Lotniskowce Shōkaku i Zuikaku cz. 1

Leszek A. Wieliczko

Zbudowane pod koniec lat 30. XX w. lotniskowce Shōkaku i Zuikaku były ówcześnie jednymi z najlepszych w świecie okrętów tej klasy, a do końca swojej służby pozostały jednymi z najlepszych lotniskowców japońskich. Powstały w czasie, gdy japońskiej floty nie obowiązywały już ograniczenia traktatowe. Miały solidne opancerzenie i potężną siłownię. Od grudnia 1941 r. do zatopienia w 1944 r. uczestniczyły w niemal wszystkich większych bitwach i kampaniach Cesarskiej Marynarki Wojennej (poza bitwą o Midway).

Podczas konferencji rozbrojeniowej, rozpoczętej 2 lutego 1932 r. w Genewie pod patronatem Ligi Narodów, delegacja Japonii zaproponowała kilka zmian w obowiązujących limitach wyporności i uzbrojenia okrętów głównych klas. Chodziło o zmniejszenie dysproporcji w stosunku do flot Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, narzuconej przez traktaty waszyngtoński z 1922 r. i londyński z 1930 r. Zanim cokolwiek zdołano uzyskać, 24 stycznia 1933 r., pod wpływem międzynarodowej krytyki za działania w Mandżurii, Japonia wystąpiła z Ligi Narodów.

ProgramMaru 3

Mimo fiaska konferencji genewskiej kwestię zbrojeń morskich wciąż regulowały dwa wspomniane traktaty, które obowiązywały do 31 grudnia 1936 r. Traktat waszyngtoński miał być automatycznie przedłużony, o ile do 31 grudnia 1934 r. żaden z sygnatariuszy nie zgłosi woli jego nieprzedłużania. Traktat londyński z kolei nie ulegał samoczynnemu przedłużeniu, wobec czego w maju 1934 r. rząd Wielkiej Brytanii zaprosił pozostałych sygnatariuszy na nową konferencję. Rząd Japonii zdawał sobie sprawę, że jego propozycje odnośnie do zniesienia lub wyrównania limitów zostaną odrzucone przez mocarstwa zachodnie, więc 3 grudnia 1934 r. postanowił wypowiedzieć traktat waszyngtoński. Oficjalną notę w tej sprawie złożono w Londynie 29 grudnia 1934 r.

Japończycy postanowili zagrać va banque, jasne bowiem było, że jeśli druga londyńska konferencja rozbrojeniowa, która rozpoczęła się 9 grudnia 1935 r., nie doprowadzi do zawarcia porozumienia, to ograniczenia nałożone przez traktaty waszyngtoński i londyński przestaną obowiązywać od 1 stycznia 1937 r. Zażądali zniesienia „upokarzającej dla ich narodu” proporcji 5:5:3 w klasie okrętów liniowych (capital ships), obowiązującej między Wielką Brytanią, Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Ich propozycja została odrzucona przez Stany Zjednoczone, wskutek czego 15 stycznia 1936 r. Japonia wycofała się z udziału w konferencji. Od tej chwili nie wiązały jej już żadne ograniczenia w zakresie ilościowej i jakościowej rozbudowy Cesarskiej Marynarki Wojennej (Dai Nippon Teikoku Kaigun).

W związku z przyjętym kierunkiem ekspansji na południe rozbudowa Marynarki Wojennej miała szczególnie istotne znaczenie. W trakcie długich dyskusji, prowadzonych w łonie rządu i szefów sztabów sił zbrojnych między 24 kwietnia a 3 czerwca 1936 r., postanowiono zwiększyć stan liczebny Marynarki Wojennej w ciągu 10 lat do 12 okrętów liniowych, 10 lotniskowców, 20 krążowników ciężkich, 21 krążowników lekkich (w tym 13 liderów flotylli), 96 niszczycieli i 70 okrętów podwodnych. Wszystkie okręty miały być zorganizowane w cztery floty (kantai), z których pierwsza miała pełnić funkcję głównej siły bojowej, a druga – sił zwiadowczych. W przypadku lotniskowców (kōkū bokan; w skrócie kūbo) oznaczało to konieczność budowy pięciu nowych jednostek, w tym czterech dla uzyskania zaplanowanego stanu dziesięciu okrętów i jednej dla zastąpienia najbardziej przestarzałego okrętu.

Cały program rozbudowy floty miał być zrealizowany w dwóch etapach, trwających odpowiednio cztery i sześć lat. Plan realizacji pierwszego etapu, wydłużonego ostatecznie do sześciu lat (1937-1942), przyjęto na posiedzeniu rządu w listopadzie 1936 r., po czym 21 stycznia 1937 r. przedłożono parlamentowi do akceptacji (co nastąpiło 31 marca). Oficjalnie znany był jako Dai-san-ji Kaigun Gunbi Hojū Keikaku (w tłumaczeniu na polski Trzeci Program Uzupełnienia Uzbrojenia Marynarki Wojennej), ale od sposobu jego zapisu w dokumentach – cyfry 3 w kółeczku – w skrócie określany był jako Maru San Keikaku lub po prostu Maru 3. Zgodnie z nim zamierzano zbudować 70 okrętów, w tym 2 nowe lotniskowce o wyporności po 24,5 tys. t, na tym etapie oznaczone jako okręty nr 3 (Dai-3-gō kan) i nr 4 (Dai-4-gō kan), a potem nazwane Shōkaku i Zuikaku. Na budowę każdego z nich zaplanowano kwotę 80,850 mln jenów, ale faktyczne koszty jednostkowe wzrosły do 84,497 mln jenów.

Budowa lotniskowców

Projekt nowych lotniskowców, oznaczony symbolem G-11, powstał w Głównym Biurze Okrętów Marynarki Wojennej (Kaigun Kansei Honbu; w skrócie Kanpon) pod kierunkiem komandora porucznika (chūsa) Seiichi Inagawy. Ostateczny kształt kadłuba nadano po badaniach modeli w basenie Instytutu Badań Technicznych Marynarki Wojennej (Kaigun Gijutsu Kenkyūsho) w Meguro w Tokio. Shōkaku był pierwszym japońskim okrętem mającym gruszkę dziobową, która – choć wyraźnie mniejsza niż np. w pancernikach Yamato i Musashi – znacznie redukowała opór hydrodynamiczny kadłuba, co przekładało się m.in. na wzrost prędkości i zasięgu. Z tego samego powodu stępki przeciwprzechyłowe o długości 87 m i szerokości 1,8 m przesunięto w stronę rufy, a zewnętrzne wsporniki wałów śrub starannie wyprofilowano.

Stępkę pod budowę Shōkaku położono 12 grudnia 1937 r. w stoczni Arsenału Marynarki Wojennej w Yokosuce (Yokosuka Kaigun Kōshō). 16 maja 1939 r. ukończony, ale wciąż stojący w doku okręt otrzymał nazwę Shōkaku (lecący lub szybujący żuraw). Był trzecią, a drugą zbudowaną jednostką noszącą tę nazwę. Pierwszą był parowiec Shōkaku-maru z XIX w., a drugą – lotniskowiec planowany na początku lat 20. XX w., którego budowę anulowano po wytypowaniu do przebudowy na lotniskowce krążowników liniowych Akagi i Amagi (co było konsekwencją postanowień traktatu waszyngtońskiego). Shōkaku został zwodowany 1 czerwca 1939 r. Mimo ulewnego deszczu oficjalną uroczystość zaszczycili m.in. szef Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej książę Hiroyasu-ō Fushimi-no-miya, minister Marynarki Wojennej Mitsumasa Yonai i szef Dystryktu Morskiego Yokosuka (Yokosuka Chinjufu) admirał (taishō) Kiyoshi Hasegawa. Po dwóch latach prac wykończeniowych 8 sierpnia 1941 r. okręt został przyjęty do służby, a 23 sierpnia wyruszył w swój pierwszy rejs do zatoki Ariake na Kiusiu, gdzie dotarł dwa dni później.

Budowę Zuikaku (szczęśliwy lub pomyślny – w znaczeniu: przynoszący szczęście, będący oznaką pomyślności – żuraw) zlecono prywatnej stoczni Kawasaki (Kawasaki Zōsensho) w Kobe w prefekturze Hyōgo. Położenie stępki nastąpiło 25 maja 1938 r., chrzest – 30 września 1939 r., a wodowanie – 27 listopada tego samego roku 14 sierpnia 1941 r. okręt przeszedł do stoczni Arsenału Marynarki Wojennej w Kure (Kure Kaigun Kōshō) w celu zamontowania uzbrojenia i wyposażenia bojowego. Po drodze natknął się na tajfun, ale mimo silnych przechyłów i nabraniu pewnej ilości wody bez problemu dotarł do celu. Zuikaku został przyjęty do służby 25 września 1941 r. i dołączył do swojego bliźniaka.

Ponieważ oba okręty były identyczne (pomijając występujące później w różnych okresach niewielkie różnice w wyposażeniu i uzbrojeniu) i etatowo operowały w jednym zespole, więc aby ułatwić pilotom ich odróżnienie, w przedniej części pokładów startowych po lewej stronie namalowano białe znaki identyfikacyjne: na Shōkaku znak katakana shi, a na Zuikaku – su.

Konstrukcja

Projekt nowych okrętów bazował na wcześniejszych lotniskowcach Sōryū i Hiryū, ale ponieważ nie obowiązywały już traktatowe ograniczenia odnośnie do wyporności, więc postanowiono wprowadzić wiele ulepszeń w ich konstrukcji, opancerzeniu, wyposażeniu i uzbrojeniu. Z tych powodów wyporność standardowa była większa o niemal 10 tys. t niż Sōryū i niemal 8500 t niż Hiryū. Według założeń projektowych, przygotowanych przez Sztab Generalny Marynarki Wojennej (Gunreibu), Shōkaku i Zuikaku miały zabierać po 96 samolotów (72 operacyjne i 24 rezerwowe), osiągać zasięg 9700 mil morskich (o 25% większy niż Sōryū) przy prędkości ekonomicznej i prędkość maksymalną 34 węzłów, aby mogły dotrzymać tempa najnowszym pancernikom Yamato i Musashi (także budowanym w ramach programu Maru 3).

Siłownię tworzyło osiem kotłów wodnorurkowych Kanpon Wzór Ro (Ro-gō Kanpon-shiki), umieszczonych w osobnych wodoszczelnych przedziałach, jeden za drugim, po cztery wzdłuż każdej burty. Para z kotłów napędzała cztery turbiny (umieszczone w dwóch przedziałach wodoszczelnych, po dwa wzdłuż burt) Kanpon o łącznej mocy maksymalnej 160 000 KM (o 10 000 KM więcej niż w pancernikach typu Yamato!). Moc była przekazywana za pośrednictwem przekładni redukcyjnych (obniżających prędkość obrotową do 300 obr./min) na cztery wały o średnicy 600 mm, zakończone trójłopatowymi śrubami o średnicy 4,20 m. Dwa stery na rufie – główny i dodatkowy – znajdowały się jeden za drugim (odstęp ich osi obrotu wynosił 13,5 m). Spaliny z kotłowni odprowadzane były przez dwa zbiorcze, wygięte w dół kominy, umieszczone na prawej burcie zaraz za nadbudówką. Zapas oleju opałowego do kotłów wynosił 5000 t. Okręty wyposażono w trzy turbogeneratory o mocy po 600 kW i dwa generatory diesla o mocy po 350 kW, wytwarzające prąd o napięciu 225 V.

Pokład lotniczy stanowił tylko lekką nadbudówkę na kadłubie, a nie część jego struktury siłowej, wobec czego nie był opancerzony. Z tego samego powodu zrezygnowano z zainstalowania katapulty startowej. Składał się z dziewięciu połączonych ze sobą segmentów. Pokryty był blachą stalową i deskami tekowymi (z wyjątkiem podnośników i fragmentów znajdujących się w pobliżu kominów, na dziobie i na rufie). Miał długość 242,2 m i maksymalną szerokość 29,0 m, przy czym na dziobie zwężał się do 18,0 m, a na rufie – do 26,0 m. Fragmenty pokładu wystające poza obrys hangaru były wsparte czterema (na dziobie) i dwoma (na rufie) filarami. Na rufie znajdowały się rampy wysunięte na boki poza obrys pokładu. W poprzek pokładu zamontowano dziesięć lin hamujących Kure Wzór 4 (pięć pomiędzy rufowym a środkowym podnośnikiem, trzy między środkowym a przednim podnośnikiem i dwie przed przednim podnośnikiem) oraz dwie (na Shōkaku) lub trzy (na Zuikaku) unoszone linowe bariery awaryjne Kūshō Wzór 3 (za przednim podnośnikiem). W przedniej części pokładu zamontowano podnoszone perforowane płyty chroniące ustawione do startu samoloty przed naporem wiatru, a jeszcze bliżej dziobu znajdował się wylot pary, której struga pełniła funkcję wskaźnika kierunku wiatru. Umieszczone w osi pokładu trzy podnośniki samolotów, napędzane silnikami elektrycznymi za pośrednictwem lin, miały wymiary 16 × 13 m (przedni), 13 × 12 m (środkowy) i 13 × 11,7 m (rufowy). Na krawędzi pokładu po prawej stronie rufowego podnośnika znajdował się rozkładany dźwig, służący do podnoszenia samolotów, które rozbiły się podczas lądowania.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 9-10/2019