Pracujesz w firmie, w której działa związek zawodowy, i chcesz dowiedzieć się więcej na jego temat? A może zastanawiasz się, na czym właściwie polega jego rola i jakie ma możliwości? Z naszego tekstu dowiesz się m.in. czym zajmują się związki zawodowe, jak mogą walczyć o interesy pracowników, a wreszcie – jak założyć organizację związkową w swoim przedsiębiorstwie.
O czym przeczytasz w artykule:
• Związki zawodowe – co to za organizacje?
• Czym zajmują się związki zawodowe?
• Związki zawodowe – czy warto do nich dołączyć?
• Kto może dołączyć do związku zawodowego i jak to zrobić?
• Jak założyć związki zawodowe w Twojej firmie?
| Czy umiesz mówić „nie” (szefowi)?
Związki zawodowe – co to za organizacje?
Związek zawodowy to organizacja zrzeszająca pracowników danej instytucji lub branży. Istnieje dobrowolnie – to znaczy, że o jej stworzeniu decydują zatrudnieni. Żaden pracodawca – ani państwowy, ani prywatny – nie jest zobligowany do powołania w firmie organizacji związkowej, jednak jeśli taka powstanie, musi pozwolić jej działać. Ogólnie mówiąc, związki zawodowe w zakładzie pracy istnieją po to, by reprezentować pracowników, stać na straży ich praw oraz interesów zawodowych i socjalnych, a także by negocjować w ich imieniu ogólnie pojęte lepsze warunki pracy.
Istnienie związków zawodowych w Polsce umocowane jest prawnie. Mówią o nich art. 12 i 59 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, a szczegółowe ustalenia opisane są w Ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Już samo to, że istnieje taki akt prawny, pokazuje, że wolne związki zawodowe pełnią w naszym kraju wyjątkową rolę i mają szczególne możliwości.
| Prawa pracownika w zależności od rodzaju zatrudnienia
Czym zajmują się związki zawodowe?
Związki zawodowe w Polsce mają szereg uprawnień wynikających z wymienionej wcześniej ustawy. Z tego powodu też mogą dużo więcej niż przeciętny pracownik, mają też większą siłę nacisku. Jakie konkretnie możliwości działania mają związki zawodowe w Polsce i na co mogą wpływać?
- Kontrolują zwolnienia – jeśli pracodawca chce zwolnić kogoś dyscyplinarnie lub rozwiązać umowę na czas nieokreślony, musi powiadomić o tym związek zawodowy działający w firmie. Podobnie sprawa ma się przy planowaniu zwolnień grupowych – związki mogą (a nawet powinny!) negocjować ich warunki, aby były jak najbardziej korzystne dla osób zwalnianych.
- Mają wpływ na zmiany w regulaminie pracy – zdarza się, że pracodawca postanawia wprowadzić zasady, które nie odpowiadają pracownikom. Może to być na przykład przejście z trybu pracy hybrydowej na stacjonarną, ale także uzgodnienia dotyczące czasu pracy, okresów rozliczeniowych czy kar. Związki zawodowe konsultują takie pomysły. Muszą także zgodzić się na zmianę reguł przyznawania premii i wynagradzania.
- Mają wpływ na działanie funduszu socjalnego – przedstawiciel ZZ jest członkiem komisji socjalnej, która decyduje, na co będą przeznaczone pieniądze. Związek zawodowy musi też wyrazić zgodę na likwidację funduszu (w innym przypadku pracodawca może zrobić to w każdej chwili i bez konsultacji).
- Mogą interweniować w sprawach indywidualnych – związek zawodowy może kierować do pracodawcy zapytania, pisma i wnioski dotyczące sytuacji poszczególnych pracowników – wymierzonych kar, dyskryminacji (np. płacowej, ze względu na płeć), warunków pracy czy płacy. Niektóre sytuacje kończą się w sądzie pracy – organizacja związkowa może reprezentować pracowników w takich sprawach oraz udzielać porad prawnych.
- Mają prawo do informacji o stanie firmy – pracownik ma niewielkie szanse, by dowiedzieć się na przykład o poziomie płac w przedsiębiorstwie, sytuacji finansowej itd., a te dane bywają ważne z różnych względów. Związek zawodowy może zażądać takich informacji od pracodawcy, a ten musi mu je udostępnić. Mogą one posłużyć jako argument, by np. negocjować z pracodawcą lepsze warunki pracy czy podwyżki.
- Mogą działać na rzecz zmian – związki zawodowe mogą postulować zmiany w obrębie działania firmy. Ich szczególnym uprawnieniem jest możliwość wejścia w spór zbiorowy, czyli zorganizowanie strajku.
| Niedozwolone zapisy w umowie o pracę
Związki zawodowe – czy warto do nich dołączyć?
Może się wydawać, że skoro w Twojej firmie istnieje związek zawodowy, a jego rolą jest działanie w interesie zatrudnionych, to nie ma potrzeby dołączania do jego członków. Ostatecznie i bez Ciebie organizacja będzie działać dla wspólnego dobra. To prawda, ale mimo wszystko warto włączyć się w jej prace. Skutecznie działający związek zawodowy to dla pracowników duże wsparcie, ale zadań do wykonania jest sporo i każda para rąk się przyda.
Działając w związku, możesz zajmować się różnymi rzeczami i realizować w kwestiach, w których czujesz się pewnie: jedni udzielają porad prawnych, drudzy rozliczają finanse, inni piszą pisma czy maile, jeszcze inni negocjują z pracodawcą i są na pierwszej linii frontu. Nie musisz mieć charakteru społecznika, by odnaleźć się wśród związkowców. Wystarczy chęć do pracy, a zadania odpowiadające Twoim predyspozycjom same się znajdą – jeśli nie w komisji zakładowej (czyli tej działającej w Twoim miejscu pracy), to w centrali związku, który koordynuje prace na poziomie krajowym i odgórnie ją organizuje.
| Postawa proaktywna i reaktywna w życiu zawodowym
Oprócz działania z pobudek altruistycznych i dla wspólnego dobra, warto zaangażować się również z powodów osobistych. Jako członek związku zawodowego możesz proponować rozmaite zmiany i ulepszenia w firmie, opiniować je, a więc w pewnym stopniu decydować o tym, jak wygląda miejsce, w którym spędzasz 8 godzin dziennie. Dodatkowo różne związki zawodowe oferują swoim członkom rozmaite benefity. Wynikają one zazwyczaj z tego, że duże organizacje mają duże zasoby i wykorzystują je w kryzysowych sytuacjach. Mogą to być na przykład:
- fachowa pomoc prawna,
- bezpłatny udział w szkoleniach i kursach organizowanych przez centralę związku zawodowego w Polsce,
- zasiłki statutowe – dodatkowe pieniądze, które możesz otrzymać od związku w szczególnych sytuacjach, na przykład z powodu urodzenia dziecka czy śmierci członka rodziny,
- pomoc w przekwalifikowaniu się i znalezieniu nowego zatrudnienia w przypadku utraty dotychczasowej pracy,
- ochrona przed zwolnieniem – członkowie wskazani z imienia i nazwiska w uchwale zarządu związku zawodowego oraz członkowie zarządu i komisji rewizyjnej nie mogą zostać zwolnieni bez zgody związku.
| Likwidacja firmy – 6 obowiązków pracodawcy
Kto może dołączyć do związku zawodowego i jak to zrobić?
Do związków zawodowych w Polsce mogą wstępować następujące grupy osób:
- pracownicy danego przedsiębiorstwa (zarówno ci pracujący na umowie o pracę, jak i na umowach cywilnoprawnych, a także samozatrudnieni),
- osoby przechodzące na emeryturę lub rentę,
- osoby posiadające status osoby bezrobotnej,
- wolontariusze, stażyści i inne osoby świadczące pracę bez wynagrodzenia.
Aby to zrobić, trzeba złożyć w komisji działającej w Twoim miejscu pracy wypełnioną deklarację członkowską oraz zobowiązać się do opłacania składek członkowskich – wynoszą one zazwyczaj kilkanaście do kilkudziesięciu złotych miesięcznie. Warto wiedzieć, że od 2023 roku możliwe jest odliczenie składki na związki zawodowe od podatku.
| Rozliczenie PIT – co należy wiedzieć
Jak założyć związki zawodowe w Twojej firmie?
Uzwiązkowienie w Polsce wynosi ok. 10,5% – tylu pracowników najemnych jest zrzeszonych w związkach zawodowych w całym kraju*. Tak niski wynik łączy się z tym, że i samych organizacji pracowniczych jest niewiele. Dlatego z dużym prawdopodobieństwem może zdarzyć się, że i w Twojej firmie nie działa żaden związek. Co zrobić w takim przypadku? Wziąć sprawy w swoje ręce i go założyć!
Do utworzenia związku zawodowego wystarczy dziesięć osób zatrudnionych na umowę o pracę lub pracujących dla danego pracodawcy na umowach cywilnoprawnych dłużej niż sześć miesięcy. Na początku muszą one zdecydować, czy zakładają całkowicie nowy związek zawodowy czy komisję związkową przy już istniejącej organizacji (na przykład NSZZ „Solidarność” albo „Inicjatywa Pracownicza”). Pierwsza opcja wymaga opracowania statutu i rejestracji w sądzie. Druga jest dużo prostsza – wystarczy tylko zgłosić się do centrali związkowej i uzyskać od nich zgodę na działanie. Następny krok to organizacja zebrania założycielskiego, wybór władz (prezydium i komisji rewizyjnej), przesłanie dokumentów do centrali związkowej i poinformowanie pracodawcy o tym, że związek zawodowy w przedsiębiorstwie został powołany. I już! Komisja zakładowa może zacząć działać jeszcze w tym samym dniu.
Szukasz sprawdzonego pracodawcy, u którego prężnie działają związki zawodowe? Znajdziesz go na pracuj.pl!
* https://obserwatorgospodarczy.pl/2022/04/28/zwiazki-zawodowe-zarowno-w-polsce-jak-i-usa-rosna-w-sile/