Warzywa cebulowe należą do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae) i podrodziny czosnkowatych (Allioideae). Warzywa te są najczęściej traktowane jako warzywa przyprawowe, a to z powodu ich bardzo intensywnego smaku i aromatu. Ale nie tylko smak i aromat sprawiają, że jest to niezwykle ważna grupa warzyw. Są to również ich zarówno prozdrowotne jak i lecznicze właściwości. Są to warzywa powszechnie wykorzystywane choćby medycynie naturalnej.
Nie jest to co prawda tak liczna grupa gatunków warzyw jak warzywa liściowe, ale nikt chyba sobie nie wyobraża ich braku w codziennym menu. I to dlatego też nigdy nie brakuje ich w żadnym warzywniku. Są te warzywa dość wymagające, ale ich uprawa nie jest skomplikowana. Wystarczy stworzyć im odpowiednie warunki.
Warzywa cebulowe, źródło: depositphotos.com
Do grypy warzyw cebulowych (czosnkowych) zaliczają się:
Cebula zwyczajna (Allium cepa)
W tym różne jej rodzaje i odmiany botaniczne:
- cebula kartoflanka (Allium cepa var. aggregatum)
- cebula wielopiętrowa – cebula egipska (Allium cepa var. proliferum)
- szalotka vel czosnek askaloński (Allium ascalonicum)
- cebula perłowa (Allium ameloprasum)
- cebula siedmiolatka vel czosnek dęty (Allium fistulosum)
Por (Allium porrum)
Czosnek (Allium sativum)
Rokambuł – czosnek wężowy – czosnek serpentynowy (Allium scorodoprasum)
Szczypiorek (Allium schoenoprasum)
Wymagania warzyw cebulowych
Wymagania poszczególnych warzyw cebulowych niewiele się od siebie różnią. Powinny być siane/sadzone w miejscach słonecznych, ale nie ze względu na ich wymagania termiczne, gdyż te nie są wygórowane i wytrzymują nawet znaczne chłody. Chodzi o to, że są to rośliny dnia długiego, dlatego potrzebują jak najlepszego doświetlenia.
Natomiast jeśli chodzi o żyzność podłoża, tu warzywa cebulowe nie idą na kompromisy. Ziemia musi być żyzna, najlepiej próchnicza lub kompostowa, dobrze uprawiona, o stałej, umiarkowanej wilgotności.
Warzywa cebulowe powinny być uprawiane w I albo w II roku po oborniku. W ich uprawie, ze względu na to, że są narażone na ataki wielu szkodników i patogenów chorobotwórczych kluczowa powinna być zasada stosowania płodozmianu.
Płodozmian warzyw
Wszystkiego na temat płodozmianu dowiedzieć można się z naszego e-booka „Płodozmian warzyw”. M.in. tego, że warzywa cebulowe najlepiej jest sadzić po warzywach kapustnych, pomidorach, warzywach dyniowatych czy warzywach strączkowych.
Uprawiając warzywa nie można zapominać, że nie wszystkie powinny rosnąć obok siebie, z różnych powodów. Dlatego również podczas uprawy warzyw cebulowych należy pamiętać o dobrym sąsiedztwie warzyw i sadzić je obok bazylii, buraków ćwikłowych, kopru i marchwi, sałaty, pietruszki, pomidorów lub ogórków oraz o złym sąsiedztwie warzyw i nie sadzić ich przy fasoli, grochu, kapuście czy rzodkiewce.
Warzywa cebulowe – charakterystyka
Warzywa cebulowe mają wiele cech wspólnych, ale też znacząco się od siebie różnią zarówno budową, właściwościami, możliwościami przechowywania czy walorami smakowymi. Ot choćby czosnek i por. Pokrótce zaprezentujemy każde z nich. By poznać je dogłębnie, odsyłamy do osobnych artykułów poświęconych każdemu z nich.
Cebula zwyczajna
Cebula (Allium cepa) to zwyczajowa nazwa warzywa o nazwie czosnek cebula. Jest to warzywo dwuletnie, wykorzystywane w całości, zarówno jego cześć podziemna czyli organ spichrzowy wytworzony przez liście (barwy białej, żółtej lub fioletowej), które wyrastając z cebuli ponad ziemię tworzą tzw. liście asymilacyjne, popularny szczypior. Są one puste w środku, mają wydłużoną, owalną budowę. Natomiast do części podziemnej zalicza się również liczne korzenie tworzące wiązkę, które osiągają ok. 30 cm długości.
Cebula kwitnie w drugim roku uprawy, wykształcając pędy kwiatostanowe (głąbiki), które dorastają do ok. 1 metra wysokości, czasem bywają dłuższe. Kwiatostan pojawia się na ich czubku, tworząc zwarty, kulisty baldach. Gdy przekwitną ich miejsce zajmują torebki wypełnione nasionami po ok. 6 sztuk.
Warzywa cebulowe – cebula zwyczajna, autor: Couleur/pixabay.com
Cebula ma spore wymagania glebowe. Ziemia powinna być żyzna(bogata w azot, fosfor i potas) , przepuszczalna, dobrze uprawiona, mająca zdolność do zatrzymywania wody, gdyż cebula ma dość wysokie zapotrzebowanie na wodę i jest wrażliwa na jego niedobory. Warzywo to źle rośnie w podłożu podmokłym i kwaśnym.
Cebula zwyczajna to prawdziwe bogactwo witamin i minerałów, to cała gama właściwości prozdrowotnych i leczniczych. Dlatego wykorzystywana jest w medycynie naturalnej oraz w medycynie ludowej.
Na rynku dostępnych jest wiele odmian cebuli zwyczajnej jak 'Wolska, 'Sochaczewska’, 'Dako’, 'Red Baron’, 'Żytawska’ czy 'Rawska’.
Odmiany botaniczne cebuli zwyczajnej:
cebula kartoflanka
Cebula kartoflanka (Allium cepa var. aggregatum) to dużo bardziej łagodna w smaku odmiana botaniczna cebuli zwyczajnej, która występuje tylko w uprawie. W przeciwieństwie do innych cebul nie tworzy pojedynczych cebul ale kilka, a nawet kilkanaście przylegających do siebie. Są przy tym niedużych rozmiarów, kuliste i nieco spłaszczone. Jej łuski są żółte lub jasnobrązowe, a nad ziemią wypuszcza dużą ilość pustych w środku, rurkowatych liści. W przeciwieństwie do cebuli zwyczajnej nie ma dużych wymagań glebowych i może rosnąć zarówno w tych żyznych jak i nieco piaszczystych czy gliniastych.
Cebulę kartoflankę rozmnaża się wegetatywnie, sadząc wiosną na zbiór jesienny (październik) lub jesienią na zbiór letni (sierpień) maleńkie cebulki (15-20 mm) potomne. A wyznacznikiem jej dojrzałości jest złamany i zaschnięty szczypior, co dzieje się samoczynnie.
cebula wielopiętrowa
Cebula wielopiętrowa (Allium cepa var. proliferum) to kolejna odmiana botaniczna cebuli zwyczajnej o kształtach nieco odbiegających od pięknych bulwiastych cebul innych odmian. Liście podłużne, owalne, puste w środku o ciemnoczerwonej barwie i intensywnym, przyjemnym smaku. Ma nietypowe pędy kwiatostanowe, które wytwarzają niepozorne kwiatostany a także ulistnione cebule powietrzne. I jeśli mają stworzone odpowiednie warunki, to ponad kwiatostan wyrasta kolejny pęd z kwiatostanem, i kolejny, i kolejny, tworząc jakby piętra. I dlatego właśnie taka nazwa.
szalotka vel czosnek askaloński
Szalotka, którą to nazwę używa się w odniesieniu do cebuli, której nazwa prawidłowa to czosnek askaloński (Allium ascalonicum), używana jest również nazwa cebula szalotka. Organ podziemny to wydłużona, malutka cebula otulona fioletowymi łuskami i licznymi cebulami potomnymi. Jest to roślina wieloletnia. U nas rzadko uprawiana.
cebula perłowa
Cebula perłowa (Allium ampeloprasum) pochodzi z południowych Włoch i Afryki północnej, niewielkich rozmiarów cebula barwy właśnie białej w perłowym odcieniu. Nie tworzy jednej cebuli, a grupę cebulek przybyszowych, które w zależności od odmiany osiągają co najwyżej wielkość orzechów włoskich.
cebula siedmiolatka – czosnek dęty
Cebula siedmiolatka to powszechnie używana nazwa warzywa, które prawidłowo nazywa się czosnek dęty (Allium fistulosum). Jest to bylina, którą uprawia się przede wszystkim dla jej liści, potocznie zwanych szczypiorkiem. Mają one wyrazisty, dość pikantny smak i raz zasiana będzie w tym miejscu rosnąć przez wiele lat, przeważnie 7, na co wskazuje sama nazwa. Może być jednak tych lat kilkanaście. Liście są podłużne, ciemnozielone, puste w środku bogate w witaminy (bogactwo zwłaszcza witaminy C) i minerały. Cebulki siedmiolatki są drobne, otoczone mniejszymi cebulkami przybyszowymi. Można ją uprawiać zarówno wysiewając nasiona jak i przez podział.
Warzywa cebulowe – cebula siedmiolatka, czosnek dęty, źródło: depositphotos.com
Por
Por (Allium porrum) jest to roślina dwuletnia, która najlepiej udaje się rosnąc w miejscu ciepłym i nasłonecznionym. By otrzymać dorodne warzywa należy siać lub sadzić pora w podłożu żyznym, próchniczym, przepuszczalnym o umiarkowanej, ale stałej wilgotności. Można pora uprawiać wysiewając nasiona wprost do gruntu, ale dużo lepiej udaje się uprawiany rozsady. A to dlatego, że por ma dość długi okres wegetacyjny (ok. 180 dni).
Warzywa cebulowe – por, źródło: depositphotos.com
Czosnek pospolity – Czosnek zwyczajny
Czosnek pospolity vel Czosnek zwyczajny (Allium sativum) jest byliną, ale jako warzywo traktowany jest jako roślina jednoroczna lub dwuletnia. Jego zastosowanie jest niezwykle wszechstronne. Jest traktowany jako warzywo, roślina przyprawowa oraz roślina lecznicza. Jest nazywany naturalnym antybiotykiem, zawiera bogactwo witamin i minerałów.
Warzywa cebulowe – czosnek, autor: stevepb/pixabay.com
Jest warzywem wymagającym w uprawie i trzeba spełnić kilka warunków by wyhodować dorodne główki zbudowane z licznych ząbków. Podłoże musi być żyzne, najlepiej próchnicze, a miejsce słoneczne i ciepłe. Ziemia powinna być stale wilgotna, ale wilgotna umiarkowanie, bo czosnek nie lubi ani przesuszenia, ani zbyt wysokiej wilgotności.
Czosnek rozmnaża się poprzez sadzenie pojedynczych ząbków albo z cebulek powietrznych. Ząbki sadzi się wczesną wiosną (zbiór sierpień/wrzesień) lub późną jesienią (zbiór w lipcu).
Szczypiorek
Szczypiorek (Allium schoenoprasum) jest gatunkiem należącym do rodziny czosnkowatych. Jego prawidłowa nazwa to Czosnek szczypiorek. W naturze spotkać można go niemal na całym świecie. U nas jest powszechnie uprawiany w ogrodach w gruncie, w skrzyniach oraz w domach na parapecie. Szczypiorek jest byliną tworzącą gęste kępy rurkowatych, ciemnozielonych liści i pędów kwiatostanowych na końcach których wyrastają fioletowe kwiatuszki tworzące baldachy. Pod ziemią znajduje się skupisko cebulek na kłączu.
Warzywa cebulowe – szczypiorek, autor: Acracia, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
Szczypiorek uprawiany jest najczęściej z wysiewu nasion, ale kępy cebul można również wykopywać, rozdzielać cebulki i sadzić w innym miejscu. Taki podział co 2-3 lata to w zasadzie konieczność, bo roślina mocno się rozrasta i zagęszcza. Szczypiorek jest u nas traktowany jako aromatyczna, lekko pikantna przyprawa. Najlepiej smakuje świeży, ale można go również suszyć i mrozić.
Jest to również roślina lecznicza. Liście szczypiorku zawierają dużą ilość witaminy C, a także witaminę B2, karoten, potas, fosfor, wapń oraz żelazo. Spożywanie szczypiorku poprawia trawienie i poprawia apetyt, obniża również ciśnienie.
Fot. główna: depositphotos.com
