Zanieczyszczenie światłem – co to jest i jak wpływa na zdrowie?

Zanieczyszczenie światłem – czym jest?

Zjawisko zanieczyszczenia świetlnego polega na występowaniu w atmosferze zbyt dużej ilości niepożądanego, sztucznego oświetlenia. Jest ono jednym z efektów ubocznych postępującej na świecie urbanizacji i wynika z oświetlania domostw, zakładów przemysłowych i fabryk, ulic, parkingów, tablic reklamowych oraz wszelkich nieruchomości użytkowanych przez człowieka.

Poświata świetlna jest najbardziej zauważalna w silnie uprzemysłowionych, gęsto zaludnionych obszarach Ameryki Północnej, Europy i Azji oraz w dużych miastach Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Chociaż tego rodzaju zanieczyszczenia mogą występować przez cały dzień, ich skutki są potęgowane w nocy z wraz z kontrastem ciemności.

Wraz z postępem cywilizacyjnym, obszary dotknięte sztucznym oświetleniem stale się powiększają. Obecnie szacuje się, że ponad 80% ludzi na świecie doświadcza problemu zanieczyszczenia światłem, a około jedna trzecia powierzchni lądowej świata jest dotknięta nienaturalną, świetlną poświatą. Jeszcze w XX wieku zjawisko to nie było dokładnie badane ani poznane, jednak szczególnie na przełomie lat 1990 - 2017 globalnie rozwijająca się cywilizacja wywołała jego wzrost o co najmniej 49%.

Termin zanieczyszczenie światłem ma na celu podkreślenie negatywnych, długofalowych skutków każdego źle zastosowanego oświetlenia w ciągu dnia lub nocy.

Zanieczyszczenie światłem poważnym problemem dla przyszłych pokoleń?

Temat zanieczyszczenia świetlnego i świadomość jego szkodliwych skutków pojawił się dopiero w drugiej połowie XIX w. W latach 80. XX w. w celu zaradzenia jego skutkom, powołano nawet Międzynarodowe Stowarzyszenie Ciemnego Nieba (IDA), oraz stopniowo inne organizacje edukacyjne.

Zanieczyszczenie światłem jest efektem ubocznym cywilizacji przemysłowej, okazuje się jednak że nadmierne oświetlenie środowiska wiąże się z licznymi konsekwencjami, gdzie niektóre z nich mogą pozostawać jeszcze nieznane. Najważniejsze z nich to przede wszystkim:

• niekorzystne skutki zdrowotne dla ludzi;
• zaburzanie funkcjonowania ekosystemów;
• zaburzanie obserwacji astronomicznych;
• względy estetyczne i brak możliwości oglądania gwiazd;

Wpływ zanieczyszczenia światłem na ludzkie zdrowie

Badania naukowe wskazują, że zanieczyszczenie światłem lub nadmierna ekspozycja na światło mogą powodować różnorodne niekorzystne powikłania zdrowotne. Projektanci wnętrz zaznaczają także, że kluczowe dla zdrowia jest prawidłowe oświetlanie przestrzeni, w których przebywamy na co dzień.

Niewłaściwy skład widm zastosowanego światła, lub nadmierne oświetlenie może powodować u ludzi m.in.:

• bóle głowy;
• przewlekłe zmęczenie;
• zaburzenia snu;
• nadmierny stres i drażliwość;
• zaburzenia psychiczne (wzrost lęku);
• zaburzenia funkcji seksualnych.

Co ciekawe, nadmierna stymulacja świetlna oddziałuje na ludzki organizm zwłaszcza w nocy, gdy naturalny zegar biologiczny zakłada sen i wypoczynek. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem Światowej Organizacji Zdrowia ogłosiła nawet, że osoby, które podejmują pracę zmianową, związaną właśnie z zaburzeniami rytmu dobowego, są kilkukrotnie silniej narażone na ryzyko wystąpienia nowotworów w przyszłości (np. raka piersi, prostaty), ale także otyłości czy cukrzycy. Najnowsze badania wskazują także, że zanieczyszczenie światłem może pośrednio wpływać nawet na występowanie porodów przedwczesnych przed 23 tygodniem ciąży.

Nadmiar sztucznego światła a świat zwierząt

Nadmierne oświetlenie, szczególnie występujące w nocy, może wywierać bardzo różny wpływ na zachowanie wielu gatunków zwierząt – od korzystnego po neutralny i negatywny. Mimo to, zawsze wpływa zakłócająco i destabilizująco na równowagę ekosystemów.

U zwierząt o nocnym trybie życia, wykazano, że zjawisko nadmiernego oświetlenia miast i siedzib ludzkich wpływa na:

• zakłócanie nawigacji;
• zmianę zachowań konkurencyjnych;
• zmianę sposobu polowania;
• poszukiwanie miejsc wybieranych na legowiska.

Łatwo przewidzieć, że tak szerokie spektrum zaburzeń może wpływać na całą fizjologię, zarówno zwierząt jak i roślin, i destabilizację szerokiej dynamiki ekologicznej. Zanieczyszczenie światłem zauważalnie oddziałuje nie tylko na małe zwierzęta, jak pająki budujące sieci chętniej na latarniach, ale także ptaki, które migrując w nocy zbaczają z właściwych kursów, czy pisklęta żółwi morskich, które wylęgają się przedwcześnie wabione sztucznym oświetleniem.

Zanieczyszczenie światłem – jak mu przeciwdziałać?

Zanieczyszczenie światłem stanowi obecnie problem globalny cywilizacji rozwiniętych społeczeństw na niemal wszystkich kontynentach i może wywierać zauważalny wpływ na funkcjonowanie planety. Organizacje edukacyjne sugerują, aby mu przeciwdziałać niezbędna jest systematyczna zmiana nawyków pojedynczych osób i przedsiębiorców, tak aby oświetlenie zewnętrzne było wykorzystywane bardziej efektywnie. W domowym gospodarstwie warto dbać np. o dyskretne oświetlenie miejsc publicznych i ogrodów czy gaszenie odbiorników prądu po wyjściu z pomieszczeń.

Niestety, powstaje bardzo wiele sporów na temat, jaka ilość światła jest już zbyt intensywna, lub która reklama czy neon zbyt jasno świeci w nocy.

Ostatnie badania wskazują też, że efektywność energetyczna nie wystarcza do zmniejszenia zanieczyszczenia świetlnego ze względu na efekt odbicia fal świetlnych. Bez wątpienia niezbędne są nowe normy prawne, które poprzez sankcje uregulują niewłaściwe użytkowanie niektórych iluminacji lub powstawanie zbędnych źródeł światła w skali przemysłowej.