Zamek w Radzyniu Chełmińskim – widok od południa

W 1234 r. Krzyżacy zbudowali w Radzyniu, znanym obecnie jako Radzyń Chełmiński, niewielką warownię drewniano-ziemną. Była ona na tyle mocna, że obroniła się w czasie I powstania Prusów trwającego w latach 1242 – 1249.

Budowa murowanego zamku w Radzyniu została rozpoczęta na przełomie XIII i XIV wieku i trwała prawdopodobnie do 1330 r. Składał się on z trzech części: z regularnego zamku wysokiego oraz dwóch podzamczy – wschodniego i południowego.

Zamek w Radzyniu był jedną z najsilniejszych warowni krzyżackich. Posadowiono go na naturalnym wzniesieniu nad brzegiem Jeziora Zamkowego. Wody jeziora zasilały szeroką na około 20 metrów fosę, która tworzyła z terenu wokół zamku wyspę. Jezioro to do dziś zanikło niemal całkowicie.

Radzyńska forteca jest zaliczana do zamków konwentualnych. Miał tu swoją siedzibę konwent, który wedle przepisów zakonnych powinien składać się z 12 zakonników-rycerzy, 6 braci-kapłanów oraz pewnej ilości braci składających śluby czasowe. Na czele konwentu stał komtur, który sprawował kontrolę nie tylko nad zamkiem, ale również nad komturią, czyli wydzielonym obszarem – okręgiem państwa krzyżackiego.

Przedzamcze południowe spełniało funkcję gospodarczą i zaopatrzeniową dla zamku wysokiego. Mieściły się tutaj spichlerze, piekarnie, warsztaty zajmujące się m.in. produkcją i naprawą uzbrojenia, a także pomieszczenia dla zwierząt: stajnie i obory. Przedzamcze wschodnie prawdopodobnie miało podobne zadania, choć nie jest to do końca pewne z uwagi na jego słabe rozpoznanie.

Widok z dziedzińca na fragment południowego skrzydła

Zamek wysoki został wzniesiony z cegły na kamiennej podmurówce, na planie zbliżonym do kwadratu o boku długości około 52 metrów. Otoczony został parchamem, czyli utwardzonym pasem ziemi pomiędzy murami zamku a murem oporowym fosy. Aby dostać się do zamku wysokiego, należało pokonać trzy mosty i oba podzamcza. Zamek wysoki składał się z 4 podpiwniczonych skrzydeł. Na ich rogach wznosiły się 4 kwadratowe wieże o wysokości 36 metrów. Zamkowe skrzydła otaczały wewnętrzny dziedziniec, na którym znajdowała się studnia. Wolnostojąca ośmioboczna wieża ostatecznej obrony znajdowała się w narożu północno-zachodnim. Piwnice i przyziemna kondygnacja zamku wysokiego pełniły funkcje gospodarczą, były tu różne magazyny, a przede wszystkim zbrojownia. Ośrodkiem życia zakonnego było pierwsze piętro, na którym znajdowały się komnaty mieszkalne i reprezentacyjne. Trzecia kondygnacja zamku wysokiego była zajęta przez spichrze, a powyżej znajdowały się obronne ganki.

Najbardziej wytworne było skrzydło południowe, w którym mieścił się okazały refektarz i kaplica oddzielone przejazdem bramnym. Znajdowały się tu również trzy cele pokutne, skarbiec i izba komtura domowego – tzw. wicekomtura, który był zarządcą administracyjnym zamku.

W skrzydle zachodnim mieszkał komtur. Jako najdostojniejszy mieszkaniec zamku, miał on ze swojej komnaty najkrótszą drogę do gdaniska, czyli zamkowej toalety znajdującej się w obronnej wieży przy fosie.

W skrzydle północnym działa kuchnia oraz zakonny szpital zwany infirmerią. Skrzydło wschodnie zajmowała wspólna zakonna sypialnia – dormitorium oraz kapitularz służący jako miejsce narad kapituły zakonnej. Komunikację pomiędzy skrzydłami zapewniał krużganek okrążający dziedziniec.

Zamek w Radzyniu został zdobyty przez polskie wojska we wrześniu 1410 r., w trakcie odwrotu spod Malborka. Krzyżacy odzyskali go na mocy I pokoju toruńskiego zawartego w 1411 r. Zamek został następnie zdobyty przez wojska Związku Pruskiego w 1454 r. i obsadzony polską załogą. W oparciu o postanowienia II pokoju toruńskiego z 1466 r., kończącego wojnę trzynastoletnią, został on włączony do Korony. Twierdza stała się wówczas siedzibą starosty królewskiego. Największe zniszczenia wojenne powstały w okresie wojen szwedzkich, zwłaszcza w 1628 r. W wyniku dokonanego w 1772 r. I rozbioru Radzyń wraz z zamkiem został przyłączony do Prus. Począwszy od 1800 r. do lat trzydziestych XIX wieku, za zgodą władz pruskich zamek stopniowo rozbierano, a pozyskany materiał używano do budowy ratusza i domów w Radzyniu. Od 1837 r. zamek był zabezpieczany, choć najbardziej intensywne prace konserwacyjne trwają od lat sześćdziesiątych XX wieku.

Zamek w Radzyniu Chełmińskim – widok od zachodu

Radzyńska twierdza funkcjonuje dziś w formie trwałej ruiny zabezpieczonej i udostępnionej do zwiedzania. Najlepiej zachowało się skrzydło południowe zamku wysokiego wraz z dwoma bocznymi wieżami. Wewnątrz kaplicy widoczne są liczne ślady dawnej świetności, m.in. oryginalne służki, wsporniki i kapitele. W drodze na wieże podziwiać można XV-wieczne portale. Dobrze zachowane są również piwnice, w których znajdują się ekspozycje muzealne, sala biesiadna i sala tortur.

W przypadku pozostałych skrzydeł i wież narożnych widoczne są tylko dolne partie murów. Ponad poziom gruntu przebijają się fundamenty wieży ostatniej obrony, relikty gdaniska i murów oporowych fosy.

Największe wrażenie wywiera zamek obserwowany z zewnątrz, od strony południowej. Potężne wieże narożne, wysokie okna dawnej kaplicy, zachowane dekoracje z zendrówki na elewacji zewnętrznej, świadczą o niezwykłym kunszcie budowniczych radzyńskiej fortecy.

Jak dojechać:

Zamek znajduje się w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie grudziądzkim, nieco na północ od miasta Radzyń Chełmiński, około 20 km na południowy-wschód od Grudziądza.

Samochód można bezpłatnie zaparkować niedaleko od zamku.

Współrzędne GPS: 53°23′18,02″N 18°56′08,08″E

Zwiedzanie:

Zamek jest otwarty do zwiedzania przez 7 dni w tygodniu w sezonie od 1 maja do 30 września w godz. od 10:00 do 18:00. Poza sezonem zwiedzanie jest możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu terminu. Zwiedzający zamek mają dużą swobodę poruszania się, mogą zwiedzać go wedle własnego tempa.

Ceny biletów:

normalny – 8 zł,

ulgowy – 6 zł,

grupy zorganizowane – cena 5 zł za osobę,

zwiedzanie z atrakcjami dla grup zorganizowanych – 30 zł za osobę – impreza trwająca 4 – 5 godzin,

przewodnik – 50 zł.

Kontakt:

PATREDINO

Patrycja Piłat

tel. 694959628

e-mail: patredino@gmail.com

Źródła wykorzystane do stworzenia wpisu:

1. J. Bieszk, Zamki państwa krzyżackiego w Polsce, Bellona, Warszawa 2010,

2. Zamkowe tablice informacyjne,

3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Radzyniu_Che%C5%82mi%C5%84skim – stan na 21 lipca 2016 r.,

4. http://zamek-radzyn.pl/ – stan na 21 lipca 2016 r.