Atlantik ya da genelde bilinen adıyla Atlas Okyanusu, Büyük Okyanus’tan sonra kendisine bağlı denizlerle birlikte 106,400,000 kilometre kare yüzölçümü ile yeryüzünün en büyük ikinci okyanusudur. Yer yüzünün %20’sini kaplar. Atlas Okyanusu bir zamanlar tek parça olan ata kıtanın bölünmesiyle oluşmuştur. Okyanus aynı zamanda Avrupa ve Afrika’yı, Amerika Kıtası’ndan ayırır.
Coğrafya
Atlas Okyanusunun batı sınırını Amerika, doğusunu ise Avrupa ve Afrika kıtaları sınırlandırmıştır. Bu sınırlar haritaya bakıldığında bir “S” oluşturur. Bu “S” yi andıran bölge içinde Danimarka, Norveç, Grönland, Barents Denizleri üzerinden Arktik Denizi’ne bağlanır. Doğuda, okyanusun sınırları Cebelitarık Boğazı’ndan, Avrupa’nın İskandinav yarımadasına kadar uzanan batı kıyıları yer alır. Güneydoğuda ise Hint Okyanusu ile birleşir. Okyanus bu sınırlar içerisinden çok sayıda koy, körfez ve denizin girintili olduğu düzensiz kıyılara sahiptir.
Ayrıca Baltık Denizi, Karadeniz, Marmara, Akdeniz, Karayipler, Davis ve Danimarka Boğazları, Meksika Körfezi ve Norveç Denizi doğrudan ya da dolaylı olarak bu okyanusa bağlıdır. Bunlar ve bağlı olduğu denizler ile birlikte Atlas Okyanusu’nun toplam kıyı şeridi 111.866 km’dir.
Ortalama derinliği 3314 metre olan Atlas Okyanusunun en derin noktası, 8648 metre ile Porto Riko Çukurudur. Yaklaşık 40.000 km uzunluğu ile dünyanın en uzun okyanus sıradağı olan Orta Atlas Sırtı yine bu okyanusta yer alır.
Akıntılar
Pasifik ve Atlantik okyanuslarında tropikler arası akıntı sistemlerinin oluşumunda alize rüzgârları başlıca faktörlerdir. Her iki okyanusta da Ekvatorun iki tarafında doğudan batıya doğru hareket eden akıntılar ile bunların arasında terse yönelmiş olan karşı akıntılar vardır. Mevsim değişikliklerine göre bazı değişiklikler olmakla birlikte akıntılar bütün sene esas hatlarıyla durumlarını korur. Her iki okyanusta da bunlara Kuzey Ekvator Akıntısı ve Güney Ekvator akıntısı denir. Güney Ekvator akıntıları hemen hemen Ekvator üzerindeyken, Kuzey Ekvator akıntıları 15. paralel civarındadır.
Atlantik Okyanusunda güney ekvator akıntısı, Ekvator’un hemen güneyinde 5. meridyen civarında başlar ve gittikçe genişleyerek 2. kuzey, 20. güney paralelleri arasında batıdan doğuya doğru hareket eder. Kuvvetli bir akıntı olan Ekvator akıntısı Brezilya’nın doğusundaki geniş çıkında iki kola ayrılır. Bu akıntılardan biri Brezilya ve Günyan kıyıları boyunca kuzeybatıya doğru giderken diğeri ve daha güçlü olanı Karayip Denizine doğru gider, bu akıntı aynı zamanda kuzey Ekvator akıntısı ile de beslenir. Brezilya kıyıları boyunca güneye doğru yönelmiş olan ve Brezilya akıntısı denilen akıntı 35. paralel dairesine kadar sokulduktan sonra doğuya dönerek Afrika’ya yönelmekte ve Benguela soğuk akıntısı ile karşılaşmaktadır.
Akıntının Güney Amerika kıyılarını takiben daha güneye inen bir kısmı soğuk kutup akıntılarına karışır. Kuzey Ekvator akıntısı Afrika’nın batısındaki Yeşil Burun adaları civarında başlayarak batıya doğru önemli bir su hareketi olan akıntının bir kısmı Rüzgar Üstü adaları ile Antillerin diğer adaları arasından geçerek Karayip akıntısına karışır. Buradan Yucatan Boğazı yoluyla Meksika Körfezi’ne giren sular, Florida boğazı üzerinden Atlantik Okyanusuna boşalarak kuzey Ekvator akıntısının Bahama adaları kuzeyinden gelen koluna karışır.
Florida Yarımadası doğusundan itibaren bir müddet Kuzey Amerika kıyılarını takip eden ve sonra kuzey doğuya yönelerek kıtadan ayrılan bu kuvvetli akıntıya Gulf Stream adı verilir. Bu akıntının bir kısmı Kanarya Adaları istikametine yönelerek kuzey batı Afrika kıyıları açıklarındaki soğuk Kanarya akıntısı ile karşılaşır. Kanarya akıntısı Afrika kıyıları boyunca derinlik sularının yüzeye çıkmasıyla oluşur. Atlantik Okyanusunda kuzey ve güney Ekvator akıntıları arasında bulunan karşı akıntı Pasifik’teki kadar bariz değildir. Yeşil Burun adalarının güneyinde doğuya doğru giden ve Gine körfezine sokulan bu akıntıya Gine Akıntısı adı verilir.
İklim
Okyanusun iklimi yüzey sularının ve su akımlarının yanında rüzgârların sıcaklıklarından da etkilenir. Okyanusun ısıyı yakalama ve salıverme konusundaki büyük kapasitesi sebebiyle deniz iklimleri daha ılımlı, içi iklimlerden daha az aşırı mevsimsel değişimlere sahiptir.
Okyanuslar, buharlaşma yoluyla elde edilen atmosferdeki neminin ana kaynağıdır. İklim bölgeleri enlem ile değişir; en sıcak bölgeler, ekvatorun kuzeyindeki Atlantik boyunca uzanır. En soğuk bölgeler yüksek enlemlerde olup bu bölgeler deniz buzu ile kaplı alanlara karşılık gelir. Okyanus akıntıları, ılık ve soğuk suları diğer bölgelere taşıyarak iklimi etkiler. Bu akıntıların üzerinde esen soğuyan veya ısınan rüzgarlar da bitişik kara alanlarını etkiler.
Ayrıca Bakın;
Dış Bağlantılar;