Jane Fonda
 Jane Fonda (2015) | |
| Imię i nazwisko |
Jane Seymour Fonda |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
21 grudnia 1937 |
| Zawód |
aktorka, producentka, pisarka, działaczka polityczna |
| Współmałżonek |
Roger Vadim |
| Lata aktywności |
od 1960 |
| Strona internetowa | |
Jane Seymour Fonda (ur. 21 grudnia 1937 w Nowym Jorku) – amerykańska aktorka, producentka, pisarka oraz działaczka polityczna[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Wczesne lata[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się w Nowym Jorku jako córka aktora Henry’ego Jaynesa Fondy (ur. 16 maja 1905, zm. 12 sierpnia 1982) i finansistki Frances Fondy (z domu Brokaw; 14 kwietnia 1908, zm. 14 kwietnia 1950)[2]. Imię zawdzięcza trzeciej żonie króla Henryka VIII – Jane Seymour[3]. Jej młodszy brat Peter Henry (ur. 23 lutego 1940, zm. 16 sierpnia 2019) został zawodowym aktorem, scenarzystą i reżyserem filmowym[4]. Z pierwszego małżeństwa matki miała przyrodnią siostrę Frances de Villers Brokaw (1931–2008).
Kiedy miała 12 lat, jej matka popełniła samobójstwo w szpitalu psychiatrycznym Craig House w nowojorskim Beacon[5][6]. W 1950 jej ojciec poślubił aktorkę Susan Blanchard, starszą tylko o dziewięć lat od Jane; małżeństwo to zakończyło się rozwodem w 1956.
W wieku 15 lat Fonda uczyła się tańca w Fire Island Pines w Nowym Jorku. Jako dziecko kilkakrotnie zmieniała szkołę. Uczęszczała do Greenwich Academy w Greenwich w stanie Connecticut. Naukę kontynuowała w Troy. Jako nastolatka, po wyrzuceniu z kolejnej placówki – Vassar College w Poughkeepsie, wyjechała do Paryża, by kształcić się w zakresie malarstwa. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych przez jakiś czas pracowała jako modelka. Trafiła nawet na okładkę „Vogue”.
Kariera[edytuj | edytuj kod]
W 1954 zgodziła się zagrać obok Henry’ego w przedstawieniu charytatywnym Dziewczyna z prowincji (The Country Girl), na deskach Omaha Community Theatre w Omaha w stanie Nebraska. Zadania tego podjęła się jednak niechętnie, gdyż była wówczas poważnie skłócona z ojcem.
W 1958 zapisała się na kursy dramatyczne do Actors Studio Lee Strasberga i zagrała na Broadwayu w inscenizacji Tall Story, a następnie przed kamerą w ekranizacji (1960) tegoż spektaklu w reżyserii Joshui Logana. Obraz, podobnie jak jej następne filmy: A Walk on the Wild Side (1962) Edwarda Dmytryka oraz Sunday in New York (1963) Petera Tewksbury, zauważyło jedynie wąskie grono widzów. Kolejny projekt, In the Cool of the Day (1963) Roberta Stevensa, zakończył się natomiast fiaskiem i przyznaniem Fondzie przez pismo „The Harvard Lampoon” statuetki dla najgorszej aktorki. Po tym filmie wyjechała do Paryża. Tam spotkała Rogera Vadima, za którego wyszła za mąż[7].
Pierwsze małżeństwo zaowocowało córką Vanessą oraz kilkoma filmami. Rozstała się z mężem. Wróciła do Stanów Zjednoczonych i zaangażowała się w politykę. Razem z Donaldem Sutherlandem założyła grupę Free The Army (FTA) – Uwolnić Armię, agitowała przeciwko wojnie wietnamskiej. Wyszła po raz drugi za mąż, tym razem za aktywistę i polityka Toma Haydena. W ciągu kilku lat stała się głównym celem ataków konserwatystów.
W 1970 po raz pierwszy nominowana do Oscara za rolę zubożałej Glorii, biorącej udział w wycieńczającym maratonie tańca w dramacie osadzonym w czasach Wielkiego kryzysu – Czyż nie dobija się koni?. Dwa lata później odebrała statuetkę za kreację prostytutki Bee w mrocznym kryminale Klute. Akademia zauważyła ją także w Julii (1977), Powrocie do domu (dzięki temu filmowi po raz drugi trzymała w dłoniach złotą statuetkę), Nad złotym stawem (1981), w którym zagrała u boku swojego ojca (Henry Fonda zmarł niedługo po ukończeniu zdjęć) oraz Nazajutrz (1986) Sidneya Lumeta. Pomimo nagród (oprócz Oscarów niejednokrotnie wyróżniano ją Złotym Globem, Emmy, a także statuetką Brytyjskiej Akademii Filmowej) i zainteresowania publiczności powoli zaczęła wycofywać się z kina.
Przez niemal całą dekadę układała własne ćwiczenia aerobiku, wydawała książki (m.in. Jane Fonda's Workout Book) oraz kasety wideo. Nie zrezygnowała z udziału w debatach społecznych. Od czasu zakończenia wojny w Wietnamie oraz odejścia Nixona od władzy walczyła o prawa Indian i przeciwko dyskryminacji czarnoskórych (jeszcze na początku lat 70. gorąco popierała Czarne Pantery). Popierała również „Solidarność” i odwiedziła Polskę w 1987. W 1990 rozwiodła się z Haydenem. W 1991 po raz trzeci wyszła za mąż, za potentata medialnego, twórcę CNN, Teda Turnera. Po premierze Stanleya i Iris (1990) Martina Ritta, zdecydowała się na całkowite porzucenie kina. Pomimo tego postanowienia poczynając od 2005 kontynuuje karierę aktorską grając w wielu filmach i jednym serialu telewizyjnym.
Przez drugą połowę lat 90. zajmowała się propagowaniem świadomego rodzicielstwa, problemami Trzeciego świata, ochroną zwierząt, jogą oraz wegetarianizmem, a także kręceniem interwencyjnych reportaży oraz dokumentów. Oficjalnie odcięła się od swoich występów przeciwko wojnie w Wietnamie (publicznie przepraszała żołnierzy, których jej młodzieńcze wypowiedzi mogły urazić), a także maniakalnego uprawiania aerobiku (w kolejnych wywiadach podkreślała, iż sprawia on, że kobieta staje się niewolnicą własnego ciała).
W 2001 rozstała się z trzecim mężem. W 2005 ukazała się w Stanach Zjednoczonych jej autobiografia My Life So Far, zagrała też w komedii Sposób na teściową. W 2006 została twarzą koncernu kosmetycznego L’Oréal. W 2018 wystąpiła w filmie dokumentalnym Jane Fonda w pięciu odsłonach. Od 2019 aktywna w ruchu Fire Drill Fridays, nagłaśniającym kwestie związane z katastrofą klimatyczną.
Najważniejsze nagrody i nominacje[edytuj | edytuj kod]
| Rok | Nagroda | Kategoria | Film | Rezultat |
|---|---|---|---|---|
| 1962 | Złoty Glob | Najbardziej obiecująca debiutantka | – | Wygrana |
| 1970 | Oscar | Najlepsza aktorka | Czyż nie dobija się koni? | Nominacja |
| 1972 | Złoty Glob | Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym | Klute | Wygrana |
| Oscar | Najlepsza aktorka | Wygrana | ||
| 1973 | Złoty Glob | Nagroda Henrietty | – | Wygrana |
| 1978 | Złoty Glob | Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym | Julia | Wygrana |
| Oscar | Najlepsza aktorka | Nominacja | ||
| 1979 | Złoty Glob | Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym | Powrót do domu | Wygrana |
| 1979 | Oscar | Najlepsza aktorka pierwszoplanowa | Powrót do domu | Wygrana |
| 1980 | Złoty Glob | Nagroda Henrietty | – | Wygrana |
| Oscar | Najlepsza aktorka | Chiński syndrom | Nominacja | |
| 1982 | Oscar | Najlepsza aktorka drugoplanowa | Nad złotym stawem | Nominacja |
| 1984 | Nagroda Emmy | Najlepsza pierwszoplanowa aktorka w miniserialu | Lalkarka (The Dollmaker) | Wygrana |
| 1987 | Oscar | Najlepsza aktorka | Nazajutrz | Nominacja |
| 2007 | Złota Palma | Nagroda honorowa za całokształt | – | Wygrana |
Filmografia[edytuj | edytuj kod]
Filmy[edytuj | edytuj kod]
Seriale[edytuj | edytuj kod]
| Lata | Tytuł | Rola | Stacja/platforma | Dodatkowe informacje |
|---|---|---|---|---|
| 1982 | 9 to 5 | O’Neil | ABC | odcinek „The Security Guard” |
| 2012–2014 | Newsroom | Leona Lansing | HBO | 10 odcinków |
| 2014 | Simpsonowie | Maxime Lombard | Fox | dubbing, odcinek „Przeciwności się przyciągają” |
| 2015–2022 | Grace i Frankie | Grace Hanson | Netflix | 94 odcinki, również producent wykonawczy |
| 2017–2020 | Elena z Avaloru | Shuriki | Disney Channel Disney Junior |
dubbing, 10 odcinków |
| 2021–2022 | Stoner Cats | pani Stoner | — | dubbing, 7 odcinków |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hanoi'd with Jane. snopes.com. [dostęp 2009-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-29)]. (ang.).
- ↑ Jane Fonda Biography (1937-). Film Reference. [dostęp 2018-05-29]. (ang.).
- ↑ Jane Fonda. ČSFD.cz. [dostęp 2018-01-02]. (cz.).
- ↑ Peter Fonda Actor, Writer, Director, Producer. TV Guide. [dostęp 2017-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-29)]. (ang.).
- ↑ Patricia Bosworth (2011-09-24): Connected, Darkly, to Jane Fonda. The New York Times. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
- ↑ wypowiedź Jane Fondy w filmie dokumentalnym Klub osieroconych córek, 2014
- ↑ Jane Fonda. Rotten Tomatoes. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jane Fonda w bazie IMDb (ang.)
- Jane Fonda w bazie Filmweb
- Jane Fonda w bazie Notable Names Database (ang.)
- ISNI: 000000012278393X
- VIAF: 37036983
- ULAN: 500282661
- LCCN: n79103680
- GND: 118534238
- NDL: 00439801
- LIBRIS: zw9cfrbh30jfw38
- BnF: 12606222s
- SUDOC: 066909457
- SBN: CFIV041753
- NLA: 35091788
- NKC: jn20000700546
- BNE: XX1037716
- NTA: 072900865
- BIBSYS: 90053956
- CiNii: DA0199582X
- Open Library: OL531954A
- PLWABN: 9810628304105606
- NUKAT: n98081941
- J9U: 987007424266005171
- PTBNP: 116260
- CANTIC: a10085932
- LNB: 000081031
- NSK: 000083693
- CONOR: 81220707
- BNC: 000043037
- ΕΒΕ: 89505
- BLBNB: 000205735
- KRNLK: KAC199608993
- LIH: LNB:CJjE;=BS
- WorldCat: lccn-n79103680
- Amerykańskie aktorki filmowe
- Amerykańscy producenci filmowi
- Amerykanie pochodzenia włoskiego
- Laureaci AFI Life Achievement Award
- Laureatki nagrody BAFTA dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej
- Laureatki i laureaci Nagrody Margaret Sanger
- Laureaci Nagrody im. Cecila B. DeMille’a
- Laureatki Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej
- Laureatki Złotego Globu dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym
- Urodzeni w 1937
- Ludzie urodzeni w Nowym Jorku