1 Mayıs Nasıl Ortaya Çıktı? Tarihçesi Nedir? Türkiye'de Önemli 1 Mayıs Olayları Nelerdir?
1 MAYIS EMEK ve DAYANIŞMA GÜNÜ
Bugün Emek ve dayanışma günü olarak kabul edilen 1 Mayıs, aynı zamanda Ortaçağda ve günümüzde Avrupa’da geleneksel ilkbahar kutlamalarının yapıldığı gündür; bu gün bütün dünya işçilerinin birlik, dayanışma ve mücadelesini simgeleyen bayram günü olarak kutlanır.
1 Mayıs ilk kez 1889'da, II. Sosyalist Enternasyonal tarafından emekçiler için bayram günü ilan edildi ve o günden beri tüm dünyada ulusal işçi bayramı halini aldı.
1 Mayıs genellikle işçi sendikaları, Sosyalist partiler ve işçi örgütleri tarafından işçi bayramı olarak ilan edilmiştir. Daha önceleri Mayıs festivali olarak kutlanır ve baca temizleyicisi emekçiler tatil yapardı. Hemen tüm sanayileşmiş ülkelerde işçi sınıfı tarafından kutlanan 1 Mayıs, SSCB'de resmi bayramdı.
İşçi bayramıyla eski Mayıs festivalleri arasında bağlantı kurmaya çalışılması hayli zor görünüyor; bunlar halen kutlanmakla birlikte köken bakımından farklı bayramlardır. 1833'te Robert Owen, 1 Mayıs gününü bin yıllık bir zaman sürecinin başlangıcı ilan etmişti. Fakat bunun dışında, 1889'da İkinci Enternasyonal'in Paris'te toplanan birinci kongresi bu tarihi, yıllık uluslararası kutlama günü olarak belirleyene dek, bu günün bir daha resmi bir bayram tarihi olarak sözü edilmedi. Hareketin yöneticilerine göre, başlangıçta, haftanın hangi gününe rastlarsa rastlasın, bu günün tatil olmasını isteyen işçilerin doğrudan eylemiyle Mayısın ilk günü bayram ilan edilmiştir. İngiltere'de 1 Mayıs kutlamaları genellikle 1 Mayıstan sonraki ilk pazar günü yapılırdı, Londra'da geleneksel toplanma yeri Hyde Park'tı. 1892'den beri İngiltere'de 1 Mayıs günü kutlama yapılmamıştır.
ABD'de işçi bayramı eylülün ilk pazartesi günü kutlanır. Bu günün kutlanması için ilk ajitasyonlar, Knights of Labor (Emeğin Şövalyeleri) örgütünün 1882, 1883 ve 1884'te New York kentinde yapılan gösterileriyle başladı. 1884'te örgütün Eylül’ün ilk pazar gününün İşçi Bayramı olarak kabul etmesini kararlaştırmasıyla, bu günlerin tatil olması da gündeme getirildi. Tüm örgütlerin işçileri bu harekete katıldı. Colorado, 15 Mart 1894'te kabul edilen bir yasayla bu bayram gününü kabul etti, New York, New Jersey ve Massachusetts de bu eyaleti izledi. 28 Haziran 1894'te kongrede kabul edilen bir yasayla bu gün tüm ABD'de bayram ilan edildi. Columbia bölgesi ve bazı federal işçilerin dışında, ayrı ayrı eyaletlerde bu yasanın yürürlüğe konması için yeni yasal işlemler gerekti.
Kanada'da bazı bölgelerde işçi bayramı yasal olarak kutlanır, bazı bölgelerdeyse valinin özel iznine bağlıdır. İşçi bayramı kutlamaları, ABD ve Kanada'da Avrupa'dakinden farklıdır çünkü tüm toplumsal sınıflar katılır, tüm ticarethaneler, firmalar ve özel iş yerleri kapalıdır ve mitingler, piknikler, resmigeçitler, konuşmalar, spor gösterileri ve daha başka bayram şenlikleri yapılır.
1 Mayısın Tarihçesi
1 Mayıs’ın uluslararası işçi bayramı olarak kutlanması, sekiz saatlik işgünü mücadelesinin ürünüdür. Amerikan İşçi Federasyonu (AFL) sekiz saatlik işgünü için 1 Mayıs 1886’da genel grev ilan etmişti. Grevin odağı haline gelen Chicago’da yapılan gösterilere yarım milyon işçi katıldı. Gösteriler daha sonraki günlerde de devam etti ve 4 Mayıs’ta Haymarket’te çıkan çatışmada polisin göstericilere ateş açması kanlı olaylara neden oldu. Olayların sorumlusu olarak tutuklanan sekiz işçiden dördü idam edilirken, dördü de ağır hapis cezasına çarptırıldı. AFL 1888’de yaptığı toplantıda, sekiz saatlik işgünü kabul edilinceye kadar 1890’dan başlayarak her yıl 1 Mayıs’ta gösteri yapılmasını kararlaştırdı. II. Enternasyonal’in Paris’te toplanan 1. Kongresinin (14-21 Temmuz 1889) bu kararı uluslararası düzeyde uygulamayı benimsemesi üzerine, 1 Mayıs ABD’nin yanı sıra Avrupa ülkelerinde de işçi örgütlerinin bir eylem günü oldu. Zamanla sekiz saatlik işgünü birçok ülkede resmen kabul edildi. 1 Mayıs böylece işçilerin birlik ve dayanışmasını yansıtan bir bayram niteliğini kazandı. Günümüzde de sosyalist ülkelerde (Küba, Çin Halk Cumhuriyeti, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Vietnam, Laos, Venezüella, Nepal, Bolivya) ve daha birçok ülkede tatil günü olan emekçiler gününü işçiler büyük kitle gösterileriyle kutlar; Türkiye’nin de içinde bulunduğu bazı ülkelerde ise 1 Mayıs siyasal bir eylem biçimini alır.
Dünden Bugüne Türkiye’de 1 Mayıs
Emekçi bayramı, Türkiye’de ilk kez 1908-1912 arasında bazı kentlerde kutlandı. 1921’de işgal altındaki İstanbul’da, yasaklamalara karşın Şirket-i Hayriye, tersane ve tramvay işçileri büyük gösteriler yaptılar. 1922’de sosyalist partiler, dernekler ve birlikler Pangaltı-Kağıthane arasında bir yürüyüş ve Kağıthane’de miting düzenlediler. Ayrıca Ankara, İzmir, İzmit ve Adapazarı’nda da kutlamalar yapıldı. Resmen ilk kez 1923’te, 1 Mayıs, İstanbul’da Umum Amele Birliği ile Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası’nın öncülük ettiği İşçi Teşkilatları Heyet-i Müttehidesi’nin düzenlediği iki ayrı törenle kutlandı. 1925’te törenler yasaklandı, 1 Mayıs bildirisinden dolayı ağır hapis cezaları verildi. Aynı yıl çıkartılan bir yasayla 1 Mayıs günü “Bahar ve Çiçek Bayramı” ilan edildi. Mayıs 1935’te çıkarılan yasayla Bahar Bayramı resmi tatiller arasında yer aldı.
27 Mayıs 1960’tan sonra Sendikalar Kanunu ile Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’nun çıkarıldığı gün olan 24 Temmuz işçi bayramı olarak ilan edildi. 1968’den başlayarak bildiri ve kapalı toplantılarla 1 Mayıs’ı kutlayan DİSK, 1976’da İstanbul Taksim Meydanı’nda ilk kez kitlesel bir tören düzenledi.
1 Mayıs 1977, “Kanlı 1 Mayıs”
1977’de yine aynı alandaki törende Kemal Türkler’in kapanış konuşması sırasında halka ateş açıldı, 34 kişi öldü. DİSK bu eylemi 1978’de de sürdürdüyse de, sıkıyönetim 1979’de 1 Mayıs gösterisini yasakladı. İstanbul’da sokağa çıkma yasağı konuldu.
12 Eylül’den sonra 27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramıyla birlikte 1 Mayıs Bahar Bayramı da kaldırıldı.
1 Mayıs 1989, Taksim
İstanbul'da 1 Mayıs'ı kutlamak için Taksim'e yürümek isteyen iki bin kişilik grup, polis tarafından dağıtıldı. Olaylar sırasında alnından vurulan Mehmet Akif Dalcı adlı genç bir gün sonra öldü. 400'ü aşkın gösterici gözaltına alındı.
1 Mayıs 1996, Kadıköy
1996'da Taksim Meydanı'nın yasaklı olduğu gerekçesiyle Kadıköy'de düzenlenen 1 Mayıs kutlamalarına yüz bine yakın kişi katıldı. Eylemin ilk dakikalarında Söğütlüçeşme’de polisin silahsız göstericilere açtığı ateş sonucu 1 kişi hayatını kaybetti. Bu olayın ardından polis alandan çekildi. Törenler gün boyu gergin bir havada sürmesine rağmen başka bir olay yaşanmamıştı ki, tören bitip kitle dağılırken bir grup provokatör Yapı Kredi Bankası şubesinin camlarını kırmaya başladı. Ardından gelen polis müdahalesiyle dağılmakta olan kitle sahile sıkıştırıldı ve üzerlerine Yazıcıoğlu İşhanı’nın çatısındaki özel tim ve önündeki sivil polisler tarafından ateş açıldı. Burada da 2 gösterici hayatını kaybederken çok sayıda kişi de yaralanırken polis güçleri yeniden alandan çekildi ve kontrolden çıkan kitlenin esnafa ve kamu malına zarar veren görüntüleri hafızalara kazındı. Bu olaylardan sonra uzun yıllar Kadıköy'de 1 Mayıs kutlamalarına izin verilmedi.
2008 Nisan’ında, 1 Mayıs’ın “Emek ve Dayanışma Günü” adıyla kutlanması kabul edildi ve 22 Nisan 2009 tarihinde TBMM’de kabul edilen yasa ile 1 Mayıs, resmi tatil ilan edildi.
1 Mayıs Marşı
Günlerin bugün getirdiği, baskı zulüm ve kandır
Ancak bu böyle gitmez, sömürü devam etmez
Yepyeni bir hayat gelir, bizde ve her yerde
1 Mayıs, 1 Mayıs işçinin, emekçinin bayramı
Devrimin şanlı yolunda ilerleyen halkların bayramı
Yepyeni bir güneş doğar, dağların doruklarından
Mutlu bir hayat filizlenir, kavganın ufuklarından
Yurdumun mutlu günleri, mutlak gelen gündedir
1 Mayıs, 1 Mayıs işçinin, emekçinin bayramı
Devrimin şanlı yolunda ilerleyen halkların bayramı
Ulusların gürleyen sesi, yeri göğü sarsıyor
Halkların nasırlı yumruğu, balyoz gibi patlıyor
Devrimin şanlı dalgası, dünyamızı kaplıyor
Gün gelir, gün gelir zorbalar kalmaz gider
Devrimin şanlı yolunda kül gibi savrulur gider
Sarper Özsan