Roger Waters: al vijftig jaar muzikaal geroemd en politiek omstreden

„Als je hier bent omdat je Pink Floyd goed vindt, maar de politiek van Roger Waters niet kunt uitstaan: fuck off naar de bar.” Deze tekst verschijnt voor aanvang van elk concert in de nieuwe, met lovende recensies ontvangen tour van Roger Waters, This Is Not a Drill. In de Duitse stad Frankfurt, waar de vocalist zou optreden in mei, zal de boodschap van Waters (79) echter niet te lezen zijn: het stadsbestuur en de deelstaat Hessen bestempelden hem als „een van de invloedrijkste antisemieten ter wereld” en gelastten om die reden zijn optreden af. Waters’ antwoord:„Fuck ‘em”.

Dat de voormalig Pink Floyd-bassist en rocklegende een politiek radicaal van het eerste uur is, is al sinds zijn opkomst in de jaren zestig bekend. Samen met zijn progressieve psychedelische rockgeluid, is zijn politiek het meest kenmerkende aspect van zijn immens populaire oeuvre. Zijn publieke optredens en vaak experimentele muziekwerken zijn doorspekt met woedende, tegen het anarchisme aanschurkende kritiek op onder meer grote bedrijven, Israël, Amerikaans interventionisme en het onderwijssysteem.

Stem van een generatie

„We don’t need no education”, „There is no dark side of the Moon really [...] it’s all dark” en „Sitting in a bunker here behind my wall, waiting for the worms to come”: het zijn teksten die de afgelopen vijf decennia door talloze fans luidkeels zijn meegezongen. De standpunten en muziek van Waters en Pink Floyd golden in de jaren zestig en lang daarna als de voorhoede van de hippiecultuur: tegendraads en progressief. Voor velen was hij de stem van een verongelijkte en politiek geëngageerde generatie. Conservatieven hekelden Pink Floyds pacifisme.

Zijn tegendraadsheid is Waters anno 2023 nog allerminst verloren. Tijdens een tour, ruim tien jaar geleden intussen, liet Waters een gigantisch varken − een links symbool voor rijke kapitalisten − over zijn publiek zweven. Daarop stonden onder meer het logo van Shell en de hamer en sikkel van de Sovjet-Unie, maar ook een davidster gekalkt. Het leidde tot kritiek, die Waters van de hand wees. Beschuldigingen van antisemitisme ontkent hij stellig; volgens Waters is de staat Israël het probleem, niet Joden zelf. Al dragen sommige mensen van Joodse komaf in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk wel verantwoordelijkheid voor het „apartheidsregime” van Israël, „in het bijzonder omdat ze overal voor betalen”.

Waters lijkt te zijn ingehaald door de tijd, reflecteert Rolling Stone-journalist James Ball met pijn in het hart in een disclaimer van bijna een kwartier, voorafgaand aan een spraakmakend interview met Waters in oktober 2022. Daarin vliegen hij en Waters elkaar meermaals tot schreeuwens toe in de haren. Wat blijkt is dat Waters’ veroordeling van het Amerikaanse interventionisme, in zijn beginjaren nog gericht tegen onder meer de oorlog in Vietnam, tegenwoordig ook westerse steun aan Oekraïne behelst.

Haviken in Washington

Op 9 maart, zo’n twee weken na de Russische inval in Oekraïne, riep Waters op tot een staakt-het-vuren. Waters veroordeelde de oorlog als een „criminele vergissing, de actie van een gangster”, verwijzend naar de Russische president Vladimir Poetin. Maar direct na zijn Ruslandkritiek richt Waters zijn pijlen op het Westen: „Het spijt me dat westerse overheden het vuur voeden dat jullie mooie land zal vernietigen door wapens aan Oekraïne te leveren, in plaats van dat ze de diplomatiek gaan voeren die nodig is om de slachtpartij te stoppen.” De Amerikaanse „gangster-haviken” in Washington, zo schreef Waters, genieten van de „bravery of being out of range”, een referentie naar zijn eigen hit met die naam. De boodschap: Amerikaanse politici die Oekraïne steunen durven alleen moedig voor de dag te komen omdat ze geen gevaar lopen.

Fans die destijds hoopten dat Waters zijn standpunt zou matigen of zich, bij hoge uitzondering, zou scharen achter het Amerikaanse buitenlandbeleid, werden teleurgesteld. Op uitnodiging van Rusland sprak Waters begin vorige maand om en nabij hetzelfde standpunt uit voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties: de invasie is illegaal en Poetin is een schurk, maar het Westen is net zo erg. In de ogen van Waters maakt het Westen zich al sinds jaar en dag schuldig aan precies dezelfde imperialistische houding, van Vietnam tot Irak. Vorig voorjaar haalde Waters al uit naar zijn voormalige Pink Floyd-collega’s, met wie hij al jaren gebrouilleerd is, omdat zij een benefietconcert voor Oekraïne hadden georganiseerd.

Tot nu toe heeft alleen het Frankfurter stadsbestuur een optreden in de This Is Not a Drill-tour geannuleerd, al roepen Duitse politici in andere steden ook op om shows van Waters te schrappen. Waters staat begin april drie avonden in de Ziggo Dome in Amsterdam. Het Centrum Informatie en Documentatie Israël noemt Waters een „walgelijke man”, en roept concertorganisator Mojo op om de concerten „nauwlettend in de gaten te houden”. Mojo zegt de shows van Waters „om muzikale redenen” te organiseren, wat niet betekent dat het bedrijf achter zijn uitspraken staat. Verder heeft Mojo geen klachten ontvangen over Waters, dus ook in de Ziggo Dome zal hij zijn ‘nepfans’ die zijn politiek niet volledig steunen naar de bar verwijzen.

Correctie (1 maart 2023): In een eerdere versie van dit artikel stond dat het nummer Bravery of being out of range was verschenen op een album van Pink Floyd. Het nummer verscheen echter op een soloalbum van Waters. Dit is in bovenstaand bericht aangepast.