Alkohol
W Czarnogórze alkohol można kupić w większości sklepów spożywczych, a już z pewnością w całodobowych. Nie funkcjonują sklepy monopolowe, rozpowszechnione są natomiast sklepiki sprzedające domowe wino i rakiję. Ta ostatnia jest zaś nieporównanie smaczniejsza od wersji sklepowej i generalnie warta polecenia. Dużą popularnością cieszy się też piwo, szczególnie sztandarowy produkt czarnogórskiego browarnictwa – Nikšićko.
Spożywanie alkoholu w miejscach publicznych jest dozwolone i powszechne, szczególnie w miejscowościach turystycznych.
Apteki
Poziom pomocy medycznej jest w Czarnogórze raczej niski, ale apteki są dobrze zaopatrzone. Ich asortyment jest tylko nieznacznie uboższy od aptek w Polsce, ale leki są trochę droższe. Ponieważ apteki znajdują się jedynie w większych miastach, należy wziąć ze sobą podstawowe lekarstwa i środki opatrunkowe (nawet wówczas, gdy zamierzamy wypoczywać wyłącznie na jednej z plaż adriatyckich). Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, środki na niestrawność i problemy gastryczne, środki do odkażania ran i materiały opatrunkowe powinny stanowić niezbędne wyposażenie apteczki podróżnej. Jadąc w góry, warto również zabrać folię ratowniczą NRC.
Autostop
Niestety, środki komunikacji publicznej do wielu interesujących miejsc albo nie docierają, albo docierają bardzo rzadko. Na bocznych drogach osoby, które nie podróżują własnym samochodem ani nie wynajmują taksówek, mogą jedynie liczyć na życzliwość przejeżdżających. W Czarnogórze autostop, szczególnie na bocznych trasach, sprawdza się znakomicie. Miejscowi zdają sobie sprawę z niedoskonałości środków komunikacji publicznej i chętnie podwożą autostopowiczów. Niestety, są też miejsca rzadko uczęszczane i sporo czasu upłynie, zanim uda się kogokolwiek zatrzymać. Planując przejazd „stopem”, warto mieć na uwadze, że na tej szerokości geograficznej wieczory są krótkie i szybko zapada zmrok. Może zdarzyć się tak, że na samochód przyjdzie nam czekać do rana.
Banki i bankomaty
Banki i bankomaty są powszechnie dostępne w większych miastach i kurortach. W małych miasteczkach natomiast bankomaty należą do rzadkości. Generalnie warto polegać raczej na gotówce, gdyż terminale płatnicze w sklepach i restauracjach dość często odmawiają posłuszeństwa. Banki otwarte są przeważnie w dni powszednie w godzinach 8.00–19.00 i w soboty od 8.00–13.00.
Baseny, kąpieliska, kurorty
Czarnogórskie wybrzeże pełne jest kurortów i kąpielisk. Plaże są zwykle kamieniste, a czasem ich rolę spełnia wybetonowane nadbrzeże, na którym turyści rozkładają leżaki lub ręczniki. Przy plażach miejskich i hotelowych znajdują się przebieralnie, łazienki i prysznice.
Choć dużą rzadkością jest konieczność opłaty za skorzystanie z plaży, często wymagane jest wypożyczenie leżaka i parasola. Wiele kąpielisk należy także do hoteli czy kempingów i nie będąc ich gościem nie ma się na nie wstępu.
Basenów w kurortach jest dużo, często nawet na plaży, czy przy hotelach i dużych kempingach. W mieście, w lecie też nie ma problemu ze znalezieniem odkrytego basenu. Płaci się przeważnie jednorazowo za wstęp, ceny są bardzo różne, w granicach ok. 8–15 EUR. W większych miastach nie ma też żadnego problemu ze znalezieniem basenu krytego.
Dla większości turystów Czarnogóra składa się z nadmorskich kurortów oraz nieznanego interioru. Najbardziej popularnymi miejscami wakacyjnymi jest Kotor, Budva i Bar. W lipcu i sierpniu wraz z temperaturą i liczbą turystów rośną ceny, stąd być może na wizytę warto wybrać czerwiec albo wrzesień. Jedynym właściwie kurortem górskim jest Žabljak – brama do gór Durmitoru, miejsce popularne zarówno latem, jak i zimą.
Cło
Do Czarnogóry można swobodnie wwieźć kwotę do 2 tys. EUR na osobę. Kwota o wysokości 2–15 tys. EUR podlega zgłoszeniu podczas odprawy celnej. Dozwolony jest wwóz do 200 szt. papierosów albo 50 cygar lub 250 gr tytoniu.
Czas lokalny
W Czarnogórze obowiązuje strefa czasowa CET+1, czyli ta sama, co w Polsce.
Dni wolne od pracy
W święta, podobnie jak w niedziele, sklepy w dużych miastach i kurortach są przeważnie czynne, choć krócej. Komunikacja, zwłaszcza miejska niekiedy działa inaczej w święta i w dni powszednie, stąd zawsze warto dokładnie sprawdzić, czy dane połączenie będzie realizowane.
Drogi
Kręte i wąskie drogi w górskiej – jak sama nazwa wskazuje – Czarnogórze wymagają dużej ostrożności podczas jazdy, gdyż nierzadko prowadzą nad urwiskami. Zdarza się, zwłaszcza na odcinkach serpentyn i wąskich tras bocznych, że trzeba zatrzymać samochód, wycofać go i przepuścić pojazd jadący z naprzeciwka. Należy szczególnie uważać podczas manewru wyprzedzania.
Znaczącym ułatwieniem dla kierowców jadących ze stolicy na wybrzeże jest oddany do użytku w 2005 r. tunel Sozina, zbudowany na trasie z Podgoricy do Sutomora (2,5 EUR). Dzięki niemu czas przejazdu tego odcinka jest o wiele krótszy, ponieważ tunel omija Petrovacką gorę.
Warto także pamiętać, iż od marca 2006 r. w Czarnogórze obowiązuje całoroczny nakaz jazdy z włączonymi światłami. Bezwzględnie zakazane jest używanie przez kierowców w czasie jazdy telefonów komórkowych. Nie wolno także jeździć autem z zaciemnionymi i nieprzezroczystymi szybami oraz koniecznie należy zapinać pasy bezpieczeństwa. Warto wziąć sobie do serca te rady, gdyż mandaty w Czarnogórze nie należą do najniższych.
Elektryczność
Z elektrycznością nie ma żadnych problemów, także na kempingach, napięcie wynosi 220 V (funkcjonują również urządzenia wymagające 240 V). Sporadycznie zdarzają się przerwy w dostawie prądu.
Informacja turystyczna
W większości miast na czarnogórskim wybrzeżu biura informacji turystycznej działają dość sprawnie. Inaczej jest w pozostałych miastach – w Podgoricy lepiej spytać w recepcji pierwszego lepszego hotelu lub biura podróży, a w Cetinju biura informacji turystycznej po prostu nie ma. W większości biur dostaniemy kolorową mapkę miasta, jednak do rzetelności informacji można mieć znaczne zastrzeżenia. Zwykle lepiej informacje weryfikować w innym źródle, choćby u przygodnie spotkanych przechodniów.
W większych miastach zazwyczaj nie ma problemów z porozumiewaniem się, gdyż pracownicy informacji gorzej lub lepiej mówią po angielsku.
Biura informacji czynne są w praktyce w dowolnych godzinach i nie należy się zwykle sugerować oficjalnymi godzinami otwarcia. Czasem pracownik biura informacji spędza większość czasu w pobliskiej restauracji lub kawiarni.
Internet
Kawiarenkę internetową znaleźć jest niełatwo. W miejscowościach turystycznych jest zwykle kilka kawiarenek, a gdzieniegdzie (np. w Herceg Novi) w centrum można się połączyć bezpłatnie z publiczną siecią bezprzewodową. Najlepiej spytać w najbliższej restauracji – obsługa zwykle wie najlepiej, gdzie można znaleźć kawiarenkę internetową lub choćby skorzystać z pojedynczego komputera w zwykłej kawiarni.
Napiwki
Jeśli jesteśmy zadowoleni z obsługi w kawiarni lub restauracji można zostawić napiwek w wysokości 10–20% rachunku, lub po prostu zaokrąglić go. Nie jest to jednak obowiązkowe.
Niepełnosparwni
Czarnogóra nie jest krajem przyjaznym dla niepełnosprawnych. Na parkingach przeznaczone są dla nich zwykle 1–2 miejsca, jednak należy się o nie upomnieć. Brak jest specjalnych ramp, podjazdów, ani innych ułatwień.
Obyczaje
Czarnogórcy są bardzo otwarci i serdeczni, turystów traktują jak gości, i podchodzą do nich z dużą tolerancją i wyrozumiałością. Sami są swobodni i nieformalni, a przy tym żywiołowi, i te cechy cenią również u innych. Należy oczywiście pamiętać o podstawowych regułach grzeczności i szacunku dla obcej bądź co bądź kultury.
Uwaga! Do większości świątyń, szczególnie prawosławnych cerkwi i klasztorów, nie są wpu¬szczane osoby z odkrytymi ramionami lub w zbyt krótkich spódniczkach i spodenkach, warto mieć przy sobie chustę lub koszulę, którą można się w razie potrzeby okryć. Wchodząc do kościołów należy również wyłączyć telefony komórkowe. Często w muzeach i kościołach zabronione jest też robienie zdjęć (lub jedynie zdjęć z użyciem lampy błyskowej), o czym informują odpowiednie tabliczki przed wejściem.
Opieka medyczna i pomoc w nagłych wypadkach
Leczenie obywateli polskich reguluje jeszcze polsko-jugosłowiańska umowa o ubezpieczeniu społecznym z 1958 r. Teoretycznie osobom, które przebywają tam w celach turystycznych, w nagłych wypadkach udziela się bezpłatnej pomocy medycznej (w tym zabiegów).
Należy jednak wziąć pod uwagę niski poziom państwowej opieki medycznej. Opłata za prywatną wizytę wynosi ok. 50 EUR.
Palenie
W Czarnogórze palą niemal wszyscy i niepalący mogą spotkać się z życzliwym zdziwieniem. Nie zawsze przestrzega się tu też zakazów palenia (np. na promach), jednak łamanie zasad warto pozostawić lepiej zorientowanym w sytuacji Czarnogórcom i nie narażać się na ewentualne przykrości. Paczka papierosów kosztuje ok. 1 EUR.
Paliwo
Z zakupem benzyny nie ma większych problemów. Stacji benzynowych, ulokowanych głównie w miastach i przy głównych trasach, nie ma zbyt wiele, ale nie dzielą ich aż tak znaczne odległości. Cena jednego litra benzyny – ok. 1 EUR.
Pamiątki
Odwiedzając sklepy i miejscowe targowiska, trudno jest kupić rzecz, która spełniałaby rolę typowej pamiątki z Czarnogóry. Chyba najbardziej charakterystyczną pamiątką będzie butelka miejscowego trunku, rakii lub wina. Najpopularniejszą „marką” rakii jest domaća rakija, czyli rakija domowej produkcji. Każdy gospodarz ma własną recepturę jej wytwarzania. Dla wprawnego podniebienia każdy rodzaj rakii ma inny smak. Najczęściej podaje się ją w małych ilościach, przed obiadem. W sklepach znajdziemy wiele odmian produkowanych np. ze śliwek – gatunki Pelinkovac i Šljivovica, lub z winogron – Loza. Pochodząca z winnic znajdujących się w okolicach Podgoricy Loza ma delikatny smak, jest mocna i niemal bezwonna. Najsłynniejszym czarnogórskim winem jest Vranac pochodzący z Podgoricy. Jest to wino wytrawne, gęste, o niemal czarnym kolorze (słówko vrani jest archaicznym odpowiednikiem polskiego słowa „czarny”, określającego np. konia o czarnej maści). Najbardziej znanym czarnogórskim białym winem jest Krstač. Kupując alkohol, należy uważać na podróbki. Najlepiej nabyć go w pewniejszym miejscu (np. w sklepie), zwracając uwagę, czy opatrzony jest banderolą świadczącą o zapłacie akcyzy.
Co jeszcze warto przywieźć z Czarnogóry Na targowiskach, na porozkładanych stolikach, oferowana jest oliwa domowej produkcji (maslinovo ulje), wytworzona z oliwek z przydomowych gajów oliwnych. Często na plażach lub w ich okolicach można spotkać osoby sprzedające oliwę domową, służącą do smarowania ciała. Od oliwy spożywczej różni się ona tym, że jest mniej klarowna i bywa zanieczyszczona resztkami z tłoczenia. Oprócz tego zawiera również rozmaite zioła nadające jej przyjemny zapach.
Nad morzem można kupić przeróżne ozdoby wykonane z muszli, jeżowców i innych skarbów, które ofiaruje Adriatyk, ale ocenę ich wyglądu pozostawiamy gustowi Czytelnika.
Doskonałą pamiątką będą także wykonane ręcznie buty. W starych częściach czarnogórskich miast można jeszcze trafić na małe zakłady szewskie (opančari), w których produkuje się skórzane pasterskie buty (opanci) – tutejsze kierpce. Niektórzy szewcy wyrabiają też zwykłe, solidne buty (cipele) na co dzień, do pracy.
Wspaniałą, choć niestety drogą pamiątką z pobytu w Czarnogórze, są ilustrowane albumy o regionie. Nie ma tam jednak zbyt wielu księgarń, a te nieliczne są słabo zaopatrzone. Książki i albumy (oczywiście wydane po serbsku, rosyjsku lub w językach zachodnich) najlepiej nabyć w kasach niektórych muzeów lub w sklepikach znajdujących się przy niektórych cerkwiach i monasterach. W poszukiwaniu naprawdę dobrych pozycji należy rozejrzeć się w Belgradzie (np. w drodze powrotnej). Księgarń jest tam więcej, a i ceny są bardziej przystępne. Albumy, mapy (choć niezbyt dokładne) i plany miast oferują czynne zwykle do późnego wieczora księgarnie położone w centrum Belgradu, przy ul. Kneza Mihailova.
W przycerkiewnych sklepikach, oprócz serbskich książek o tematyce religijnej i narodowej, można nabyć kasety i płyty CD z nagraniami śpiewów liturgicznych, dewocjonalia, kopie ikon itp. Ciekawą pamiątką będzie z pewnością tamjan, czyli żywica stosowana do kadzenia cerkwi i domu, np. podczas święta patrona rodziny (slava), sprzedawana w małych papierowych torebkach lub w ozdobnych pudełeczkach.
Parkingi
W nadmorskich kurortach znajduje się sporo dużych, niekiedy strzeżonych parkingów, głównie w pobliżu centrów miast lub innych atrakcji turystycznych. Poza tym parkuje się wszędzie, gdzie nie jest to ewidentnie zabronione. Należy zatem m.in. unikać parkowania na postojach taksówek, przystankach autobusowych i przejściach dla pieszych. Policjanci są zwykle dość wyrozumiali dla turystów, jednak nie należy nadużywać ich dobrej woli.
Poczta
Poczta (Pošta Crne Gore) oznaczona jest żółtą tabliczką z kopertą. Główne urzędy pocztowe są zazwyczaj czyn¬ne od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00–20.00, a w soboty od 8.00–15.00. Można tu wysyłać pocztę (cena zależy od wagi listu), a także skorzystać z telefonu i faksu. Znaczki na kartki pocztowe można też kupić w niektórych kioskach.
Policja
Główną służbą porządkową w Czarnogórze jest policja (policija). Podstawowe informacje, numery telefonów i adresy posterunków można znaleźć na stronie internetowej: http://www.upravapolicije.vlada.cg.yu. Numerem alarmowym jest międzynarodowy numer 112.
Puby, kawiarnie, cukiernie
W Czarnogórze kawiarnie są wszechobecne i zwykle pełne o każdej porze dnia, aż do późnej nocy. Picie kawy z przyjaciółmi i znajomymi wydaje się być ulubionym sposobem spędzania czasu – czasem wolnego, a czasem teoretycznie przeznaczonego na pracę. Stąd pracowników urzędów łatwiej spotkać niekiedy w pobliskiej kawiarni niż w biurze. Zresztą trudno się dziwić – przecież to przy kawie omawiana jest większość spraw biznesowych, zawierane są umowy i znajomości, które w przyszłości mogą okazać się na wagę złota.
Puby, kawiarnie, cukiernie
Cukiernie są nieco mniej liczne niż kawiarnie, choć również jest ich pod dostatkiem. Przyciągają widokiem i zapachem różnokolorowych, przepysznych słodkości, których różnorodność może zawrócić w głowie.
Puby z kolei nie są aż tak popularne. Można je znaleźć głównie w nadmorskich kurortach, gdzie do późnej nocy wypełnione są po brzegi przez wczasowiczów bawiących się w rytm bardzo zwykle głośnej muzyki.
Prasa
Najważniejszymi dziennikami w kraju są „Dan”, „Pobjeda” i „Vijesti”. Najczęściej kupowany tygodnik to „Monitor”. Prasę można kupić w kioskach, sklepach i supermarketach. Zagraniczne dzienniki i czasopisma dostępne są rzadko, zwykle w miejscowościach chętnie odwiedzanych przez zagranicznych turystów oraz na lotniskach. Często w biurach informacji turystycznej można dostać broszury czy czasopisma informujące o najbliższych wydarzeniach kulturalnych.
Przepisy drogowe
Warto także pamiętać, iż od marca 2006 r. w Czarnogórze obowiązuje całoroczny nakaz jazdy z włączonymi światłami. Bezwzględnie zakazane jest używanie przez kierowców w czasie jazdy telefonów komórkowych. Nie wolno także jeździć autem z zaciemnionymi i nieprzezroczystymi szybami oraz koniecznie należy zapinać pasy bezpieczeństwa. Warto wziąć sobie do serca te rady, gdyż mandaty w Czarnogórze nie należą do najniższych.
Większość tutejszych samochodów ma już za sobą swoje najlepsze lata i powolna jazda za nimi może irytować. I tutaj również czyha niebezpieczeństwo, bowiem na krętych drogach w obszarze górskim można nie zauważyć samochodów nadjeżdżających z naprzeciwka.
Dość często zdarza się, że policjanci, kierowani chęcią nielegalnego zysku, zatrzymują kierowców, którzy nawet nieznacznie przekroczyli dozwoloną prędkość. Na szczęście panuje tutaj powszechnie stosowany zwyczaj mrugania światłami i ostrzegania przed tego typu „niespodzianką”. Mimo niewielkich odległości należy pamiętać, że Czarnogóra to kraj górzysty i pokonanie 120 km autobusem (jadącym po dobrych drogach) zajmuje nawet 4–5 godz.
Rozrywka
Czarnogórcy są narodem, który lubi bawić się i przyjemnie spędzać czas, stąd w większości miast i miasteczek organizowane są festiwale, koncerty i jarmarki. Okazji może być wiele i nawet najdziwniejsze pomysły okazują się być trafione, jak np. letni karnawał w Kotorze pod koniec sierpnia. Szczególnie bogata jest oferta imprez letnich w nadmorskich kurortach – Budvie, Herceg Novi i Kotorze.
Rower
W miejscowościach nadmorskich można wypożyczyć rower w niektórych biurach podróży; wypożyczalnie jako takie należą do rzadkości. Ceny są różne i czasem płaci się za godziny, czasem z góry za cały dzień.
W Czarnogórze nie ma specjalnie wytyczonych ścieżek rowerowych, a poruszanie się po ulicach razem z samochodami wymaga niekiedy sporej odporności na stres i refleksu. Ogólnie rzecz biorąc rower jest wygodnym środkiem transportu, szczególnie na wybrzeżu, gdzie odległości między poszczególnymi miastami nie są znaczne. Górskie wnętrze kraju to z kolei znakomity teren do jazdy terenowej.
Telefon
Numer kierunkowy do Czarnogóry to +382, a do Polski +48. Przy połączeniach międzynarodowych zasady dzwonienia są takie same jak w Polsce, tzn. wybiera się numer kierunkowy miasta i numer abonenta.
Budek telefonicznych nie jest zbyt wiele, ale w razie potrzeby znalezienie ich nie stanowi problemu. Tanio za granicę można dzwonić także z kawiarenek internetowych, choć jest ich zdecydowanie za mało.
Żeby móc korzystać z telefonu komórkowego trzeba wcześniej w Polsce uaktywnić u swojego operatora tzw. roaming. Warto o tym pomyśleć nieco wcześniej niż przed samym wyjazdem, bo uruchomienie usługi może zająć trochę czasu. Operatorzy komórkowi w Czarnogórze to ProMonte, T-Mobile i MTEL. Często nasz operator automatycznie wybiera jednego z nich. Odbieranie rozmów z zagranicy, jak i dzwonienie do kraju dodatkowo kosztuje (zależy od naszej taryfy). Nie działają też przeważnie pakiety internetowe.
Woda
Woda z kranu jest tu zdatna do picia. W większości miast na uliczkach i w parkach można spotkać niewielkie fontanny z kranikiem, z których można zaczerpnąć wody. Jeśli nie jest ona zdatna do pica będzie nas o tym ostrzegać tabliczka z piktogramem.
Wypożyczalnie samochodów
Z wypożyczeniem samochodów w Czarnogórze nie ma raczej problemów, można skorzystać m.in. z usług międzynarodowych firm EuropCar (http://www.europcarcg.com), Avis (http://www.avis.co.me), Sixt (http://www.sixt.com/car-rental/Montenegro), lub lokalnych, mp. Boka Rent a car (http://www.bokacar.com). Sporo ich biur pośrednictwa znajdziemy na lotniskach w Podgoricy i Tivacie. By móc wypożyczyć samochód trzeba mieć ukończone 20 lat, oraz – rzecz jasna – prawo jazdy. Za wypożyczenie samochodu trzeba zapłacić od 45 EUR/dobę.
Zabytki, muzea, galerie
W Czarnogórze nie ma zbyt wielu muzeów – dominują lokalne muzea prezentujące historię regionu, lub poświęcone narodowym bohaterom, jak muzeum Petara Petrovicia Njegoša w Cetinje.
Do najciekawszych – i najliczniejszych – należą za to piękne i budowane w różnorodnych stylach świątynie – kościoły, cerkwie, monastery i meczety. Niemal wszystkie z nich dostępne są dla zwiedzających, niekiedy za opłatą. W mniej popularnych miejscach nie ma stałych godzin otwarcia zabytków, a turyści są często traktowani jako pielgrzymi i goście, i spotykają się z typowo bałkańską gościnnością.
Zakupy
Większość sklepów otwarta jest w dni powszednie i często w soboty w godzinach 9.00–20.00, w niedziele krócej. Sklepy spożywcze w miastach i kurortach otwarte są często do późnych godzin wieczornych, a niektóre przez całą dobę. Najlepszym miejscem na zakupy, nie tylko spożywcze jest targ – co najmniej jeden znaleźć można w każdym mieście i miasteczku.
Zagrożenia
Czarnoróga jest krajem bezpiecznym, trzeba jednak uważać na drobne kradzieże, szczególnie w miejscach zatłoczonych i w kurortach. Przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa i zachowanie zdrowego rozsądku pozwoli uniknąć ewentualnych przykrych niespodzianek.
