Wie een rechtszaal in loopt, ziet het portret van Willem-Alexander hangen. Naast een nieuwe wet staat zijn handtekening en hij zet een krabbel onder de benoeming van een rechter. Als het aan de antimonarchiebeweging Republiek ligt, verdwijnen die portretten en is de handtekening van de koning straks niet meer nodig.

En dat terwijl de portretten "puur symbolisch" zijn, zegt hoogleraar staatsrecht Paul Bovend'Eert in gesprek met NU.nl. "Ze drukken de eenheid van de rechtspraak uit." Ook bij de benoeming van een rechter is de koning niet almachtig: de rechterlijke macht geeft de doorslag, niet de handtekening van de koning.

In de grondwet staat dat een nieuwe wet alleen kan worden aangenomen als het kabinet én de koning deze ondertekenen. Maar Republiek ziet hier een probleem in: de beweging vindt het principe dat de koning een wet kan tegenhouden door geen handtekening te zetten niet goed. Al gebeurt dat bijna nooit.

De koning moet wat Republiek betreft niets te maken hebben met de benoeming van een nieuwe rechter. "Het gaat om een scheiding der machten in de rechtszaal", schrijft de beweging op haar website. Bovend'Eert vindt dat Republiek met deze eis te ver gaat. "Hiermee ondermijnen ze het gezag van de rechter."

In het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is vastgelegd dat iedereen recht heeft op een eerlijk proces. Maar Republiek vindt dat er geen eerlijk proces kan plaatsvinden als de koning hierbij betrokken is.

Willem-Alexander is in principe namelijk onschendbaar: de ministers zijn verantwoordelijk voor zijn gedrag. Denk bijvoorbeeld aan de vakantie in Griekenland van het koninklijk gezin, midden in de coronaperiode. Na een storm van kritiek besloten ze hun vakantie af te breken. Maar de excuses maakte de koning niet zelf: die werden uitgesproken door minister-president Mark Rutte.

Als de koning wordt aangehouden wegens bijvoorbeeld vandalisme hoeft hij zelf geen verantwoording af te leggen (al is niet uitgesloten dat hij dit wel doet). Hij kan strafrechtelijk niet vervolgd worden. Civiele zaken, zoals de zaak die vandaag plaatsvindt, mogen wel worden aangespannen. Dit zijn zaken die burgers aanspannen tegen andere burgers, of tegen bedrijven, of andersom.

De kans dat Willem-Alexander woensdag in de rechtbank verschijnt, is vrij klein. De koning is namelijk niet verplicht om zelf vragen te beantwoorden. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook niet bij de eerdere rechtszaken die koning Willem-Alexander en koningin Máxima zelf aanspanden tegen diverse media nadat er privéfoto's van het echtpaar waren gepubliceerd. Het koningspaar - toen ook niet aanwezig in de rechtszaal - werd in alle gevallen in het gelijk gesteld. "Dat de koning altijd wint, kan media afschrikken om het op procedures aan te laten komen", vindt Republiek.

Als de rechter na vandaag inderdaad concludeert dat er geen sprake is van een eerlijk proces, dan moet de Staat ervoor zorgen dat de grondwet wordt veranderd. "De conclusie is dan dat de koning te veel bevoegdheden heeft", zegt advocaat Jansen.

De kans dat de rechter het eens is met de beweringen van Republiek acht Bovend'Eert klein. "Het wijzigen van de grondwet is niet makkelijk, en het starten van een rechtszaak is daar ook niet de juiste manier voor. Je kunt als burger wel een petitie starten en die indienen bij het parlement."

Advocaat Jansen denkt dat de slaagkansen van Republiek wel groot zijn. Hij haalt het kroonberoep aan: daardoor werd er een nieuwe regel voor de Raad van State in het leven geroepen, waardoor een onafhankelijke, rechterlijke macht beslist over bezwaren over wetgeving en bestuur. Tot die tijd werd dat gedaan door de koning(in) en de regering.

Verandering van de macht van de koning is niet makkelijk. Beide Kamers moeten twee keer over de wijziging van een grondwet stemmen. Daar moeten verkiezingen tussen zitten en tot slot moet een tweederdemeerderheid voor de wijziging zijn. Zelfs al krijgt Republiek gelijk, dan nog zal het jaren duren voordat de handtekening van de koning niets meer waard is. En dus blijven die portretten voorlopig nog wel even hangen.