Awangarda (sztuka)
Awangarda (z fr. avant garde „straż przednia”) – zespół tendencji i kierunków w sztuce XX wieku odrzucający dotychczasowe style, tworzący własny świat, nienaśladujący rzeczywistości, szukający odrębnego języka wyrazu. Po I wojnie światowej rozwijała się ona bujnie w krajach europejskich, choć w III Rzeszy sztuka abstrakcyjna została potępiona i zakazana jako objaw „zwyrodnienia”.
Wstęp[edytuj | edytuj kod]
Twórcy awangardy odrzucali dorobek kulturowy i poszukiwali nowych, oryginalnych rozwiązań ideowo-artystycznych. Zjawisko pojawiło się ok. 1910 roku i wiązało się z powstaniem nowych kierunków w sztuce takich jak:
a także nurtów kształtujących się po II wojnie światowej:
Stefan Morawski[1] jako cechy przysługujące wszystkim kierunkom awangardy wylicza:
- pionierstwo
- zdystansowane podejście do sztuki zastanej
- pogarda dla kanonów wytworzonych w przeszłości
- częste teoretyzowanie na temat podejmowanych działań (często, z wyjątkiem kubizmu, teorie wyprzedzały praktykę)
- traktowanie sztuki jako prekursora i animatora społecznego postępu
- czerpanie inspiracji z nauki i techniki (kubiści z teorii względności, surrealiści z psychoanalizy, futuryści z techniki)
Termin jest wykorzystywany również obecnie dla określenia dokonań artystycznych, które wykraczają poza schematy i nie poddają się prostej klasyfikacji, np. muzyka awangardowa.
Awangarda w literaturze[edytuj | edytuj kod]
Podstawą dla awangardzistów była twórczość opozycyjna wobec wzorców będących spadkiem po romantyzmie i Młodej Polsce. Jedną z podstawowych zasad działania ruchów awangardowych XX wieku było dążenie do zamknięcia nowej wizji poezji w wyraźnym programie. Poeci awangardowi szukali teoretycznego uzasadnienia swojego działania twórczego. Wychodzili z założenia, że tworzenie nie jest dziełem przypadkowym, ale wyrazem pewnych przekonań, które da się przedstawić w formie jasno sformułowanych zasad. Stąd na początku XX wieku pojawiło się wiele manifestów artystycznych, w których twórcy przedstawiali nową wizję poezji. Prawie każdy ruch awangardowy uważał niemal za swój obowiązek opublikowanie manifestu. Ta zasada nie była obca także polskim awangardystom.
Teoretyzowanie awangardy[edytuj | edytuj kod]
Wielu pisarzy podjęło wysiłek naszkicowania mapy podstawowych parametrów awangardowej aktywności. Jedną z najbardziej udanych i szanowanych próby analizy awangardy jako fenomenu kulturowego pozostaje praca włoskiego eseisty Renato Poggioli z 1962 roku Teoria dell’arte d’avanguardia (Teoria Awangardy). Opracowując historyczne, społeczne i filozoficzne aspekty fenomenu, Poggioli sięga poza specyfikę samej sztuki, poezji i muzyki, by pokazać, że awangardziści mogą podzielać pewne ideały i wartości, które manifestują się w ich nonkonformistycznym stylu życia.
Inni autorzy rozszerzają studia Poggioliego. W Teorii awangardy Peter Bürger zastanawia się, w jaki sposób ruchy awangardowego doprowadziły do konieczności zmiany myślenia o sztuce – przede wszystkim o dziele i artyście. W swojej pracy wykorzystuje w głównej mierze prace Georga Wilhelma Hegla, Karola Marxa oraz Waltera Benjamina. Niemiecki teoretyk sztuki stara się w swojej pracy obalić wiele obiegowych sądów oraz nietrafionych krytyk, jakie spotkały awangardowych artystów. Jego dzieło ukształtowało z kolei myślenie takich historyków sztuki jak Benjamin H. D. Buchloh i Clement Greenberg. Obecnie refleksja na temat awangardy przeniosła się bardziej na grunt recepcji sztuki neo-awangardowej. Buchloh rozumie ją jako formę recyclingu dawnych form obowiązujących w latach 20. XX wieku, natomiast Clement Greenberg widzi w niej artykulację specyficznych warunków produkcji w okresie powojennym.
Z kolei Hal Foster przygląda się neo-awangardzie z punktu widzenia teorii psychoanalitycznych, zwłaszcza psychoanalizy Lacanowskiej. Pokazuje on, że ruchy neoawangardowe nie muszą być odczytywane tylko w kluczu postmodernistycznej filozofii symulakrów, zniknięcia autora, spisku sztuki itd. Wręcz przeciwnie – to, co właściwe dla artystów tego nurtu to wysokie waloryzowanie rzeczy jako takiej, w swojej materialności i traumatyzującym wymiarze. W Powrocie Realnego analizuje w ten sposób m.in. dzieła amerykańskich twórców minimal artu oraz dzieła Andy’ego Warhola.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- awangarda (literatura)
- Awangarda Krakowska
- Druga Awangarda (literatura)
- Łódź Kaliska
- serbska awangarda literacka
- neoawangarda
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zygmunt Bauman, Ponowoczesność, czyli o niemożliwości awangardy, [w:] Grzegorz Dziamski (red.), Awangarda w perspektywie postmodernizmu, ISBN 83-7112-119-9.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- R. W. Kluszczyński, Awangarda – rozważania teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997
- A. Serafin, Zmiany w percepcji architektury i sztuki wobec działań awangardy. [w:] Rocznik Kognitywistyczny, t.IV, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010
- A. Turowski, Budowniczowie świata: z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej., Wydawnictwo Universitas, Kraków 2000