapor en Madrid o nel Barriu Chinu de Barcelona. Ello ye que al igual que n'otros países, esistía una cierta identificación d'aristocracia con homosexualidá, como puede ejemplificar el «Marqués de Bradomín», en «Estivu» de Valle Inclán, o'l mesmu Antonio de Hoyos y Vinent.[60]
Unu de los focos de la vida homosexual na España de los años 1920 y 1930 foi la Residencia d'Estudiantes, que funde los sos raigaños na Institución Llibre d'Enseñanza de Francisco Giner de los Ríos y el krausismu. Dalgunos de los residentes yeren homosexuales conocíos, como foi'l casu de Federico García Lorca.[64] Lorca pertenecía al nucleu d'homosexuales de la Xeneración del 27, a la que tamién pertenecíen Luis Cernuda, Juan Gil-Albert, Emilio Prados, Vicente Aleixandre y Rafael de León. A esti grupu de poetes habría qu'añedir el nome de Dalí.[65]
Tamién esistía un círculu sáficu en Madrid, como llugar d'alcuentru y de conxusta. Ellí podíen axuntase muyeres como Carmen Conde, Victorina Durán, la periodista Irene Polo o Lucía Sánchez Saornil. La única que s'atrevió a publicar versos homoeróticos foi Sánchez Saornil. En Barcelona hai que mentar a Ana María Sagi y Tórtola Valencia.[66]
Inclusive se llegaron a publicar dellos llibros de temática homosexual, la mayoría por estranxeros. En 1930, dempués d'un anticipu na Revista d'Occidente, el traductor Emilio García Gómez publicó Poemes arabigoandaluces, basándose na tradición homoerótica andalusí, qu'incluyía referencies al coitu añal. Onde habite l'olvidu (1934), El marineru nuevu (1936) y Los placeres prohibíos (1936) de Luis Cernuda contienen poemes homoeróticos y tuvieron dalgún ésitu na dómina.[64] García Lorca nun llegó a publicar Sonetos del amor escuro, que permanecieron ocultos en poder de la familia ya inéditos hasta 1983.
La homosexualidá, a pesar de nun tar criminalizada, sí foi escorrida y marxinada pola sociedá española y n'especial polos sectores más conservadores y ultracatólicos de la ilesia. Esti ambiente represivo llevó a dalgunos a escoyer l'exiliu en París.[64] La homofobia tamién foi emplegada pola izquierda p'atacar a l'aristocracia y a la Ilesia católica, como ejemplifica el so usu nes obres A.M.D.G. de Pérez de Ayala, Elles y ellos o ellos y elles de Carmen de Burgos o Les lloques de postín d'Álvaro Retana.[65] Sicasí, quien más contribuyeron a la marginalización y el refugu de los homosexuales fueron los médicos.[60] Mientres el sieglu XIX la criminoloxía convirtiera al homosexual nuna bisarma, opinión qu'una mayor visibilidá y l'abandonu del llastre moralizante anidia a lo llargo del sieglu XX. A partir del cambéu de sieglu, n'España predomina la visión endocrinolóxica del fenómenu, qu'estrema a los homosexuales en bonos (los castos) y malos. Una visión típica mientres los años 20 dicía que «polo xeneral la homosexualidá nun se repara más que n'individuos taraos dende'l puntu de vista sicopáticu o biolóxicu».¿Quién dixo esto y ónde? El mayor representante d'esti tipu de pensamientu foi Gregorio Marañón, lo más cercano a un sexólogu qu'había n'España. Más oxetivu que la mayoría, oponer a la criminalización, esperaba qu'un día d'estos la cura de la homosexualidá afayárase y pa la dómina yera una figura tolerante. (Nun esperimentu famosu que Marañón comenta, un aumentu de la testosterona --por injección d'un estractu de testículos animales-- nel suxetu nun curaba la homosexualidá, sinón faía al individuu más cachondu nel mesmu sentíu homosexual.) Pero abogaba pol ocultamiento y, como tal, puede consideráse-y antecesor de la homofobia lliberal moderna.[65]
Tampoco hai qu'escaecer la violencia sufierta polos homosexuales, sobremanera aquellos de clases más baxes. Por casu, Luis Buñuel rellata'l casu d'un grupu d'homes de San Sebastián de visita en Madrid que fueron afrellaos por nun llevar sombreru y ser confundíos con «maruxos». Bernaldo de Quirós y Llanes de Aguilaniedo rellaten la hestoria d'una muyer calva que tuvo a puntu de morrer apedriada al ser confundida con un pederasta». Tampoco yeren raros los casos de chantaxe, individuos que se faíen pasar por policías y sorprendíen a homosexuales en llugares públicos, o qu'a cencielles ciscaben dineru en cuenta del so silenciu.[67]
La Guerra Civil Española y la Dictadura de Franco[editar | editar la fonte]
Guerra Civil[editar | editar la fonte]
El 18 de xunetu de 1936 produzse la sulevación militar n'España contra la Segunda República, a raigañu del trunfu del Frente Popular nes eleiciones de febreru de 1936, que'l so fracasu parcial anicia la Guerra Civil. Anque nun consta qu'hubiera una persecución abierta de los nacionales escontra los homosexuales pol pixín fechu de selo, sí paez que la homosexualidá podría ser un factor a favor del so encarcelamientu y/o execución. Un exemplu poder atopar en Federico García Lorca, homosexual confeso que sofitara nun manifiestu al frente Popular y que foi executáu por 'colloráu y maruxu' según xustificó Ruiz Alonso, tipógrafu católicu y xefe de la banda que detuvo a Lorca.[68][69]
Franquismu[editar | editar la fonte]
A principios del réxime del xeneral Francisco Franco, esti centrar n'escorrer y esaniciar cualquier tipu de disidencia política, pero cuando pasó'l tiempu y estes amenaces contra'l franquismu amenorgar, empezar a escorrer a la homosexualidá d'una forma más clara, los llamaos violetes», especialmente a partir del 15 de xunetu de 1954, cuando la Llei de Folgazanes y Maleantes,[70] foi modificada ya incluyó a los homosexuales. Dicía
A los homosexuales, rufianes y proxenetes, a los méndigos profesionales y a los que vivan de la mendicidad ayena, esploten menores d'edá, enfermos mentales o lisiados, van aplicáse-yos por que cumplan toes socesivamente, les midíes siguientes:
a) Internáu nun establecimientu de trabayu o colonia agrícola. Los homosexuales sometíos a esta midida de seguridá tendrán de ser internaos n'instituciones especiales, y seya que non, con absoluta separación de los demás.
b) Prohibición de morar en determináu llugar o territoriu y obligación de declarar la so casa.
c) Sumisión a la vixilancia de los delegaos
Los establecimientos de trabayu y colonies agrícoles yeren auténticos campos de concentración, como'l de Tefía na Isla de Fuerteventura, na que los presos teníen que trabayar so condiciones inhumanes hasta cayer escosos y sufríen palices, castigos corporales y fame.[71] Un total d'unes 5.000 persones fueron deteníes por tener un comportamientu gai mientres el franquismu.[72] La Ilesia y la medicina collaboraron col réxime n'esaniciar cualquier espaciu de dignidá pa los homosexuales.[73]
Sicasí, nos 60 la cultura gay empezó a apaecer, de forma escondida, especialmente nes grandes ciudaes y nos centros más turísticos, pos yera onde la sociedá yera menos conservadora, como por casu en Barcelona, Eivissa o Sitges (popular destino gai, asitiáu na mariña barcelonesa).
Más tarde, yá en 1970, la Llei de Peligrosidá y Rehabilitación Social dio l'enfoque de "tratar" y "curar" la homosexualidá. Estableciéronse dos penales, unu en Badayoz (a onde unviábense los activos) y otru en Huelva (ónde s'unviaben los pasivos), amás, en delles cárceles solía haber zones reservaes pa los deteníos homosexuales.[72][74] Nestos establecimientos intentábase camudar la orientación sexual de los presos por aciu terapia d'iñerizu: tres estímulos homosexuales dábense descargues llétriques, que cesaben cuando había estímulos heterosexuales.[71] Paez ser que n'España, al igual que n'otros países europeos y americanos, tamién s'aplicó la lobotomía pa tratar de «curar» a homosexuales.[75][76] Nin l'indultu del 25 de payares de 1975 nin l'amnistía del 31 de xunetu de 1976 beneficiaron a los homosexuales que fueren deteníos.[77]
En 1970 Mir Bellgai y Roger de Gaimon, seudónimos so los que se despintaben Francesc Francino y Armand de Fluviá,[78] crearon clandestinamente en Barcelona, el Movimientu Español de Lliberación Homosexual (MELH), la primer asociación moderna de defensa de los derechos de los homosexuales n'España.[79] En 1972 editaron dellos boletinos mensuales sol nome de Aghois (Agrupación Homosexual pa la Igualdá Sexual) que s'unviaba a Francia pal so redistribución n'España. El grupu eslleir en 1974 debíu al acoso policial.
La democracia[editar | editar la fonte]
La Transición y el gobiernu d'Adolfo Suárez[editar | editar la fonte]
Muertu'l dictador, el rei Xuan Carlos I aportó Xefe d'Estáu y tres el curtiu gobiernu d'Arias Navarro, nomó a Adolfo Suárez presidente del Gobiernu d'España. Suárez foi depués ratificáu en siendo escoyíu nes primeres eleiciones democrátiques dende la Segunda República (esto ye, les primeres eleiciones dende 1936).
En 1975, pocu dempués de la muerte de Franco, nos entamos de la Transición, creóse'l Front d'Alliberament Gay de Catalunya (FAGC) de les cenices del MELH (Movimientu Español de Lliberación Homosexual).[80] L'asociación nun sería llegalizada hasta'l 15 de xunetu de 1980. El FAGC sirvió de formientu pa la creación d'otres asociaciones similares nel restu d'España, como'l Euskal Herriko Gay Askapen Mugimendua (EHGAM) nel País Vascu y el Frente Homosexual d'Aición Revolucionaria (FHAR), MDH y Mercuriu en Madrid, que formaría los Frente de Lliberación Homosexual de Castiella con sede en Madrid.[81] En 1977 el FAGC foi'l motor de la creación de la Federació de Fronts d'Alliberament Gay dels Països Catalans, de vida bien curtia, y de la Coordinadora de Frentes de Lliberación Homosexual del Estáu Español (COFLHEE), na que participaron, aparte de la mesma FAGC, los trés grupos de Madrid, el EHGAM, xunto con otros grupos que s'habíen alloriáu formando nel restu del país: FAGI, AM, MH Aragón y FLH Galicia. Tamién en 1977, el 28 de xunu, el FAGC convocó la primer manifestación del Arguyu LGBT en Barcelona, cuando la homosexualidá inda yera illegal, na que participen unes 5.000 persones.[72] La manifestación foi duramente reprimida pola policía, con mancaos y detenciones.[78] Simultáneamente a la esplosión d'asociaciones reivindicatives y radicales, Armand de Fluviá creó en 1977 en Barcelona'l Institut Lambda, más tarde Casal Lambda, el primer centru de servicios pa homosexuales.[82] Tamién en 1977 el EHGAM crea la revista Hotsa, la primer revista de calter homosexual d'España.[79]
En 1978 producióse la primera salir del armariu salida del armariu pública. Foi Armand de Fluviá, qu'hasta esi momentu emplegara'l seudónimu de Roger de Gaimon. El fechu producir na televisión autonómica TVE, nel programa Vosté pregunta, el de mayor audiencia na dómina.[78] Tamién foi en 1978 cuando apaecieron los primeros homosexuales na televisión, Armand de Fluviá y Jordi Petit apaecieron en La Clave.[65]
La primer asociación lésbica foi'l Grup de Lluita per l'Alliberament de Donar creáu en Barcelona en 1979. Inclusive dempués de la so creación, les lesbianes caltuvieron un perfil baxu dientro del movimientu, hasta qu'en 1987 l'arrestu de dos muyeres por besase en públicu provocó'l 28 de xunetu una masiva protesta con besu públicu na Puerta del Sol de Madrid, que dende entós se repite añalmente.[83]
Dende 1978 los movimientos homosexuales de Madrid nun tuvieron continuidá: en 1978 escastar FHAR y MDH, los militantes xunir a l'asociación Mercuriu pa crear la Frente de Lliberación Homosexual de Castiella (FLHC), que convoca la mayor manifestación el 28 de xunu de 1978 hasta'l momentu con 10.000 participantes. El boletín del FLHC tuvo 3 nomes La Lladiya Lloca, La voz del FLHOC y Equí'l FLHOC. Tensiones ente gais y lesbianes lleven a la creación en 1981 del Coleutivu de Feministes Lesbianes de Madrid (CFLM), d'ámbitu nacional, y el Grupu d'Aición pola Lliberación Homosexual (GALHO), daqué menos radical que'l FLHOC. Finalmente FLHOC y GALHO eslleir.[79]
Nesti periodu instáurase la Constitución de 1978, un testu qu'aseguraba la democratización y lliberalización del Estáu (por casu, el catolicismu dexó de ser la relixón oficial del Estáu, agora España declarábase aconfesional). Sicasí, la llei sobre peligrosidá y rehabilitación social, heredera de la llei de folgazanes y maleantes, inda s'emplegó contra trés persones en 1978.[72]
El 26 d'avientu de 1978 Adolfo Suárez robló un cambéu de la llei de peligrosidá social qu'esaniciaba la homosexualidá del testu,[84] qu'entró a valir el 11 de xineru de 1979,[85] quedando asina despenalizada la homosexualidá n'España. Los postreros presos por homosexualidá fueron lliberaos esi mesmu añu.[71]
A pesar del final de la prohibición, la resistencia contra la normalización de la homosexualidá persiste, non solo dende la derecha y la Ilesia, sinón tamién dende la izquierda. Ye bien conocida la entrevista de Tierno Galván en Interviú en 1977:
Non, nun creo que se-yos deba castigar. Pero nun soi partidariu de conceder llibertá nin de faer propaganda del homosexualismu. Creo qu'hai que poner llendes a esti tipu d'esviaciones, cuando l'instintu ta tan claramente definíu nel mundu occidental. La llibertá de los instintos ye una llibertá respetable..., siempres que nun atente en nengún casu a los modelos de convivencia mayoritariamente aceptaos como modelos morales positivos.Enrique Tierno Galván[65]
Y en esta opinión coincidía cola de Federica Montseny, anarquista de la CNT, Eladio García, del Partíu del Trabayu d'España, Manuel Guedán, de la Organización Revolucionaria de Trabayadores, o Diego Fábregas (Dídac Fàbregas i Guillén), de la Organización d'Izquierda Comunista d'España.[65]
Gobiernos de Felipe González[editar | editar la fonte]
Una vegada la fase más decisiva de la Transición pasara, n'España españó la revolución social, acompañada d'una económica y política, siendo la so máxima espresión la movida madrilana.
Nun foi hasta 1986 que la homosexualidá dexó de ser delitu contra l'honor nel exércitu español. El Códigu de Xusticia militar español castigaba la homosexualidá cola separación del serviciu y ente seis meses y seis años de cárcel.[86]
En 1983 créase l'Asamblea Gay de Madrid (AGAMA), que publica la revista Madrid Gay, que más tarde pasaría a llamase Mundu Gay hasta la so desapaición en 1986. Nun foi hasta 1985 que Madrid consiguió una organización estable, el Coleutivu Gay de Madrid (COGAM), darréu Coleutivu de Lesbianes, Gais, Transexuales y Bisexuales de Madrid, como yá teníen dende finales de los 70 Barcelona y Bilbao. El COGAM publica en 1987 per primer vegada la revista Entiendes...?. En 1992 el COGAM retirar del COFLHEE por considerala demasiáu radical y de resultes los grupos más radicales bifórquense, creando La Radical Gay y LSD, un grupu de lesbianes.[79] En Cataluña l'activista Jordi Petit funda en 1986 la Coordinadora d'Iniciatives Gais que se convertiría en 1988 na federación d'asociaciones Coordinadora Gay-Lesbiana de Catalunya (CGL). Tamién 1986 crear en Valencia el Col·lectiu Lambda.[79] En 1989 crear en Córdoba el Foru Permanente sobre Homosexualidá, qu'en 1992 convertir na asociación COLEGA. A partir de 1993, COLEGA espándese rápido per Andalucía, convirtiéndose nuna federación d'asociaciones col nome de COLEGUES, que más tarde s'estendería por otres comunidaes autónomes.[87] En 1995 constitúyese Espai acció gai-lesbià de Lleida i entorn (EAGLE) fuera del área metropilitana de Barcelona,[88] qu'impulsa la visibilidá en zones pocu daes a estes temes. En 1989 el Insituto Lambda xunir a la Comisión Pro-Casal, pasándose a llamar Casal Lambda, que publica a partir d'esi añu la revista del mesmu nome.[82] Tamién naz en 1989 la primer asociación estable de transexuales, Transexualia.[89] En 1992 el Comité Reivindicativu y Cultural de Lesbianes (CRECUL), creáu en 1991,[90] xunir al COGAM pa crear la Federación Estatal de Gais y Lesbianes (FEGL), más tarde Federación Estatal de Lesbianes, Gais, Transexuales y Bisexuales (FELGT), so la direición de Armand de Fluviá, a la que se xuniríen darréu Casal Lambda, NOS (Granada), 28-J (Xaén) y Gais Cristians/ye.[79] Más tarde la Federación foise ampliando con otros coleutivos d'importancia como Gehitu (País Vascu), Aliega (Cantabria), Gamá (Canaries) o'l Col·lectiu Lambda (Valencia). La direición de la Federación haber ostentáu figures públiques d'importancia como Pedro Zerolo, Íñigo Lamarca, Juana Ramos, Miguel Ángel Fernández, Beatriz Gimeno o Toni Poveda.[91]
Escontra metá de los noventa apaecen los primeres «barrios gais» n'España: Chueca en Madrid y el Gaixample en Barcelona. Los barrios, que tienen el so orixe en pequeñes concentraciones de chigres d'ambiente, yá na Transición, evolucionen siguiendo los modelos americanos (como Castro en San Francisco y el Greenwich Village en Nueva York) y europeos (como Le Marais de París o Old Compton Street en Londres) escontra auténticos centros de cultura, ociu y negociu pa homosexuales.[65] Coles mesmes, ciertes zones turístiques españoles como Eivissa, Sablera del Inglés-Maspalomas (Gran Canaria), Sitges y especialmente Barcelona consolídense como importantes destinos de turismu homosexual qu'acueyen a gais de tol mundu.[92][93]
En febreru de 1995 empecipióse'l Casu Arny en Sevilla, que Jesús Vázquez, unu de los afeutaos, definió como'l «últimu intentu de los reaccionarios d'entartallar lo inevitable».[94] Arny yera'l nome d'un chigre d'ambiente gai en Sevilla nel que presuntamente se realizaba prostitución de menores.[95] L'escándalu foi enorme, xulgar a 48 homes, ente los que s'atopaben nomes como'l yá mentáu Jesús Vázquez, l'actor y cantante Javier Gurruchaga, l'humorista Jorge Cadaval, el ex xuez de menores Manuel Rico Lara, Antonio Tejado, hermanu de María del Monte, y el marqués de Sotohermoso, Ramón de Carranza y Villalonga.[96] La mayoría fueron acusaos basándose nes declaraciones d'un mozu de 15 años, José Antonio S.B., el «Testigu Númberu 1», quien afirmaba na sentencia de l'Audiencia Provincial de Sevilla que «si los medios de comunicación diéren-y una cierta cantidá de dineru qu'esixía, diría que caltuvo rellaciones sexuales hasta cola más alta personalidá del nuesu país», y quien en 2005 sería xulgáu por asesinatu d'una paliza d'unu de los veceros del Arny por non haber pagu lo axustao.[97] Finalmente'l xuez absolvió a la mayoría de los procesaos por falta de pruebes, ello ye que dalgunos de los acusaos enxamás tuvieren nel Arny.[95] El dañu moral que sufrieron los acusaos foi enorme, «El vasu rotu, rotu ta» comentó Jorge Cadaval, y l'económicu tamién; asina, por casu, Jesús Vázquez namái facturó un 10% de lo previsto mientres esa dómina.[98]
Gobiernos de José María Aznar[editar | editar la fonte]
Nes eleiciones del 96 los socialistes perdieron y el poder recayó, per primer vegada dende 1934, nun partíu de derecha democrática. Mientres los ocho años de gobiernu de José María Aznar, el Partíu Popular refugó les distintes proposiciones de llei realizaes pola oposición pa llegalizar el matrimoniu ente persones del mesmu sexu.[99]
El primer políticu que dio a conocer públicamente la so homosexualidá foi Miguel Iceta, diputáu del PSC, mientres les eleiciones de 1999,[100] siguíu en 2000 pol ex ministru socialista d'Educación Jerónimo Saavedra, que sale del armariu nel prólogu del llibru Outing n'España de Fernando Bruquetas.[101] Más tarde facer José María Mendiluce, candidatu de Los Verdes al conceyu de Madrid en xineru de 2003, mientres la campaña eleutoral.[102]
Nun s'efeutuó nenguna regularización a nivel nacional de la situación de convivencia de les pareyes homosexuales, anque dalgunes comunidaes autónomes llegaron a regular la situación de les pareyes de fechu (incluyíes les del mesmu sexu) por que éstes pudieren disponer d'unes mínimes prestaciones llegales. El 30 de xunu de 1998 aprobar en Cataluña la primer Llei de Pareyes que dexa les pareyes homosexuales, a la que van siguir la de Valencia, el 1 d'avientu de 2001 la de Madrid, el 2 de xineru de 2002 la de Baleares, en mayu d'esi añu la d'Asturies y n'avientu la d'Andalucía; van siguir en 2003 Estremadura, País Vascu y Aragón.[79]
A pesar de que la llegalización de la homosexualidá produxérase dos décades antes, a finales de los 90 la policía inda caltenía les fiches policiales de los homosexuales que fueren fichaos en dómina franquista o mientres la transición. Nun foi hasta l'añu 2001 que'l parllamentu emitió una llei pa borrar eses fiches policiales.[74][103]
Sol mandatu d'Aznar nació la revista Zero, dirixida al públicu homosexual. La revista convertir nun puntu de referencia de la vida gai y nes sos páxines salieron del armariu públicamente per primer vegada un militar de graduación, el teniente coronel Sánchez Silva,[104] un guardia civil[105] y un sacerdote;[86][106][107] tamién salieron del armariu nes sos páxines importantes personaxes públicos como José María Mendiluce,[108] Jesús Vázquez, Eusebio Poncela, Rafael Amargo, Jorge Cadaval, humorista de Los Morancos, Nacho Duato, anque nunca despintó la so homosexualidá, o Arturo Tejerina.[86] Na so portada apaecieron políticos de la talla de José Luis Rodríguez Zapatero, Gaspar Llamazares y Alberto Ruiz-Gallardón,[109] nos mesmos númberos de la revista nos que se publicar les sos entrevistes.
Nel campu de les asociaciones, la Fundación Triángulo biforcar en 1996 del COGAM.[110] La Fundación va ser la que realice la primera Amuesa Internacional de Cine Gay y Lésbicu de Madrid. En mayu d'esi mesmu añu créase l'asociación De par en par n'Estremadura, la postrera comunidá autónoma en tener asociación propia.[79] En 2000 créase Towanda, la primer asociación estable d'Aragón, tres la desapaición del coleutivu Aición. Towanda entama dende 2005 Zinentiendo, una muestra de cine lésbicu, gai, transexual y bisexual en Zaragoza, Huesca y otres llocalidaes aragoneses.[111]
Nel sieglu XXI[editar | editar la fonte]
Gobiernu de José Luis Rodríguez Zapatero[editar | editar la fonte]
Nel 2004 celebráronse eleiciones xenerales n'España, nes que la derecha perdió'l poder y ésti quedó en manes del centro-izquierda, lideráu por José Luis Rodríguez Zapatero. Ente otres midíes sociales, comprometiérense a llegalizar el matrimoniu homosexual n'España.
Por tanto, y cumpliendo col programa eleutoral, mientres la llexislatura llegalizó'l matrimoniu ente persones del mesmu sexu el 2 de xunetu de 2005,[112] col sofitu mayoritariu del Congresu de los Diputaos por 187 votos a favor (PSOE, PNV, ERC, CC, IX, Grupu Mistu, dos diputaos de CiU y una diputada del PP) y 147 en contra (PP y Unió Democràtica de Catalunya) y 4 astenciones. La llei cuntaba col respaldu d'un 66% de la población según una encuesta del CIS.[113] El Partíu Popular presentó un recursu a la llei ante'l Tribunal Constitucional,[114] que foi tornáu'l 6 de payares de 2012, nuna votación del so plenu que tuvo un resultáu de 8 votos respondiendo por la llei y 3 en contra.[115] Fora del ámbitu parllamentariu, cuntó col refugu de la Ilesia católica y d'organizaciones allegaes, como'l Foru Español de la Familia.[116] Esta llegalización del matrimoniu ente persones del mesmu sexu implica tamién la igualdá d'opciones col matrimoniu heterosexual a la d'optar a l'adopción.
.jpg)
Mientres el primer añu de vixencia de la llei, unes 4.500 pareyes homosexuales contraxeron matrimoniu.[117] Cuasi dos años dempués de l'aprobación del matrimoniu ente persones del mesmu sexu y la posibilidá d'adopción conxunta, el 27 de febreru de 2007 aldericar nel Congresu una iniciativa llexislativa popular por que'l matrimoniu consistiera namái na unión ente un home y una muyer, derogando asina'l matrimoniu homosexual y los derechos que trai. Esta iniciativa foi presentada pol Foru Español de la Familia y sofitada por más de 1.500.000 firmantes.[118] Foi sofitada nel Congresu de los Diputaos pol Partíu Popular y Unió Democràtica de Catalunya. Sicasí, tolos demás partíos, que suman más parllamentarios, votaron en contra de la iniciativa y de esta manera caltuvo l'actual llexislación.[118]
N'ochobre de 2006 inaugurar en Sitges el primer monumentu dedicáu al coleutivu homosexual d'España, un triángulu rosa invertíu asitiáu nel malecón.[119] El 16 de mayu de 2009 inaugurar en Durango el primer monumentu dedicáu a recordar la persecución de los homosexuales mientres el franquismu.[120] El 20 de marzu de 2011 inaugurar en Barcelona un monumentu conmemorativo «en memoria de los gais, les lesbianes y les persones transexuales que sufrieron persecución y represión a lo llargo de la historia», asitiáu nel parque de la Ciudadela tres el discutiniu surdíu cuando se penerar que'l conceyu entamaba asitialo frente a la Sagrada Familia.[121]
Homofobia[editar | editar la fonte]
 | Importante: Esta páxina ye sospechosa de nun respetar la neutralidá nel puntu de vista. Esti avisu nun ha quitase hasta que s'esclarie na páxina d'alderique la supuesta falta de neutralidá. |
N'España, a pesar de ser unu de los países con llexislación y sociedá más progresista del mundu,[122][123] sigue habiendo homofobia na sociedá.[124][125] Nel estudiu sobre la violencia homofóbica en Cataluña realizáu pol Front d'Alliberament Gay de Catalunya (FAGC) méntense, nel cursu 2005-2006, unes 283 denuncies, lo que representa un aumentu del 5% respectu al añu anterior. El FAGC considera qu'esti aumentu ye por cuenta del discutiniu creáu pola aprobación de la nueva llei de matrimonios.[126] Una encuesta de COGAM realizada a más de 800 persones LGBT amuesa que se produció un aumentu de los ataques contra'l coleutivu en 2007 y 2008. La socióloga encargada del trabayu, Lola Martín Romero, argumenta que ye por cuenta de la mayor visibilidá del coleutivu.[127] Según un estudiu del ministeriu de sanidá del gobiernu español de 2010, hai inda un 15% de persones n'España que cunten que la homosexualidá ye «una enfermedá», porcentaxe ye menor en muyeres y mayor n'homes, en quien algama un 18%, siendo más frecuente ente los homes mayores de 55 años. Per otru llau, según l'estudiu, hai amás un 17% de muyeres y un 23% d'homes n'España que tán «pocu o nada d'alcuerdu» con que la homosexualidá seya «respetable».[128]
Los casos más estremos son los de violencia física, llegándose al asesinatu, como'l qu'asocedió'l 3 de marzu de 2006 en Cornellà de Llobregat, cuando un mozu de 27 años foi apuñaláu hasta la muerte nuna zona de cruising.[126] Casos d'agresiones físiques y verbales repitir regularmente en tol país.[129][130][131] El mayor númberu d'agresiones dar en Madrid, un 31% del total según l'estudiu de COGAM (2008), siendo la esplicación de nuevu la mayor visibilidá del coleutivu en comparanza d'otres zones del país. L'estudiu tamién amuesa que'l 49% de les agresiones realizar na cai, anque un 37% de los encuestaos afirmaba conocer a los agresores.[127] L'estudiu añal del Observatoriu contra la Homofobia amuesa un aumentu de les discriminaciones y agresiones en Cataluña nel periodu 2009-2010 del 7% y en 2010-2011 del 4,5%.[132]
La homofobia ye especialmente grave contra los homosexuales estranxeros que vinieron a España en busca d'aceptación, sobremanera dende Llatinoamérica, y nesi casu xúnese la xenofobia, el racismu y la homofobia,[133] y contra los transexuales, la llamada transfobia.[126][133] Tamién ye especialmente sangrante'l casu de la homofobia nes aules, pol peligru de suicidiu que trai.[134][135][136][124] Nun estudiu realizáu pola federación COLEGUES ente 30.000 estudiantes andaluces d'ESO y Universidá, el «81% consideren que si un integrante de la so clase definir en públicu como gai, lesbiana, bisexual o transexual, sería discrimináu».[137] L'estudiu de COGAM (2008) amuesa que nel 31% de los agresores yera un compañeru de clase.[127]
La homofobia sigue tamién en diversos sectores profesionales, como la judicatura o la medicina,[138][139][140] siendo bien conocíu'l casu del psiquiatra Aquilino Polaino, catedráticu y direutor del Departamentu de Psicoloxía de la Facultá d'Humanidaes y Ciencies de la Comunicación de la Universidá CEU San Pablo, espertu citáu pol Partíu Popular por qu'interviniera na Comisión de Xusticia del Senáu pa falar sobre los matrimonios ente homosexuales.[141][142][143] Nel mundu xudicial, lleváronse a cabu diverses sentencies discriminatories escontra los homosexuales. L'exemplu más recién ye un xuez de Murcia que retiró la custodia de los sos fíos a una lesbiana pol pixín fechu de selo: «la condición homosexual perxudica a los fíos, que tienen derechu a un padre y a una madre, non a dos padres o a dos madres. Los más prestixosos especialistes determinar, pero nun fai falta ser especialista, el sentíu común asina lu diz» y «la madre va tener qu'escoyer ente les sos fíes o la nueva pareya».[144] Esti xuez yá tuviera actitúes similares n'otros casos rellacionaos cola homosexualidá.[145][146] Enantes, una xueza de Dénia opunxérase viviegamente al matrimoniu gai y recurriera la llei al Tribunal Constitucional a pesar de nun tener potestá pa ello.[147][148] L'estudiu de COGAM (2008) amuesa qu'esiste una gran rocea nel coleutivu LGBT escontra la policía. Un 89% de les víctimes nun denunció l'agresión porque «La Policía nun lo tomaría en serio»; del 11% que sigo que realizó la denuncia, el 50% cree que la so denuncia efeutivamente nun foi tomada en serio.[127]
Les asociaciones de gais y lesbianes consideren que la homofobia ta promocionándose dende la derecha polo xeneral y dende determinaos sectores del PP y de la Iglesia en particular,[149][150] llegando al estremu de que la FELGTB pidió que nun se vote al PP.[151] Cabo recordar por casu que'l fundador y presidente d'honor del Partíu Popular, y nel so momentu Presidente de la Xunta de Galicia, Manuel Fraga, reprochó a los homosexuales el tar arguyosos de «funcionar al aviesu», matizando que «si nacen asina, pos qué se-y va faer»,[152] y calificó la nueva llei de matrimonios homosexuales como «asquerosa».[153] Tamién producieron polémica, inclusive dientro de CiU, les declaraciones de Duran Lleida, vocera de Convergència i Unió nel Congresu de los diputaos y presidente d'Unió Democràtica de Catalunya, defendiendo la terapia de reorientación sexual.[154][155] Grupos relixosos protestantes y católicos empezaron a ufiertar cursos pa «curar la homosexualidá» importaos dende Estaos Xuníos, onde son bien polémicos.[156] Los obispos d'Andalucía y l'arzobispu d'Asturies pidieron nes eleiciones autonómiques de 2012 neses comunidaes autónomes que se vote a partíos que s'oponen al matrimoniu homosexual.[157][158]
Tocantes a los medios de comunicación, la FAGC denuncia especialmente los casos de homofobia continua del diariu La Razón y de la páxina web HazteOir.org.[126] La cadena de radio COPE y ciertos periódicos dixitales como Periodista Digital o Libertad Digital tamién se caracterizaron pola so postura radical en contra de los matrimonios homosexuales.
Amás de estos casos más llamativos de homofobia, esiste lo que se dio en llamar homofobia lliberal.[65] Esti tipu de homofobia, prevaleciente na sociedá española dende la década de 1980 y heredera de la homofobia de la izquierda del sieglu XX, carauterizar pol «sí, pero...»: tolérase benevolentemente la homosexualidá, a condición del silenciu de la condición homosexual, de l'asimilación y de l'aceptación de la normalidá» del modelu heterocentrista, «pol so propiu bien». Critícase la pluma pola so visibilidá, cualquier marca de subcultura o estética gai y, poques gracies, les manifestaciones na cai. Cualesquier transgresión ye refugada como «victimista», «conciencia de guetu», «activista» o «proselitista».[65][159]
Ta trabayándose pa esaniciar la homofobia dende diversos frentes. Les asociaciones d'homosexuales, por casu, entamen besaes y manifestaciones públiques pa denunciar la discriminación.[160][161][162] Otru exemplu ye'l proyeutu de llei contra la homofobia qu'aprobó'l pasáu día 2 d'ochobre de 2014 la Xeneralidá de Cataluña, el primeru y únicu a nivel nacional y global, considerándose asina, una llei pionera nel mundu que penaliza les conductes homófobes (incluyendo los insultos) tantu nel ámbitu educativu, políticu, deportivu, medios de comunicación y sociedá, yá seya de calter públicu o priváu. Esta llei lo que busca principalmente ye frenar l'acoso o bullying que sufren los homosexuales d'edaes d'ente 11 y 17 años nel colexu, concretamente na etapa de l'adolescencia, que ye onde se detecten más agresiones y al empar suicidios; cabo destacar que la tasa de suicidiu ente mozos homosexuales ye mayor a la de los heterosexuales.[163] Ye tamién unu de los oxetivos de la nueva asignatura Educación pa la Ciudadanía que quier introducise na educación básica.[164] L'asignatura foi fuertemente criticada dende los mesmos sectores que les asociaciones LGBT consideren homofóbicos.[165][166][167][168] El 31 de xineru de 2011, el ministru d'educación del nuevu gobiernu del PP, José Ignacio Wert, anunció que l'asignatura sería sustituyida por otra llamada Educación Cívica Constitucional, que según el ministru va tar «llibre de cuestiones revesoses» y «nun va ser susceptible de adoctrinamiento ideolóxicu».[169]
Cultura LGBT[editar | editar la fonte]
Cine[editar | editar la fonte]
Los entamos de la homosexualidá nel cine español fueron difíciles por cuenta de la censura franquista. La primer película qu'amuesa la homosexualidá de forma bien disimulada foi Distinta, un musical de 1961, de Luis María Delgado. Hasta 1977, si apaecía la homosexualidá en dalguna película, yera pa facer# risión col arquetipu del maruxu graciosu,[170] siendo Nun vas deseyar al vecín del quintu, con Alfredo Landa unu de los más claros esponentes.[171] Esi añu estrenóse A un dios desconocido empobinada por Jaime Chávarri y Elías Querejeta un drama, cola fonderada de la Guerra Civil Española, que tien como protagonista a un cincuentón homosexual y Los placeres ocultos, d'Eloy de la Iglesia, una película qu'enceta la tema non dende un puntu de vista risible sinón dramáticu.
Cola Transición llegaron películes nes que la homosexualidá yá nun yera vista de forma negativa, como en Ocaña, retrat intermitent (1978) de Ventura Pons hasta La muerte de Mikel (1984) d'Imanol Uribe. Nestes películes amuésense diverses visiones del homosexual: l'homosexual ensin pluma de clase alta de Los placeres ocultos (1977) y el políticu nel armariu en El diputáu (1978) dambes d'Eloy de la Iglesia, el travesti en Un hombre llamado Flor de Otoño (1978), la lloca combativa de Gay Club (1980), etc. La homosexualidá ta nel centru de la trama y los homosexuales son amosaos como personaxes vulnerables, en conflictu consigo mesmos y la sociedá.[170]
A partir de 1985 la homosexualidá dexa de ser el centru de la trama, a pesar de siguir siendo fundamental nel filo argumental. Esta corriente empieza con La ley del deseo (1987) de Pedro Almodóvar y síguese con películes como Tres el cristal (1986) d'Agustín Villaronga, Las cosas del querer (1989) y Las cosas del querer 2 (1995) de Jaime Chávarri.[170]
Más apocayá tuvieron ésitu les películes Perdona bonita, pero Lucas me quería a mí (1997), Segunda piel (1999), Voi Sobrevivir (1999), Km. 0 (2000), la co-producción rodada n'Arxentina Plata quemada (2000), Los novios búlgaros (2003) y Cachorru (2004). La primer película de temática LGBT filmada n'eusquera titúlase Ander (2009) de Roberto Castón. Tien la particularidá de tratar la homosexualidá nel mundu rural, una tema que nun ye retratáu con frecuencia.[172] En Krámpack (2000) encétase la tema del descubrimientu de la orientación sexual por aciu la esperimentación y les primeres rellaciones de dos adolescentes. N'años posteriores, rodáronse aproximamientos humorísticos a la tema, pero trataes con respetu y vocación de normalización, como Reinas (2005), de Manuel Gómez Pereira, sobre los efeutos de l'aprobación de la Llei que dexa'l matrimoniu homosexual, Chuecatown (2008), de Juan Flahn y Fuera de carta (2008), de Nacho G. Velilla.
Ensin dulda el buque insinia de la cultura LGBT n'España ye Pedro Almodóvar. El direutor manchegu emplegó de cutiu temes LGBT nes sos películes, coles que se convirtió en direutor español con más ésitu a nivel internacional. Xunto con Almodovar, Ventura Pons y Eloy de la Iglesia son los dos direutores que más estensamente representaron la homosexualidá nel cine español.[170] En setiembre de 2004 el tamién direutor Alejandro Amenábar daba a conocer públicamente la so homosexualidá.
Películes de temática lésbica hanse filmado munches menos. Na década de 1970 hubo una auténtica inflación de lesbianes en películes de serie B, dende comedies a lo erótico, pero sobremanera nes pertenecientes al fantaterror. Sicasí la representación del lesbianismu, de cutiu en forma de la lesbiana perversa» o la «vampiresa», nun taba dirixida a un públicu femenín o LGBT, sinón que se dirixíen a satisfaer la libido de los homes.[173] Nun foi hasta más tarde, na década de 1980 cuando camudaron les coses y empezáronse a filmar películes conteníu lésbicu pa lesbianes. La más conocida ye quiciabes la comedia A la mio madre gústenlu les muyeres (2002). Tamién puede destacar 80 egunean (2010), rodada n'euskera, que rellata la hestoria d'amor de dos muyeres mayores.[174]
Los dos festivales de cine más importantes son el LesGaiCineMad de Madrid y el Festival internacional de cinema gai i lèsbic de Barcelona (FICGLB). Tamién hai infinidá de festivales y muestres de cine LGBT menores como'l Festival del Mar nes islles Baleares, el Festival del Sol nes islles Canaries, Zinegoak de Bilbao, LesGaiFestiVal en Valencia, AndaLesGaiFestival en Sevilla o Zinentiendo en Zaragoza.[175]
Televisión[editar | editar la fonte]
Hasta la década de los setenta la homosexualidá na televisión n'España tuvo absolutamente ausente. A cencielles nun hubo enxamás nengún personaxe de ficción homosexual nes series o programes de Televisión española y de xacíu naide que trabayara nel mediu reconoció públicamente la so homosexualidá.
Empecipiada la Transición, tímidamente avanzar na visibilidá, magar les dificultaes que se plantegen cola censura, inclusive avanzada la década de 1970. A manera d'exemplu, el programa d'alderique La clave anunció la emisión d'un programa centráu na tema a emitise'l 8 d'abril de 1978, que foi, sicasí, censuráu y nun pudo, por tanto emitise. La temática nun pudo encetase hasta 1983 nesti programa. Otru finxu importante, pa los cánones morales de la dómina, foi un reportaxe sobre'l día del arguyu LGBT emitíu nel espaciu Informe semanal en 1981.[176]
Nel terrén de la ficción televisiva la evolución que siguió la televisión foi idéntica a la del cine: empezaron a apaecer personaxes homosexuales, pero siempres como oxetu de burlla. Dende'l Tenorio interpretáu por Pedro Osinaga na parodia Don Juan d'Antonio Mercero (1974) hasta les parodies d'Andrés Pajares o los chistes d'Arévalo son bona muestra.
Na década de los ochenta va camudando la perspeutiva. Los personaxes qu'apaecen son, n'ocasiones, individuos acoradaos y depresivos pola so condición. Magar hubo un precursor en Jaime Chávarri nel enfoque que-y da al personaxe d'Oscar Wilde nel episodiu La semeya de Dorian Gray na serie Los llibros, emitida'l 28 d'avientu de 1977,[177] la primera n'ufiertar esi tratamientu foi la guionista Ana Diosdado nel episodiu A pescar y a ver al duque de la serie Aniellos d'oru (1983), qu'amuesa a un mozu (Tony Isbert), apoderáu pola so madre (Margot Cottens) y casáu con Rosalía Dans p'acallantar les presiones sociales. Tres años dempués la mesma autora, escribía la primer serie n'España na qu'apaecía un homosexual como personaxe fixu. Foi Segunda enseñanza y al personaxe dábalu vida Javier Escrivá.
Yá nos 90 rodóse Tíu Willy con Andrés Pajares, serie qu'Alberto Mira considera como un intentu deshonesto de representar la homosexualidá a la midida del espectador heterosexual, un estereotipu cómodo y artificial pal espectador mediu.[65]
Col final del sieglu XX empezaron a abondar les series nacionales de televisión qu'inclúin a personaxes LGBT. Estos personaxes polo xeneral caracterícense por intentar romper colos estereotipos tradicionales de los homosexuales y traten problemes d'actualidá LGBT, como'l matrimoniu o l'adopción homosexual, ente otros. Foi pionera la serie Más qu'amigos, col personaxe de Bea (Leire Berrocal), una lesbiana qu'asume con naturalidá la so condición. Mención especial tien de faese a la tamién famosa Al salir de clase, una serie xuvenil, que na temporada 1999-2000 introdució una rellación homosexual ente una pareya d'adolescentes (Santi - Alejo Sauras - y Rubén - Bernabé Fernández- ) d'una manera dafechu normal o'l personaxe de Clara (Laura Manzanedo) qu'empezó siendo lesbiana pa depués convertise en bisexual, magar mientres menos tiempu de pantalla qu'otres series actuales.[178]
Ye posible que'l puntu d'inflexón al respeutive de la normalización televisiva fuera Siete Vidas (1999-2006), la serie más duradera de la televisión española, col personaxe protagonista Diana Freire (una actriz lesbiana interpretada por Anabel Alonso). El so esitosu spin off, Aída, arriesgadamente introdució como unu de los personaxes principales a un adolescente homosexual (Fidel Martínez), que curiosamente representa de manera esaxerada dalgunos de los estereotipos gais más recalcicantres. Según Eduardo Casanova, l'actor qu'interpreta a Fidel y que tenía tan solo 15 años cuando empezó a interpretar el personaxe, l'oxetivu d'esto ye consiguir que los homosexuales reconózanse como tales y entiendan que la llibertá sexual tien d'empecipiase cuanto antes.[179] Siguieron el cercu de Siete Vidas otres series de máxima audiencia como Aquí no hay quien viva, Hospital Central, Los Serrano y Física o Química incluyendo a homosexuales ente los sos personaxes protagonistes.
Amás de les series de producción nacional, cabo destacar les series estranxeres que trunfaron n'España y que los sos personaxes protagonistes son homosexuales. Dende Jodie de Soap y Stven Carrington (Al Corley) de Dinastía, unu de los primeros personaxes finos gai na historia de la televisión mundial,[180] hasta Queer as Folk, emitida n'abiertu por Cuatro, convirtióse bien llueu nun ésitu d'audiencia y tres la emisión de la so quinta y última temporada repitir de nuevu completa n'horariu de madrugada. Igualmente The L Word lleva dos temporaes n'antena nuna canal de televisión priváu. Amás emitiéronse otres series con dellos personaxes principales homosexuales como Buffy the Vampire Slayer, Six Feet Under o Will & Grace y gociaron d'una bien bona aceptación.[178]
En 2009 la cadena d'ámbitu nacional FactoríaDeFicción estrenó una sitcom centrada, per primer vegada, na vida d'un grupu de personaxes homosexuales, titulada Sexu en Chueca. Dos años más tarde, diose un nuevu pasu, cuando una serie protagonizada por un matrimoniu gai (Andrés Hita, Toni Cantó, y Juanjo, Javier Tolosa) yera emitida per primer vegada n'horariu de prime time, nesti casu en Telecinco y col títulu de Vida lloca.
Per otra parte, tien de faese mención de conocíos presentadores de programes nacionales de televisión, como Jesús Vázquez (Sobrevivientes, Operación Triunfo, etc), Jorge Javier Vázquez (Equí hai tomate, Salvame), Sandra Barneda (La noria, El gran alderique) o Boris Izaguirre (Channel nº 4), que reconocieron públicamente la so homosexualidá ensin papes na boca, y ensin desterciu pa los niveles d'audiencia de los sos respeutivos programes.
Na década de 2010 va normalizándose el tratamientu a los personaxes LGTB, que formen parte de les trames de ficción, ensin que la so orientación sexual determine necesariamente l'aportar o'l comportamientu del personaxe. Sería los casu, por casu del personaxe interpretáu por Cayetana Guillén Cuervo na serie El Ministerio del Tiempo (2015).
Internet[editar | editar la fonte]
Internet dexó abrir nueves formes d'espardimientu de la realidá homosexual n'España, yá seya por aciu portales web y blogues dedicaos a la información LGTB, como a otres iniciatives.
Hai de solliñar la realización de la primer miniserie de ficción abiertamente gai n'España, Lo que surda (o LQS), una miniserie realizada pola asociación cultural Singermorning y que'l so primer episodiu foi colgáu na web n'ochobre de 2006.[181] Más tarde esta iniciativa pionera veríase siguida por una afloración de productos similares, nos que tamién destaca la serie de temática lésbica Chica busca chica. Dambes series fueron gallardoniaes nel festival de cine gai y lésbicu LesGaiCineMad 2007 col Premiu LesGai a la Televisión.[182]
Lliteratura[editar | editar la fonte]
L'apaición d'una literatura gay, esto ye, una lliteratura que trata esplícita y principalmente sobre personaxes y asuntos homosexuales, ta amestada a la progresiva aceptación social de la homosexualidá n'España. La gran eclosión d'autores, publicaciones, llibreríes, editoriales y premios tuvo llugar na década de 1990.
A principios del sieglu XX, los autores españoles homosexuales (Jacinto Benavente, Pedro de Répide, Antonio de Hoyos y Vinent, etc.) teníen d'escoyer ente ignorar la tema de la homosexualidá o representalo de forma negativa. Otros abellugar na poesía, como los pertenecientes a la Xeneración del 27, ente que los sos miembros homosexuales o bisexuales de la Xeneración del 27 formen una llarga llista taben Federico García Lorca, Emilio Prados, Luis Cernuda, Vicente Aleixandre y Manuel Altolaguirre. Tamién hubo un cobarde espertar de la lliteratura lésbica a principios del sieglu XX na obra d'Ánxeles Vicente o Lucía Sánchez Saornil (que publicó so seudónimu masculín).
Tres la Guerra Civil, la cultura gai retirar de nuevu a la poesía escura de Vicente Aleixandre, que nunca almitió la so homosexualidá públicamente. Otros poetes gais de la dómina son Francisco Brines, Juan Gil-Albert y Jaime Gil de Biedma, y munchos autores cordobeses del grupu Cantarada.[21][25][183]
D'ente'l autores que'l so ésitu asitiar a finales de la Dictadura y na Transición, hai que mentar a Juan Goytisolo, Luis Antonio de Villena, Antonio Gala, Vicente Molina Foix y Terenci Moix. Otros nomes importantes fueron Álvaro Pombo, Antonio Roig, José Luis García Martín, Leopoldo Alas Mínguez, Leopoldo María Panero, Vicente García Cervera, Carlos Sanrune, Jaume Cela, Eduardo Mendicutti, Alberto Cardín, Mariano García Torres, Agustín Gómez Arcos y Juan Antonio González Iglesias.[21] En catalán puede mentase a Terenci Moix, Biel Mesquida, Lluís Maria Todó y al mallorquín Blai Bonet.[25] Eduardo Mendicutti foi'l primeru n'incluyir nuna novela so una rellación de tipu leather, anque lo fixo con un tratamientu humorísticu[184]
La normalización de la homosexualidá na sociedá española nel sieglu XXI tamién se manifestó nel mundu editorial. Los autores gais publicaron les sos obres n'editoriales ensin especializar, como asocede con Luisgé Martín (La muerte de Tadzio, Alfaguara[185]) o Óscar Esquivias (Pampanitos verdes, Ediciones del Vientu).[186] Esta normalización afecta tamién a la lliteratura infantil y xuvenil. Apaecieron nuevos poetes, como J. Ricart y Iñaki Echate.[187]
N'avientu de 2010, col Gobiernu de José Luis Rodríguez Zapatero, el Ministeriu d'Igualdá concedió'l gallardón “Sal a escena contra la discriminación” a la obra infantil “La princesa Ana”, primer cuentu infantil con protagonistes lesbianes escritu en llingua castellana, de Luisa Guerrero, qu'afixo al teatru la Compañía Tarambana.,[188][189]
Nel campu editorial surdieron delles especializaes en temes GLBT: la editorial Egales (creada en 1995), la editorial Odisea (creada en 1999), la editorial Stonewall (creada en 2011) y Dos Bigotes (2014). La editorial Odisea apurre dende 1999 el Premiu Odisea a llibros de temática gai y lésbica en llingua castellana. La fundación privada Sable empezó a apurrir en 2005 el premiu Terenci Moix de narrativa gai y lésbica (depués denomináu Premiu Fundación Arena de Narrativa GLBTQ).
Música[editar | editar la fonte]
Mientres la dictadura franquista nun foi frecuente que los músicos fixeren referencies a la homosexualidá nos sos cantares o nes sos declaraciones públiques. Rafael de León, autor de lletres de coples como Güeyos verdes, María de la O o Tatuaxe y homosexual amigu íntimu de García Lorca, tuvo un ésitu enorme como lletrista del tríu Quintero, León y Quiroga, nunca fixo referencia a la homosexualidá, siendo bien discretu na so vida personal.[190] La esceición foi'l cantante de copla Miguel de Molina, abiertamente homosexual y republicanu, quien se vio obligáu a exiliase n'Arxentina dempués de recibir brutales tortures y de que se prohibieren les sos actuaciones.[191] Otra salvedá foi Bambino, que la so homosexualidá yera conocida nos círculos flamencos. Tamién dellos cantares de Raphael, como Qué sabe naide, Falemos del amor o Digan lo que digan de cutiu fueron interpretaes en clave homosexual.[192]
En 1974, el grupu de folk rock Cánovas, Rodrigo, Adolfo y Guzmán atrever a retratar una rellación lésbica nel cantar María y Amaranta, tema que sorprendentemente foi pasáu por altu pola censura. Yá na Transición, el dúu Vainica Doble reflexaríen nel so cantar El rei de la casa, la hestoria d'un home gai engarráu a los prexuicios de la so familia.
Tamién el cantautor Víctor Manuel incluyó en delles ocasiones la temática LGBT nos sos cantares. En 1980 editó Quién punxo más, una hestoria d'amor real ente dos homes que remataba tres trenta años de rellación. Darréu trató la transexualidá nel so cantar Como los monos de Xibraltar, la homosexualidá femenina en Laura yá nun vive equí y la bisexualidá en Nun me llames lloca.
Pero nun sería hasta la nacencia de la Movida madrilana cuando la homosexualidá fíxose visible na música española. El dúu formáu por Almodóvar y McNamara, carauterizar por travestirse mientres los sos conciertos y poles sos provocatibles cantares de temática sexual. Pela so parte, Tinu Casal nunca despintó la so homosexualidá y convirtióse nun iconu pa munchos gais. Pero los músicos más identificaos dende los sos entamos col movimientu LGBT fueron el tríu formáu por Alaska, Nacho Canut y Carlos Berlanga, quien nos sos distintos proyeutos, dende Kaka de Luxe hasta Fangoria, incluyeron referencies a la homosexualidá tantu nes sos lletres como na so imaxe pública. Na so etapa como Dinarama grabaron el cantar A quién lu importa, que se convertiría nel himnu gai por excelencia n'España. Dempués de la Movida, dalgunos de los sos representantes siguieron faciendo música con temática homosexual, como Fabio McNamara, Carlos Berlanga en temes como Vacaciones, o Luis Miguélez, exguitarrista de Dinarama y anguaño miembru de Glamour to kill, y de xacíu Fangoria, con temes como Homes o Si saber Dios que lu sepa'l mundu.
En 1983 el cantautor Joaquín Sabina yá s'atrevió por encetar una tema hasta'l momentu tabú n'España como yera'l de la transexualidá col cantar Juana, la lloca.[193] A finales de los 80 el grupu Mecano consiguió que la so tema Muyer contra muyer, nel que se faía una clara defensa del amor lésbico, fora un ésitu en toa España y un de los sos cantares más recordaos. Años más tarde tamién compunxeron el cantar Stereosexual, na que se trataba la bisexualidá.[194] En 1988 Tam Tam Go!, nel so álbum Spanish shuffle, incluyíen el cantar Manuel Raquel, la única n'español del discu, que trataba la hestoria d'un transexual.
A partir de los años 90, los nuevos cantautores surdíos n'España tamién reflexaron la tema nos sos cantares, especialmente Inma Serrano, Javier Álvarez y Andrés Lewin, anque tamién lo fixeron Pedro Guerra nel so cantar Otra forma de sentir, o Tontxu en Entiendes. Igualmente, otros artistes de los más diversos estilos grabaron cantares con temática homosexual, ente les que pueden destacar El cielu nun entiende d'OBK, Entender l'amor y Voi Sobrevivir de Mónica Naranxal, Como una flor de Malú, El día d'añu nuevu d'Amaral, Sol, nueche, lluna y La diferencia de Chenoa, La to vida ye la to vida de Pastora Soler, My Girl de Forever Slave, La revolución sexual de La casa azul El que quiera entender qu'entienda de Mägo de Oz, Nun hai otru amor de Verónica Romeo, con videoclip incluyíu, o Cometes pel cielu de La oreya de Van Gogh[194]
Nel pop independiente tamién se trató la homosexualidá dende diversos ángulos, como'l grupu Ellos, nel so cantar Distintos o L Kan en Gayhetera. Pela so parte, el dúu Astrud, venceyóse n'ocasiones cola cultura gay por ser veneráu por un sector bien concretu del públicu homosexual. Dende la subcultura leather, la banda Gore Gore Gais trata temes que van dende la reivindicación al sexu esplícito.[194][195]
Ver tamién[editar | editar la fonte]
- Homosexualidá - Homofobia - Heterosexismo
- Homosexualidá n'América Llatina - Portugal - Arxentina - Chile - Méxicu - Europa - Estaos Xuníos - Xapón
- Homosexualidá nel cine
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ «Spain legalises gay marriage» (inglés). The Guardian. Consultáu'l 2 d'agostu de 2007.
- ↑ «Entra a valir la Llei d'Identidá de Xéneru n'España». 20minutos.es. Consultáu'l 2 d'agostu de 2007.
- ↑ Jumana Farouky. «Acceptance — one reel at a time» (inglés). Time. Consultáu'l 2 d'agostu de 2007.
- ↑ «Pedro Almodovar» (inglés). Yahoo! movies. Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 2 d'agostu de 2007.
- ↑ Harold Heckle. «Madrid celebrates gay rights advances at Euru Pride festivities, 1st Ld-Writethru, EU» (inglés). gai.com. Consultáu'l 2 d'agostu de 2007. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- ↑ El Confidencial. «España, el país más gay-friendly». elconfidencial.com. Consultáu'l 12 de payares de 2015.
- ↑ Joan M. Miró. «Sobre la homofobia nel deporte». gayBarcelona.net. Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'agostu de 2007. Consultáu'l 2 d'agostu de 2007.
- ↑ 8,0 8,1 Eugene Rice. «Rome: Ancient» (inglés). glbtq. Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2007. Consultáu'l 14 d'abril de 2007.
- ↑ Anónimu. «Priapeos romanos. Antoloxía billingüe llatín-castellanu». Identidaes. Archiváu dende l'orixinal, el 6 d'abril de 2010. Consultáu'l 27 de mayu de 2007.
- ↑ 10,0 10,1 Louis Crompton. «Roman literature» (inglés). glbtq. Archiváu dende l'orixinal, el 4 de marzu de 2007. Consultáu'l 18 d'abril de 2007.
- ↑ 11,0 11,1 Eugene Rice. «Hadrian (76-138)» (inglés). glbtq. Archiváu dende l'orixinal, el 1 de marzu de 2007. Consultáu'l 14 d'abril de 2007.
- ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 Spencer, Colin (1996). Homosexuality. A history. Londres: Fourth Ta. 1-85702-447-8.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Aldrich, Robert (Ed.) (2007). Gleich und anders. Hamburgo: Murmann. 978-3-938017-81-4.
- ↑ El poeta Ausonio (310-395) tuvo una apasionada rellación con San Paulino, obispu de Nola. Nun se sabe si esi amor llegó a trate fechu realidá, pero la pasión quedó afigurada nes cartes que s'escribíen. Les cartes de Ausonio, 43 años a Paulino, tamién señalen la so murnia pol alloñamientu d'ésti cuando intensifica la so vida cristiana. Inclusive San Agustín confesó amores homosexuales na so mocedá, anque más tarde refugaría esta sexualidá calificándola como pecaminosa (Homosexuality. A history de Colin Spencer ISBN 1-85702-447-8).
- ↑ 15,0 15,1 Cristian Berco. «Spain» (inglés). glbtq. Archiváu dende l'orixinal, el 18 d'abril de 2007. Consultáu'l 14 d'abril de 2007.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Thompson, E. A. (2007). Alianza Editorial: Los Godos n'España, páx. 307. ISBN 978-84-206-6169-8.
- ↑ Ignacio Olagüe. «La evolución de les idees na Península Ibérica: el cristianismu trinitariu». La evolución islámica n'occidente. Consultáu'l 28 de xunetu de 2007.
- ↑ La información d'esta seición ta llograda na so mayor parte de "La escondida sienda": homosexuality in Spanish history and culture de Daniel Eisenberg. Más información en Homosexualidá na Edá Media española de Jaime Montes Norniella
- ↑ Ibn Abi Zayd Al-Qayrawani (1993). Compendio de Derechu islámicu. Madrid: Editorial Trotta. Edición de Jesús Riosalido. ISBN 84-87699-64-2.
- ↑ Charles-Emmanuel Dufourcq, La vie quotidienne dans l'europe médiévale sous domination arabe, París, Hachette, 1978, pp. 134-135: "le deuxième calife de Cordoue, al-Hakam [II], avait un harem bien rempli et, cependant, il arriva à l'âge de quarente-six ans sans avoir encore eu d'enfants; peut-être s'intéressait-il davantage aux hommes qu'aux femmes; une esclave basque chrétienne réussit pourtant à le rendre père: très jeune, intelligente et belle, elle avait adopté une mode en usage à Bagdad: abandonnant toute toilette féminine, elle s'était travestie en s'habillant comme un éphèbe. Le calife prit d'ailleurs l'habitude de l'appeler par le nom d'homme qu'elle avait choisi: Chafar."
- ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 21,10 Daniel Eisenberg. «Homosexuality in Spanish history and culture» (inglés). Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
- ↑ Daniel Eisenberg, "El bon amor heterosexual de Juan Ruiz", en Los territorios lliterarios de la hestoria del prestar. I Coloquiu d'Erótica Hispana, Madrid, Llibertaries, 1996 [pero 1997], 49-69
- ↑ Garulo, Teresa (1986). Diwan de les poetes d'al-Andalus. Madrid: Hiperión.
- ↑ Subḥ, Maḥmud [Sobḥ, Maḥmud] (1994). Poetes arábigu-andaluces. 2nd ed. Granada: Diputación Provincial de Granada.
- ↑ 25,00 25,01 25,02 25,03 25,04 25,05 25,06 25,07 25,08 25,09 Villena, Luis Antonio de (Ed.) (2002). Amores iguales. Antoloxía de la poesía gai y lésbica. Madrid: La Esfera. 84-9734-061-2.
- ↑ 26,0 26,1 Veglison Elías de Molins, Josefina (1997). La poesía árabe clásica. Madrid: Hiperión. 84-7517-529-5.
- ↑ Hind y Zaynab son nomes de muyeres
- ↑ 28,0 28,1 Daniel Eisenberg. «Efebo y homosexualidá nel medievu ibéricu». Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
- ↑ 29,00 29,01 29,02 29,03 29,04 29,05 29,06 29,07 29,08 29,09 29,10 29,11 29,12 29,13 29,14 29,15 29,16 Bruquetas de Castro, Fernando (2002). Reyes qu'amaron como reines. La Esfera de los Llibros S.L. ISBN 84-9734-076-0.
- ↑ Crompton, Louis (2006). Homosexuality & Civilization. Cambridge y Londres: Belknap. 0-674-02233-5.
- ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 Alfonso Pozo Ruiz. «Ley sobre la sodomía na Edá Moderna». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de mayu de 2007. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
- ↑ 32,0 32,1 «Pareyes gais medievales». Isla Tenrura. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
- ↑ 33,0 33,1 33,2 Pérez, Joseph (2012). Curtiu Historia de la Inquisición n'España. Barcelona: Crítica, páx. 87-88. ISBN 978-84-08-00695-4.
- ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 Kamen, Henry (2011). La Inquisición Española. Una revisión histórica, 3ª, Barcelona: Crítica, páx. 258-259. ISBN 978-84-9892-198-4.
- ↑ Dynes, 1990
- ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 «La homosexualidá o sodomía na Sevilla del XVI». Alma Mater Hispalense. Archiváu dende l'orixinal, el 5 de mayu de 2007. Consultáu'l 11 de mayu de 2007.
- ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 Richard G. Mann. «Madrid» (inglés). glbtq. Archiváu dende l'orixinal, el 1 de febreru de 2008. Consultáu'l 11 de payares de 2007.
- ↑ Michel de Montaigne. «De l'amistá». Ensayos de Montaigne. Consultáu'l 19 de xunetu de 2007.
- ↑ Una esceición foi'l casu d'Eleno de Verdes xulgáu pol Tribunal de Toledo, una muyer transexual que foi acusada de sodomía por emplegar preseos fálicos pa enfusar a otres muyeres, [1]
- ↑ Exemplos de xuicios pueden atopase en:«Texto contra sodomites de la Inquisición de Valencia. Sieglos XVI y XVII». Identidaes. Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'abril de 2010. Consultáu'l 27 de mayu de 2007.
- ↑ Castigu reserváu pa clérigos, que yeren recluyíos nun monesteriu designáu pola Inquisición pa realizar penitencies y ayunu y que solía implicar perda de rangu
- ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 «Castigo a homosexuales n'España mientres la Renacencia». Isla tenrura. Consultáu'l 3 de marzu de 2007.
- ↑ 43,0 43,1 Cristian Berco. «Inquisition» (inglés). glbtq. Archiváu dende l'orixinal, el 14 de marzu de 2007. Consultáu'l 3 de marzu de 2007.
- ↑ Un exemplu de xuiciu puede atopase en Actes d'un procesu de la Inquisición (1574)
- ↑ 45,0 45,1 Francisco de Quevedo y Villegas. «Gracies y desgracies del güeyu del culu». Archivo Identidad. Archiváu dende l'orixinal, el 9 de xunetu de 2007. Consultáu'l 24 de xunu de 2007.
- ↑ Daniel Eisenberg señala en «Research Topics in Hispanic Gay and Lesbian Studies» («Temes d'estudiu na investigación de gais y lesbianes hispanos») qu'esisten munchos personaxes históricos que nun fueron estudiaos inda dende'l puntu de vista de la so homo o bisexualidá, mentando a Gonzalo Fernández de Córdoba, el Gran Capitán o López de Hoyos o inclusive grupos y dómines, como los archivos de Gregorio Marañón o'l grupu alredor de García Lorca en Granada.
- ↑ Daniel Eisenberg. «La supuesta homosexualidá de Cervantes». Consultáu'l 24 de xunu de 2007.
- ↑ Francisco de Quevedo y Villegas. José Manuel Blecua (ed.): «Contra Don Luis de Góngora y la so poesía». Poemes satíricos y burlescos. Consultáu'l 1 de xunetu de 2007.
- ↑ Pasión y muerte del Conde de Villamediana, Madrid, Gredos, 1969. Ensin ISBN.
- ↑ Frédéric Serralta. «Juan Rana homosexual». Criticón. Consultáu'l 6 de xunetu de 2007.
- ↑ Vease tamién Manuel Godoy#Motivos de la so rápida ascensión
- ↑ «Cuatro muyeres y l'home al que Goya amó». El Mundo. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de setiembre de 2007. Consultáu'l 1 de xunetu de 2007.
- ↑ Elizabeth Nash. «Letters paint new picture of Goya as a gay man» (inglés). The Independent. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de setiembre de 2007. Consultáu'l 1 de xunetu de 2007.
- ↑ «¿Un amor homosexual na vida de Goya?». Clarín.com. Consultáu'l 1 de xunetu de 2007.
- ↑ Francisco Vázquez García (2001). «El discursu médicu y l'invención del homosexual (España 1840-1915)». Asclepio Vol 53 (2): páxs. 143-161. http://asclepio.revistas.csic.es/index.php/asclepio/article/view/163/160.
- ↑ 56,0 56,1 56,2 56,3 Isabelo Herreros (2012). La conquista del cuerpu. Planeta, páx. 126-129.
- ↑ 57,0 57,1 El primer matrimoniu gai n'España. 20 minutos. 8 de xunu de 2006. http://www.20minutos.es/museo-virtual/hestoria/128859/. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
- ↑ Glick, Thomas F., Sexual reform, psychoanalysis, and the politics of divorce in Spain in the 1920s and 1930s, Journal of the History of Sexuality, 1 de xineru de 2003
- ↑ Llanes de Aguilaniedo, José María (agostu de 1904). «Matrimonio ente mujer». El nuesu Tiempu (44): páxs. 235-247. http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0002480812&page=107&search=sodomita+homosexual&lang=es. Consultáu'l 6 d'abril de 2014.
- ↑ 60,0 60,1 60,2 60,3 Cleminson, Richard; Vázquez García, Francisco (2007). 'Los Invisibles'. A history of male homosxuality in Spain, 1850-1940., 1ª, Cardiff: University of Wales Press, páx. 311. ISBN 978-0-7083-2012-9.
- ↑ 61,0 61,1 David Pérez. «La homosexualidá nel cantar español». Ogigia. Revista electrónica d'estudios hispánicos. Consultáu'l 18 d'abril de 2011.
- ↑ Martínez Olmedilla, Augusto (1947). teatros_de_Madrid.html?id=aYweAAAAMAAJ Los Teatros de Madrid. (del autor), páx. 309.
- ↑ Mercedes Serós (cantante). «¡Ai Manolo!». YouTube. Consultáu'l 18 d'abril de 2011.
- ↑ 64,0 64,1 64,2 «El ventenu sieglu --> Güei». La Homosexualidá n'España. Consultáu'l 6 de xunetu de 2007.
- ↑ 65,00 65,01 65,02 65,03 65,04 65,05 65,06 65,07 65,08 65,09 Mira, Alberto (2004). De Sodoma a Chueca. Madrid, Barcelona: Egales. 84-95346-65-6.
- ↑ J. Fernández. «"Tener referentes serios de lesbianes esanicia estereotipos"». El País.com. Consultáu'l 20 de setiembre de 2009.
- ↑ Vázquez García, Francisco; Cleminson, Richard (2011). «Los Invisibles»: una hestoria de la homosexualidá masculina n'España, 1850-1939. Granada: Comares, páx. 268 y 270-271. ISBN 978-84-9836-783-6.
- ↑ Antonio Rivero Machina. «L'asesinatu de García Lorca». Portal Poesía VersOados. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Luis Antonio de Villena. «¿Coloráu y maruxu?». El Mundo. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
- ↑ «BOE n° 198, 17 de xunetu de 1954». BOE. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
- ↑ 71,0 71,1 71,2 Amnistía Internacional. «España: poner fin al silenciu y a la inxusticia.». Informe d'Amnistía Internacional. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
- ↑ 72,0 72,1 72,2 72,3 Y. de B.. «Persecución de los homosexuales nel Franquismu». El País. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
- ↑ Javier Ugarte Pérez, ed.(2008): "Una discriminación universal. La homosexualidá sol franquismu y la transición". Barcelona-Madrid, editorial Egales. ISBN 978-84-88052-58-2
- ↑ 74,0 74,1 Samuel Loewenberg. «Spain's dark past, bright future: Antonio Ruiz was imprisoned for being gay under a brutal Spanish regime. Now he's watching his country approve same-sex marriage rights». The Advocate. Consultáu'l 15 de xunetu de 2007.
- ↑ «De Pavlov a la lobotomía». Interviu (5 de febreru de 2007). Consultáu'l 2 de marzu de 2014.
- ↑ Vidarte, Francisco Javier; Llapaes, Ricardo (1999). Homografíes. Madrid: Espasa Calpe, páx. 18. ISBN 84-239-7797-8. «Almirable resulta, nesti sentíu, y por non citar más qu'un exemplu, l'interés científicu del célebre doctor López Ibor, quien allá por 1973, declaraba nun Congresu de Medicina celebráu en Sanremo: “El mio postreru paciente yera un esviáu. Dempués de la intervención quirúrxica nel lóbulu inferior del celebru, presenta, ye ciertu, trestornos na memoria y na vista, pero amuésase más llixeramente atraíu poles muyeres”»
- ↑ Panorama-Actual.es. «Les Corts piden indemnización pa homosexuales encarcelaos nel franquismu». Asociación de Familiares y Amigos de Represaliaos de la II República pol franquismu. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
- ↑ 78,0 78,1 78,2 Ana María Ortiz. «25 homosexuales pa 25 años». El Mundo. Consultáu'l 1 de xunetu de 2007.
- ↑ 79,0 79,1 79,2 79,3 79,4 79,5 79,6 79,7 «Historia del movimientu lésbicu y gai». Fundación Triánguo. Archiváu dende l'orixinal, el 24 d'abril de 2007. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ «Breu Història del FAGC» (catalán). Front d'Alliberament Gay de Catalunya. Archiváu dende l'orixinal, el 12 de xunu de 2007. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ https://elpais.com/diario/1978/05/24/sociedad/264808808_850215.html
- ↑ 82,0 82,1 «La normalización del fechu homosexual». casal lambda. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ Hooper, John (2006). The new Spaniards. Penguin. 0-141-01609-4.
- ↑ #38AñosDeLibertadSexual, el hashtag pa celebrar la despenalización de la homosexualidá d'España.
- ↑ Llei 77/1978, de 26 d'avientu, de cambéu de la Llei de Peligrosidá y Rehabilitación Social y del so Reglamentu. B.O.E.
- ↑ 86,0 86,1 86,2 Ana María Ortiz. «Los 25 homosexuales famosos que salieron del armariu». El Mundo. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «HISTORIA». Colegues. Consultáu'l 16 de mayu de 2009.
- ↑ «Col·lectiu EAGLE». Archiváu dende l'orixinal, el 21 d'ochobre de 2016. Consultáu'l 21 d'ochobre de 2017.
- ↑ Santi Burgos. «Transexualia». Transexualia. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ Adolfo Coria. «El movimientu gai ta nun momentu d'egocentrismu». naciongay.com. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ «Historia». Federación Estatal de Lesbianes, Gais, Transexuales y Bisexuales. Archiváu dende l'orixinal, el 1 de mayu de 2007. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ «Especial turismu gai». L'almanaque del turismu. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2007. Consultáu'l 10 d'agostu de 2007.
- ↑ M. Saláu. «Barcelona ye'l segundu meyor destín del mundu pa los homosexuales». 20 minutos. Consultáu'l 12 d'avientu de 2007.
- ↑ Arturo Morales. «Jesús Vázquez: xubiendo apriesa». naciongay.com. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ 95,0 95,1 «Jorge Cadaval, Jesús Vázquez y Javier Gurruchaga, absueltos nel "casu Arny"». El Mundo. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ «Llista de los 48 acusaos nel "casu Arny"». El Mundo. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ Axencia EFE. «El fiscal pide 15 años de cárcel pol asesinatu d'un veceru pal mozu que desatapó'l 'casu Arny'». El Mundo. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ Manuel Contreras. «Absueltos la mayoría de los veceros del club Arny por falta de pruebes». El Mundo. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ Beatriz Gimeno. «Los derechos de gais, lesbianes y transexuales dempués de la era Aznar.». gayBarcelona.net. Archiváu dende l'orixinal, el 10 de mayu de 2007. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
- ↑ Noemi Ramírez. «Políticos, cures y militares: España 'sale del armariu'». El Mundo. Consultáu'l 15 de xunetu de 2007.
- ↑ «Outing n'España». Archiváu dende l'orixinal, el 28 de mayu de 2007. Consultáu'l 15 de xunetu de 2007.
- ↑ «Artistes, políticos y militares contribúin a l'aceptación social de los homosexuales al desvelar la so condición». Estrella Dixital. Consultáu'l 15 de xunetu de 2007.
- ↑ Tremlett, Giles. Ghosts of Spain. Faber and Faber. 0-571-22169-6.
- ↑ «El teniente coronel Sánchez Silva, primer militar español que «sale del armariu»». El Mundo. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «Un guardia civil que se declara gai ve 'histórica' l'almisión de pareyes en casar cuartel». El Mundo. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «Un sacerdote de Santiago declara homosexual nuna carta unviada a la revista 'Zero'». El Mundo. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «L'Obispáu d'Huelva preve suspender al cura homosexual». El Mundo. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «Mendiluce 'sale del armariu'». El Mundo. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ M.G.S.. «Gallardón, en revistir gai 'Zero'». El País. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «Fundación Triángulu». Fundación Triángulo. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «somos». Towanda. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2007. Consultáu'l 13 de marzu de 2007.
- ↑ «El Congresu aprueba'l matrimoniu homosexual con mayoría absoluta». 20 minuto. Consultáu'l 6 de marzu de 2007.
- ↑ EFE. «Más de la metá de los españoles afirma tar acordies con el matrimoniu ente homosexuales». El Mundo. Consultáu'l 7 de marzu de 2007.
- ↑ «El Tribunal Constitucional almite a trámite'l recursu del PP contra'l matrimoniu homosexual». El Mundo. Consultáu'l 6 de marzu de 2007.
- ↑ El matrimoniu gai ye constitucional El País dixital. 6 de payares de 2012.
- ↑ EFE. «Los obispos afirmen que les bodes gais "malven" la institución del matrimoniu». 20 minuto. Consultáu'l 6 de marzu de 2007.
- ↑ «Más de 4.500 pareyes del mesmu sexu casar nel primer añu de llei». 20 Minuto. Consultáu'l 6 de marzu de 2007.
- ↑ 118,0 118,1 Emilio De Benito. «El Congresu refuga la iniciativa pa prohibir el matrimoniu homosexual». El País. Consultáu'l 28 de febreru de 2007.
- ↑ «Sitges (Barcelona) va ser la primer llocalidá española con una escultura dedicada al coleutivu homosexual». Europa Press. Consultáu'l 26 d'avientu de 2011.
- ↑ M. Aranbarri. «La escultura del arcu iris». El Correo Digital. Consultáu'l 17 de mayu de 2009.
- ↑ Inauguren el revesosu monumentu al coleutivu gai El Mundo. 21-03-2011
- ↑ Flick (6 de xunu de 2013). «cabeza-del mundu-en-aceptacion-social-de-la homosexualidá.html España, a la cabeza del mundu n'aceptación social de la homosexualidá». Dos Manzanes. Consultáu'l 12 d'ochobre de 2013.
- ↑ Flick (21 de xunu de 2013). «matrimoniu igualitariu-segun-una encuesta llevada-a-cabu-en-16-paises.html Suecia, Noruega y España, los países con mayor sofitu al matrimoniu igualitariu según una encuesta llevada a cabu en 16 países». Dos Manzanes. Consultáu'l 12 d'ochobre de 2013.
- ↑ 124,0 124,1 Flick (12 d'ochobre de 2013). «persones-lgtb-sigue-siendo-una realidá habitual-en-espana.html La discriminación de les persones LGTB sigue siendo una realidá habitual n'España». Dos Manzanes. Consultáu'l 12 d'ochobre de 2013.
- ↑ Emilio de Benito. «Lleis sí, homofobia tamién». El País. Consultáu'l 13 de xineru de 2008.
- ↑ 126,0 126,1 126,2 126,3 «Memòria 2005-2006» (catalán). Páxina web del Front d'Alliberament Gay de Catalunya. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ 127,0 127,1 127,2 127,3 Europa Press. «Madrid ye la ciudá española con más agresiones contra los homosexuales». 20Minutos.es. Consultáu'l 28 de xunu de 2008.
- ↑ A.M.Y.. «dolencia-homosexualidá/336019.shtml El 15% entá considera una dolencia la homosexualidá». El Periódico. Consultáu'l 19 de xunu de 2010.
- ↑ COGAM. «Mapa de la Homofobia». Páxina web de COGAM. Archiváu dende l'orixinal, el 24 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 25 d'ochobre de 2007.
- ↑ Susana Hidalgo y Daniel Verdú. «"Llamáronme maruxu y diéronme una puñada nel güeyu"». El País. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ M. J. López Díaz. «Infiernu a la puerta de casa». El País. Consultáu'l 9 de xunetu de 2007.
- ↑ Flick. «aumentu-de-les agresiones-y-discriminaciones-a-persones-lgtb-en-cataluna.html L'Observatoriu contra la Homofobia recueye un aumentu de les agresiones y discriminaciones a persones LGTB en Cataluña». Dos Manzanes. Consultáu'l 18 de xunu de 2011.
- ↑ 133,0 133,1 Luis Doncel. «Un abellugu llamáu Chueca». El País. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ SERVIMEDIA. «Un 56,2% d'alumnos homosexuales foi acosáu nel colexu». El Públicu. Archiváu dende l'orixinal, el 1 de febreru de 2009. Consultáu'l 29 de xineru de 2009.
- ↑ FELGTB. «aula-hai-al-menos-un gai-y-una lesbiana?smid=45 En cada aula hai siquier un gai y una lesbiana». Páxina web de la FELGTB. Archiváu dende l'aula-hai-al-menos-un gai-y-una lesbiana?smid=45 orixinal, el 15 d'abril de 2008. Consultáu'l 15 d'avientu de 2007.
- ↑ Panorama-Actual.es. «DecideT edita la primera guía multimedia pa evitar la homofobia na escuela». Enkidu. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Esteban Ibarra. «Llucha contra la homofobia». xornal.com. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Josep Cornellà. «Queda dalgún médicu que da fármacos pa la homosexualidá». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Mónica C. Belaza. «A esti xuez nun lu gusta'l 'top less' nin que los gais adopten». El País. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Martine Audusseau. «La secrétaire générale de l'Académie royale des docteurs accuse les gais de pédophilie» (francés). Têtu. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de setiembre de 2007. Consultáu'l 15 de xunetu de 2007.
- ↑ «Aquilino Polaino diz que los gais son fíos de padres 'contrarios' y 'alcohólicos'». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ «Estudiantes d'Izquierdes recuerda que Aquilino Polaino nun exerz na UCM». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ EFE. «Asociaciones d'homosexuales piden al Colexu de Psicólogos qu'espulse al espertu citáu pol PP». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Un xuez retira la custodia de les sos fíes a una muyer porque ye lesbiana. El Mundo. 23 de xunetu de 2007. https://www.elmundo.es/elmundo/2007/07/23/espana/1185189532.html?a=3c096y491c6acf59b7cdaf750f91cd1c&t=1185196374/. Consultáu'l 23 de xunetu de 2007.
- ↑ El CGPJ expedienta al xuez de Murcia que retiró a una madre la custodia de los sos dos fíes por ser lesbiana. El País. 25 de xunetu de 2007. https://www.elpais.com/articulo/espana/CGPJ/expedienta/juez/Murcia/retiro/madre/curia/fíes/ser/lesbiana/elpepuesp/20070725elpepunac_9/Tes. Consultáu'l 25 de xunetu de 2007.
- ↑ Investiguen si un xuez de Murcia retrasa arremente qu'una lesbiana pueda adoptar a una neña editorial=El Mundo. 30 de xunu de 2007. https://www.elmundo.es/elmundo/2007/06/30/espana/1183214347.html. Consultáu'l 25 de xunetu de 2007.
- ↑ Una xuez de Denia paraliza una boda ente homosexuales pa recurrir la llei al Tribunal Constitucional. El Mundo. 20 de xunetu de 2005. https://www.elmundo.es/elmundo/2005/07/20/espana/1121823845.html. Consultáu'l 26 de xunetu de 2007.
- ↑ Justicia informa a la jueza de Denia de que 'nun tien potestá' pa recurrir la llei del matrimoniu gai. El Mundo. 30 de xunetu de 2005. https://www.elmundo.es/elmundo/2005/07/30/espana/1122713999.html. Consultáu'l 26 de xunetu de 2007.
- ↑ EFE. «La Plataforma Popular Gay denuncia a dirixentes del PP por afalar a la homofobia». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ EFE. «Gais y lesbianes esixen a la Fiscalía qu'actúe ante la 'apoloxía de la homofobia' per parte de la Iglesia». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ «voten-al partíu popular?smid=45 La FELGTB pide a más de 2 millones de persones LGTB que nun voten al Partíu Popular». FELGTB. Archiváu dende l'voten-al partíu popular?smid=45 orixinal, el 23 de setiembre de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Fraga reprocha a los homosexuales que tean "arguyosos de funcionar al aviesu". 20 Minutos. 18 de xineru de 2005. http://www.20minutos.es/noticia/110/0/fraga/critica/homosexuales/. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Fraga califica de "asquerosa" la llei de matrimonios homosexuales mientres la campaña eleutoral. 20 Minutos. 4 de xunu de 2005. http://www.20minutos.es/noticia/29088/0/fraga/homosexuales/eleiciones/. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Miquel Noguer. «Duran indigna a CiU al aportunar nos tratamientos contra la homosexualidá». El País. Consultáu'l 22 d'ochobre de 2011.
- ↑ Flick. «defender-les terapies reparadores-de-la homosexualidá.html Duran i Lleida vuelve defender les terapies reparadores de la homosexualidá». Dos Manzanes. Consultáu'l 22 d'ochobre de 2011.
- ↑ Los cursos importaos d'EEXX pa «curar la homosexualidá» poner de moda n'España.. El Mundo. 26 d'avientu de 2006. https://www.elmundo.es/papel/2007/12/26/espana/2292835.html. Consultáu'l 4 de xunetu de 2009.
- ↑ Flick. «obispos andaluces-entren-en-campana-y-aportunen-en-que-el-unico-matrimoniu-dignu-de-proteccion-ye-el-heterosexual.html Los obispos andaluces entren en campaña y aportunen en que l'únicu matrimoniu dignu de proteición ye l'heterosexual». Dos Manzanes. Consultáu'l 1 de marzu de 2012.
- ↑ Patricia R. Blancu. «Una carta pastoral del arzobispu d'Uviéu ambura les eleiciones asturianes». El País. Consultáu'l 1 de marzu de 2012.
- ↑ Exemplu d'esti tipu de discursu: Jaime Campmany. «Homosexuales». ABC. Consultáu'l 12 de xunetu de 2007.
- ↑ EFE. «Un centenar d'homosexuales besar na piscina de La Elipa». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ EFE. «'Besada' gai frente a un chigre de Sevilla». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ «Miles de persones colen en Madrid pola diversidá de les families y contra la homofobia». El Mundo. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Ana Pantaleoni. «La Generalitat proyeuta una llei contra la homofobia pa 2008». El País. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ J. A. Aunión, Pilar Cabanu y Sebastián Tobarra. «Esto ye lo que van aprender los ciudadanos». El País. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ «medios/legitimos/Educacion/Ciudadania/elpepusoc/20070621elpepusoc_4/Tes Los Obispos animen a recurrir a "tolos medios llexítimos" contra la Educación pa la Ciudadanía». El País. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ «Pide al PP una clausa de conciencia contra Educación pa la Ciudadanía». HaztOir.org. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de setiembre de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Jesús Nietu. «Aguirre compara Educación pa la Ciudadanía cola franquista Formación del Espíritu Nacional». elplural.com. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de setiembre de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Milagros Asenjo. «a-cumplir-los-horarios-minimos-en-educacion-para-la-ciudadania-las-seis-comunidades-populares-y-navarra-tendran-contenidos-comunes_-la-religion-estara-dentro-del-horario lectivu_153262710091.html El PP va llindar a cumplir los horarios mínimos n'Educación pa la Ciudadanía Los seis comunidaes populares y Navarra van tener conteníos comunes. La Relixón va tar dientro del horariu lectivu». ABC.es. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ Flick. «gobiernu-del-pp-suprime-educacion-para-la-ciudadania.html El Gobiernu del Partíu Popular suprime Educación pa la Ciudadanía». Dos Manzanes. Consultáu'l 1 de febreru de 2012.
- ↑ 170,0 170,1 170,2 170,3 «La Homosexualidá nel cine Español». Web de Marele. Archiváu dende l'orixinal, el 7 de xunetu de 2007. Consultáu'l 3 de xunetu de 2007.
- ↑ «La comedia sexual española de principios de los setenta y el filme reaccionariu». Consultáu'l 11 de mayu de 2013.
- ↑ O. Etxebaria. «Rodar n'Euskadi la primer película de temática gai y rural n'euskera». 20minutos. Consultáu'l 19 de xunu de 2008.
- ↑ Melero Salvador, Alejandro (2010). Placeres ocultos. Gais y lesbianes nel cine español de la transición. Notoriuous Ediciones, páx. 47-78.
- ↑ Flick. «descubrimientu-de-la homosexualidá-en-una muyer mayor.html Estrénase “80 egunean”, cinta vasca qu'enceta'l descubrimientu de la homosexualidá nuna muyer mayor». Dos Manzanes. Consultáu'l 1 de xunetu de 2017.
- ↑ «Festivales de Cine LGTB». homocine. Consultáu'l 16 de payares de 2013.
- ↑ Palaciu, Manuel (2012). La televisión mientres la Transición española. Cátedra. ISBN 978-84-376-3068-7.
- ↑ «Clásicos y modernos. La serie "Los llibros" y la televisión de La Transición, Luis Miguel Fernández». Consultáu'l 28 de xineru de 2013.
- ↑ 178,0 178,1 «Hai (más de) un gai na mio pantalla». Telepolis. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de setiembre de 2007. Consultáu'l 5 de xunetu de 2007.
- ↑ José Javier Esparza. «Neñu gai». lasprovincias.es. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de xunu de 2007. Consultáu'l 4 de xunetu de 2007.
- ↑ «The Nineteen Eighties». Bob Batchelor, Scott F. Stoddart (2007). Consultáu'l 14 de mayu de 2913.
- ↑ Roberto Pérez Marcos. «Lo que surda». Consultáu'l 4 de payares de 2007.
- ↑ Roberto Pérez Marcos. «Premiu LesGai». LesGaiCineMad. Archiváu dende l'orixinal, el 9 de xineru de 2008. Consultáu'l 4 de payares de 2007.
- ↑ Antonio Lucas. «De Villena afita nuna antoloxía los legáu poéticu del Grupu Cantarada». El Mundo. Consultáu'l 8 de setiembre de 2007.
- ↑ Resina, Joan Ramon (2000). Disremembering the dictatorship: the politics of memory in the Spanish transition to democracy. Rodopi. 9042013524.
- ↑ revista Quimera, Númberos 266-272, 2006.
- ↑ COLLORÁU, Miguel. «Pampanitos burgaleses (sobre Pampanitos verdes)». El Comercio. Consultáu'l 26 de setiembre de 2011.
- ↑ Fernando F. Garayoa, «so-nuevu-poemariu-apossoy-tan-blancu-que-cuando-palidezco-desaparezcoapos Iñaki Echate presenta'l so nuevu poemariu, 'Soi tan blancu que cuando palidezco sumo'», Noticies de Navarra, 3 d'abril de 2011.
- ↑ http://www.larepublicacultural.es/articulo.php3?id_article=3561
- ↑ http://www.trabajemosporelmundo.org/ong-nd/comunicaos_nd/homosexualidá_y_la infancia.html
- ↑ Alberto García Reyes. «Rafael de León, cien años de ¿soledá?». ABC. Consultáu'l 7 de xunu de 2009.
- ↑ «Miguel de Molina. Apuntes biográficos». Isla Tenrura. Archiváu dende l'orixinal, el 14 de xunetu de 2007. Consultáu'l 27 de xunetu de 2007.
- ↑ «Galería de semeyes (Raphael)». Chueca.com. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de setiembre de 2007. Consultáu'l 27 de xunetu de 2007.
- ↑ Elisa Constanza Zamora Pérez. «Xuglares del sieglu XX: el cantar amorosu pop, rock y de cantautor». Consultáu'l 3 d'agostu de 2015.
- ↑ 194,0 194,1 194,2 «MUSICA MARI.COM». Gloses.net. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
- ↑ «Gaycionero». El desván de Aarom. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2007. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
- ASOCIACIONES GLBT (gai, lésbica, bisexual, transexual, tresxéneru, intersexual) n'España, en Ong pola non discriminación
- España en glbtq (n'inglés)
- "Una temprana guía gai: Granada (Guía emocional), de Gregorio Martínez Sierra (1911)" de Daniel Eisenberg
- "La escondida sienda": homosexuality in Spanish history and culture y Homosexuality in Encyclopedia of Medieval Iberia de Daniel Eisenberg (n'inglés)
- Bibliography of gay and lesbian history: Spain and Portugal por Rictor Norton (n'inglés)
- Gay Spain: A Modern Model of Progress and Fun (n'inglés)
- Catálogu de la esposición El camín escontra la igualdá. 30 años de llucha polos derechos LGTB nel Estáu Español
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q17437
Multimedia: LGBT rights in Spain