Co to jest złamanie? Rodzaje, objawy, postępowanie w przypadku złamania kości

Złamanie to przerwanie ciągłości kości, która pod wpływem dużej siły nie wytrzymuje. Do złamania dochodzi nie tylko w wyniku wypadku, ale również chorób, które jak osteoporoza, zwiększają kruchość i łamliwość kości. Złamanie to poważny uraz, wywołujący silny ból i obrzęk. Jednak nie zawsze objawy złamania są „typowe”. Mogą pojawiać się z opóźnieniem, dlatego po każdym urazie warto skonsultować się z lekarzem. Uważać powinny zwłaszcza osoby starsze. 

Co to jest złamanie?

Złamanie to przerwanie ciągłości kości, do którego dochodzi pod wpływem siły zewnętrznej. Energia powstała z przyspieszenia i nacisku, nagle oddziaływającego na kość, ale też mięśnie i sąsiadujące tkanki, przerywa jej naturalny opór, co jest główną przyczyną złamania. 

Do „złamania kości” wlicza się bardzo różne rodzaje uszkodzeń, powstałe w różny sposób i z różnych przyczyn. Rodzaje złamań zależą od wielu czynników, w tym przede wszystkim charakteru urazu oraz kierunku i wielkości sił, które go wywołały. Oprócz postaci złamania i okoliczności, podczas których do niego doszło, ważne są również cechy indywidualne, takie jak kondycja kości, sposób działania mięśni, wiek chorego. Na przykład dużą swoistością wyróżniają się złamania u dzieci, których budowa anatomiczna różni się od budowy anatomicznej człowieka dorosłego. U dzieci kości długie zakończone są nasadami i przynasadami, otoczonymi chrząstką wzrostową. Jej główną funkcją jest tworzenie płytki wzrostowej, czyli kostnienie i wzrost kości. Obecność chrząstki wzrostowej sprawia, że złamanie może zrastać się szybciej, oczywiście w odpowiednich warunkach. 

Innym, odrębnym typem złamań są tzw. złamania patologiczne, które zachodzą w wyniku bardzo drobnego urazu bądź nawet wyłącznie pod wpływem natężenia kości obciążonych chorobą. Schorzenia zwiększające ryzyko złamań kości to:

• choroby nowotworowe (pierwotne guzy kostne lub przerzuty do kości),
• odwapnienie wywołane np. gruźlicą kości,
• zmiany zwyrodnieniowe wrodzone i nabyte,
• osteoporoza i inne zaburzenia osteogenezy,
• wtórne odwapnienie i zanik kostny powstałe w następstwie zmian hormonalnych, awitaminozy czy choroby alkoholowej.

WAŻNE!

Osteoporoza, nazywana cichym złodziejem kości, uznawana jest chorobę cywilizacyjną. Prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta w okresie menopauzy, dlatego w grupie ryzyka znajdują się przede wszystkim kobiety. Szacuje się, że z metaboliczną chorobą kości zmaga się nawet co druga Polka w wieku 60+. 

Złamania osteoporotyczne są groźne, często prowadzą do niepełnosprawności, kalectwa, a zdarza się, że i śmierci. Dochodzi do nich bardzo łatwo, w wyniku tzw. upadków niskoenergetycznych. Wystarczy upadek z własnej wysokości lub lekki uraz. U niektórych złamanie następuje samoistnie pod wpływem natężenia osłabionych chorobą kości. 

Złamania osteoporotyczne to najczęściej:

• Złamanie kręgów.
• Złamanie biodra (szyjki kości udowej).
• Złamanie nadgarstka.
• Złamanie Collesa.

Jakie są rodzaje złamań?

Rodzaje złamań ujęte są w szereg różnych podziałów. W klasyfikacji ogólnej mówi się o złamaniach zamkniętych i otwartych. Choć w niektórych kręgach złamania dzieli się na proste i powikłane, w ujęciu specjalistycznym taki podział, jako mało miarodajny, nie znajduje uzasadnienia. Powikłania po złamaniu mogą być pierwotne i wtórne. Te ostatnie pojawiają się wcześnie (zakażenia otwartych ran) albo i późno, w postaci zrostu opóźnionego, stawu rzekomego, odleżyn, martwicy kości, zaniku kości i stawów i innych. W klasyfikacji medycznej stosuje się raczej podział na złamania jedno- i wieloodmianowe, z lub bez przemieszczenia (w różnych wariantach), a także na złamania poprzeczne, skośne i spiralne. 

Rodzaje złamań:

Ze względu na mechanizm złamania:

• Złamanie bezpośrednie – siła oddziałuje bezpośrednio na kość, prowadząc do jej złamania.
• Złamanie pośrednie – siła oddziałuje na inną strukturę układu kostnego, prowadząc do złamania kości. 

A także:

• Złamanie awulsyjne – złamanie na skutek pociągnięcia (złamanie kości śródstopia, kości udowej, kości kulszowej)
• Złamanie kompresyjne – złamanie na skutek zgniecenia (złamanie kości piszczelowej, złamanie Collesa, złamanie kręgosłupa).

Ze względu na siłę urazu:

• Złamanie częściowe – niecałkowite przerwanie kości (w tym złamanie “zielonej gałązki” typowe dla wieku dziecięcego).
• Złamanie całkowite – całkowite przerwanie ciągłości kości.

Ze względu na przebieg szczeliny złamania:

• Złamanie skośne.
• Złamanie poprzeczne.
• Złamanie spiralne.

A także:

• Złamanie jednoodmianowe.
• Złamanie wieloodmianowe.

Ze względu na zakres urazu:

• Złamanie zamknięte – złamana zostaje tylko kość, bez przerwania ciągłości tkanek miękkich (mięśni, powięzi, skóry).
• Złamanie otwarte – odłamki złamanej kości przebijają tkanki miękkie.

Jakie są objawy złamania kości?

Objawy złamania różnią się w zależności od wielu czynników – rodzaju kości, rozległości urazu, ale też wieku i ogólnej kondycji zdrowotnej poszkodowanego. Jednym z najczęściej występujących oznak złamania są ostry ból i obrzęk, które doświadcza się od razu, zwłaszcza przy złamaniu kości długich (ramieniowej, piszczelowej, udowej). Jednak przy niektórych urazach ból może pojawić się z opóźnieniem lub wcale. Ponieważ objawy złamanie nie zawsze są typowe, każdy, nawet najmniejszy uraz lepiej skonsultować z lekarzem.

Możliwe objawy złamania kości:

• Ostry ból utrzymujący się przez dłuższy czas.
• Narastający ból.
• Miejscowa tkliwość, mrowienie, swędzenie.
• Zaburzenie lub utrata czucia w kończynie.
• Obrzęk, sinienie.
• Bladość miejsca urazowego.
• Zanik tętna w pobliżu urażonego obszaru.
• Trudność w poruszaniu kończyną lub brak możliwości ruchu.
• Zniekształcenie miejsca złamania.
• Nieprawidłowe ruchy kości.

Co robić w razie złamania?

Przede wszystkim należy wezwać pogotowie. Ważne jest, aby zachować spokój i zadbać o bezpieczeństwo poszkodowanego. Trzeba unieruchomić miejsce domniemanego złamania, „dopasowując” je do najbliższej części ciała – kończynę górną do tułowia, dolną do drugiej kończyny dolnej. W trakcie udzielania pierwszej pomocy przy złamaniu, o ile jest to możliwe, nie powinno się ruszać  z miejsca osoby rannej ani prostować, zginać jej uszkodzonej kończyny. Jeżeli doszło do krwotoku, konieczne jest zatamowanie go. Wystarczy uciskać miejsce urazu lub jego okolicę przez 4 minuty, co doprowadzi do powstania skrzepu. Otwartą ranę zakrywa się jałowym opatrunkiem. Jeśli występują objawy niedokrwienia, bladość, zasinienie, brak czucia, trzeba jak najszybciej sprowadzić pomoc. 

Pierwsza pomoc przedmedyczna w razie złamania kości:

• Wezwij pogotowie.
• Zachowaj spokój i uspokój rannego.
• Zostaw go w miejscu, w którym się znajduje, w bezpiecznej pozycji.
• Uważaj, by nie naruszyć kontuzjowanej kończyny.
• Unieruchom miejsce urazu.
• Załóż opatrunek na ranę. 
• Zatamuj krwotok.
• Nie podawaj poszkodowanemu jedzenia ani picia, aby nie utrudnić ewentualnego znieczulenia, niezbędnego do nastawienia kości.

Jak leczy się złamanie kości?

Każdorazowo przy podejrzeniu złamania trzeba wykonać badanie radiologiczne (RTG). Niekiedy rozszerza się diagnostykę o rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografię komputerową (TK). 

Jeśli doszło do złamania prostego, przeważnie wystarczającym sposobem leczenia jest działanie zachowawcze, a więc unieruchomienie z pomocą gipsu lub ortezy. Przy złamaniach z przemieszczeniem przed założeniem gipsu, konieczne jest nastawienie kości. Jeśli pojawiają się komplikacje i nastawione odłamy nie są stabilne, stosuje się środki, zapobiegające ich przemieszczaniu się (np. drut Kirschnera). Wskazaniem do leczenia operacyjnego jest złamanie otwarte, złamanie z przemieszczeniem, którego nie daje się nastawić oraz złamanie, podczas którego doszło do przerwania nerwów lub naczyń. 

Złamanie kości wymaga kilkutygodniowej, a czasem nawet kilkumiesięcznej rekonwalescencji. W jej trakcie złamanie musi zostać unieruchomione. Wszelkie dolegliwości bólowe można łagodzić, stosując niesteroidowe środki przeciwbólowe i przeciwzapalne (tabletki, plastry) lub silniejsze leki, przepisane przez lekarza. Duże znaczenie ma odpoczynek i unikanie stresu. W wielu przypadkach po zakończeniu leczenia należy podjąć rehabilitację ruchową, która pozwoli na powrót do pełnej sprawności. 

Lek. Michał Dąbrowski