Šćepan Mali
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
| Šćepan Mali | |
|---|---|
 Šćepan Mali kako je prikazan u životopisu Stefana Zanovića iz 1784. | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1739.[1] |
| Mesto rođenja | Dalmacija (?)[2], |
| Datum smrti | 22. septembar 1773. (starost oko 34 god.) |
| Mesto smrti | Manastir Donji Brčeli, Crna Gora |
| Samoproglašena titula | car Rusije, car Crne Gore |
| gospodar naroda i države, car Crne Gore | |
| Period | 17. oktobar 1767. — 22. septembar 1773. |
| Prethodnik | Sava Petrović Njegoš i Vasilije Petrović Njegoš (vladike-mitropoliti) |
| Naslednik | Sava Petrović Njegoš (vladika-mitropolit) |
Šćepan Mali (1739 — 1773) bio je vladar Crne Gore od 1767. do 1773, predstavljajući se kao ruski car Petar III Fjodorovič. Bio je gospodar naroda i države i jedini „car“ Crne Gore. Nepoznatog je porijekla.
Učvrstio je centralnu vlast, suzbijajući plemensku neslogu. Uspješno je ratovao protiv Turskog carstva. Ubio ga je njegov sluga, potplaćen od strane Turaka.
„Ruski car” u Crnoj Gori[uredi | uredi izvor]
Pojavio se u staroj Crnoj Gori 1766. godine. Ubrzo su se pronijele vijesti da je on ruski car Petar III, koji se sklonio među Crnogorce.
Car Petar III bio je svrgnut i ubijen 1762. u dvorskoj zaveri koju je predvodila njegova supruga, carica Katarina II Velika. Donski kozak Pugačov, koji je podigao bunu 1773., takođe se proglasio Petrom III.
U to doba Crnom Gorom vlada ostarjeli vladika Sava Petrović Njegoš (1735—1781), koji vodi miroljubivu politiku, oslanjajući se na diplomatiju u odbrani (privremeni savezi sa raznim velikim silama, koristeći njihove međusobne sukobe) i na sveštenstvo u unutrašnjoj politici. Nakon smrti njegovog savladara Vasilija Petrovića Njegoša (1750—1766), koji je vodio znatno ratoborniju politiku i oslanjao se na plemenske starješine, Šćepan preuzima stvarnu vlast u zemlji.
Na svenarodnom zboru na Cetinju 17. oktobra 1767. godine biva izabran za gospodara naroda i države i proglašen za „cara“. Za kratko vreme je razdvojio svetovnu od crkvene vlasti, što predstavlja prekid u vladavini dinastičke kuće Petrovići Njegoši.
Za vreme njegove vladavine, septembra 1768. godine odigrala se bitka u Ostružskom klancu. Turci su uspeli da nateraju Crnogorce na bežaniju ali nisu uspeli da zauzmu Cetinje niti da uhvate Šćepana. Iste godine Crnogorci su se oglušili o zahtjev Rusije da joj se pridruže u ratu protiv Turske, zbog ruskog neprijateljstva prema Šćepanu.
Modernizacija i jačanje državne vlasti[uredi | uredi izvor]
Radio je na modernizaciji zemlje i stvaranju uslova za centralizaciju vlasti. Uspio je suzbiti zavade među crnogorskim plemenima i strogim kaznama potisnuti krvnu osvetu. Godine 1771. formira prvi stalni sud, sastavljen od 12 plemenskih starješina. Formira prvi stalni oružani odred (telesnu stražu). Započeo je graditi puteve, te popisivati stanovništvo i imovinu. Uvodi porez (u naturi) i radi toga sprovodi prvi popis u Crnoj Gori avgusta 1773. godine.
Jačanje centralne vlasti u Crnoj Gori bilo je protivno interesu svih velikih sila: Austrije, Rusije, Turske i Mletačke republike. Godine 1773. ubio ga je jedan njegov sluga, po nalogu skadarskog paše Bušatlije. Sahranjen je u manastiru Donji Brčeli.
Njegove reforme, iako suzbijene nakon njegove smrti, bile su osnova na kojoj je dalje gradio vladika Petar I Petrović (1781—1830). On je učvrstio centralnu vlast i uspješnim ratovanjem uzdigao Crnu Goru u značajnu regionalnu silu.
Neostvareni san lažnoga cara je bio širi nacionalni pokret Srba na oslobođenje i ujedinjenje obnovom srpskog carstva na čijem bi čelu on bio.
Šćepan Mali je imao uticaja na Srbe u Brdima, Hercegovini, Bosni i Dalmaciji, što je dovelo do neprijateljstva sa Venecijom i Turskom.[3]
Dana 6. januara 1769. godine grof de Katane piše o Šćepanu Malome:
On je veoma znao da tom narodu više odgovara sloboda nego potčinjenost. Osim toga kada se otpor mogao pružati bilo kome sa odvažnim, ponosnim i tvrdoglavim duhom, uvijek željnim da oživi staru srpsku Carevinu.
Italijanska monografija o Šćepanu Malom iz XVIII vijeka:
A potom pod upravom njegovom ili nekog drugog vojnog starješine mogla bi da posluži njegova moćna vojska pravoslavnih Srba, podržana od strane venecijanske vojske u odlučnom ratu protiv Turaka, pošto je bilo neizvodljivo da se njegova vojska spoji sa ruskom, jer bi im Turci prepriječili put.
Petar II Petrović Njegoš, u svom delu „Lažni car Šćepan Mali“ tvrdi da se Šćepan prezivao Raičević:
Ja sam uprav rodom Dalmatinac, plemenom se zovem Raičević. Ako ovo ne bude istina, prost vi život — vi me kamenujte.
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
Šćepan Mali je osim srpskog jezika poznavao i nemački, italijanski, francuski, ruski i hebrejski jezik.
Jedan interesantan događaj je opisao Šćepanov saputnik arhimandrit crnogorski Avakum 5. avgusta 1768. godine. Šćepan je išao u posjetu mletačkom Kotoru i na ulazu na gradskim kapijama uočio dvoglavog orla koji je nazvao „grb srpskoga kralja Stefana“, pa su mu se potom suze salile iz emotivnog rodoljubivog naboja.
Narodna tradicija i arhivski materijal o Šćepanu Malom poslužili su vladici i pjesniku Petru II Petroviću Njegošu kao podloga za pjesničko djelo Lažni car Šćepan Mali.
Godine 1955. snimljen je igrani film Lažni car, dok je 1979. snimljen fantazijski film Čovjek koga treba ubiti ili legenda o lažnom caru Šćepanu Malom.
U 2. izdanju Ruvarčeve Montenegrine, iz 1899. na str. 18. stoji da je Šćepan Mali bio Petar Teodorović, a Bernhard Švarc navodi da je bio Hrvat. Neki smatraju da se radilo o Jovanu Stefanu Baleviću,[4] a drugi da se prezivao Ćuk i da je došao iz Like. Takođe, postoje indicije da je bio jevrejskog porijekla sa prostora Dalmacije.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Životopis Stefana Zanoviča iz 1784
- ^ Životopis Stefana Zanoviča iz 1784
- ^ Ković 2021, str. 101.
- ^ Ljušić, Radoš. „Šćepan travar i Tito bravar”. Politika Online. Pristupljeno 2024-04-17.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu.
- Milićević, Jovan; Rakočević, Novica (1986). „Crna Gora od 1735-1797”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 498—530.
- Milović, Jevto M. (1956). Zbornik dokumenata iz istorije Crne Gore (1685-1782). Cetinje: Istoriski institut.
- Petrović, Rastislav V. (1997). Vladika Danilo i vladika Sava (1697-1781). Beograd: Stručna knjiga.
- Stanojević, Gligor (1951). „Pojava Šćepana Malog u Crnoj Gori i interesovanje stranih sila za njega”. Istoriski glasnik. 4 (1-2): 96—107.
- Stanojević, Gligor (1957). Šćepan Mali. Beograd: Naučno delo.
- Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499.
- Ković, Miloš (2021). Velike sile i Srbi (na jeziku: srpski). Catena Mundi. ISBN 978-86-6343-163-8.
- Opšta enciklopedija JLZ, Zagreb, 1977-1982. (Članci Šćepan Mali, Crna Gora idr.)
- Radovan Samardžić: Jugoslavenski narodi pod tuđinskom vlašću, XVI-XVIII vek“, u: Opšta enciklopedija Larousse“, 3. tom, Beograd: Vuk Karadžić, (1973). str. 471-472.
- „Lažni car Šćepan Mali“, Petar II Petrović Njegoš (http://www.rastko.rs/rastko-cg/umjetnost/njegos-scepan_c.html)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ljudi | |
