Hoa Kỳ

Hợp chúng quốc Hoa Kỳ^[17][19][20] (tiếng Anh: The United States of America, United States of America, USA), gọi tắt là Hoa Kỳ (tiếng Anh: United States, US hoặc U.S., nguyên văn 'Hợp chúng quốc') hoặc cũng thường được gọi là Mỹ, là một quốc gia cộng hòa lập hiến liên bang ở châu Mỹ, nằm tại Tây Bán cầu, lãnh thổ bao gồm 50 tiểu bang và một đặc khu liên bang (trong đó có 48 tiểu bang lục địa), thủ đô là Washington, D.C., thành phố lớn nhất là New York. Hoa Kỳ nằm ở giữa Bắc Mỹ, giáp biển Thái Bình Dương ở phía tây, Đại Tây Dương ở phía đông, Canada ở phía bắc và Mexico ở phía nam. Tiểu bang Alaska nằm trong vùng tây bắc của lục địa Bắc Mỹ, giáp với Canada ở phía đông và Nga ở phía tây qua eo biển Bering. Tiểu bang Hawaii nằm giữa Thái Bình Dương. Hoa Kỳ có 14 vùng lãnh thổ trực thuộc nằm rải rác trong vùng biển Caribe và Thái Bình Dương cùng 326 Biệt khu thổ dân châu Mỹ.

Thông tin Nhanh Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, Tổng quan ...

Hợp chúng quốc Hoa Kỳ
Tên bản ngữ United States of America (tiếng Anh)
Quốc kỳ Quốc huy
Tiêu ngữ:  In God We Trust ("Chúng ta tin vào Chúa")[1][lower-alpha 1] Các khẩu hiệu khác  E pluribus unum (tiếng Latinh) (de facto) ("Muôn người như một") Annuit cœptis (tiếng Latinh) ("Thiên Chúa đã ủng hộ chủ trương của chúng tôi") Novus ordo seclorum (tiếng Latinh) ("Trật tự thế giới mới")
Quốc ca:  The Star-Spangled Banner (tiếng Việt: "Lá cờ lấp lánh ánh sao") Hành khúc:  The Stars and Stripes Forever (tiếng Việt: "Lá cờ sọc sao muôn năm")
Đại ấn
Vị trí chính quốc Hoa Kỳ (xanh) tại Bắc Mỹ
Vị trí Hoa Kỳ (xanh đậm) cùng các vùng quốc hải
Tổng quan
Thủ đô	Washington, D.C. 38°53′B 77°01′T
Thành phố lớn nhất	Thành phố New York 40°43′B 74°00′T
Ngôn ngữ chính thức	Không có ở cấp liên bang[a]
Ngôn ngữ quốc gia	Tiếng Anh[b]
Sắc tộc (2019)[2]	Theo chủng tộc: 76,3% người da trắng 13,4% người da đen 5,9% người gốc Á 2,8% người đa chủng tộc 1,3% người bản địa 0,2% người gốc Quần đảo Thái Bình Dương Theo sắc tộc: 81,5% người không phải gốc Latinh hoặc Tây Ban Nha 18,5% người gốc Latinh hoặc Tây Ban Nha
Tôn giáo chính (2020)[3]	65% Cơ Đốc giáo 28% Không tôn giáo 6% Khác 1% Không rõ
Tên dân cư	Người Mỹ
Chính trị
Chính phủ	Liên bang tổng thống chế cộng hòa lập hiến
• Tổng thống	Joe Biden (D)[4]
• Phó Tổng thống	Kamala Harris (D)
• Chủ tịch Hạ viện	Mike Johnson (R)
• Chánh án Hoa Kỳ	John Roberts (R)
Lập pháp	Quốc hội
• Thượng viện	Thượng viện
• Hạ viện	Hạ viện
Lịch sử
Độc lập  từ Đế quốc Anh
• Tuyên bố độc lập	4 tháng 7 năm 1776
• Liên bang	1 tháng 3 năm 1781
• Hiệp định Paris	3 tháng 9 năm 1783
• Hiến pháp	21 tháng 6 năm 1788
• Tuyên ngôn nhân quyền	25 tháng 9 năm 1789
• Tiểu bang cuối cùng gia nhập	21 tháng 8 năm 1959
• Tu chính án cuối cùng	5 tháng 5 năm 1992
Địa lý
Diện tích
• Tổng cộng	9,796,742 km2[5][c] (hạng 3) 3.796.742 mi2
• Mặt nước (%)	7,0[6]
• Đất liền	3.531.905 dặm vuông Anh (9.147.590 km²)
Dân số
• Điều tra 2020	331.449.281[7] (hạng 3)
• Mật độ	/km2 (hạng 146) 87/mi2
Kinh tế
GDP  (PPP)	Ước lượng 2023
• Tổng số	26.950 nghìn tỷ USD[8] (hạng 2)
• Bình quân đầu người	80,412 USD[8] (hạng 8)
GDP  (danh nghĩa)	Ước lượng 2023
• Tổng số	26.950 nghìn tỷ USD[8] (hạng 1)
• Bình quân đầu người	80,412 USD[8] (hạng 5)
Đơn vị tiền tệ	đô la Mỹ ($) (USD)
Thông tin khác
Gini? (2020)	48.5[9] cao
HDI? (2019)	0.926[10] rất cao · hạng 17
Múi giờ	UTC−4 đến −12, +10, +11
• Mùa hè (DST)	UTC−4 đến −10[d]
Cách ghi ngày tháng	tt-nn-nn nnnn.tt.nn[11]
Điện thương dụng	120 V–60 Hz
Giao thông bên	phải[e]
Mã điện thoại	+1
Mã ISO 3166	US
Tên miền Internet	Tên miền cấp cao nhất dùng chung [12] .com, .org, .net, .edu, .gov, .mil ccTLD (thường không được sử dụng ở Hoa Kỳ) .us, .pr, .as, .gu, .mp, .vi and, formerly, .um (bị ICANN xóa vào năm 2008, nhưng vẫn được chính phủ Hoa Kỳ công nhận là ccTLD)
Trang web www.usa.gov
^ Tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức của 32 tiểu bang[13]; Tiếng Anh và Tiếng Hawaii đều là ngôn ngữ chính thức tại Hawaii, tiếng Anh và 20 ngôn ngữ bản địa là chính thức tại Alaska. Tiếng Algonquia, Tiếng Cherokee và Tiếng Sioux nằm trong số nhiều ngôn ngữ chính thức khác ở vùng đất do người bản địa kiểm soát trên toàn quốc. Tiếng Pháp là một ngôn ngữ tại Hoa kỳ de facto, nhưng không chính thức, nó được sử dụng trong hai tiểu bang là Maine và Louisiana, trong khi luật New Mexico cấp tiếng Tây Ban Nha một vị thế đặc biệt.[14][15] ^ Trong năm vùng lãnh thổ, tiếng Anh cũng như một hoặc nhiều ngôn ngữ bản địa là chính thức: tiếng Tây Ban Nha ở Puerto Rico, tiếng Samoa ở Samoa thuộc Mỹ, tiếng Chamorro ở cả đảo Guam và quần đảo Bắc Mariana. Tiếng Caroline cũng là một ngôn ngữ chính thức ở Quần đảo Bắc Mariana. ^ Xếp hạng diện tích của Hoa Kỳ và Trung Quốc còn đang gây tranh cãi.[16] ^ Xem Thời gian ở Hoa Kỳ để biết thêm chi tiết. ^ Ngoại trừ Quần đảo Virgin thuộc Mỹ.

Đóng

Với 3,8 triệu dặm vuông (9,8 triệu km²) và hơn 331 triệu người, Hoa Kỳ là quốc gia lớn thứ ba về tổng diện tích cũng như đứng thứ ba về quy mô dân số. Hoa Kỳ là quốc gia của người nhập cư, đây là quốc gia đa chủng tộc và văn hóa nhiều nhất trên thế giới do kết quả của những cuộc di dân đến từ nhiều quốc gia khác nhau trên toàn cầu.^[21]

Hoa Kỳ được thành lập ban đầu với 13 thuộc địa của Đế quốc Anh nằm dọc theo bờ biển Đại Tây Dương. Sau khi tự tuyên bố trở thành các tiểu bang độc lập, 13 cựu thuộc địa đưa ra tuyên ngôn độc lập vào ngày 4 tháng 7 năm 1776 và đánh bại người Anh trong chiến tranh Cách mạng Mỹ, đây là cuộc chiến tranh thuộc địa giành độc lập thành công đầu tiên trong lịch sử.^[22] Hội nghị Liên bang quyết định sử dụng bản Hiến pháp Hoa Kỳ vào ngày 17 tháng 9 năm 1787. Việc thông qua bản hiến pháp này một năm sau đó đã biến các cựu thuộc địa thành một phần của nước cộng hòa chung duy nhất. Đạo luật nhân quyền Hoa Kỳ gồm mười tu chính án hiến pháp được thông qua năm 1791. Sau khi giành độc lập, theo học thuyết Vận mệnh hiển nhiên, Hoa Kỳ bắt đầu công cuộc đánh đuổi người da đỏ bản địa và mở rộng lãnh thổ mạnh mẽ trên khắp Bắc Mỹ trong suốt thế kỷ 19.^[23] Nội chiến Hoa Kỳ kết thúc với thắng lợi của lực lượng chính phủ liên bang đã chấm dứt chế độ nô lệ cũng như sự chia rẽ tư tưởng. Đến cuối thế kỷ 19, Hoa Kỳ đã mở rộng sự ảnh hưởng lên toàn bộ Thái Bình Dương^[24] và trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới từ đó tới nay.^[25] Chiến thắng trong chiến tranh với Tây Ban Nha cùng chiến tranh thế giới thứ nhất đã xác định vị thế đại cường quốc toàn cầu của Hoa Kỳ. Thắng lợi trong chiến tranh thế giới thứ hai và chiến tranh Lạnh tiếp tục khẳng định và giữ vững vị thế siêu cường của quốc gia này.

Hoa Kỳ là nước phát triển, thành viên của hầu hết các tổ chức quốc tế lớn như Liên Hợp Quốc, NATO và Khối Đồng minh không thuộc NATO, Liên minh Tình báo Toàn cầu, OECD, WTO, các nhóm G7, G20, Câu lạc bộ Paris,... Nền kinh tế Hoa Kỳ lớn nhất thế giới theo GDP danh nghĩa^[26], xếp thứ hai theo sức mua tương đương.^[27] Hoa Kỳ có chỉ số phát triển con người rất cao^[28], đứng hạng nhất về tổng giá trị thương hiệu quốc gia^[29], hạng nhì trong báo cáo cạnh tranh toàn cầu^[30], hạng 17 về chỉ số tự do kinh tế^[31], hạng nhất về ngân sách quốc phòng.^[32][33] Đô la Mỹ là loại tiền tệ được giao dịch nhiều nhất và Hoa Kỳ có số lượng tỷ phú cùng triệu phú nhiều nhất thế giới.^[34][35] Hoa Kỳ đi đầu trong lĩnh vực khám phá vũ trụ^[36] và công nghệ, là quốc gia đầu tiên đưa con người đặt chân lên Mặt trăng cũng như sở hữu vũ khí hạt nhân.^[37] Hoa Kỳ có số lượng công dân và tổ chức đoạt nhiều giải Nobel nhất trong lịch sử.^[38][39] Văn hóa Hoa Kỳ có tầm ảnh hưởng trên toàn cầu.^[40]

Dù vậy, Hoa Kỳ cũng phải đối mặt với nhiều thách thức như chênh lệch giàu nghèo, quản lý súng đạn, bất bình đẳng xã hội như nạn phân biệt chủng tộc vẫn tồn tại, nhập cư bất hợp pháp^[41] và chi phí y tế đắt đỏ.^[42][43]