Zespół Kociego Krzyku – informacje ogólne

„Cri du Chat” w języku francuski oznacza koci krzyk. Ten zwrot wykorzystał w 1963 roku francuski lekarz Jerome Léjeune do nazwania rzadkiej genetycznej choroby. Powodem nadania tej nazwy był pierwszy, charakterystyczny objawy – wysoki i cichy płacz noworodka, przypominający miauczenie kota. Zespół kociego krzyku jest jedną z najczęstszych chorób delecyjnych występujących u ludzi. Jej częstość szacowana jest w przedziale między 1/15 000 a 1/50 000 przypadków, wśród żywo urodzonych noworodków.

Podłoże genetyczne zespołu Cri-Du-Chat

Zespół kociego krzyku powstaje w wyniku delecji fragmentu krótkiego ramienia jednego z chromosomów 5 (del 5p). Do wystąpienia charakterystycznych objawów niezbędna jest utrata regionu krytycznego, którym jest: 5p15.2. W tym rejonie zawarte są geny odpowiedzialne za rozwój układu nerwowego.

Kodują między innymi takie substancje jak:

• δ- katenina, warunkująca ruchliwość komórek nerwowych,
• semaforyna, związana z migracją neuronów w okresie płodowym.

Brak tych substancji prawdopodobnie odpowiada za rozwój takich cech jak upośledzenie umysłowe i dysmorfia u pacjentów. Przy utracie obszaru chromosomu 5p15.2 objawy występują zawsze, co oznacza, że choroba cechuje się pełną penetracją. Brak obszaru 5p15.3 objawia się charakterystycznym płaczem. Delecja może dotyczyć części końcowej bądź wewnętrznej krótszego ramienia. Występuje ścisła korelacja pomiędzy rozmiarem delecji a występującymi objawami. Im większy utracony fragment tym wyraźniejsze cechy syndromu. Dzięki temu związkowi, dokładne ustalenie obszaru delecji jest pomocne w dobraniu odpowiedniej rehabilitacji.

W około 85% przypadków, delecja występuje przypadkowo, u potomstwa zdrowych (z prawidłowym kariotypem) rodziców. W pozostałej części przypadków jeden z rodziców posiada predyspozycje do wystąpienia tej mutacji genetycznej, najczęściej pod postacią translokacji zrównoważonej. Rzadziej, predyspozycja może pochodzić z innych zmian chromosomowych jak na przykład: mozaicyzm (w cześć komórek rozrodczych u któregoś z rodziców występuje delecja 5p), inwersja chromosomowa, chromosom pierścieniowy. Jeśli chromosomy rodziców są prawidłowe, ryzyko, że choroba powtórzy się u drugiego dziecka jest bardzo małe. W przypadku obecności odpowiedniej translokacji zrównoważonej u jednego z rodziców, ryzyko wystąpienia zespołu Cri du chat wynosi między 9 a 19%. Prawdopodobieństwo wystąpienia delecji można doprecyzować na podstawie przeprowadzonych badań genetycznych konkretnej pary. Najwyższe ryzyko przekazania wady występuje w przypadku gdy jedno z rodziców ma objawy zespołu kociego krzyku oraz charakterystyczną delecję dla tego zespołu. Wtedy ryzyko szacowane jest na 50%.

Zespół Cri-Du-Chat – objawy

Już w okresie noworodkowym możliwe jest zaobserwowanie charakterystycznych cech wyglądu zewnętrznego (fenotypowych):

• Mała i cofnięta żuchwa (mikrognacja, retrognacja),
• Zaokrąglona, asymetryczna twarz,
• Zmarszczka nakątna – będąca fałdem skórnym w wewnętrznym kąciku powieki,
• Płaska nasada nosa,
• Wyraźnie zaznaczone guzy czołowe,
• Niska waga urodzeniowa,
• Obwód czaszki oraz długość ciała poniżej normy,
• Bruzda poprzeczna na dłoni,
• Obniżone napięcie mięśniowe (hipotonia),
• Szeroko rozstawione oczy (hiperteloryzm),
• Małe dłonie i stopy, krótkie lub zrośnięte palce, 
• Naczyniaki na skórze.

W późniejszym okresie rozwoju zaznaczają się:

• Mała, wąska twarz,
• Poziome kąciku ust,
• Wywinięta czerwień wargowa,
• Krótka rynienka podnosowa,
• Długie małżowiny uszne,
• Opadnięta żuchwa,
• Zez rozbieżny,
• Wczesne oznaki siwienia,
• Niska waga i wzrost.

Poza cechami fenotypowymi zespołowi Cri du Chat towarzyszą liczne, inne objawy, które można podzielić ze względu na obszar, którego dotyczą:

• Rozwój psychoruchowy – w większości przypadków jest bardzo opóźniony, jednak występuje szerokie indywidualne zróżnicowanie jego tempa. Utrata genów zaburza zarówno rozwój ruchowy, jak i umysłowy. W przeprowadzonym we Włoszech badaniu uzyskano następujące wyniki: ponad połowa dzieci chwyta przedmioty mając 9 miesięcy, spożywa samodzielnie posiłki w wieku 4 lat, z kolei większość chorych jest w stanie chodzić przed 8 rokiem życia. Pierwsze słowa pojawiają się około 3 roku życia, łączenie wyrazów około 5. Takie wyniki uzyskiwano u dzieci poddawanych rehabilitacji, która jest najważniejszym czynnikiem wspomagającym rozwój osób cierpiących na ten zespół. Dzieci mają tendencję do zachowań nadpobudliwych, agresywnych. Występują problemy z utrzymaniem uwagi na jednej czynności oraz nadwrażliwość na bodźce np.: głośne dźwięki. 
• Przyrost wagi i wzrostu – dzieci i dorośli są mniejsi i niżsi niż ogół populacji. Już w okresie noworodkowym występują problemy z karmieniem. Wynikają z obniżonego napięcia mięśniowego dziecka, a co za tym idzie z osłabionej siły ssania. Często występują także obfite ulewania, które mogą mieć związek z refleksem żołądkowo-przełykowym. Przy problemach powodujących niedożywienie, niekiedy konieczne jest karmienie przez sondę lub operacje korygujące problem wstecznego odpływu. Problemy z połykaniem mogą utrzymywać się przez całe życie co wiąże się z koniecznością stosowania odpowiedniej diety, zawierającej rozdrobniony pokarm.
• Problemy laryngologiczne – krtań u osób cierpiących na delecję p5 najczęściej ma nieprawidłową budowę. Jest krótka i wąska. Wywołuje to charakterystyczny wysoki płacz. W późniejszym okresie ton głosu często zachowuje charakterystyczną ostrą, przenikliwą barwę. Zniekształcona krtań może być przyczynom problemów z rozwinięciem mowy oraz z przeprowadzeniem intubacji dotchawiczej. Częściej niż u rówieśników występuje zapalenie ucha środkowego.
• Zaburzenia neurologiczne – w pierwszych latach życia występuje osłabione napięcie mięśniowe, które następnie przechodzi w hipertonie (nadmierne napięcie).
• Układ sercowo-naczyniowy – zaburzenia rozwojowe (malformacje) układu krążenia są jedną z najczęstszych przyczyn śmierci u noworodków z zespołem kociego krzyku. Częściej niż w przeciętnej populacji występują takie wady jak ubytek przegrody międzykomorowej, ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej, przetrwały przewód tętniczy, tetralogia Fallota. Dziecko podawane jest dokładnej diagnostyce kardiologicznej, na jej podstawie określa się sposób leczenia, czasem niezbędna jest korekcja operacyjna wady. 
• Układ płciowy – jego rozwój przebiega najczęściej prawidłowo. Zauważono nieco częstsze występowanie takich wad układu rozrodczego jak: spodziectwo, wnętrostwo, małe prącie, anomalie łechtaczki i warg sromowych.
• Układ oddechowy – w związku z obniżoną odpornością, często, zwłaszcza u dzieci, występują infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych.
• Układ ruchu – ze zwiększoną częstością występują zmiany kostno-stawowe, takie jak: koślawość kończyn, nadmierna ruchomość stawów, dysplazja stawu biodrowego, płaskostopie, stopa końska lub płasko–koślawa, syndaktylia (palcozrost). W wieku dorosłym często dochodzi do wykształcenia skoliozy.
• Inne problemy –  ślinienie się, zaparcia, zaburzenia wzroku, głuchota.

Zespół Cri-Du-Chat – leczenie

Ze względu na mnogość problemów, które dotykają wielu sfer, pacjenci z zespołem kociego krzyku, wymagają opieki różnych specjalistów. Nie ma leczenie przyczynowego, obecnie nie można zastąpić utraconych genów. Podstawą leczenia jest rehabilitacja, wymagająca dużego zaangażowania ze strony najbliższych oraz profesjonalnego personelu. Edukacja wraz z rehabilitacją powinny być wprowadzone jak najwcześniej i kontynuowane przez całe życie. Tylko takie podejście daje chorym szanse na rozwój. Zalecane jest także prowadzenie dziennika postępów, który pomaga w śledzeniu rozwoju oraz dobraniu odpowiedniej terapii. Część problemów np.: wad serca czy wzroku, wymaga leczenia operacyjnego. Ze względu na obniżoną odporność ważnym jest jednak wykonanie wszystkich niezbędnych szczepień.

Rokowanie zespołu Cri-Du-Chat

Chorzy z zespołem Cr idu Chat mogą dożyć wieku podeszłego. Występuje zwiększona śmiertelność w okresie do pierwszego roku życia, związana głównie z problemami kardiologicznymi i oddechowymi. Osoby z zespołem kociego krzyku nie są w stanie osiągnąć pełnej samodzielności i wymagają opieki przez całe życie.