partia polit. Narodowej Demokracji; utworzony II 1919; początkowo konsolidacyjna partia prawicy, od X 1919 jednolita organizacja polit., kontynuacja Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego z byłych zaborów ros. i austr. oraz Tow. Demokr.-Nar. z byłego zaboru prus.; gł. zasadą ideową ZLN był nacjonalizm, który stanowił podstawę wielu jego postulatów programowych; program ZLN opowiadał się m.in. za nienaruszalnością własności pryw. i sprzeciwiał rozszerzaniu państw. inicjatywy gosp.; ZLN dążył do nadania państwu pol. charakteru nar., wysuwając m.in. postulaty powiększenia pol. stanu posiadania, usunięcia mniejszości nar. (zwł. Żydów) z przemysłu i handlu oraz ograniczenia ich praw obywatelskich; w polityce społ.-gosp. przeciwstawiał się reformom społ. (m.in. reformie rolnej) lub dążył do ograniczenia zakresu ich realizowania; ZLN usiłował również przerzucić na warstwy pracujące ciężar powojennej odbudowy; w kwestiach polit.-ustrojowych opowiadał się za systemem parlamentarnym, powsz. prawem wyborczym, ograniczonymi kompetencjami prezydenta; w zakresie polityki kult. i oświat. łączył idee nacjonalist. z propagowaniem kultu tradycji; postulował wychowanie rel. i nar., obowiązkowe i bezpłatne nauczanie szkolne w ograniczonym zakresie, uprzywilejowanie Kościoła katol.; w polityce zagranicznej ZLN był rzecznikiem orientacji fr. i zajmował wrogie stanowisko wobec Niemiec; opowiadał się za ideą inkorporacjonizmu na wschodzie (włączenie do państwa pol. Ukrainy Zach. i Białorusi Zach. oraz Wileńszczyzny); dążył do uzyskania środkami dyplomatycznymi najkorzystniejszych dla Polski granic na północy i zachodzie.

W 1919–22 ZLN był najsilniejszym ugrupowaniem sejmowym; w Sejmie Ustawodawczym miał 109 posłów; podczas kampanii wyborczej 1922 wystąpił w ramach prawicowego bloku Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej i zdobył 98 mandatów (ok. 22%); dążąc do przejęcia władzy, ZLN V 1923 przystąpił do porozumienia z Chrześc.-Nar. Stronnictwem Pracy i PSL „Piast”, zw. paktem lanckorońskim; 1923 i V 1926 utworzono wspólny rząd Chjeno-Piasta z W. Witosem na czele, co wywoływało za każdym razem głęboki ferment polit. w kraju; ZLN prowadził również przygotowania do pozaparlamentarnego sięgnięcia po władzę. Przewrót majowy 1926 oznaczał porażkę ZLN i spowodował przejście nar. demokracji do opozycji; próbą wyjścia z impasu było utworzenie przez R. Dmowskiego Obozu Wielkiej Polski, a następnie przekształcenie ZLN w Stronnictwo Narodowe. W poł. lat 20. ZLN liczył ok. 80–90 tys. czł. (gł. mieszczaństwo i inteligencja, w znacznie mniejszym stopniu mieszkańcy wsi); największe wpływy w woj.: warsz., łódzkim, białostockim i w Wielkopolsce. Na czele ZLN stała Rada Nar., która powoływała Zarząd Gł.; honorowym prezesem był Dmowski; gł. działacze: S. Grabski i S. Głąbiński oraz Z. Berezowski, S. Kozicki, M. Kozłowski, S. Rymar, M. Seyda, W. Staniszkis, M. Trajdos, K. Wierczak, J. Załuska, J. Zamorski, J. Zdanowski, J. Zdziechowski; centr. organy prasowe: codzienna „Gazeta Warszawska”, do 1920 „Przegląd Narodowy”, od 1922 mies. „Przegląd Wszechpolski” oraz m.in. „Gazeta Poranna”, tyg. „Myśl Narodowa” i tyg. dla wsi „Zorza”.

J. Holzer Mozaika polityczna drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1974;

J.J. Terej Rzeczywistość i polityka, Warszawa 1979;

R. Wapiński Narodowa Demokracja 1893–1939, Wrocław 1980.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.