Zatoczki to niewielkie ślimaki, osiągające ok. 2 cm. Mogą stanowić ciekawy i pożyteczny dodatek do obsady akwarium. W akwarystyce najczęściej spotykamy gatunki: zatoczek czerwony (Planorbis rubrum), zatoczek różowy (Planorbella sp. 'Pink’), zatoczek pospolity (Planorbis planorbis), zatoczek rogowy (Planorbarius corneus), Planorbella duryi i ich hybrydy. Dostępne są również ich odmiany barwne. Cechą charakterystyczną tych ślimaków jest muszla składająca się z 5-6 skrętów, układająca się w kształt płaskiego krążka, a nie stożka.
Pochodzenie
W akwarystyce najczęściej mamy do czynienia z kilkoma gatunkami zatoczków:
- zatoczek rogowy (Planorbarius corneus)
- zatoczek pospolity (Planorbis planorbis)
- Planorbella duryi (Helisomia duryi) – pochodzi z Florydy, ale został zawleczony również w inne części świata.
- zatoczek różowy (Planorbella sp. Pink) – powstał w wyniku selekcji i/lub hybrydyzacji zatoczka rogowego.
Pierwsze dwa gatunki występują niemal w całej Europie kontynentalnej, poza Hiszpanią i Portugalią. Rodzime dla wód Polski.
Na wolności spotykane w wodach stojących lub wolno płynących, wśród roślinności wodnej i wynurzonej.
Charakterystyka
Cechą charakterystyczną tych ślimaków jest muszla składająca się z 5-6 skrętów, układająca się w kształt dysku. Nie ma ona wieczka. W naturze zatoczki mają ciemny kolor, szaro-czarny lub brązowy. Możemy spotkać też osobniki o jaśniejszej muszli. Zatoczki różowe natomiast wywodzą się od osobników albinotycznych. Mają różowe lub pomarańczowo-czerwone ciało. Muszla zaś może być różowa, biaława, żółtawa do oliwkowej, a czasem nawet niemal przezroczysta. W akwariach możemy zaobserwować nieraz zatoczki z brązowym wzorem „w panterkę”. Zatoczki różowe osiągają ok. 2 cm długości, natomiast rogowe, mogą rosnąć większe.
Posiadają stosunkowo długie, nitkowate czułki, u nasady których osadzone są oczy. Za ich pomocą zatoczki ostro widzą na odległość kilku centymetrów. Pozwala im to lokalizować rośliny i inne obiekty, po których mogą wspiąć się ku powierzchni wody w celu zaczerpnięcia powietrza. Są ślimakami płucodysznymi. Natomiast w celu znajdywania pożywienia i unikania substancji szkodliwych posługują się receptorami rozróżniającymi substancje chemiczne (chemorecepcja).
Wymagania
Czują się dobrze właściwie w każdym akwarium, jeżeli woda zawiera wystarczająco dużo wapnia i minerałów do budowy muszli. Zapewniamy im więc wodę średnio twardą lub twardą. W miękkiej wodzie muszle ślimaków będą się rozpuszczać, co będzie widoczne jako białe dziury i odpryski, których nie da się zniwelować.
Zatoczki są dość odporne na stężenie związków azotowych i fosforanów w wodzie. Dlatego świetnie sprawdzają się jako „producenci” amoniaku nawet na bardzo wczesnym etapie dojrzewania akwarium.
Tolerują szeroki zakres temperatur, choć optimum termiczne zatoczków to ok 20-21 °C. Bez problemu jednak będą żyć zarówno w nieogrzewanych akwariach, jak i w zbiornikach z tropikalnymi rybkami.
Odżywianie
Są wszystkożerne. Żerują najczęściej na obumarłych częściach roślin, żywiąc się martwą materią organiczną. Zjadają również glony i nie gardzą padliną, jeśli takowa znajdzie się w ich zasięgu. Jedzenie zdrapują za pomocą tarki (radula). Jej użycie można zauważyć obserwując ślimaka żerującego na zaglonionej szybie. Można je dokarmiać opadającym pokarmem dla ryb czy krewetek, a nawet warzywami typu marchew, ogórek, papryka. W poszukiwaniu jedzenia potrafią lekko przekopywać górną warstwę podłoża. W sytuacji niedoboru pokarmu mogą podgryzać zdrowe części roślin.
Rozmnażanie
Zatoczki bardzo łatwo rozmnażają się w akwariach. Niekontrolowany rozrost populacji może przyjmować formę plagi i jest zjawiskiem niekorzystnym. Aby zapobiec temu zjawisku należy ograniczyć dostępność pokarmu: systematycznie odmulać resztki organiczne z dna, przycinać i usuwać martwe części roślin, a także nie przekarmiać ryb i innych mieszkańców akwarium.
Ślimaki te są obojnakami, tzn. każdy osobnik ma zarówno żeńskie, jak i męskie narządy płciowe. Możliwe jest samozapłodnienie, ale rozwija się tylko niewielki procent takich jaj. O wiele częściej rozmnażają się poprzez zapłodnienie krzyżowe, czyli wzajemną wymianę plemników między dwoma osobnikami.
Jaja składane są w charakterystycznych pakietach, w przezroczystej lub żółtawej osłonce. W trakcie rozwoju można obserwować białe zarodki, które z czasem przeobrażają się w maleńkie ślimaczki. Rozwój jaj trwa kilkanaście dni, zależnie od temperatury. Im jest wyższa, tym czas ich dojrzewania jest krótszy.
Warto wiedzieć
- odporne na wysychanie – bez wody może przeżyć nawet do kilku miesięcy;
- odporne na zamarzanie – po rozmrożeniu nadal zachowują żywotność; nie jest to więc dobry sposób ich uśmiercania;
- mogą być wektorami pasożytów (larw i postaci dorosłych przywr);
- ich rozmnażanie mogą ograniczać wypławki (niezbyt pożądane w akwariach);
- zatoczek rogowy jest wykorzystywany jako gatunek modelowy w badaniach nad ewolucją odpowiedzi immunologicznej (odpornościowej) oraz mechanizmów sygnalizacji neuroendokrynnej.
