Do 1989 roku ZBOWiD był politycznie i organizacyjnie podporządkowany PZPR. Kierowali nim działacze komunistyczni, pełniący jednocześnie wysokie funkcje partyjne i rządowe, między innymi w latach 1949-1972 przewodniczącym Rady Naczelnej ZBOWiD-u był Józef Cyrankiewicz, a w latach 1983-1990 Henryk Jabłoński.
ZBOWiD zrzeszał część byłych żołnierzy z regularnych polskich formacji wojskowych, organizacji zbrojnych walczących o niepodległość Polski przed 11 listopada 1918 roku, więźniów obozów hitlerowskich, żołnierzy Wojska Polskiego, oraz członków różnych ugrupowań komunistycznych, funkcjonariuszy MO i UB. Do ZBoWiD-u nie przyjmowano wielu kombatantów, głównie z powodów politycznych, między innymi części żołnierzy Armii Krajowej. Pomniejszano także lub pomijano wysiłek wojenny Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej i innych organizacji wojskowych związanych z rządem emigracyjnym. Jako organizacja masowa, Związek był wykorzystywany przez władze do realizacji własnych celów politycznych.
W 1990 roku ZBOWiD został przekształcony w Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych.
