Choroby odbytu – rodzaje, przyczyny, leczenie schorzeń odbytu

Budowa odbytu i pierwsze objawy choroby

Odbyt to otwór będący końcowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Jego funkcją jest opróżnianie jelita z kału, a więc uczestniczenie w akcie defekacji. Jelito grube u człowieka dzieli się na jelito ślepe (kątnicę) z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę wstępującą, okrężnicę poprzeczną, okrężnicę zstępującą, esicę, odbytnicę i odbyt.

W warunkach fizjologii kanał odbytu jest zamknięty przez zespół silnych mięśni zwanych zwieraczem odbytu. Wyróżniamy zwieracz wewnętrzny odbytu (będący mięśniem gładkim, którego skurcz i rozkurcz są niezależne od naszej woli) oraz zwieracz zewnętrzny odbytu, mięsień poprzecznie prążkowany (szkieletowy), którego czynność w różnym stopniu możemy kontrolować. Mięśnie zwieracze odbytu zapobiegają samowolnemu wydostawaniu się stolca z jelita, a więc biorą udział w kontroli defekacji.

Choroby odbytu są zazwyczaj na tyle wstydliwe, że zwlekamy z wizytą u lekarza (lekarz od odbytu do proktolog). Tymczasem już pierwsze dolegliwości powinny zostać skonsultowane, by uniknąć rozwoju schorzenia i poważnych powikłań. Do najczęściej występujących objawów chorób odbytu należą: pieczenie i swędzenie odbytu, krwawienie z odbytu, częste zaparcia i biegunki czy uczucie niepełnego wypróżnienia.

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Szczelina odbytu i hemoroidy – ból i krwawienie z odbytu

Jest to choroba odbytu, która polega na mechanicznym uszkodzeniu, pęknięciu błony śluzowej wyściełającej odbyt. Objawia się silnym bólem w odbycie, który występuje jedynie podczas defekacji i może trwać krótki czas po jej zakończeniu. Oznaką bywa jawne krwawienie z odbytu lub jedynie krew w stolcu, ropny wyciek i nieprzyjemny zaprciach z odbytu. Do wystąpienia szczeliny odbytu predysponuje wysiłek fizyczny, uporczywe zaparcia, siedzący tryb życia, a także przedłużający się poród siłami natury lub seks analny.

Wyróżniamy szczelinę odbytu:

• ostrą, która dość łatwo leczy się zachowawczo,
• przewlekłą, która trudno się goi i nawraca (w tym przypadku niejednokrotnie konieczne jest zastosowanie leczenia chirurgicznego).

Zachowawcze leczenie szczeliny odbytu polega na uregulowaniu rytmu wypróżnień oraz stosowaniu środków zmiękczających stolec (dieta bogatoresztkowa, błonnik), a także leków miejscowo znieczulających i rozszerzających naczynia w postaci czopków. W przypadku nieskuteczności leczenia zachowawczego chirurg może zdecydować o konieczności leczenia zabiegowego. W każdym jednak przypadku nawracającej szczeliny odbytu chorobę należy skonsultować się z lekarzem chirurgiem lub proktologiem.

Zobacz też: Wszystko o seksie analnym

Kolejna z chorób odbytu – hemoroidy (żylaki odbytu, guzki krwawnicze) są jednym z częstszych schorzeń w populacji. Hemoroidy są fizjologicznie występującymi skupiskami naczyń żylnych w obrębie odbytu, które biorą udział w uszczelnianiu kanału odbytu. Przy występowaniu określonych czynników ryzyka, podobnych do tych spotykanych w przypadku szczeliny odbytu (zaparcia, siedzący tryb życia) dochodzi do nadmiernego wypełnienia hemoroidów krwią, ich obrzmienia i wydostawania się poza kanał odbytu. Powoduje to ból, świąd odbytu, pieczenie, występuje także wydzielina w postaci śluzu z odbytu oraz powikłania, takie jak zakrzepica żylaków. Krwawiące hemoroidy można rozpoznać poprzez ślady świeżej krwi na papierze toaletowym.

Poważnym schorzeniem, które może powodować żylaki odbytu jest także marskość wątroby prowadząca do nadciśnienia wrotnego. Sploty żylne odbytnicze są miejscem połączenia pomiędzy krążeniem wrotnym i systemowym, dlatego podczas wzrostu ciśnienia w żyle wrotnej krew jest kierowana do krążenia okołoodbytniczego. Guzki krwawnicze we wczesnym stadium zaawansowania leczymy zachowawczo – czopkami, nasiadówkami. W przypadku żylaków odbytu wypadających lub powikłanych konieczne staje się operacyjne usunięcie hemoroidów.

Ropień okołoodbytniczy – guzek przy odbycie

Ropień w ujęciu chirurgicznym to ograniczony zbiornik zawierający zakażoną treść. Ropień okołoodbytniczy powstaje w przypadku zakaźnych chorób jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna), urazów okolicy odbytu, operacji przeprowadzanych w obrębie końcowych odcinków przewodu pokarmowego.

Objawy ropnia okołoodbytniczego to:

• guzek przy odbycie,
• zaczerwienienie skóry okolicy odbytu,
• silny ból odbytu,
• uczucie parcia na stolec,
• narastająca gorączka.

Ropień odbytu leczy się w warunkach szpitalnych, terapia polega na nacięciu ropnia, usunięciu treści ropnej oraz stosowaniu antybiotykoterapii. Brak leczenia może prowadzić do powikłań, np. powstania wspomnianej przetoki odbytu.

Czytaj również: Nacięcie krocza – wskazania, jak go uniknąć, jak dbać o nacięte krocze?

Kłykciny – co to za choroba odbytu?

Następna wśród chorób odbytu – kłykciny kończyste (condylomata acuminata) to zmiany skórne, które wyglądają jak brodawki, lokalizujące się w okolicach odbytu i narządów płciowych. Są wywołane zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego i przenoszone drogą kontaktów płciowych. Nieleczone brodawki płciowe rozrastają się, mogą prowadzić do zajęcia znacznej części krocza z niszczeniem okolicznych tkanek. Nie są nowotworami, lecz zwiększają ryzyko rozwoju raka kolczystokomórkowego skóry.

Zwykle kłykciny kończyste nie bolą, lecz stanowią istotny problem kosmetyczny i wywołują dyskomfort. Stosowanymi metodami leczenia są kremy i maści zawierające cytostatyki, podofilotoksynę lub metody zabiegowe – elektrokoagulacja, laseroterapia lub leczenie operacyjne. Rzadko obecnie występującym rodzajem kłykcin są także kłykciny płaskie (condylomata plana), które pojawiają się w przypadku kiły.

Wypadanie odbytu

Jest to wbrew pozorom stosunkowo częste schorzenie, występujące zazwyczaj u ludzi starszych, wynikające z osłabienia tkanki łącznej oraz przewlekłych zaparć. Wypadający odbyt po porodzie może pojawić się u kobiet, które rodziły kilkukrotnie. Choroba polega na wynicowaniu na zewnątrz kanału odbytu błony śluzowej odbytu. Powoduje to dolegliwości bólowe, pieczenie lub świąd odbytu, a także krwawienie oraz zanieczyszczenie bielizny kałem. Wypadanie odbytnicy może skutkować nietrzymaniem moczu i kału.

Nieleczone wypadanie odbytu wiąże się z ryzykiem przewlekłych zapaleń odbytu (stanów zapalnych narażonej na środowisko zewnętrzne śluzówki). Jeśli błona śluzowa jest nieodprowadzana, lekarz decyduje o zabiegu operacyjnym.

Rak odbytu i rak jelita grubego

Najczęściej występującym złośliwym nowotworem odbytu jest rak płaskonabłonkowy. Czynnikami ryzyka jego wystąpienia jest palenie papierosów, uprawianie seksu analnego, zakażenie wirusem HIV, inne choroby odbytu (przetoki, guzki krwawnicze). Przez długi czas może nie dawać objawów, później pojawia się krwawienie z odbytu, ból lub świąd, w skrajnych przypadkach objawy niedrożności przewodu pokarmowego. Leczenie jest chirurgiczne.

W obrębie odbytu może także rozwinąć się rak jelita grubego. Nowotwór ten najczęściej rozwija się na podłożu polipów, a czynnikami predysponującymi do jego wystąpienia są:

• niewłaściwa dieta zawierająca dużo czerwonego mięsa i mało pokarmów bogatobłonnikowych,
• palenie papierosów,
• zaparcia,
• brak wysiłku fizycznego,
• czynniki genetyczne.

Objawy raka odbytu to: spadek masy ciała, postępujące wyniszczenie, niedokrwistość, krwawienie z odbytu, ołówkowate stolce, uczucie niepełnego wypróżnienia. Leczenie zazwyczaj jest chirurgiczne, niekiedy wspomagane radioterapią, w zależności od postaci histologicznej i stopnia zaawansowania. Spotykamy także raki skóry okolicy odbytu, zwykle rak podstawnokomórkowy lub kolczystokomórkowy.

Badanie per rectum – badanie odbytu

Podstawowym badaniem odbytu stosowanym przez lekarzy zajmujących się schorzeniami odbytu jest badanie per rectum (palcem przez odbyt). Jest to proste, chociaż nieprzyjemne dla pacjenta badanie, które powinno być przeprowadzone nie tylko w przypadku występowania objawów mogących wskazywać na choroby odbytu, ale u każdego pacjenta przynajmniej raz w roku podczas rutynowej wizyty u lekarza rodzinnego.

Bardzo często pacjenci nie zgadzają się na to badanie, ponieważ jest ono dla nich wstydliwe i bolesne, jednak dzięki badaniu per rectum można dość dokładnie ocenić skórę okolicy odbytu, napięcie zwieraczy, błonę śluzową odbytu, a dodatkowo u mężczyzn wielkość i konsystencję gruczołu krokowego, a u kobiet zagłębienie odbytniczo-maciczne, zwane zatoką Douglasa. Należy pamiętać, że w razie występowania jakichkolwiek objawów sugerujących problemy z odbytem, należy zasięgnąć porady chirurga lub proktologa.