Bursztynisko 43 by International Amber Association

TEMAT NUMERU | LEAD STORY

BURSZTYNISKO THE AMBER MAGAZINE

No. 43 | 2019 Marzec (March)

9 771 644 09 2904

ISSN 1644-0927 Nakład 2.500 szt.

Cena 20 PLN (w tym 5% VAT)

BIAŁY BURSZTYN WHITE AMBER

POGROMCY MITÓW MYTH BUSTERS

TRENDY 2019 TRENDS 2019 The Amber Magazine 43 | 2019

TEMAT NUMERU | LEAD STORY

Bursztynisko 43 | 2019

BURSZTYNISKO NR 43

Drodzy Czytelnicy,

ddajemy w Państwa ręce nowy numer naszego magazynu poświęconego bursztynowi: Bursztynisko – The Amber Magazine. Ponieważ zainteresowanie tematem bursztynu - złota północy - rośnie i potrzebna jest rzetelna wiedza, zdecydowaliśmy się, by w nowej formie Bursztynisko trafiło do szerokiej rzeszy odbiorców. Jest to już 43. numer, bowiem czasopismo wydawane przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników ukazuje się ponad 20 lat. Tak jak żywica przez miliony lat przekształcała się w bursztyn – tak i nasz magazyn zmieniał się w ciągu tych dwóch dekad. owa, odświeżona formuła skierowana jest do każdego, również niebranżowego Czytelnika, zainteresowanego szeroko rozumianymi zagadnieniami związanymi z tak niezwykłą materią jaką jest bursztyn. W Bursztynisku znajdą Państwo relacje z rozmaitych wydarzeń, targów, wystaw i pokazów mody i biżuterii, reportaże i wywiady, artykuły związane ze złożami i wydobyciem bursztynu, teksty o badaniach bursztynu i zawartych w nim inkluzji pradawnych organizmów, kolekcjach i kolekcjonerach, ciekawostki oraz prezentacje historycznej i współczesnej bursztynowej biżuterii. Obalamy mity związane z bursztynem oraz prezentujemy go w jego współczesnej, ciekawej i atrakcyjnej odsłonie. Przedstawiamy także sylwetki osób związanych z bursztynem. miany, które zaszły w ciągu ostatnich lat, mogą Państwo prześledzić w naszym archiwum na platformie ISSUU. Piszcie do nas na na adres editor@amber.org.pl… I zapraszam do lektury.

Jacek Szwedo Redaktor naczelny

Dear Readers,

e are giving you a new, refreshed issue of our magazine dedicated to amber Bursztynisko - The Amber Magazine. Because interest in the subject of amber - the gold of the north is growing and reliable knowledge is needed, we decided to go to a wider audience in a new shape. This is already the number 43, because the magazine issued by the International Amber Association has been published for over 20 years. Just as resin has transformed into amber for millions of years - so also our magazine has changed over the time. he new, refreshed formula is addressed to every non-professional Reader interested in broadly understood issues related to such unusual matter as amber. In Bursztynisko - The Amber Magazine, you can find reports on various events, fairs, exhibitions and fashion and jewelry shows, reports and interviews, articles related to amber deposits and amber excavation, amber research and entombed in it inclusions of ancient organisms, collections and collectors, curiosities and presentations of historical and contemporary amber jewelry. We refute the myths associated with amber and present it in its contemporary, interesting and attractive version. We also present the profiles of people associated with amber. he changes that have occurred in recent years can be traced in our archive on the ISSUU platform. Write to us at editor@amber.org.pl .... and I invite you to lecture of our magazine. Jacek Szwedo Editor-in-chief

THE AMBER MAGAZINE

2019 Marzec (March)

Redaktor naczelny | Editor-in-chief Jacek Szwedo js@amber.org.pl Sekretarz redakcji | Editorial secretary Agnieszka Klikowicz-Kosior editor@amber.org.pl Zespół redakcyjny | Editorial board Michał Kosior mk@amber.org.pl Ewa Rachoń er@amber.org.pl Anna Sobecka as@amber.org.pl Korekta językowa | Editorial assistance Maria Fijałkowska mf@amber.org.pl Opracowanie graficzne i skład | Design and DTP Małgorzata Siudak ms@amber.org.pl Reklama i marketing | Advertising and marketing Michał Kosior mk@amber.org.pl Tłumaczenie | Translation Dorota Górak-Łuba, Małgorzata Siudak, Jacek Szwedo Projekt okładki | Cover design Agnieszka Klikowicz-Kosior Na okładce | Cover Amber Look Project 2017 Fashion: Michał Starost Biżuteria: A2 Jewellery Foto: Justyna Woźniak Face Fabric Modelka: Manuela Pallach A2 Jewellery ul. Mariacka 40/41 Gdańsk www.a2jewellery.com fb:A2jewellery Archiwum poprzednich numerów | Archives www.issuu.com/internationalamberassociation

Druk: Normex Nakład | Print run: 2.500 egz ISSN 1644-0927 Wydawca | Publisher

Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynków International Amber Association Warzywnicza 1, 80-838 Gdańsk, Poland +48 58 58 000 22

Wydawca zastrzega sobie prawo do skracania i adjustacji tekstów. Publikacja jest chroniona przepisami prawa autorskiego. Reprodukcja lub przedruk wyłącznie za zgodą Wydawcy. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treści materiałów reklamowych. The publisher reserves the right to change the content of the articles. This publication is copyright. Reprinting in whole or in part only with the publisher’s consent. The publisher is not responsible for the content of advertising materials.

The Amber Magazine 43 | 2019

O F F I C E | G A L L E R Y | L A B O R ATO R Y

INTERNATIONAL AMBER ASSOCIATION We have been associating amber lovers since

1996

The International Amber Association is the group of people who work to promote amber - artists, jewelery producers, vendors, scientists, gemmologists, museum professionals,collectors and amber lovers. The main goals of the IAA are to promote amber and amber jewellery, disseminate knowledge about amber and its values, exchange contacts and solve industry problems together.

International Amber Association office | gallery | laboratory Warzywnicza 1 Str. 80-830 GdaĹ&#x201E;sk POLAND (+48) 58 580 00 22

Bursztynisko 43 | 2019

@InternationalAmberAssociation

@amber.org.pl

office@amber.org.pl

SPIS TREŚCI | TABLE OF CONTENTS

BURSZTYNISKO THE AMBER MAGAZINE No. 43 | 2019 Marzec (March)

O sztormie... About the storm... Piotr Dyndul

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

WYDARZENIA | EVENTS 17 MSB promuje bursztyn The IAA promotes amber Michał Kosior 64 TEMAT NUMERU | LEAD STORY 24 Biały Bursztyn White Amber Agnieszka Klikowicz-Kosior, Michał Kosior LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES 28 Prezydent Światowej Stolicy Bursztynu Mayor of the World Capital of Amber Adam Pstrągowski, Michał Kosior 33 Prof. dr hab. Ryszard Szadziewski Bursztynnik Roku 2018 Amber Personality of the 2018 Bartłomiej Kentzer 36 Prof. Andrzej Szadkowski - artysta i pedagog Prof. Andrzej Szadkowski - artist & teacher Anna Sobecka KOLEKCJE BURSZTYNU | AMBER COLLECTIONS 40 Muzeum Bursztynu w Połądze Palanga Amber Museum Sigita Bagužaite-Talačkiene

78 44 48 50

WYSTAWY | EXHIBITIONS Janusz Wosik – in memoriam Renata Adamowicz Black’n’Amber Małgorzata Siudak Bursztyny świata The Ambers of the World Bartłomiej Kentzer Kolory bursztynu The Colours of Amber Maria Fijałkowska JOYA Barcelona Art Jewellery & Objects Sława Tchórzewska

TRENDY | TRENDS 56 Trendbook 2019 Sławomir Fijałkowski 60 Trendy Wiosna-Lato 2019 Trends Spring-Summer 2019 Anna Raczyńska

KONKURSY | CONTESTS Prezentacje 2018 Srebro i bursztyn Presentation 2018 Silver and Amber Małgorzata Siudak Amberif Design Award 2019 BURSZTYNOWE IMPRESJE | AMBER IMPRESIONS Bursztynowe centrum Polski The amber centre of Poland Olga Podfilipska-Krysińska Z KOPI o bursztynie With KOPI about amber Małgorzata Siudak Kilka zasad: jak dbać o biżuterię z bursztynem Several rules: on how to care for amber jewellery Agnieszka Klikowicz-Kosior, Stanisław Jacobson HISTORIA | HISTORY Jak mógł wyglądać średniowieczny różaniec krzyżacki? What could a medieval rosary of a Teutonic knight have looked like? Eryk Popkiewicz Gra we flirt z kolekcji gdańskiego Muzeum Bursztynu. Flirting game in the collection of the Gdańsk Amber Museum Joanna Grążawska RECENZJE | REVIEWS Bursztynowa komnata Amber Room Ewa Rachoń INKLUZJE W BURSZTYNIE | AMBER INCLUSIONS Uwagi o pchłach w bursztynie bałtyckim – skok ku szerszej wiedzy Remarks about fleas in Baltic amber - jumping to more knowledge Christel Hoffeins Inkluzje: wyobraźnia kontra rzeczywistość Inclusions: Imagination vs. reality Agnieszka Klikowicz-Kosior, Elżbieta Sontag POGROMCY MITÓW | MYTH BUSTERS Czy można pozyskać DNA z bursztynu? Can DNA be extracted from amber? Karol Szawaryn

The Amber Magazine 43 | 2019

O sztormie... About the storm... Piotr Dyndul Noc, 2 stycznia, nadbałtycka plaża. Drobinki piasku oraz krople wody pędzą z ogromną prędkością uderzając mnie w twarz. Przeraźliwy huk rozbijających się wielkich fal. Nie da się ani otworzyć oczu, ani złapać swobodnie powietrza. Wracam do auta. Jestem całkowicie przemoczony. O tym sztormie wiedzieliśmy już na wiele dni przed tym, jak stało się to wiadomością we wszystkich mediach. Każdy z nas - poławiaczy bursztynu- od października śledzi prognozy dla wiatru i fal codziennie. Teraz na morzu ósemka, wiatr oddaje swoją energię wodzie, żywioł demoluje plaże. Wejścia zostały pośpiesznie odgrodzone workami z piaskiem, aby woda nie wdarła się w głąb lądu. Na parkingu spotykam innych poławiaczy. - Jak tam? Coś widać? Śmieć jest? (śmieć: duża ilość patyków, muszli, śnięte ryby itp.). - Wieje, plaży nie ma, śmiecia też nie ma. - Trzeba poczekać. - Ja stawiam na poniedziałek. Wiatr się odwróci, będzie kontra. - Nie. Poniedziałek to już za późno. Idziemy na plażę to zobaczyć. Na razie. - Powodzenia. Spoglądam na ich zdezelowaną nivę. Tablice z Nowego Dworu. Są tu ludzie różnych profesji, poławianie bursztynu to raczej coś dodatkowego, hobby, pasja. Znam taksówkarza, który zamiast zgarniać ludzi z miasta, zbiera bursztyn. Okoliczni mieszkańcy, przyjezdni, młodsi i starsi, tacy, co początkują i ci z doświadczeniem. Słyszeć czasem można historie, że jest tu mafia. Nie wiem, wszystkich tu nie znam, ale to by wskazywało, że to mili ludzie. Nie znam też nikogo, kto przyjeżdża tu dla pieniędzy. Wracam za parę wieczorów. W końcu flauta. Jakby wiatr zastanawiał się, z której strony ma dmuchnąć. Panuje niecodzienna atmosfera, jest totalnie cicho, a jednocześnie woda jest wzburzona. Fale dalej rozbijają się z wielkim hukiem potęgowanym przez tę ciszę na lądzie. Wzdłuż całej zatoki co 500-1000 metrów palą się ogromne ogniska. Ludzie stoją dookoła. Obserwuję to. Grzeją się, ruszają, ale mało kto rozmawia. Coraz dziwniejsze. Jakby rodzaj hipnozy. Wpatrują się w bezkres wody i nasłuchują. Czas jakby zwalnia lub nie istnieje. Temperatura w nocy spada, woda robi się gęsta. Pierwsze patyki dobijają do brzegu. Wśród tych patyków jest ta drogocenna żywica sprzed milionów lat. Latarka, podbierak, wodery – można zaczynać. Trzeba uważać, woda ze śmieciem ma konsystencję betonu. Fala do kolan potrafi przewrócić mężczyznę. Wraz z kolegą asekurujemy się wzajemnie. W kieszeni pierwsze kawałki, ale żadnego klocka. Trzeba mieć refleks i ... szczęście. Głowa już dawno uwolniła się od myśli. Nie umiem tego doświadczenia nazwać, pozostaje na długo, wibruje, intryguje. Tu można bursztyn posiąść na styku dwóch światów, już nie w morzu, ale jeszcze nie na lądzie. Ten spektakl trwa chwilę. Nie wiadomo kiedy i nie wiadomo jak, ale nagle się kończy. Nad ranem po tym co się tu wydarzyło nie ma śladu. Ludzie znają inne sposoby, aby „wyrwać” jantar ziemi, za pomocą pomp, jakby tak na siłę, może łatwiej? Teraz rozumiem dlaczego w niektórych odległych kulturach bursztyn pochodzący z plaży jest tak cenny.

Bursztynisko 43 | 2019

Baltic beach, 2 January, night-time. Tiny grains of sand and water drops rush with enormous speed hitting me in the face. The frightening roar of massive crashing waves. You can’t open your eyes or breathe in freely. I go back to the car. I am completely drenched. We had known about this storm for many days before it became news all over the media. Each of us, amber harvesters, follows the wind and wave forecasts every day starting from October. Now it’s force 8 at sea, the wind gives its energy off to the water, wreaking havoc on the beaches. The beach entrances were hastily walled off with sandbags for the water not to force its way inland. I meet other harvesters at the parking lot. - Well? Can you see anything? Any debris? (debris: a large quan tity of sticks, shells, dead fish, etc.) - It’s blowing, the beach is gone, there’s no debris either. - We need to wait. - I bet on Monday. The wind will reverse and so will the waves. - No. Monday will be too late. Let’s go to the beach to see. Catch you later. - Good luck. I look at their dilapidated Niva. The number plates are from Nowy Dwór near Gdańsk. There are people of various professions here, amber harvesting is something extra for them, a hobby, a passion. I know a taxi driver who, instead of picking up fares in town, comes to pick amber. Locals, visitors, young and old, beginners and those with some experience. You sometimes hear stories that it’s a mafia thing. I can’t tell, I don’t know everyone here but they seem nice people. I don’t know anybody who would come here for money, either. I come back in a couple nights’ time. It’s calm at last. As if the wind was wondering which side it should blow from. The mood is unusual, it is totally quiet and at the same time the sea is rough. The waves keep crashing with an enormous roar magnified by the silence on land. Along the entire bay, every 500-1000 metres, huge bonfires are burning. People have gathered around them. I keep watching. They are warming themselves, moving about but hardly anyone talks. Keeps getting stranger. A kind of hypnosis. They stare into the endless sea and listen out. Time somehow slows down or ceases to exist. The night-time temperature drops, the water thickens. The first sticks come ashore. Among these sticks, there is precious resin from millions of years ago. A flashlight, a landing net, waders—and we can begin. You need to be careful, the water with the debris has the density of concrete. A knee-high wave can knock a man over. My colleague and I protect each other. The first pieces are in my pocket, but no large ones. You need to have good reflexes and—be in luck. My mind has long been free from all thought. I can’t name this experience, it stays with me for a long time, vibrates and intrigues me.You can come into possession of amber here at the junction of two worlds, not in the sea anymore but not yet on land. The spectacle lasts for a while. No one knows when or how, but it is suddenly over. At dawn, there is not even a trace of what happened here. People have other ways to tear amber from the ground, using a pump, sort of by force, perhaps more easily. Now I understand why, in some distant cultures, amber found on a beach is so valuable.

Ale bursztyn swoje wie.. nie można go po prostu znaleźć, to on może znaleźć ciebie. Trzeba tę prawdę zrozumieć, przyswoić. Bursztyn szuka ludzi ciekawych jego tajemnicy, twardych, cierpliwych. But amber has a mind of its own—you cannot simply find it: it has to find you. You need to understand this truth, internalise it. Amber looks for people who are curious about its mysteries, who are tough and patient.

Fot./Photo: Michał Kosior

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

The Amber Magazine 43 | 2019

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

Bursztynisko 43 | 2019

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

BURSZTYNOWE OKRUCHY AMBER CRUMBS MUZEUM BURSZTYNU W WIELKIM MŁYNIE AMBER MUSEUM IN GREAT MILL Michał Kosior

uzeum Gdańska oraz Muzeum Światowego Oceanu otrzymały dofinansowanie z Unii Europejskiej w ramach Programu Współpracy Transgraniczej Polska-Rosja 2014-2020. Projekt Łączy nas bursztyn zakłada przeznaczenie kwoty 2,3 mln EUR na potrzeby związane z promocją wspólnego, bursztynowego dziedzictwa Gdańska i Kaliningradu. W Gdańsku powstanie nowe Muzeum Bursztynu. Z kolei w Kaliningradzie Muzeum Światowego Oceanu przystąpi do prac przygotowawczych w posiadanej przez siebie części dawnej Królewieckiej Manufaktury Bursztynu, gdzie ma powstać prezentajca związana z bursztynem i morzem. W lutym rozpoczął się remont Wielkiego Młyna w Gdańsku. Zgodnie z planami miasta zabytkowy, pamiętający XIV w. obiekt stanie się siedzibą jednego z oddziałów Muzeum Gdańska – Muzeum Bursztynu. Jego otwarcie planowane jest na rok 2021.

he Gdańsk Museum and The Museum of the World Ocean have received funding from the European Union as part of the Poland-Russia Cross-Border Cooperation Programme 2014-2020. The project Amber connects us assumes the allocation of EUR 2.3 million for the needs related to the promotion of the common amber heritage of Gdańsk and Kaliningrad. In Gdańsk, a new Amber Museum will be built. In Kaliningrad, on the other hand, the Museum of the World Ocean will proceed to the preparatory works in its possession of the former part of the Konigsberg Amber Manufacture, where a narrative connected with amber and the sea is to be created. In February the renovation of the Great Mill in Gdańsk began. According to the city's plans, the historic building, remembering the 14th century, will become the seat of one of the branches of the Gdańsk Museum - the Amber Museum. Its opening is planned for 2021.

JASZCZURKA GIERŁOWSKIEJ W 3D GIERŁOWSKA'S LIZARD IN 3D Muzeum Bursztynu | Amber Museum

aszczurka Gierłowskiej - Succinilacerta succinea - została opracowana w technice 3D przez dra Jacka Lebiedzia wraz z współpracownikami, z Laboratorium Zanurzonej Wizualizacji Przestrzennej z Wydziału Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej. Niesamowite wrażenie - zobaczyć jaszczurkę z przed 40 milionów lat, wielkości krokodyla!

Gierłowska’s Lizard, the Succinilacerta succinea, was 3D-visualised by Dr Jacek Lebiedź and his collaborators at the Immersive 3D Visualization Lab, Faculty of Electronics, Telecommunication and Informatics, Gdańsk University of Technology. It is amazing to see a lizard from 40 million years ago the size of a crocodile. More about it in the next issue of Bursztynisko.

Jaszczurka Gierłowskiej zrekonstruowana tomografem (fot. Jakub Jaroszewicz). Gierłowska's lizard reconstructed by a tomograph (photo by Jakub Jaroszewicz

The Amber Magazine 43 | 2019

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

AUKCJA BURSZTYNU AUCTION OF AMBER Michał Kosior

odczas pierwszej tegorocznej aukcji surowca bursztynowego 15 lutego, Kaliningradzki Kombinat Bursztynowy sprzedał wszystkie z zaprezentowanych partii surowca. Bursztyn wystawiono w partiach od 500 do 3000 kg w ilości 15,500 kg. Frakcje 2-100 gramów stanowiły do 20% partii, ponad 80% to bursztyn sortowany na sitach rozmiaru od -4 do +16. Całość surowca osiągnęła cenę 103,8 miliona rubli czyli blisko 1.4 miliona Euro. Aukcja prowadzona była na platformie elektronicznej www.etprf.ru.

uring the first this year amber auction on February 15, the Kaliningrad Amber Combine sold all of the presented batches of raw material. Amber was put up in lots from 500 to 3000 kg in an amount of 15.500 kg. Fractions weighting 2-100 grams accounted for up to 20% of the lot, over 80% of amber was sorted on sieves of size from -4 to +16. The whole raw material has reached the price of 103.8 million rubles, or close to 1.4 million Euros. The auction was conducted on the electronic platform www.etprf.ru.

WYDOBYCIE BURSZTYNU W ROSJI EXTRACTION OF AMBER IN RUSSIA Fot. / Photo M. Kosior

Zoja Kostiaszowa

2018 roku Kombinat Bursztynowy w Kaliningradzie wydobył 500 ton surowca bursztynowego - rekordową ilość od roku 1997. W ciągu ostatnich 20 lat średnie wydobycie bursztynu wyniosło 317,8 ton rocznie (w 2017 r. - 453 ton). W 2018 roku wydobyto 18 unikalnych brył o wadze ponad 1 kg, największa ważyła 2,372 kg. Rekordowa ilość wydobywanego surowca wynika z wysokiej zawartości bursztynu w złożu w tej części kopalni, gdzie prowadzone jest wydobycie – średnio około 2 kg na 1m3.

n 2018, the Kaliningrad Amber Combine extracted 500 tons of raw amber - a record number since 1997. Over the last 20 years, the average amber mining amounted to 317.8 tons per year (in 2017 - 453 tons). In 2018, 18 unique pieces weighing over 1 kg were mined, the biggest one weigh 2.372 kg. The record amount of extracted raw material results from the high content of amber in the deposit in the part of the mine where mining is carried out - on average about 2 kg per 1 m3.

Według wypowiedzi w mediach generalnego dyrektora Kombinatu Michaiła Zacepina, w połowie 2019 r. rozpocznie się modernizacja kopalni. Na te cele państwowa korporacja „Rostech” przeznaczyła 6 mld rubli (80 mln Euro). Według nowego schematu wydobycia „niebieska ziemia” będzie transportowana do działu wzbogacania za pomocą samochodów. Obecnie w procesie produkcji (rozmywanie bezpośrednio w kopalni i transport pulpy w rurociągach) traci się około 20% dużych frakcji bursztynu, przeznaczonego na produkcję wyrobów jubilerskich.

According to statements in the media of the general director of the Amber Combine Mikhail Zacepin, in mid-2019, the modernization of the mine will begin. For these purposes, the state-owned corporation “Rostech” allocated 6 billion rubles (80 million Euro). According to the new mining scheme, the “blue earth” will be transported to the enrichment department using cars. Currently, in the production process (diluting directly in the mine and transporting pulp in the pipelines), about 20% of the large fraction of amber destined for the production of jewelry is lost.

Bursztynisko 43 | 2019

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

MAGAZYN InColor - CN InColor MAGAZINE - CN MSB | IAA

POKOLOROWANY BURSZTYN COLOURED AMBER MSB | IAA

listopadzie 2018 roku gościliśmy w siedzibie MSB Jima Li, prezesa Guangdong Gems & Jade Exchange, wiceprezesa Gems & Jewelry Trade Association of China (GAC) oraz koordynatora wydania chińskiej wersji magazynu InColor. W pierwszej chińskiej edycji znalazły się cztery artykuły o bursztynie przygotowane przez ekspertów MSB. Magazyn InColor jest kwartalnikiem wydawanym przez International Colored Gemstone Association, do którego MSB należy od 2009 roku.

n November, 2018, we hosted Jim Li Li, president of Guangdong Gems & Jade Exchange, vice president of Gems & Jewelry Trade Association of China (GAC) and coordinator of the Chinese version of InColor magazine. The first Chinese version of In Color magazine contains four articles about amber prepared by the IAA experts. InColor Magazine is a quarterly magazine issued by the International Colored Gemstone Association, to which MSB belongs since 2009.

ozkochajmy dzieci w bursztynie! Kolorowanka 'Pokolorowany bursztyn' w nowych wersjach językowych. Już można zamawiać wersję polską, angielską, chińską (tradycyjny i uproszczony), niemiecką, francuską, rosyjską i ukraińską. Pokoloruj rysunki wykonane przez Dymi Lab i razem z dzieckiem dowiedz się więcej o bursztynie. Kolorowanka zawiera 12 stron do kolorowania: las bursztynowy, inkluzje, poławianie bursztynu, warsztat bursztynnika, ozdoby z bursztynu oraz naszyjnik do zaprojektowania. Zamówienia w biurze MSB lub mailowo ms@amber.org.pl.

ow we can interest children with amber in a new way - publication in IAA colouring book for kids (not only) in English, Chinese, French, German, Russian and Ukrainian. 12 pages (amber forest, inclusions, amber workshop, amber objects and necklace to design) with the Dymi Lab drawings. If you are interested to order, please contact IAA office by email ms@amber.org.pl.

The Amber Magazine 43 | 2019

TRENDY | TRENDS

Bursztynisko 43 | 2019

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

BURSZTYN W CHINACH AMBER IN CHINA

dniu 25 stycznia 2019 roku w mieście Kaifeng (prowincja Henan) odbyło się oficjalne otwarcie wystawy About Poland, wystawy fotografii Polskie zabytki Unesco oraz wystawy polskiej biżuterii artystycznej Piękno zatrzymane w czasie.

n 25 January 2019, the city of Kaifeng (Henan Province, China) saw the official launch of the About Poland exhibition, the Polish UNESCO Heritage Sites photography exhibition and the Beauty Captured in Time exhibit of Polish designer jewellery.

Wydarzenie celebrowało 70. rocznicę nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Chinami. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Millennium City Park oraz Sebastiana Tajla (inicjatora oraz kuratora wystaw) przy współpracy z Polską Organizacją Turystyczną oddział w Pekinie, Instytutem Polskim w Pekinie oraz Międzynarodowym Stowarzyszeniem Bursztynników. Patronat honorowy nad wydarzeniem objął ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Pekinie Wojciech Zajączkowski. Millennium City Park to jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc turystycznych w Chinach. Dzięki możliwości zorganizowania prezentacji podczas szczytu sezonu turystycznego, czyli podczas Chińskiego Nowego Roku, dyrekcja parku szacuje, iż polską wystawę będzie miało okazję zobaczyć nawet milion zwiedzających.

The event celebrated 70 years of Polish-Chinese diplomatic relations. It was organised by Millennium City Park and Sebastian Tajl (the initiator and curator of the exhibitions) in partnership with the Polish Tourism Organisation, Beijing Branch, the Polish Institute in Beijing and the International Amber Association. The event was held under the honorary auspices of the Ambassador of the Republic of Poland in Beijing Mr Wojciech Zajączkowski. Millennium City Park is one of the most frequented tourist destinations in China. The opportunity to hold the presentation at the peak of the tourist season, i.e. during the Chinese New Year, allowed the Park’s management to estimate the Polish exhibition’s visitor numbers at as many as one million.

Sebastian Tajl

dniu 24 listopada 2018 roku w Chengdu, w stolicy prowincji Sichuan, zostały przeprowadzone animacje dla dzieci oraz młodzieży.

n 24 November 2018, Chengdu, the capital of Sichuan Province, hosted activities for children and young people.

Głównym celem wydarzenia było przybliżenie najmłodszym mieszkańcom oraz ich rodzinom polskiej kultury, historii oraz prezentacja Polski pod względem atrakcyjności turystycznej. Wszyscy uczestnicy mieli możliwość zaprojektowania oraz samodzielnego wykonania bursztynowego drzewka szczęścia oraz bursztynowej broszki. Efekt swojej pracy mogli zabrać do domu jako pamiątkę z wydarzenia.

The main objective of the event was to introduce Polish culture and history to youngsters and their families, and to present Poland in terms of its tourist attractions. All the participants had an opportunity to design and make a lucky amber tree and an amber brooch themselves, and to take the result of their work home as a souvenir. The event itself was part of Polish Days in Chengdu 2018, in celebration of 100 years of Poland’s regained independence.

Samo wydarzenie było częścią obchodzonych Dni Polskich w Chengdu 2018, które celebrowały 100 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości.

The Amber Magazine 43 | 2019

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

GIJS BAKKER W GDAŃSKU GIJS BAKKER IN GDAŃSK MSB | IAA

Lidia Popiel, Dorota Cenecka, Gijs Bakker, Eliza Wasiewicz

ykład inauguracyjny w ramach II Forum poświęconego kreatywnym technikom druku 3D i możliwościom cyfrowego projektowania w audytorium Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku wygłosił Gijs Bakker (24 października 2018). Gijs Bakker to znany na całym świecie projektant biżuterii oraz produktu, wieloletni wykładowca Design Academy w Eindhoven, współzałożyciel fundacji Droog design, która przyczyniła się do wypromowania na świecie wielu autorów, stanowiących dzisiaj światową czołówkę autorskiego designu. Gość Forum jest również współtwórcą fundacji Chi ha paura…?, której celem jest promocja współczesnej sztuki złotniczej i angażowanie w jej tworzenie projektantów z innych dziedzin wzornictwa. Gijs Bakker zasiada także w jury międzynarodowych konkursów, ma na koncie liczne wystawy indywidualne i zbiorowe na całym świecie, jego prace znajdują się w prestiżowych kolekcjach autorskiego designu. Podczas pobytu w Gdańsku Gijs Bekker odwiedził pracownię Gin Atelier Doroty Ceneckiej.

he opening lecture was delivered at the Gdańsk Academy of Fine Arts by Gijs Bakker (24 October 2018), during the 2nd Forum was dedicated to creative 3D printing techniques and the possibilities of digital design. Gijs Bakker world-famous jewellery and product designer, long-standing lecturer at the Design Academy Eindhoven, co-founder of the “droog design” foundation, which contributed to the worldwide promotion of many artists who are now leaders in original design. The Forum’s guest is also a co-founder of the Chi ha paura…? foundation, with its aim to promote contemporary jewellery art and to involve designers from other areas in creating it. Gijs Bakker is also a judge in many international competitions, has many individual and group exhibitions worldwide to his name, with his work housed in prestigious collections of unique design. Gijs Bekker vistited Dorota Cenecka's workshop, while visiting Gdańsk.

WYKŁAD | LECTURE TREASURES FROM GDAŃSK Anna Sobecka

dniu 10.04.19 o g. 18 w Instytucie Historii Sztuki UG, na ul. Bielańskiej odbędzie się wyjątkowy wykład dotyczący arcydzieł sztuki bursztynniczej powstałych w Gdańsku, w okresie złotego wieku rozwoju tego rzemiosła. Gościem będzie dr Juta Kappel, związana ze Staatliche Kunstsammlungen w Dreźnie. Jej badania koncentrują się na rzemiośle artystycznym renesansu i baroku, w szczególności na przedmiotach z bursztynu i kości słoniowej. Jutta Kappel jest kuratorką oraz współautorką koncepcji ekspozycyjnej historycznego i nowego Grönes Gewölbe, a także zastępcą dyrektora Państwowych Zbiorów Sztuki w Dreźnie. Wykład Treasures from Gdańsk: Glimpses of the Amber Collection at the Grünes Gewölbe in Dresden odbędzie się w ramach cyklu „Gdańszczanie i ich pasje" organizowanego przez Uniwersytet Gdański wraz z Instytutem Kultury Miejskiej w Gdańsku.

Bursztynisko 43 | 2019

n 10 April 2019, at 6 p.m., the University of Gdańsk’s Institute of History (Bielańska St.) will present a remarkable lecture on masterpieces of amber art made in Gdańsk in the Golden Age of amber craft.

We will host Dr Juta Kappel associated with the Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Her research focuses on the handicraft of the Renaissance and the Baroque, especially on amber and ivory items. Dr Kappel is also the curator and co-author of the Grönes Gewölbe historical and new exhibit, and the Vice-Director of the Dresden State Art Collections. The lecture on Treasures from Gdańsk: Glimpses of the Amber Collection at the Grünes Gewölbe in Dresden is part of the series entitled The People of Gdańsk and their Passions, organised by the University of Gdańsk and the IKM City Culture Institute, Gdańsk.

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

KATIA SIDORCZUK CHWILA CISZY | A MOMENT OF SILENCE Jacek Szwedo

nia 20 stycznia tego roku w wyniku tragicznego wypadku odeszła od nas Jekaterina Aleksiejewna Sidorczuk. Nam, paleontologom i bursztynnikom, znana jako Katia. Jej wkład w rozwój wiedzy na temat kopalnych roztoczy (Acari) jest bezcenny. Także jej unikatowa i nowatorska metoda przygotowywania tak niewielkich inkluzji do badań, wraz z opracowanymi specjalnie w tym celu narzędziami odcisnęła trwały ślad w metodyce badań inkluzji. W naszej pamięci, poza wybitną akarolożką i paleontologiem, na zawsze pozostanie również nad wyraz otwartą i zawsze pogodną koleżanką, która z chęcią dzieliła się z nami swoją wiedzą, doświadczeniem, umiejętnościami oraz zaraźliwym uśmiechem.

katerina Alekseevna Sidorchuk left us on January 20 this year, as a result of a tragic accident. For us, palaeontologists and amber workers she was known as Katya. Her contribution to the development of knowledge about fossil mites (Acari) is priceless. Also her unique and innovative method of preparing such small inclusions for research, together with specially developed tools for this purpose, left a lasting impression in the methodology of inclusion studies. In our memory, apart from the outstanding acarologist and palaeontologist, she will always be an extremely open and always cheerful friend who eagerly shared with us her knowledge, experience, skills and contagious smile.

SEKS MOLI W BURSZTYNIE BAŁTYCKIM SEX OF FUNGUS MOTHS IN BALTIC AMBER Jacek Szwedo

adanie inkluzji w bursztynie zapewnia unikalny wgląd w biologię zwierząt żyjących miliony lat temu, ze względu na ich wyjątkowe zachowanie w niemal przyżyciowych warunkach. Odnosi się to nie tylko do aspektu morfologicznego, ale z tych skamieniałości można również wywnioskować sposoby zachowania. Udało się odnaleźć i opisać pierwszą bryłkę bursztynu bałtyckiego z zachowanymi okazami krewniaków dzisiejszych moli (Microlepidoptera, Tineidae) w trakcie kopulacji.

he investigation of amber inclusions provides a unique insight into the biology of animals living millions of years ago, due to their exceptional preservation in nearly life-like conditions. This is not only true for morphological aspects, aspects of behavior can also be deduced from these fossils. The first lump of Baltic amber was recently found, with preserved specimens of relatives of modern fungus moths (Microlepidoptera, Tineidae) during copulation.

Molowce te opisane zostały jako nowy gatunek i nowy rodzaj, Forcepsites michalskii, na cześć kolekcjonera Artura Michalskiego z Wrocławia, który je odnalazł. Samiec ma niespotykany wśród znanych molowców z bursztynu bałtyckiego organ przytrzymujący samicę. Dymorfizm płciowy jest też wyrażony w rozmiarach – samica jest większa – oraz w odmiennej budowie oczu i czułków u samicy, które z kolei są znacznie większe u samca – sugeruje to, że samica wytwarzała feromony zachęcające samce do jej odnalezienia i kopulacji. Więcej danych: Fischer T.C., Hörnig M.K. 2019. Palaeontologia Electronica 22.1.7A, 1-11. doi:10.26879/829

These tineids were described as new genus and species Forcepsites michalskii, in honor to Wrocław based collector Artur Michalski. The clasping organ of the male is quite uncommon for moths known from Baltic amber. The sexual dimorphism is expressed in size – female is larger, and in different size of compound eyes and antennae of males – these are distinctly bigger in male – what is interpreted that the female was producing the pheromones and the calling sex for mating in this species. More data in: Fischer T.C., Hörnig M.K. 2019. Palaeontologia Electronica 22.1.7A, 1-11. doi: 10.26879/829

Bursztynisko 43 | 2019

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

PTASIA NOGA W BIRMICIE BIRD FOOT IN BURMESE AMBER Jacek Szwedo

ursztyn birmański, datowany na około 99 milionów lat temu, dostarczył już serię szkieletów młodocianych enantiornisów (prymitywnych ptaków) zachowanych w różnych stadiach rozwojowych i w różnym stopniu kompletności, dodając istotne szczegóły dotyczące struktury trójwymiarowej oraz tkanek miękkich. Okazy te wzbogaciły naszą wiedzę uzyskaną na podstawie skamielin zachowanych w kredowych skałach osadowych. Niedawno opisano wyjątkowo dobrze zachowaną ptasią stopę, której towarzyszy część upierzenia skrzydeł. Te części ciała prawdopodobnie zostały rozczłonkowane wcześniej, zachowując się w żywicy w rezultacie działania większego drapieżnika lub padlinożercy. Nowa inkluzja zachowała kontury piór na paliczkach palców stopy wraz z enigmatycznymi łuskami (piórami) nitkowatymi (SSF) na stopie, które przedstawiają bezpośrednie analogie do wzorów upierzenia obserwowanych u współczesnych ptaków oraz otrzymanych w rezultacie badań mechanizmów rozwojowych. Inkluzja ta może umożliwić badaczom zaobserwowanie jak przekształcały się nitkowate „protopióra” dinozaurów – testowanie teorii o pochodzeniu piór z porównaniem reliktów ewolucyjnych u ptaków współczesnych. Więcej danych: Xing L. et al. 2019. Scientific Reports B, 927, 1-9. doi: 10.1038 / s41598-018-37427-4

urmese amber, aged about 99 million years ago, has already provided a series of immature enantiornithine (fossil birds) skeletal remains preserved in varying developmental stages and degrees of completeness, but adding details of three-dimensional structure and soft tissues. These specimens have improved our knowledge based on compression fossils in Cretaceous sedimentary rocks. Recently, a remarkably well-preserved foot, accompanied by part of the wing plumage was described (Xing et al. 2019). These body parts were likely dismembered, entering the resin due to predatory or scavenging behaviour by a larger animal. The new specimen preserves contour feathers on the pedal phalanges together with enigmatic scutellae scale filament (SSF) feathers on the foot, providing direct analogies to the plumage patterns observed in modern birds, and those cultivated through developmental manipulation studies. Ultimately, this connection may allow researchers to observe how filamentous dinosaur ‘protofeathers’ developed—testing theories using evolutionary holdovers in modern birds. More data: Xing L. et al. 2019. Scientific Reports B, 927, 1-9. doi:10.1038/s41598-018-37427-4.

The Amber Magazine 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS

MSB promuje bursztyn The IAA promotes amber Michał Kosior W ostatnich latach, dzięki rządowym i samorządowym programom wsparcia, oferta bursztynowej biżuterii mogła być zaprezentowana na wielu targach na całym świecie. Mimo że programy te oferują wsparcie tylko i wyłącznie firmom, a instytucje otoczenia biznesu nie są w nich uwzględnione, staramy się, aby Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników (organizacja non-profit) mogło reprezentować branżę na wybranych targach, dzięki wsparciu członków MSB oraz innych instytucji. Zgodnie z celami statutowymi dbamy o to, by wiedza o bursztynie przedstawiana była w możliwie najbardziej profesjonalny sposób.

In recent years, with central and local government support programmes, amber jewellery got the chance to be showcased at many exhibitions all over the world. Although these programmes provide support only to businesses, not to business support institutions, we do our best for the International Amber Association (a non-profit organisation) to be able to represent the industry at selected trade shows. This is made possible by support from the IAA members and other institutions. In line with our statutory objectives, we make sure that amber is presented in as professional a way as possible.

SEPTEMBER HONG KONG JEWELLERY AND GEM FAIR Po raz pierwszy MSB miało okazję zaprezentować swoją działalność oraz usługi Gdańskiego Laboratorium Bursztynu na targach September Hong Kong Jewellery and Gem Fair. Dzięki zaproszeniu organizatora targów, firmy UBM Asia, stoisko MSB mieściło się w holu hali nr 3, wśród największych i najbardziej znanych laboratoriów gemmologicznych, takich jak GIA, Gubelin, GIT, NGTC, Danat, etc. Dni targowe pełne były rozmów oraz spotkań z gośćmi i wystawcami. Pytań o bursztyn i biżuterię z bursztynem oraz certyfikację było bardzo dużo. Przygotowane na targi materiały informacyjne rozeszły się ekspresowo. Targi zostały zakłócone (przez jeden dzień były całkowicie nieczynne) z powodu najsilniejszego w ostatnich kilkudziesięciu latach tajfunu, który szalał na Morzu Południowochińskim. Z powodu jego zapowiedzi na długo przed targami wielu odwiedzających odwołało swój przyjazd. Podczas jednego z wieczorów miałem okazję wystąpić i zaprezentować bursztyn, jego historię i zastosowanie w biżuterii przed projektantami w The Loupe. To kompleks pracowni, galerii i inkubator dla projektantów biżuterii prowadzony i sponsorowany przez jednego z największych producentów i sprzedawców biżuterii w Chinach Chow Tai Fook. Udział w targach współfinansowany był przez członków MSB biorących udział w targach oraz przez stowarzyszenie Pomorskie w Chinach.

Gary Roskin (ICA), Michał Kosior (IAA)

SEPTEMBER HONG KONG JEWELLERY AND GEM FAIR For the first time, the IAA had an opportunity to present its work and the services provided by the Gdańsk Amber Laboratory at the September Hong Kong Jewellery and Gem Fair. Owing to an invitation from the Fair’s organiser, UBM Asia, the IAA stand was located in the lobby of Hall 3, among the biggest and most recognised gemmology laboratories, including GIA, Gubelin, GIT, NGTC, Danat, etc. The exhibition days were filled with talks and meetings with visitors and exhibitors alike. There were a lot of questions about amber, amber jewellery and certification. We established a large number of contacts, both with individuals interested in amber or the services of our Laboratory, and with trade organisations and the press. Our information materials prepared for the Fair were picked up lightning-fast. The Fair was disrupted (closed down completely for an entire day) due to a typhoon, strongest in several dozen years, which wreaked havoc on the South China Sea. Because of it being forecasted long before the Fair, many visitors cancelled their attendance. One evening, I had the opportunity to deliver a speech presenting amber, its culture and use in jewellery to designers at The Loupe, a complex of studios and galleries, and an incubator for jewellery designers run and sponsored by one of the largest jewellery manufacturers and vendors in China, Chow Tai Fook. Our participation in the Fair was co-funded by the IAA members who participated in it and by the Pomerania in China Association. The Amber Magazine 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS

CHINA INTERNATIONAL JEWELRY FAIR The China International Jewelry Fair was held on 13-17 December 2018 in Beijing. For the 5th time, the IAA organised the Polish Pavilion, which was again located in the international Hall 8A, next to recognised coloured gemstone pavilions from Sri Lanka and Thailand. The Polish presence included mainly amber jewellery manufacturers who exhibit and the CIJF every year. For the first time, the Polish Pavilion was visited by Republic of Poland Ambassador Wojciech Zajączkowski, who praised the products on display. He talked to every exhibitor during his stay. He also visited the In My Opinion (Moim Zdaniem) exhibition located in a different hall.

CHINA INTERNATIONAL JEWELRY FAIR W dniach 13-17 grudnia 2018 odbyły się targi China International Jewelry Fair w Pekinie. MSB po raz piąty było organizatorem polskiego pawilonu, który ponownie mieścił się w międzynarodowej hali 8A, towarzysząc uznanym pawilonom z kamieniami kolorowymi ze Sri Lanki i Tajlandii. W polskim wystąpieniu udział wzięły w większości firmy produkujące biżuterię z bursztynem, które corocznie wystawiają się na CIJF. Po raz pierwszy polski pawilon odwiedził ambasador RP Wojciech Zajączkowski, wypowiadając się z uznaniem o produktach. W trakcie pobytu rozmawiał z każdym z wystawców. Odwiedził on również ulokowaną w innej hali wystawę Moim zdaniem. Na zaproszenie organizatora podczas targów prezentowany był fragment wystawy Moim zdaniem, którą podczas wernisażu wystawy w Galerii MSB w trakcie Ambermartu widzieli przedstawiciele organizatora. Wystawa prezentowana była na 50 m2 specjalnego stoiska w hali nr 5 w całości poświęconej młodym, chińskim niezależnym projektantom. Abstrakcyjny temat wystawy Moim zdaniem oraz komentujące go prace zachodnich artystów stanowiły pewne wyzwanie dla oglądających Chińczyków, przyzwyczajonych raczej do wycyzelowanych, bogato zdobionych dzieł. Szczególnie mocno komentowane były prace związane z kobiecością, niezgodą społeczną i wyborem drogi życiowej. Wystawę przez 5 dni zobaczyło około 5 tysięcy gości.

Part of In My Opinion was shown at the organiser’s invitation; it was first seen by the organiser’s representatives at the IAA Gallery preview during Ambermart, Gdańsk. The exhibition was displayed across 50 m2 of a special stand in Hall 5, fully dedicated to young independent Chinese designers. The abstract subject of In My Opinion, and the work of western artists which interpreted it, were a certain challenge to the Chinese public, which is rather used to refined and richly ornamented pieces. The items associated with femininity, social discord and choosing one’s path in life received especially intense comments. Over the 5 days, the exhibition was viewed by about 5,000 visitors. Despite our invitation to have a shared showcase as the IAA Pavilion, Lithuanian companies did not take this opportunity and exhibited individually. I hope that this will change in the future and that the joint promotion of the Baltic Amber brand under the umbrella of the International Amber Association will be more effective. The next Fair will take place on 14-18 November 2019 at the China International Exhibition Centre (CIEC), Beijing.

Mimo zaproszenia, ze wspólnego wystawienia jako pawilon MSB nie skorzystały firmy litewskie, które prezentowały się indywidualnie. Mam nadzieję, że w przyszłości to się zmieni i wspólna promocja marki bursztynu bałtyckiego pod patronatem Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników będzie bardziej skuteczna.

Kolejne targi odbędą się w dniach 14-18 listopada 2019 w centrum wystawienniczym CIEC w Pekinie. Wojciech Zajączkowski - Ambasador RP | Republic of Poland Ambassador

Bursztynisko 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS

INHORGENTA MUNICH Inhorgenta to drugie targi, w których MSB po raz pierwszy wzięło udział w ostatnim czasie. To kontynuacja promocji nowoczesnej, bursztynowej biżuterii. Organizacja dużej wystawy Bursztyn. Tradycja i Innowacja w roku 2018 przez miasto Gdańsk wpłynęła na zainteresowanie bursztynem na Inhorgencie. Organizator targów zaproponował stworzenie grupowego stoiska dla polskich projektantów pod patronatem Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników. W ubiegłym roku oglądający wystawę nie mieli możliwości zapoznania się i zakupienia komercyjnego wzornictwa. Udostępniono nam także 45 metrowe stoisko w centrum hali designerskiej C2 na ekspozycję wystawy biżuterii bursztynowej, promocję złota Bałtyku oraz przeprowadzenie warsztatów jego obróbki. Warsztaty prowadzone były przez Dorotę Cenecką, Marię Fijałkowską, Aleksandra Gliwińskiego, Piotra Maksymowicza oraz Martę Włodarską. Każdą ciekawą bryłkę można było obejrzeć pod mikroskopem i poszukać inkluzji. Samodzielnie lub we współpracy z projektantami wyszlifowane bryłki zasiliły kolekcje wielu odwiedzających nasze stoisko. Na zaproszenie organizatora seminarium towarzyszącego targom zaprezentowałem temat: Amber - jewelry design - from the beginning to the present day! podczas wykładu w panelu INHORGENTA Forum. Dorota Cenecka (fot./ photo A. Klikowicz-Kosior)

INHORGENTA MUNICH Inhorgenta is the second show in which the IAA has recently participated for the first time in order to continue the promotion of contemporary amber jewellery. The large exhibition on Amber. Tradition and Innovation, organized by the City of Gdańsk in 2018, generated an interest in amber at Inhorgenta. The show’s organiser put forward an idea to feature a collective stand for Polish designers under the auspices of the International Amber Association. Last year, the exhibition visitors did not have an opportunity to view or purchase commercial designs. We were also provided with a 45 m2 stand in the centre of Hall C2—Contemporary Design & Vision—to display amber jewellery, promote the Gold of the Baltic and run amber crafting workshops. The workshops were delivered by Dorota Cenecka, Maria Fijałkowska, Aleksander Gliwiński, Piotr Maksymowicz and Marta Włodarska. The visitors had an opportunity to see each interesting piece of amber under a microscope and look for inclusions. The pieces, ground off by the participants themselves or together with the designers, became part of many participating visitors’ collections. At the invitation of the show’s side seminar, I presented the subject: Amber—Jewelry Design—From the Beginning to the Present Day! in a lecture at an INHORGENTA Forum panel.

Fot./Photo M. Kosior

Bursztynisko 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS

TARGI RÓŻAŃCÓW BURSZTYNOWYCH KATARA KAHRAMAN

Po raz pierwszy w historii, w dniach 10-12 stycznia 2019 w Doha w Katarze zorganizowane zostały targi różańców bursztynowych Katara Kahraman. 80 wystawców z Kataru, Turcji, Kuwejtu, Libanu, Rosji, Litwy i Polski prezentowało kolekcje tradycyjnych różańców z bursztynu oraz wyjątkowych brył. Bursztyn bałtycki jest od wieków szczególnie cenionym kamieniem ozdobnym w krajach arabskich. Bardzo dobrze wypromowane targi wzbudziły zainteresowanie wśród tysięcy odwiedzających. Każdego dnia na targach widoczna była obecność mediów, telewizji, prasy oraz blogerów.

W ostatnich latach widać, że zainteresowanie „złotem północy” w krajach Zatoki Perskiej wyraźnie rośnie. Fundacja Katara zapowiedziała utworzenie centrum kultury bursztynowej na terenach Katara Village, które ma stać się ważnym miejscem spotkań dla kolekcjonerów, handlowców czy też miłośników bursztynu. Planowane jest także zorganizowanie forum mającego pomóc w wymianie doświadczeń między fachowcami z branży i wiele innych działań wspierających rynek bursztynu.

Amir Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani (ojciec panującego emira) | His Highness Amir Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani, the Father Emirof the State of Qatar

Targi odwiedziło wielu znamienitych gości, między innymi Jego Wysokość - ojciec panującego emira - Amir Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani, wysocy rangą urzędnicy oraz wielu kolekcjonerów. Imprezę otworzyli dyplomaci z Palestyny, Polski i Turcji. Targom towarzyszyły warsztaty malarskie, pokazy obróbki bursztynu w wykonaniu najlepszych mistrzów rzemiosła z krajów Bliskiego Wschodu i wystawy wyjątkowych kolekcji.

For the first time ever, the Katara Kahraman Beads Exhibition took place on 10-12 January 2019 in Doha, Qatar. Eighty exhibitors from Qatar, Turkey, Kuwait, Lebanon, Russia, Lithuania and Poland showcased collections of traditional amber beads and unique raw amber pieces. Baltic amber has for centuries been especially valued as a gemstone in the Arab countries. The very well promoted exhibition generated much interest among the thousands of visitors. Each day, the show had a visible presence of the media, TV, the press and bloggers.

KATARA KAHRAMAN BEADS EXHIBITION, QATAR

The interest in the Gold of the North in the countries of the Persian Gulf has been visibly on the rise in recent years. The Katara Foundation has announced that an amber culture centre will be established within the Katara Village and is to become an important meeting place for amber collectors, vendors and fans alike. There are also plans for a forum to facilitate an exchange of experience among industry professionals and many other activities to support the amber market. The exhibition was visited by many celebrated guests, including His Highness Amir Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani, the Father Emirof the State of Qatar, high-level officials and many collectors. The event was opened by diplomats from Palestine, Poland and Turkey. Its side events included painting workshops, amber working demonstrations by top masters of the craft from the Middle East and exhibitions of unique collections.

The Amber Magazine 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS

Cultural Village Foundation - Katara presents

Katara Kahraman Beads Exhibition 8 - 11 January 2020

Katara Kahraman Beads Exhibition is the first of its kind in Qatar and the biggest in the Gulf region, reaching the level of international exhibitions. It will feature rare exhibits of beads made from natural and authentic Kahraman amber to be on display in Qatar for the first time.

for registration www.katarakahraman.com/en

Bursztynisko 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS List intencyjny podpisany przez Mariusza Gliwińskiego – wiceprezesa MSB oraz dr. Khalida bin Ibrahim al-Sulaiti, dyrektora głównego Katara Cultural Village. The Letter of Intent signed by IAA Vice-President Mariusz Gliwiński and Katara Cultural Village General Manager Dr Khalid bin Ibrahim al-Sulaiti.

During the exhibition, the Katara Cultural Village foundation and the International Amber Association signed a Letter of Intent to jointly promote amber in Qatar and the countries of the Middle East. The Letter’s signatories declared an exchange of experience and materials, participation from experts, along with collaboration in education, publishing and cultural promotion associated with amber, its history and contemporary design. The next steps and further agreements will be aimed at consolidating the collectors’ market and at facilitating tests and certification at the Qatar centre using the know-how and experience of the Gdańsk Amber Laboratory established by the IAA.

Bakhitah Alsadah- artystka | artist

Podczas targów Fundacja Katara Cultural Village oraz Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników podpisały list intencyjny w celu wspólnej promocji bursztynu w Katarze i krajach Bliskiego Wschodu. Partnerzy listu zadeklarowali wymianę doświadczeń, materiałów oraz udział specjalistów, a także współpracę na polu edukacji, publikacji i promocji kultury związanej z bursztynem, jego historią oraz współczesnym wzornictwem. Kolejne działania oraz dalsze umowy mają wzmocnić rynek kolekcjonerski oraz pomóc w badaniu i certyfikacji w ośrodku w Katarze z wykorzystaniem know-how i doświadczenia Gdańskiego Laboratorium Bursztynu założonego przez MSB.

Katara Cultural Village

Katara Cultural Village w Dosze to cały nowo wybudowany obszar miasta poświęcony kulturze. Została otwarta w 2010 roku, lecz budowa kolejnych etapów i obiektów wciąż trwa. Mieszczą się tam muzea, galerie, siedziby organizacji, sale teatralne i koncertowe, amfiteatr, plaża oraz wiele restauracji i miejsc do ciekawego spędzania czasu.

Katara Cultural Village in Doha is an entire newly-built area of the city dedicated to culture. It opened in 2010 but the construction of new phases and buildings is still ongoing. It includes museums, galleries, head offices of organisations, theatre and concert halls, an amphitheatre, a beach, along with many restaurants and places to spend your free time in an interesting way.

Kolejne targi Katara Kahraman odbędą się w dniach 09-11 stycznia 2020 w salach wystawienniczych Katara Cultural Village. Organizator potwierdza bardzo duże zainteresowanie wystawców.

The next Katara Kahraman Exhibition will be held on 09-11 January 2020 at the exhibition halls of Katara Cultural Village. The organiser has confirmed great interest on behalf of the exhibitors.

The Amber Magazine 43 | 2019

TEMAT NUMERU | LEAD STORY

Barbara Gronuś-Dutko

biały white bursztyn amber

The colour of amber, meaning what exactly? Honey or cognac colour is usually mentioned. Such amber is encountered the m Agnieszka Klikowicz-Kosior ounder of the Amber Department at the Polish Academy of Sciences’ Museum of the Earth, defined as many as ca. 200 varie ichał Kosior ansparent M and opaque amber, along with their colour variations. From red, orange, through yellow, bluish, greenish, beige, nough to astonish a painter. colour of amber, exactly? Honey or Bursztynowy kolor,considered czyli jaki? Najczęściej jest White amber has always been the mostpodawany valuable because itThe is the rarest. Piecesmeaning of whitewhat Baltic amber are exception cognac colour is usually mentioned. Such amber is encounprzykład miodowego lub koniakowego. Taki bursztyn spoalued. Today, unique pieces fetch prices of even several dozen Euros per gram. Jewellery with royally pure white amber, or w tykany jest najczęściej. Jest to jedynie wycinek gamy kolotered the most frequently, but this is only a fraction of the White amber has several varieties, withbałtyckiego. the rarest ones chalk colour amberrange (chalky white) andAdam boneChętnik, amber a(white amber in ye rystycznej odmian bursztynu Adambeing Chętnik, of Baltic amber. Polish amber xpand thisbadacz classification. The colour white often found in amberresearcher in combination with other colours. Together, bursztynu, założyciel Działu is Bursztynu w Muzeum and founder of the Amber Department at the they Polishform u Ziemi Polskiejmicroscopic Akademii Naukgas zdefiniował Małym słowniku in Academy of Sciences’ the reach Earth, defined as many per 1 White amber contains bubbles w(0.0008-0.001mm diameter). Their Museum quantityofcan up to 900,000 odmian około...per 2001mm2 odmian.(Matuszewska, Uporządkował i opisał ca. 200 varieties in The his Mały słownikofodmian bursztynu ss than 25,000 ofbursztynu these bubbles Katinasas1971, Klebs 1887). influence gas bubbles on colou bursztyn przezroczysty i nieprzezroczysty oraz ich wariacje [A Small Dictionary of Amber Varieties]. He systematised and hite foam having been aerated when whisked. And white amber has the internal structure of solid foam.

kolorystyczne. Od czerwonej, pomarańczowej, przez żółtą, described transparent and opaque amber, along with their niebieskawą, zielonkawą, beżową do brązowej, prawie czarnej colour variations. From red, orange, through yellow, bluish, The presence air Pisał bubbles causes pieces of white amber to have a lower microhardness. also black has aand—white. direct influence on its s i… of białej. o jarzębatym, chmurkach, cackach i kapuściaku greenish, beige, to brown, It almost He wrote – zadziwiłby artystę malarza. about dappled amber, clouded amber, gem amber and cabbage-leaf amber, to astonish a painter. Where did the gas bubbles in amber come from? They probably formed when the enough accumulated resin was setting or are a resu

Od tree zawsze biały bursztyn był oceniany jakobetween the annual growth rings. There are very rare white va ormed inside the trunk: in pockets, underneath the bark, najwartościowszy, gdyż występuje najrzadziej. White amber has always been considered the The surface of amber darkens with time. White changes into yellowmost and then into orange. In it hundreds of years, it will not loo valuable because is the rarest. hows amber toBiałe be abryłki living stone. bałtyckiego są wyjątkowo cenione bursztynu przez bursztynników, kolekcjonerów i twórców biżuterii. Od najdawniejszych czasów były wyceniane najwyżej. Dziś unikalne kawałki potrafią osiągać ceny nawet kilkudziesięciu euro za gram. Biżuteria czy to z czystym‚ królewskim‘ białym bursztynem czy z białym z licznymi wtrąceniami np. niebieskawymi zawsze przykuwa oko.

Pieces of white Baltic amber are exceptionally prized by amber artists, collectors and jewellery makers alike. Since time immemorial, they have been the most highly valued. Today, unique pieces fetch prices of even several dozen Euros per gram. Jewellery with royally pure white amber, or with white amber with many, for example bluish, inclusions, always attracts the eye.

Biały bursztyn występuje w kilku odmianach, najrzadsza to kredowa (barwa kredowobiała) oraz kościak (bursztyn biały w odcieniach żółtawych przypominający kość słoniową). Eskimosi, specjaliści od nazywania białego koloru śniegu, na pewno znacznie rozszerzyliby ten podział. Biały kolor w bursztynie często występuje w połączeniu z innymi barwami. Razem tworzą unikalne wzory: mozaiki, słoje, łaty i pasy itp.

White amber has several varieties, with the rarest ones being chalk amber (chalky white) and bone amber (white amber in yellowish shades, reminiscent of ivory). The Eskimos, who are experts at naming the white shades of snow, would certainly expand this classification. The colour white is often found in amber in combination with other colours. Together, they form unique patterns: mosaics, rings, patches and stripes, etc.

Bursztynisko 43 | 2019

TEMAT NUMERU | LEAD STORY

Fot./ Photo PB Studio

most frequently, but this is only a fraction of the colour range of Baltic amber. Adam Chętnik, a Polish amber researcher and eties in his Mały słownik odmian bursztynu [A Small Dictionary of Amber Varieties] (1981). He systematised and describe to brown, almost black and—white. He wrote about dappled amber, clouded amber, gem amber and cabbage-leaf amber,

White amber contains microscopic gashave bubbles (0.0008Bursztyn biały artists, zawiera collectors mikroskopijne nally prized by amber andpęcherzyki jewellery gazu makers alike. Since time immemorial, they been the most highly 0.001mm in diameter). Their quantity can reach up to 900,000 (średnica 0,0008-0,001 mm). Ich liczba dochodzi do 900.000 with white amber with many, for example bluish, inclusions, always attracts the eye. na 1 mm2 oszlifowanej powierzchni. Stanowi to nawet 50% per 1mm2 of polished surface. This constitutes even up to ellowish shades, reminiscent of ivory). The Eskimos, who are experts at naming the white shades of snow, objętości. Dla porównania bursztyn nieprzezroczysty żółty 50% of the piece’s volume. By comparison, opaquewould yellow certainly uniquema patterns: mosaics, rings, patches etc. tych pęcherzyków mniej niż 25.000and na 1stripes, mm2. Wpływ amber has less than 25,000 of these bubbles per 1mm2. The powietrzaThis na barwę i przezroczystość influence of gas bubbles colour and transparency is easiest 1mm2 pęcherzyków of polished surface. constitutes even up najprośto 50% of the piece’s volume. Byoncomparison, opaque yellow amber has pokazać na przykładzie białka jaja kurzego. Przezroczyste, shown withTransparent the example and of anlight egg white. ur and ciej transparency is easiest shown with the example of an egg white. yellow,Transparent it changesand into opaque jasnożółte zamienia się w nieprzezroczystą białą pianę po napowietrzeniu podczas ubijania. Strukturę wewnętrzną w formie stałej piany ma właśnie biały bursztyn.

light yellow, it changes into opaque white foam having been aerated when whisked. And white amber has the internal structure of solid foam.

Obecność pęcherzyków powietrza powoduje, że białe

The presence of air bubbles causes pieces of white amber

Skąd pęcherzyki gazu w bursztynie? Prawdopodobnie powstały przy zastyganiu gromadzącej się żywicy, bądź są wynikiem przemian chemicznych. Moga to być zatrzymane bańki powietrza i drobinki wody. Białe odmiany bursztynu to najczęściej formy powstałe wewnątrz pnia – w kieszeniach, pod korą, między słojami. Bardzo rzadko występują białe odmiany form naciekowych z zewnątrz pni dawnych drzew bursztynodajnych

Where did the gas bubbles in amber come from? They probably formed when the accumulated resin

Powierzchnia bursztynu z czasem ciemnieje. Biały kolor zmieni się w żółty, następnie pomarańczowy. Po setkach lat nie będzie przypominać pierwotnej bieli. Jednak specjaliści w żadnym wypadku nie nazwą tego wadą, ale zadziwiającą właściwością, która pokazuję, że bursztyn to żywy kamień.

The surface of amber darkens with time. White changes into yellow and then into orange. In hundreds of years, it will not look anything like the original white. However, no expert would ever call this a defect but rather an amazing property which shows amber to be a living stone.

specific weight (density). White amber can have a density lower than water, i.e. below 1g/cm3.

bryłki bursztynu mają niższą They mikrotwardość. Wpływaair teżbubbles to have lowerwater microhardness. also hasamber a direct varieties influence on ult of chemical transformations. can be captured orafine droplets.ItWhite were usually bezpośrednio na jego ciężar właściwy (gęstość). Bursztyn its specific weight (density). White amber can have a density arieties of drip forms created on the outside of what used3 to be the trunks of amber trees. 3 biały może mieć gęstość niższą niż woda, czyli poniżej 1 g/cm . lower than water, i.e. below 1g/cm . ok anything like the original white. However, no expert would ever call this a defect but rather an amazing property which

was setting or are a result of chemical transformations. They can be captured air bubbles or fine water droplets. White amber varieties were usually formed inside the tree trunk: in pockets, underneath the bark, between the annual growth rings. There are very rare white varieties of drip forms created on the outside of what used to be the trunks of amber trees.

The Amber Magazine 43 | 2019

TEMAT NUMERU | LEAD STORY

biaĹ&#x201A;y white bursztyn amber

6 5

12 10

Bursztynisko 43 | 2019

TEMAT NUMERU | LEAD STORY 1. CHILLI Jewellery 2. Aleksander Gliwiński 3. Marcin Bogusław 4. Alain Roggeman 5. S&A | Sławomir Fijałkowski 6. ART 7 7. A2 Jewellery 8. MOJA FORMA 9. HOUSE OF AMBER 10. Dorota Kos 11. ART SZOK 12. Mariusz Gliwiński 13. Marta Włodarska 14. Dorota Cenecka 15. Adriana Lisowska 16. Jolanta Kupniewska 17. Heidemarie Herb 18. Tadeusz Dobkowski 19. Kinga Sulej 20. Michalina Owczarek

3 4

14 15

19 20 18

The Amber Magazine 43 | 2019

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

Prezydent Światowej Stolicy Bursztynu Mayor of The World Capital of Amber Fot./ Photo Jerzy Pinkas, www.gdansk.pl

Michał Kosior Adam Pstrągowski

Paweł Adamowicz był prezydentem Gdańska od 1998 roku i od początku swojego urzędowania aktywnie i konsekwentnie promował bursztyn bałtycki i popularyzował wiedzę na jego temat. Paweł Adamowicz was the Mayor of Gdańsk from 1998 and had actively and consistently promoted Baltic amber, including the knowledge about it, from the time he took office.

Odszedł Paweł Adamowicz, Prezydent Gdańska - Światowej Stolicy Bursztynu. Został trzykrotnie raniony nożem podczas kulminacyjnej części organizowanej od 27 lat w Polsce największej imprezy dobroczynnej, Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Zmarł z powodu odniesionych ran następnego dnia, 14 stycznia 2019. Paweł Adamowicz był prezydentem odważnym, otwartym i niesłychanie komunikatywnym. Nietrudno było go spotkać na szeregu imprez związanych z kulturą czy sportem, na targach, otwarciach, wernisażach, czy też po prostu idącego wieczorem ulicą na spotkanie z mieszkańcami. Wielokrotnie odwiedzał siedzibę naszego stowarzyszenia oraz imprezy przez nas organizowane, także spontanicznie i bez zapowiedzi. W lutym 2000 decyzją władz miejskich, z inicjatywy prezydenta Pawła Adamowicza, w strukturze organizacyjnej Muzeum Historycznego Miasta Gdańska powołano Muzeum Bursztynu. W dniu jego otwarcia w tymczasowej siedzibie – Zespole Przedbramia Ulicy Długiej, 28 czerwca 2006 roku, prezydent Paweł Adamowicz powołał pod swoim przewodnictwem Światową Radę Bursztynu: organizację zajmującą się zagadnieniami związanymi z szeroko pojętym obrotem surowca bursztynowego i wyrobów jubilerskich z tym kamieniem na całym świecie oraz promocją jego naturalnego piękna i właściwości. W jej pracach uczestniczy kilkunastu specjalistów z całego świata, zajmujących

Bursztynisko 43 | 2019

Paweł Adamowicz, the Mayor of Gdańsk, The World Capital of Amber, has passed away. He received three wounds during the pinnacle of Poland’s biggest charity event, the Great Orchestra of Christmas Charity, which has been running for 27 years now. He died due to the sustained injuries on the next day, 14 January 2019. Paweł Adamowicz was a mayor of courage, openness and immense communication skills. He made it easy to meet him at various culture or sports events, at trade exhibitions, opening ceremonies or exhibition previews, or simply when he went for an evening walk round town to meet its people. On many occasions, he visited our Association’s headquarters and the events which we organised, sometimes on the spur of the moment, unannounced. In February 2000, by the decision of the city authorities, on the initiative of Mayor Paweł Adamowicz, the Amber Museum was established as part of the Gdańsk History Museum. At its launch in its temporary location, the Długa Street Foregate Complex, on 28 June 2006, Mayor Paweł Adamowicz appointed the World Amber Council under his leadership: an organisation addressing matters of global trade in raw amber and amber jewellery in its broad sense, and the promotion of amber’s natural beauty and properties. The Council’s work involves over a dozen experts from all over the world who research its

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

się badaniem historii, właściwości i złóż bursztynu. W sierpniu 2006 roku z inicjatywy prezydenta Pawła Adamowicza uroczyście przyjęto i podpisano przełomowy dla branży dokument: Deklarację Gdańską w sprawie dobrych praktyk bursztynniczych.

history, properties and deposits. In August 2006, on the initiative of Mayor Paweł Adamowicz, a breakthrough document was ceremoniously adopted and signed: The Gdańsk Declaration on Good Amber Practices.

Należy również zaznaczyć, że to dzięki przychylności prezydenta Pawła Adamowicza dla naszej branży Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników pozyskało lokal przy ul. Warzywniczej 1 w Gdańsku do zagospodarowania na swoją siedzibę, galerię oraz Gdańskie Laboratorium Bursztynu MSB. Od dziesięciu lat był patronem i gościem organizowanego przez nas Święta Ulicy Mariackiej, najbardziej znanej bursztynowej uliczki. Spotykał się z bursztynnikami, uczestnikami targów, nosił bursztyn i promował Gdańsk jako jego historyczną i współczesną stolicę. Gdańsk jako wspólnota mieszkańców był jego hasłem, choć była to wspólnota nie tylko żyjących tu i teraz, ale wszystkich historycznych gdańszczan, którzy mówili różnymi językami i wyznawali różne religie.

It also needs to be said that Mayor Paweł Adamowicz’s support for our industry has allowed the International Amber Association to obtain premises at Warzywnicza 1, Gdańsk, subsequently adapted for the IAA head office, gallery and the Gdańsk Amber Laboratory. For ten years, he was the patron and guest of the Mariacka Street Festival, organised by the IAA in this most famous of amber streets. He met with amber artists and artisans, and trade show participants, he wore amber and promoted Gdańsk as amber’s historical and contemporary capital. Gdańsk as a community of people was his motto, and it was a community of not only those who live here and now but also all the Gdańskers from bygone eras who spoke various languages and followed various religions.

W 2016 roku Paweł Adamowicz został uhonorowany przez Walne Zebranie Członków MSB Medalem Bursztynowego Kręgu, nagrody dla osób spoza branży, które wniosły szczególny wkład w promocję, popularyzację i aprecjację bursztynu bałtyckiego. Paweł Adamowicz został pierwszym laureatem tego wyróżnienia.

In 2016, Paweł Adamowicz was honoured by the IAA General Meeting with the Amber Circle Medal, an award for people from outside the industry who have made a special contribution to promoting, popularising and appreciating Baltic Amber. Paweł Adamowicz was the first honouree of this distinction.

Wspierał rozwój największych na świecie targów bursztynu Amberif i Ambermart, które odbywają się co roku w Gdańsku. Bez wielkiego sukcesu obu tych imprez nie sposób byłoby mówić o Światowej Stolicy Bursztynu nad Motławą. W 1997 roku, w ramach targów Amberif, został po raz pierwszy zorganizowany

He supported the growth of Amberif and Ambermart, the world’s largest amber trade fairs, which take place every year in Gdańsk. Without the stunning success of these events, there could be no talk of the World Capital of Amber here on the Polish Baltic Coast. In 1997, the International Amberif Design Award

Wręczenie Medalu Bursztynowego Kregu | Presentation of Amber Circle Medal (fot./ photo Dominik Paszliński)

The Amber Magazine 43 | 2019

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

Międzynarodowy Konkurs na Projekt Biżuterii z Bursztynem Amberif Design Award, którego celem jest promocja myśli twórczej i nowych idei w dziedzinie projektowania biżuterii artystycznej, jak również pogłębianie wiedzy o własnościach i naturze bursztynu bałtyckiego. Co roku w konkursie nagrodę główną w wysokości 10 000 złotych fundował właśnie Prezydent Miasta Gdańska Paweł Adamowicz. Robił to również, gdy prace wybrane przez jury były kontrowersyjne i szeroko krytykowane. Niebagatelną rolę w promocji bursztynu odgrywa Gala Mody i Bursztynu, która od wielu lat towarzyszy targom Amberif. Prezydent Adamowicz od wielu lat wspierał promocyjnie organizację tej imprezy.

was held for the first time as part of Amberif, with its aim to promote creative thinking and new ideas in artistic jewellery design, and to expand the awareness of Baltic amber’s properties and nature. Each year, it was the Mayor of Gdańsk Paweł Adamowicz who sponsored the ADA Main Prize of PLN 10,000. He continued to do so even when the pieces selected by the judges were controversial and widely criticised. A significant role in promoting amber is played by the Amber and Fashion Gala, which has accompanied Amberif for many years now. Mayor Adamowicz supported this event for many years in terms of both funding and promotion.

W sposób szczególny warto podkreślić, że prezydent Paweł Adamowicz od 2005 roku konsekwentnie realizował założenia promocji miasta w ramach strategii rozwoju Gdańska, która przewiduje jako jeden z głównych celów wzmacnianie roli Gdańska jako Światowej Stolicy Bursztynu. W ramach projektu Gdańsk - Światową Stolicą Bursztynu realizowane były i są liczne działania i wydarzenia, których głównym zadaniem jest promocja bursztynu bałtyckiego i popularyzacja wiedzy na jego temat. Wśród najważniejszych przedsięwzięć Miasta Gdańska popularyzujących bałtyckie złoto należy wymienić nowoczesną multimedialną wystawę Gdańsk – Światowa Stolica Bursztynu, zrealizowaną w 2009 oraz znacznie większą wystawę Bursztyn – Tradycja i Innowacja w jej pierwszej odsłonie w Europejskim Centrum Solidarności i kolejnych w Polsce i Europie, a także powołanie Ambasadora Bursztynu (rolę tę pełniły dotychczas tak popularne postacie jak Lidia Popiel, Monika Richardson i Kayah). Z kolei obowiązujące od 2007 roku zarządzenie prezydenta Gdańska, regulujące zasady dzierżawy terenów gminnych na potrzeby rozpoznania i wydobycia bursztynu, było pierwszą od 35 lat tego rodzaju regulacją, która otworzyła drogę do legalnego wydobycia bursztynu na terenach, głównie nieużytkach, należących do miasta.

It should be especially emphasised that, from 2005, Mayor Paweł Adamowicz consistently implemented the city’s promotion under the Gdańsk Development Strategy, which includes consolidating the role of Gdańsk as the World Capital of Amber among its main objectives. To date, the Gdańsk—World Capital of Amber project has brought about multiple activities and events, mainly to promote Baltic amber and the knowledge about it. The City of Gdańsk’s most important projects to popularise the Gold of the Baltic include a state-of-the-art multimedia exhibition on Gdańsk—The World Capital of Amber, produced in 2009, along with a much larger exhibition on Amber: Tradition and Innovation in its first incarnation at the European Solidarity Centre, Gdańsk, and in subsequent ones across Poland and Europe, as well as the appointment of the Amber Ambassador (to date, the role has been performed by Polish celebrities including Lidia Popiel, Monika Richardson and Kayah). Moreover, an order by the Mayor of Gdańsk to regulate the principles of municipal land lease for amber exploration and production, in force since 2007, was the first regulation of its kind in 35 years and opened up the path to legal amber extraction on city-owned land, mainly wasteland.

W 2011 roku Paweł Adamowicz otrzymał w Warszawie nagrodę Polish Tourfilm Academy za promocję Gdańska jako Światowej Stolicy Bursztynu, w uznaniu dla cennych wartości tej wyjątkowej kampanii promocyjnej sławiącej Polskę. Do znaczących osiągnięć prezydentury Pawła Adamowicza, poprzez należącą do miasta Gdańska spółkę MTG S.A., należy zaliczyć działalność konsorcjum „Bursztyn Skarb Polski”, realizującego w latach 2012-2015 szeroko zakrojony międzynarodowy projekt promocyjny na rzecz wzrostu wartości eksportu krajowej branży jubilersko-bursztynniczej.

In 2011, Mayor Paweł Adamowicz received the Polish Tourfilm Academy’s Award in Warsaw for promoting Gdańsk—The World Capital of Amber, in recognition for the merits of this remarkable promotion campaign in making Poland famous. The City of Gdańsk’s important successes under the leadership of Mayor Paweł Adamowicz, represented by the MTG SA Gdańsk International Fair Co., include the activities of the Amber: Treasure of Poland Consortium, which in 2012-2015 implemented a wide ranging international promotion project to increase the export value of the Polish jewellery and amber sector.

Wszystkie te liczne działania, a przede wszystkim ich wymierne efekty dla polskiej branży bursztynniczej, Gdańska jako miasta silnie kojarzonego dziś z bursztynem oraz niespodziewana i tragiczna śmierć skłoniły władze MSB do uhonorowania zasłużonej postaci Prezydenta Miasta Gdańska Pawła Adamowicza i przyznania szczególnej, pośmiertnej nagrody – statuetki Prezydenta Światowej Stolicy Bursztynu.

All his many activities, including most of all their concrete results for the Polish jewellery industry and for Gdańsk as a city so strongly associated with amber today, as well as his unexpected and tragic death, have caused the IAA Authorities to honour the distinguished Mayor of Gdańsk Paweł Adamowicz and to present a special posthumous award: The World Capital of Amber Mayor Statuette.

Bursztynisko 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

CERTIFICATE OF AMBER IDENTIFICATION

IAA AMBER LABORATORY The certificate is a prestigious guarantee that the amber is authentic

The certificate aims to increase the global customers’ confidence in manufactured amber items. • IAA Amber Experts with professional knowledge and experience • IAA’s reputation all around the world • Reliable testing service on the basis of comprehensive database • Solid academic and scientific research background • Fast time of testing and issue a certificate • High quality and efficiency of certification service • The clients of IAA range from amber producers and dealers to international institutes and universities. • Archive (certificate data is available for 10 years)

ze strony http://goqr.me/

Online check of your certificate: www.amber.org.pl

IAA Amber Laboratory Warzywnicza 1 Str. 80-830 Gdańsk POLAND (+48) 58 580 00 22

Certiﬁcate No. Object Main stone Total mass Transparency Colour Conclusion Comment(s)

12865_04072018 Stone Baltic amber 16.12 g Opaque Yellow Typical properties for Baltic Amber (succinite) Natural

Place Date

Gdańsk, Poland 04.07.2018

Agnieszka Klikowicz-Kosior Commodity expert on amber products

This certiﬁcate pertains only to the single item pictured in the image

http://www.amber.org.pl/english/ﬁnd-a-certiﬁcate/

@InternationalAmberAssociation

@amber.org.pl

office@amber.org.pl The Amber Magazine 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

Bursztynisko 43 | 2019

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

Prof. dr hab. Ryszard Szadziewski Bursztynnik Roku 2018 Amber personality of the 2018

Bartłomiej Kentzer

Profesor dr hab. Ryszard Szadziewski to światowej sławy specjalista badający współczesne i kopalne muchówki, głównie z rodziny kuczmanów (Ceratopogonidae). Professor Dr. hab. Ryszard Szadziewski is a world-renowned expert and researcher on present-day and fossil dipterans, mainly from the biting midge family (Ceratopogonidae). Badania nad inkluzjami w bursztynie rozpoczął w latach 80. ubiegłego wieku. Jest założycielem i członkiem Sekcji Owadów Kopalnych Polskiego Towarzystwa Entomologicznego powołanej w kwietniu 1985 roku. Paleoentomologia i kopalne Ceratopogonidae stały się przedmiotem jego rozprawy habilitacyjnej, którą opublikowano w 1988 pt. „Biting midges (Diptera, Ceratopogonidae) from Baltic amber”. Profesor Ryszard Szadziewski poświęcił już ponad 35 lat pracy nad inkluzjami kopalnych muchówek. Opisał 197 taksonów kopalnych (1 plemię, 16 rodzajów i 180 gatunki nowe dla nauki) w większości z bursztynu bałtyckiego. Największą grupę nowo opisanych gatunków stanowią kuczmany, bo aż 12 nowych rodzajów i 166 gatunków. Dzięki staraniom profesora powstała pracownia Muzeum Inkluzji w Bursztynie w Katedrze Zoologii Bezkręgowców na Wydziale Biologii Uniwersytetu Gdańskiego, ustanowiona uchwałą Senatu UG z dnia 28 maja 1998 roku. Pierwsze zbiory stanowiła prywatna, naukowa kolekcja profesora (133 inkluzji), którą przekazał tworzącemu się uniwersyteckiemu muzeum. Prof. Szadziewski zajmuje się promocją wiedzy o bursztynie, jej znaczeniem w odkrywaniu kopalnej fauny, a także idei Gdańska jako Światowej Stolicy Bursztynu. Nazwę Gdańska lub Morza Bałtyckiego upamiętnił w dwóch nazwach rodzajowych Gedanohelea i Gedanoborus oraz w 19 nazwach gatunkowych np. Eohelea gedanica Szadziewski, 1988, Monohelea baltica Szadziewski, 1988. W swoich publikacjach uhonorował także kolekcjonerów oraz osoby zasłużone dla badań nad bursztynem i inkluzjami w bursztynie: Ceratopogon

He began studying amber inclusions in the 1980s. He is a founder and current member of the Polish Entomological Society’s Fossil Insect Section, established in 1985. Palaeoentomology and fossil Ceratopogonidae were the subject of his postdoctoral thesis titled “Biting midges (Diptera, Ceratopogonidae) from Baltic amber,” published in 1988. Professor Ryszard Szadziewski has already dedicated over 35 years of his work to fossil dipteran inclusions. He described 197 fossil taxa (1 tribe, 16 genera and 180 species that were new to science), mostly from Baltic amber. His largest group of newly described species are biting midges, with as many as 12 new genera and 166 species. Professor Szadziewski’s efforts brought into existence the laboratory of the Museum of Amber Inclusions at the Department of Invertebrate Zoology, Faculty of Biology, University of Gdańsk, established by the UG Senate’s Resolution of 28 May 1998. Its first collection came from his private scientific set of 133 inclusions, which he donated to the University’s newly founded museum. Prof. Szadziewski promotes the knowledge about amber, its significance in discovering fossil fauna and the idea of Gdańsk as the World Capital of Amber. He commemorated the name of Gdańsk or the Baltic Sea in two genus names, Gedanohelea and Gedanoborus, and in 19 species names, for example Eohelea gedanica Szadziewski, 1988, Monohelea baltica Szadziewski, 1988. In his published work, he also honoured amber collectors and individuals who distinguished themselves in the research on amber and amber inclusions: Ceratopogon ceranowiczi Szadziewski, 1988; Culicoides ceranowiczi The Amber Magazine 43 | 2019

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

ceranowiczi Szadziewski, 1988; Culicoides ceranowiczi Szadziewski, 1988; Archiaustroconops kotejai Szadziewski et Poinar, 2005; Ceratopogon kotejai Szadziewski, 1993; Protoculicoides skalskii Szadziewski et Arillo, 1998; Leptoconops zherikhini Szadziewski et Arillo, 2003; Forcipomyia krzeminskii Szadziewski, 1988; F. kulickae Szadziewski, 1988; Aedes serafini Szadziewski, 1998; A. damzeni Szadziewski, 1998; A. hoffeinsorum Szadziewski, 1998; Metahelea serafini Szadziewski, 1998; Eoprocladius hoffeinsorum Szadziewski, Sontag et Dominiak, 2018. Nazwy te, które na zawsze pozostaną w literaturze, ukazują jak silny jest związek Gdańska z bursztynem, nie pozwolą zapomnieć też o ludziach zasłużonych dla bursztynu. Profesor Ryszard Szadziewski jest autorem ponad 70 prac o tematyce bursztynowej, zarówno artykułów naukowych, rozdziałów w książkach jak i popularnonaukowych oraz publicystycznych. Pierwsza publikacja ukazała się w 1984 roku (Szadziewski R. 1984. Niezwykłe narządy strydulacyjne u eoceńskich muchówek z rodziny Ceratopogonidae (Diptera). Wiadomości Entomologiczne 5, 37–40.) Kolejne publikacje pojawią się niebawem, ponieważ profesor nadal prowadzi badania naukowe. Profesor dr hab. Ryszard Szadziewski był promotorem pięciu prac magisterskich oraz pracy doktorskiej poświęconych inkluzjom w bursztynie. To dla mnie zaszczyt, że ja również byłem magistrantem profesora Szadziewskiego. W latach 2004–2008 pełnił funkcję Przewodniczącego Sekcji Owadów Kopalnych (od 2005 Sekcji Paleoentomologicznej) Polskiego Towarzystwa Entomologicznego. Przez wiele lat był redaktorem naczelnym Polskiego Pisma Entomologicznego, a w roku 2008 otrzymał tytuł Honorowego Członka Polskiego Towarzystwa Entomologicznego. Profesor Szadziewski był i jest nadal członkiem Rad Naukowych: Komitetu Zoologii Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie, Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, Muzeum Bursztynu w Gdańsku. Mimo naukowego charakteru swych badań nad kuczmanami od początku targów Amberif oraz Ambermart uczestniczył w popularyzatorskich działaniach Galerii Paleoentomologicznej współorganizowanej przez Sekcję Palaeoentomologiczną PTEnt i Muzeum Inkluzji w Bursztynie. W dniu 28 maja 2015 profesorowi Ryszardowi Szadziewskiemu zostało przyznane Honorowe Członkostwo Międzynarodowego Stowarzyszenie Bursztynników. Od roku 2008 nieprzerwanie przewodniczy Światowej Radzie Bursztynu, a od 2009 roku jest także autorem i redaktorem publikacji Światowej Rady Bursztynu podsumowujących różne aspekty wiedzy o bursztynie, przygotowywanych przez członków Rady. Promocja bursztynu przez profesora to nie tylko aspekty naukowe, to właśnie on był pomysłodawcą ustanowienia Światowego Dnia Bursztynu – 28 czerwca. W 2018 roku pod redakcją profesora Szadziewskiego ukazała się książka Bursztyn bałtycki – skarb Zatoki Gdańskiej, przedstawiająca aktualny stan wiedzy o bursztynie, jego złożach i diagnostyce, inkluzjach w bursztynie, zabytkach archeologicznych i kulturowych, bursztynowej biżuterii oraz ekonomicznych aspektach związanych z branżą bursztynniczą. 2018 rok był owocny dla profesora, opublikował w nim 16 publikacji (w tym 12 o tematyce dotyczącej bursztynu), opisał 2 nowe dla nauki rodzaje oraz 4 gatunki muchówek kopalnych. Dorobek naukowy Profesora Szadziewskiego znajduje się na stronie Katedry Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Uniwersytetu Gdańskiego: http://www.kzbp.biol.ug.edu.pl/pages/pl/o-katedrze/ pracownicy_doktoranci/szadziewski_r.php

Bursztynisko 43 | 2019

Szadziewski, 1988; Archiaustroconops kotejai Szadziewski et Poinar, 2005; Ceratopogon kotejai Szadziewski, 1993; Protoculicoides skalskii Szadziewski et Arillo, 1998; Leptoconops zherikhini Szadziewski et Arillo, 2003; Forcipomyia krzeminskii Szadziewski, 1988; F. kulickae Szadziewski, 1988; Aedes serafini Szadziewski, 1998; A. damzeni Szadziewski, 1998; A. hoffeinsorum Szadziewski, 1998; Metahelea serafini Szadziewski, 1998; Eoprocladius hoffeinsorum Szadziewski, Sontag et Dominiak, 2018. These names, which will forever feature in the literature on the subject, show how strong the connection between Gdańsk and amber is and will not allow the people so important to amber to be forgotten. Professor Ryszard Szadziewski has written more than 70 papers on amber, including science articles, book chapters, popular science features and columns. His first publication came out in 1984 (Szadziewski R. 1984. Niezwykłe narządy strydulacyjne u eoceńskich muchówek z rodziny Ceratopogonidae (Diptera), Wiadomości Entomologiczne 5: 37-40). More will be published soon as Professor Szadziewski continues with his research. Professor Dr hab. Ryszard Szadziewski was the supervisor for 5 master’s theses and a doctoral thesis on amber inclusions. I consider it an honour to have also been Professor Szadziewski’s MA student. In 2004–2008, he was the Chairman of the Fossil Insect Section (since 2005 the Palaeoentomological Section) of the Polish Entomological Society. For many years, he was the editor-in-chief of Polskie Pismo Entomologiczne (Polish Journal of Entomology) (in 2008, he received the title of an Honorary Member of the Polish Entomological Society). Professor Szadziewski has been a member of the Scientific Councils of: Polish Academy of Sciences Zoology Committee, PAS Cracow Institute of Systematics and Animal Evolution, PAS Warsaw Museum and Institute of Zoology, Gdańsk Amber Museum. Despite the scientific nature of his research on biting midges, since the inception of Amberif and Ambermart he has participated in the work of the Palaeontological Gallery co-organised by the Palaeoentomology Section of the Polish Entomological Society and the Museum of Amber Inclusions. On 28 May 2015, Professor Ryszard Szadziewski was awarded an Honorary Membership of the International Amber Association. Since 2008, he has continuously chaired the World Amber Council and, since 2009, he has also been an author and editor of the World Amber Council’s publications which sum up various aspects of amber studies, produced by the Council’s members. For Professor Szadziewski, amber promotion is not just about scientific aspects, as he was the initiator of instituting the World Amber Day, 28 June. In 2018, a book titled Baltic Amber—Treasure of the Bay of Gdańsk, edited by Professor Szadziewski, was published; it presents the current state of amber research, its deposits and diagnostics, amber inclusions, archaeological and cultural artefacts, amber jewellery and the economic aspects of the amber industry. He had a successful 2018, with 16 publications (including 12 on amber), along with 2 genera and 4 species of fossil dipterans, all new to science, described by him. The scientific oeuvre of Professor Szadziewski can be found on the website of the University of Gdańsk Department of Invertebrate Zoology and Parasitology: http://www.kzbp.biol.ug.edu.pl/pages/ pl/o-katedrze/pracownicy_doktoranci/szadziewski_r.php Fotografia na poprzedniej stronie: Prof. R. Szadziewski. 28.06.2016 - obchody 10 rocznicy Muzeum Bursztynu, Sala sądowa (fot. B. Kentzer). Photo on the previous page: Prof. R. Szadziewski. 28.06.2016 - celebration of 10 th anniversary of Gdańsk Amber Museum, the Court Room (photo B. Kentzer).

BURSZTYNOWE OKRUCHY | AMBER CRUMBS

The Amber Magazine 43 | 2019

PROFESOR ANDRZEJ SZADKOWSKI ARTYSTA I PEDAGOG ARTIST & TEACHER Anna Sobecka

Anna Sobecka: Kiedy zaczęła się Twoja przygoda z biżuterią? Andrzej Szadkowski: Zainteresowanie majsterkowaniem pojawiło się w moim życiorysie w piątej klasie szkoły podstawowej (1959). Wykonałem wtedy pierwszą ,,poważniejszą” realizację o charakterze biżuterii. Korzystając z narzędzi ojca zrobiłem pierścień z oczkiem; z miedzi – lutowany cyną, z elipsoidalnym oczkiem z palonego cukru w kolorze bursztynu ,,koniakowego”. Koleżance tak się spodobał (?), że otrzymała go w prezencie. Takie były moje początki – bez dostępu do srebra, do bursztynu; jedynie mały kącik w kuchni- z imadełkiem, pilnikami, lutownicą. Te moje pasje przerodziły się w przyszłą twórczość, pracę dydaktyczną i niekończący się dialog z bursztynem, kolorem, biżuterią. Czyli eksperymentowałeś z materiałami już od najmłodszych lat, a ojciec Tobie pomagał, zachęcał? Dziękuję, że mnie nie zniechęcał; objaśniał jak prawidłowo korzystać z narzędzi i urządzeń. Wyposażenie tego skromnego warsztatu wystarczało do rozwijania podstawowych umiejętności i było w tej skromności nauką logiki i sensu działania. Co sprawiło, że bursztyn wszedł na stałe do Twojej wyobraźni artystycznej? Dlaczego do niego powracasz? Bursztyn zbliża nas do natury. To a rebours do słów J.J. Rousseu, który powiedział: „cywilizacja odsuwa nas od natury”. Racja, ale co rusz wracamy do niej i doceniamy jej mądrość – chociażby w symbolicznej formie nawiązując do przyrody w architekturze czy

Bursztynisko 43 | 2019

Andrzej Szadkowski, Naszyjnik | Necklace Viola, 2015 (fot. PB Studio)

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

Anna Sobecka: When did your jewellery adventure start? Andrzej Szadkowski: I became interested in DIY in the fifth grade of elementary school (1959). This was when I produced my first “serious” jewellery project. Using my father’s tools, I made a ring with a stone, out of copper, tin-soldered with an ellipsoid stone of burnt sugar in the colour of cognac amber. My friend liked it so much (I think?) that she got it from me as a gift. These were my beginnings: with no access to silver or amber, only a tiny corner in the kitchen with a small vice, files and a soldering iron. These passions turned into future creativity, teaching and an endless dialogue with amber, colour and jewellery. So you experimented with materials from a very early age and your father helped and encouraged you? I am grateful that he did not discourage me; he explained how to use tools and devices properly. The equipment in this modest workshop was enough to develop basic skills and, in its modesty, was a lesson in the logic and meaning of doing things. What caused amber to become a fixture in your artistic imagination? Why do you keep going back to it? Amber brings us closer to nature. This is an a rebours of the words of J.J. Rousseau, who said: “civilisation removes us from nature.” True, but we keep coming back to it and appreciate its wisdom, even if only symbolically through references to nature in architecture or interior design components. As a stone, amber inspires us

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

Bursztyn jest materiałem innym niż tradycyjne kamienie jubilerskie. Jak wybierasz bryłki do swoich prac? Co decyduje o tym, że dany twór natury stanie się dziełem sztuki? Bryłki bursztynu, które oglądam na Targach AMBERIF i w Kaliningradzie, muszą mnie zainspirować swoją naturalną formą – pierwotną. Najczęściej już wtedy widzę realizację z ich zastosowaniem. Są przypadki, kiedy bursztyn sam w sobie jest artystycznym unikatem i nieraz długo zastanawiam się nad wyeksponowaniem jego istoty. Bursztyn wymaga dużej wyobraźni w każdym aspekcie jego stosowania. I tu bym jeszcze raz (za Einsteinem zresztą) stawiał przede wszystkim na wyobraźnię w sztuce. Czy to on determinuje czasem kształt dzieła? Nie uznaję prac z użyciem bursztynu, które traktują go jak każdy inny materiał i tamtym może być zastąpiony. Na przykład mój naszyjnik Obwarzanki, eksponowany na wystawie STFZ ,,Bursztyn i srebro”, miesza urodę dwóch materiałów – bez ingerencji warsztatowej - i zwraca uwagę na naturalną prostotę współistnienia podobieństw dwóch szanowanych światów. Element konstrukcyjny winien w sposób adekwatny i harmonijny dyskretnie dopełnić kompozycję całości. Łączysz bursztyn z różnymi materiałami, czy masz poczucie, że są takie, z którymi on się lepiej komponuje lub takie, których energia nie zgadza się z tą bursztynową? Łączenie bursztynu z innymi materiałami; jest procesem twórczym, świadomym, emocjonalnym. Celem jest uzyskanie niepowtarzalnej harmonii form, koloru, faktur dla stworzenia dzieła sztuki. Każdy profesjonalny eksperyment budowany wyobraźnią, wiedzą i umiejętnościami jest ogniwem w rozwoju tej specjalności. Dopuszczam wszystkie nowości, które to uczynią. Czy możesz określić jak duża część Twojej twórczości związana jest z bursztynem? Czy będziesz dalej z nim pracował? Flirt z bursztynem stał się dla mnie niekończącą się, bogatą prowokacją twórczą. Z poczuciem dążenia do prawdy artystycznej i sprawdzenia jej w konfrontacjach życia widzę ciągłe jeszcze niespełnienie.

to discover nature, be active in art, highlight the personality of the wearer. I once said: “jewellery starts a conversation;” today I can add that, owing to amber, its colour, one-of-a-kind inner spaces and unique forms: Amber is about a fascinating and permanent discovery of an artistic, social, emotional and magical influence which perfects your imagination, inspires you to expand the knowledge about itself and about nature. Nature amazes us with its beauty and wisdom, teaches us humility and respect, calms us down, puts us into a state of contemplation. Baltic amber gives us a complexity of visual and scientific experiences; it is also an important economic factor for the region and its promotion. As no other gemstone, amber enriches us in a multifaceted way. The culture of amber is a sum total of many areas of life in general and this is why it is so important. As a material, amber is different from traditional gemstones; how do you select the raw amber for your work? What decides that a work of nature will become a work of art? The pieces of raw amber which I see at AMBERIF and in Kaliningrad have to inspire me with their natural, primary form. Usually, I can see a finished piece with them already at that stage. There are cases when the piece of amber is a unique artistic object in itself, and I sometimes think long on how to highlight its essence. As no other gemstone, amber requires a strong imagination in every aspect of its use. And here, I would once again (after Einstein, in fact) put a premium on imagination in art. Does amber determine the shape of your work sometimes? I do not accept any items which use amber as if it was any other material and make amber totally replaceable. For example, my Obwarzanki (Bagels) necklace, exhibited at the STFZ Amber and Silver exhibition, combines the beauty of two materials, with no technical interference, and draws attention to the natural simplicity of how two respected worlds can coexist in their similarity. The structural component should appropriately, harmoniously and discreetly complete the structure of the item. You combine amber with diverse materials; do you feel that Andrzej Szadkowski, Pierścień | Ring Gdańsk - Sandomierz 2014 (fot. PB Studio)

elementach sztuki wnętrz. Bursztyn jest kamieniem inspirującym do poznawania natury, działania w sztuce, eksponowania osobowości użytkownika. Kiedyś powiedziałem: „biżuteria rozpoczyna rozmowę” – dzisiaj mogę dodać, że też dzięki niemu, jego barwie, unikatowym przestrzeniom wewnętrznym i niepowtarzalnym formom dokonuje się fascynujące i permanentne odkrywanie oddziaływania artystycznego, społecznego, emocjonalnego i magicznego bursztynu; doskonalącego wyobraźnię, inspirującego do pogłębiania wiedzy o nim, o naturze. Natura zadziwia pięknem i mądrością, uczy pokory i szacunku, uspokaja, wprowadza w stan kontemplacji. Bursztyn bałtycki daje złożoność odbioru wizualnego i naukowego, jest też ważnym aspektem gospodarczym dla regionu i jego promocji. Bursztyn, jak żaden inny ,,kamień jubilerski”, wzbogaca nas wielostronnie. Kultura bursztynu jest sumą wielu dziedzin życia w ogóle i dlatego jest tak ważna.

The Amber Magazine 43 | 2019

Andrzej Szadkowski, Naszyjnik | Necklace Obwarzanki (fot. PB Studio)

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES Czego uczy praca z takim materiałem jak bursztyn? Bursztyn jest materiałem bardzo nietypowym, nieprzewidywalnym, wyjątkowym – mogącym otworzyć współpracę z projektantem, poddawać się sztuce lub być niezrozumiałym, nijakim. Czy łatwo jest przekonać studentów ASP, by wzięli do ręki materiał, który zgodnie z pokutującym wciąż stereotypem jest tworzywem tradycyjnym? Praca ze studentami – to poznawanie ich wnętrza, zaangażowania i bardzo indywidualne prowadzenie ich rozwoju artystycznego. Włączenie bursztynu do metodyki projektowania jest najwyższym stopniem współpracy: mistrz – uczeń. Tu nie może być przypadku czy fałszu; korekty są takim etapem twórczym, który musi dać satysfakcję wszystkim stronom. Ważnym elementem mojej współpracy z Międzynarodowymi Targami Bursztynu i Kamieni Jubilerskich AMBERIF jest od 21 lat Bursztynowa Kula, zainicjowana przeze mnie. Jest to nagroda studentów Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi za najlepsze wzornictwo na targach. Kapituła wybiera najlepsze prace spośród wszystkich wystawionych. Do tej pory były to trafnie wskazane kolekcje. Do statuetki jest załączany protokół komisji z wyeksponowanym nazwiskiem laureata. Często nagroda jest później eksponowana na stoiskach, co świadczy o uznaniu ważności. Dla studentów jest to bardzo emocjonalne wydarzenie jako próba sprawdzenia słuszności ich ocen, świadomości wyboru i przede wszystkim odpowiedzialnego współuczestnictwa w wydarzeniu społeczno-artystycznym. Kogo spośród swoich uczniów uważasz za swój największy sukces edukacyjny? Każdy „przypadek edukacyjny” musi skutkować mądrością absolwenta do przyszłej, samodzielnej pracy twórczej. Mój dorobek – 49 lat pracy pedagogicznej - to album mądrych artystek i artystów. Myślę, że niewielu się na mnie zawiodło i wielu mi dużo zawdzięcza. Trudno jest mi wyróżnić jednego absolwenta spośród czołówki najlepszych w kraju i za granicą. Ich sukcesy są dla mnie wzruszającą refleksją. A jakie prace swoich uczniów, teraz już dojrzałych artystów, uważasz za takie, które Ciebie najmocniej zainspirowały do dalszych poszukiwań? Są takie dzieła sztuki złotniczej moich absolwentów, które już stanowią niekwestionowane ogniwo w łańcuchu rozwoju biżuterii współczesnej. Kolejne, pojawiające się w konkursach, zaskakują mnie nowymi harmoniami materii, koloru i odwagą wyobraźni. Są wyrazem świadomości nowych idei artystycznych. Dbałość o piękno proporcji i eksponowanie istoty użytych elementów są potwierdzeniem naszej dobrej wcześniejszej współpracy. Gdybyś miał wskazać najlepszą Twoją pracę z bursztynem to jakie byłoby to dzieło? Najlepszą pracą była kula z bursztynu o średnicy 33 mm, o doskonałym idealnym kształcie (także filozoficznym) z bogatą przestrzenią, różnorodnością zawartości elementów, kolorów – biały, czarny, żółty, „z cukrem”, przezroczystością, inkluzją. Tam było wszystko, wyeksponowałem ją w jednej z moich prac. Twoje największe bursztynowe marzenie, to… Bursztyn, który mnie powali urodą własną i pozwoli się włączyć w nową doskonałość.

Bursztynisko 43 | 2019

there are those with which it goes better or those with an energy that is incompatible with that of amber’s? Combining amber with other materials is a creative, conscious and emotional process. The aim is to come up with a unique harmony of form, colour and texture to create a work of art. Each professional experiment, based on imagination, knowledge and skill, is a link in developing this domain. I accept anything new that will make that happen. Can you define how much of your creative work is associated with amber? Will you continue working with it? To me, the flirtation with amber has become an endlessly rich and creative incentive. With a sense of striving for artistic truth and validating it in life confrontations, I continue to see unfulfillment. What does work with a material like amber teach us? Amber is a very unusual, unpredictable and unique material—it can open itself up to working with a designer, subject itself to art or be incomprehensible, unremarkable. Is it easy to persuade Academy of Fine Arts students to work in a material which, in line with the infamous stereotype, is still traditional? Working with students is about getting to know their inner self and involvement, and guiding their artistic development in a very individualised way. Including amber in the methodology of design is the highest level of the master–student collaboration. There can be no coincidence or insincerity here; adjustments are such a creative stage that they have to be satisfying to all parties. Initiated by me, the AMBER SPHERE has been an important part of my collaboration with the AMBERIF International Fair of Amber, Jewellery and Gemstones. It is awarded by the students of the Władysław Strzemiński Academy of Fine Arts, Łódź, to the best design at AMBERIF. The award committee selects the best pieces from all those exhibited at the show. To date, the collections were aptly chosen. The statuette is accompanied by the committee’s statement with the winner’s name in a prominent place. The award is often displayed at exhibition stands, which proves that its importance is acknowledged. For the students, it is a very emotional event, as an attempt to test the viability of their assessment, mindfulness of choice and, mainly, a responsible participation in a social and artistic event.

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES Od lat wspierasz swoim autorytetem gdańskie instytucje i organizacje, takie jak Targi Amberif, Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników czy Muzeum Bursztynu i Światowa Rada Bursztynu. Co Cię przyciąga do Gdańska? Gdańsk i gdańszczanie są wyjątkowi. Bursztyn zaś jako symbol regionu jest z nimi nierozłącznie związany. Historia też pokazała, że Gdańsk dzięki nim jest centrum politycznym, kulturowym, artystycznym, edukacyjnym – silnym i promieniującym dobrym wzorem. Gdańsk, tak jak bursztyn, jest dla mnie ideałem różnorodności, wzajemnego poszanowanie i porozumienia.

Whom of your students do you consider to be your greatest success as a teacher? Every teaching case must provide wisdom for a graduate’s future independent creativity. My life’s work—49 years of teaching—is a roll-call of wise artists. I think that not many were disappointed in me and that many owe me a lot. It is difficult for me to single out one graduate from among the top artists in Poland and internationally. Their success is a touching consideration to me. And which pieces by your students, who are mature artists by now, do you consider to have inspired you the most to keep searching further? There are such jewellery items by my graduates that are already an undeniable link in the development chain of contemporary jewellery. New pieces, which come up in competitions, surprise me with new harmonies of material, colour and the courage of imagination. They express an awareness of new artistic ideas. Attention to the beauty of proportion and the highlighted essence of the components confirm our earlier good collaboration.

Co Twoim zdaniem można zrobić dla promocji bursztynu w Polsce i na świecie? Kto powinien wykonać i kto powinien nosić bursztyn, by pokochały go większe rzesze odbiorców? Profesjonalna promocja najlepszych wzorów sztuki bursztynu poprzez konkursy, wystawy, udziały w światowych targach najznakomitszych twórców i naukowców, stypendia artystyczne, sesje naukowe. Stawianie na najlepszych. Ocena przychodzi niespodziewanie. Trzeba ją docenić i odwzajemniać. Jakie to uczucie dostać „złotą Glorię Artis”? Złoty Medal ,,Zasłużony Kulturze Gloria Artis” wręczony na Zamku Królewskim w Warszawie (10.10.2018) to wzruszenie i zapytanie: czy naprawdę już wszystko zrobiłem najlepiej. Nie ustaję w dotychczasowych realizacjach. Uznanie to przyjąłem jako należące się środowisku. Jestem jego częścią i dzielę się tym wyróżnieniem z wszystkimi.

If you were to pick your best amber item, what would it be? The best one was an amber sphere, 33 mm in diameter, of a perfect shape (also philosophically) with an abounding space, diversity of components, colours—white, black, yellow, “sugary”—transparency and an inclusion. It had everything. I highlighted it in one of my works. Your biggest amber dream— —is still out there: amber which will strike me with its own beauty and allow me to be part of a new perfection. For years, you have been supporting Gdańsk-based institutions and organisations with your repute, including Amberif, the International Amber Association or the Amber Museum and the World Amber Council. What is it that attracts you to Gdańsk? Gdańsk and its people are unique. They are inseparable with amber, a symbol of the region. History has also shown that, owing to them, Gdańsk is a political, cultural, artistic and educational centre—strong and emanating good specifics. If amber has become a role-model for me, then everything gets brought together in respect and mutual understanding.

Fot. /Photo Justyna Stasiewicz

In your opinion, what can be done to promote amber in Poland and worldwide? Who should make and who should wear amber jewellery for it to be loved by even more people? Professional promotion of the best designs in amber art through competitions, exhibitions, participation in global trade shows by the most outstanding artists and scientists, art fellowships, science meetings. Focusing on the best. Assessment comes unexpectedly. It has to be appreciated and reciprocated. What is it like to receive the Gold Gloria Artis? The Gold GLORIA ARTIS Medal for Merit to Culture, presented to me at the Royal Castle, Warsaw (10 October 2018), was very moving and brought a question: Have I really done everything the best I could? I have not given up what I have been doing. I feel this acknowledgement belongs to the whole amber community. I am part of it and I share this award with everyone.

The Amber Magazine 43 | 2019

KOLEKCJE BURSZTYNU | AMBER COLLECTIONS

Muzeum Bursztynu w Połądze

Palanga Amber Museum

Sigita Bagužaitė-Talačkienė

Ryc. 1. Muzeum Bursztynu w Połądze, oddział Litewskiego Muzeum Sztuki, i Połąski Ogród Botaniczny. Zdj. Aldas Žolys. Fig.1. Lithuanian Art Museum Palanga Amber Museum and Palanga Botanical Garden. Photo by Aldas Žolys.

Życie społeczności przybrzeżnych od zawsze jest ściśle związane z bursztynem. Litewska legenda o nieszczęśliwej miłości królowej Bałtyku, bogini Juraty, i rybaka Kastytisa została odnotowana i zapisana przez historyka i poetę Liudvikasa Adomasa Jucevičiusa w 1842 r.5. Być może historia ta została po części wymyślona przez samego autora, ponieważ bogini Jurata nie jest wzmiankowana w dawnych źródłach mitologii litewskiej, możemy tam natomiast odnaleźć Perkuna, boga burzy. Tym niemniej w tej opowieści, która stała się już legendą ludową Litwy, mowa o tym, że gdy na Bałtyku szaleje sztorm, drobne fragmenty podziemnego pałacu bursztynowego, zniszczonego przez Perkuna (boga burzy), wymywane są na brzeg morza. Wiele przejrzystych bryłek bursztynu przypomina swoim kształtem łzy, które miały pochodzić od rozpaczającej bogini, która do dziś płacze za utraconą miłością. Jest to wspaniałe wyjaśnienie pochodzenia niewielkich bryłek bursztynu, które możemy znaleźć i zbierać na brzegu Morza Bałtyckiego. Wybrzeże Bałtyku często określane jest mianem wybrzeża bursztynonośnego. Dlatego prawdopodobnie nie jest przypadkiem, że Muzeum Bursztynu w Połądze (oddział Narodowego Litewskiego Muzeum Sztuki) powstało nieopodal brzegu, w dawnej rezydencji hrabiów Tyszkiewiczów, 3 sierpnia 1963 r. Przez ponad 55 lat Muzeum Bursztynu rozwija się jako instytucja gromadząca bursztynowe eksponaty oraz jako centrum badań nad bursztynem i upowszechniania informacji na jego temat. Muzeum Bursztynu w Połądze co roku odwiedza ponad 100 000 osób. Krótka historia rodziny Tyszkiewiczów i powstanie posiadłości w Połądze Hrabia Michał Tyszkiewicz zakupił ziemię w Połądze i tereny nad brzegiem morza w 1824 r. To niewielkie miasteczko powstało, wzrosło i wzbogaciło się dzięki hrabiemu Józefowi Tyszkiewiczowi w latach 1856-1891 oraz dzięki jego synowi, hrabiemu Feliksowi Tyszkiewiczowi w latach 1891-1933. Na początku XX wieku Połąga została uzdrowiskiem. Tym niemniej już w drugiej połowie XIX w. przyciągała bogatych obywateli Litwy, Rosji, Polski, Niemiec i innych państw4. W 1897 r. hrabia Feliks Tyszkiewicz wraz z żoną

Bursztynisko 43 | 2019

Life of the seacoast people has always been closely linked to amber. Lithuanian legend about unhappy love between the queen of the Baltic Sea, the goddess Jurate, and a fisherman Kastytis was recorded and written-down by historian and a poet Liudvikas Adomas Jucevičius in 18425. It is possible, that this story has been partly invented by the author, as in old sources of Lithuanian mythology goddess Jurate is not mentioned, but we can find there Thunder god Perkunas. Nevertheless, in this story, which has already become as Lithuanian folk legend, it is mentioned, that when storms occur in the Baltic Sea, the delicate fragments of the underwater Amber palace, which was destroyed by Perkunas (the Thunder god), are washed up on the shore. A lot of clear amber pieces resemble the shape of the tears thought to come from the grieving goddess who still cries for her lost love. It’s splendid explain for the small amber pieces, that we can find and collect on the Baltic Sea shores. The Baltic coast is often called – the Amber Coast. Therefore, probably not accidentally, Palanga Amber Museum (the branch of National Lithuanian Art Museum (LAM)) was established near the seashore, in the former mansion of counts Tyszkiewicz in August 3rd of 1963. For over 55 years Amber museum is developing its field as an institution accumulating amber exhibits, also as a centre for amber research and dissemination of the information. Every year More than 100 000 visitors visit Palanga Amber Museum. A brief history of Tyszkiewicz family and manor formation in Palanga Count Mykolas Tyszkiewicz bought the Palanga and the coastal land in 1824. This small town was created, raised and enriched by Count Józef Tyszkiewicz in the period from 1856 till 1891, and by his son Count Feliks Tyszkiewicz in period 1891–1933. Palanga became a resort at the beginning of the 20th century. Nevertheless, already in the second part of 19th century, it attracted wealthy people from Lithuania, Russia, Poland, Germany and other countries4. In 1897 Count Feliks Tyszkiewicz and his wife Antonina Korzbok-Łącka built their own residence away from the town centre. Even after

KOLEKCJE BURSZTYNU | AMBER COLLECTIONS

Ryc. 2. Ołtarz bursztynowy, który należał do starego kościoła w Cytowianach (Litwa). Fig. 2. Amber altar, which belonged to the old Tytuvėnai (Lithuania) church. (Photo by Vaidotas Aukštaitis)

Założenie muzeum Pierwsza wystawa w Muzeum Bursztynu (96 m2) została otwarta jedynie w 2 salach i składała się z 478 eksponatów. W pierwszym miesiącu wystawę odwiedziło ponad 25 000 osób. W związku z jej sukcesem postanowiono powiększyć muzeum zwiększając zarówno liczbę jak i różnorodność eksponatów. Po przeniesieniu „Domu Artysty” z pałacu do nowego budynku, nowa ekspozycja muzealna zajęła 15 sal rezydencji, prezentując znacząco wzbogaconą kolekcję2. 24 kwietnia 2015 r., po ostatniej renowacji, muzeum otworzyło swoje podwoje dla zwiedzających, prezentując nowoczesną wystawę bursztynu na drugim piętrze i w odrestaurowanych historycznych wnętrzach pierwszego piętra. Historyczne wnętrze pałacu zostało odrestaurowane na podstawie zachowanej ikonografii, świadectw osób żyjących współcześnie, szkiców i rysunków. Obecnie dla gości przygotowanych jest 8 sal prezentujących życie pierwszych gospodarzy pałacu: Sień, Sala Ceremonialna lub Wielka Jadalnia, Salon Czerwony, Wielki Salon, Gabinet Hrabiny, Salon Niebieski, Gabinet Młodego Hrabiego i Mały Salon. Wystrój pierwszego piętra to meble, gobeliny, obrazy oraz niewielkie rzeźby i inne obiekty z kolekcji Litewskiego Muzeum Sztuki i z kolekcji prywatnych. Autentyczne dziewiętnastowieczne

120 years this manor complex amazes with its splendour, impressive architecture demonstrating European value and in harmony with its natural environment. It was created by universally acclaimed masters, the famous French park creator Édouard François André and German royal palace architect Franz Heinrich Schwechten. The manor house is surrounded by a park with ponds, fountains, and collections of rare plants. The construction of a style building was started in 1895 and finished in 1897. Sketches and drawings of the Tyszkiewicz mansion were found in 2006 in Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz in Berlin. At the moment 72 drafts and drawings designed by Schwechten and which were created in three periods from 1895 to 19163 are known. After World War II, the residence was nationalized and turned into a creation and rest home for artist, Artists’ House in 1957. Since 1963 the manor house has housed the and till now is surrounded by the. The foundation of the museum The first Amber museum exhibition (96 sq. m.) was opened only in the two halls and consisted of 478 exhibits. In the first month more than 25 000 people visited the exhibition. Due to its success it was decided to expand the museum increasing both, the number and diversity of the exhibits. After the Artists’ House moved from the residence to the new building, a new museum exposition displayed in 15 halls of manor house with a significantly enriched collection2. On the 24th of April 2015 museum after last renovation opened its doors for the visitors where modern exhibition of amber on the 2nd and restored historical interiors on the 1st floor were represented. The historic interior of the palace has been restored on the basis of preserved iconography, testimonies of contemporaries, sketches and drawings. Now visitors are welcomed in the eight halls showing the life of the first hosts of the palace: The Hall, the Event Hall or the Grand Dining Room, the Red Salon, Grand Salon, Countess Cabinet, the Blue Salon, the Young Count Cabinet and the Small Salon. The first floor is decorated with furniture, tapestries, paintings and small plastic pieces from the collections of LAM and private. Authentic 19th century Baroque, Empire and

Ryc. 3. Ornament noszony na szyi. Autor Kazimieras Simanonis Fig. 3. Neck Decoration. The author – Kazimieras Simanonis. (Photo by Vaidotas Aukštaitis)

Antoniną Korzbok-Łącką zbudował własną rezydencję w oddaleniu od centrum miasta. Nawet po 120 latach posiadłość ta zadziwia swoim splendorem, imponującą architekturą odzwierciedlającą wartości europejskie i będącą w harmonii z otoczeniem naturalnym. Jest ona dziełem powszechnie uznawanych mistrzów, słynnego francuskiego twórcy parków Édouarda François André oraz niemieckiego architekta pałaców królewskich Franza Heinricha Schwechtena. Rezydencja usytuowana jest w otoczeniu parku z sadzawkami, fontannami i kolekcjami rzadkich roślin. Budowa obiektu w stylu neorenesansowym rozpoczęła się w 1895 r., a zakończyła w 1897 . Szkice i rysunki pałacu Tyszkiewiczów odnaleziono w 2006 r. w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie. Obecnie znane są 72 szkice i rysunki projektu Schwechtena, które powstały w trzech okresach w latach 1895-19163. Po II wojnie światowej rezydencję znacjonalizowano i przekształcono w dom twórczości i wypoczynku dla artystów, „Dom Artysty”, w 1957 r. Od 1963 r. rezydencja mieści Muzeum Bursztynu w Połądze i do dziś otacza ją Połąski Ogród Botaniczny.

The Amber Magazine 43 | 2019

KOLEKCJE BURSZTYNU | AMBER COLLECTIONS eksponaty barokowe w stylu imperialnym oraz chippendale przenoszą gości do czasów, gdy biegło codzienne życie rezydencji na przełomie XIX i XX w. 1. Na drugim piętrze goście mogą zapoznać się z ponad 5 000 eksponatów prezentujących historię bursztynu w kontekście ewolucji Ziemi oraz światowej historii kulturalnej.

Chippendale style exhibits bring back the visitor to a daily mansion life of the end of the 19th – the early 20 th century 1. On the second floor visitors can see more than 5 thousand exhibits, which present the history of amber in the context of the Earth evolution and the world cultural history.

Główne cechy kolekcji muzealnej Obecnie zbiory Muzeum Bursztynu w Połądze obejmują ponad 30 000 eksponatów. Najcenniejsze obiekty z kolekcji prezentowane są gościom muzeum. Na przykład 70 unikatowych bryłek bursztynu prezentowanych zwiedzającym cenionych jest nie tylko za imponujące rozmiary (największy z nich „Kamień słoneczny” waży 3524 g), ale również za ich formę, desenie, barwy i odcienie, dzięki którym są obiektami naukowymi o nieocenionej wartości. Ponadto część morfologiczna kolekcji składa się z różnorodnych żywic kopalnych z całego świata. Kolekcja inkluzji w bursztynie składa się z ponad 15 000 eksponatów. Najbardziej interesujące okazy, w tym jeden z najrzadszych na świecie obiektów – jaszczurka, przedstawione są w gablotach wyposażonych w szkła powiększające. Kolekcja Archeologiczna Muzeum Bursztynu obejmuje długi okres od epoki kamienia do czasów historycznych. Muzeum prezentuje depozyty głównie wyrobów z bursztynu z epoki kamienia, które zebrał hrabia Feliks Tyszkiewicz u początku XX w., kopiąc bursztyn na przybrzeżnych terenach podmokłych. Duża kolekcja wyrobów archeologicznych epoki żelaza (I-XIII w.), w szczególności wyrobów reprezentujących kulturę Kurów i rejonu Lamata (część kultury Kurów), składa się z różnorodnego materiału archeologicznego zebranego podczas wypraw do zniszczonych stanowisk pochówków nadmorskich i w czasie wykopalisk archeologicznych. Większość materiału archeologicznego zebrano losowo, na powierzchni gleby pola uprawnego. Podczas tych ekspedycji etnograficznych pracownicy muzeum zebrali ponad 4 000 przedmiotów, dzięki czemu ocalone zostało bezcenne dziedzictwo kulturowe.

The main features of the museum collection Today the collection of Palanga amber museum’s consists of more than 30 000 exhibits. The most valuable objects of the collection are presented to museum visitors. For example, 70 unique amber pieces presented to the museum visitors are valued not only for their impressive size (the largest – Sun Stone- weighs 3524 grams), but also for the form, prints, colour and shades which makes them invaluable scientific objects. Also, the part of morphology collection consists of a variety of fossil resin from around the world. The collection of amber inclusions consists of more than 15 thousand objects. The most interesting specimens, including one of the world’s rarest exhibits – lizard, are presented in the showcases equipped with magnifying lenses. The archaeological collection of Amber museum covers a large period from the Stone Age to historical times. The museum presents deposits of mostly Stone Age amber artefacts, which were collected by Count Feliks Tyszkiewicz in the beginning of 20th century while digging amber in the pre-costal marshes. Large collection of Iron Age archaeological artefacts (I – XIII c), especially artefacts representing the culture of Curonian and Lamata (part of Curonian culture), consists of the various archaeological material collected on the expeditions through destroyed coastal burial sites and during the archaeological excavations. The most of the archaeological material collected at random, on the surface of the arable field’s soil. During these ethnographic expeditions, the staff members of the museum collected more than 4000 items and in such way have been saved a priceless cultural heritage.

Ryc. 4. Muzeum bursztynu w Połądze, oddział Litewskiego Muzeum Sztuki od strony północnej (fot. Aldas Žolys). Fig. 4. Lithuanian Art Museum Palanga Amber Museum from the north side (photo by Aldas Žolys).

Bursztynisko 43 | 2019

KOLEKCJE BURSZTYNU | AMBER COLLECTIONS

Ryc. 6. Sala z unikatowymi bryłkami bursztynu i największą bryłą – „Kamieniem słonecznym”, Muzeum Bursztynu w Połądze (fot. Vaidotas Aukštaitis). Fig. 6. Hall of unique amber pieces and the largest amber piece – “Sun Stone”, Palanga Amber museum exposition (Photo by Vaidotas Aukštaitis).

Kolekcja dawnych mistrzów bursztynnictwa Muzeum Bursztynu prezentuje dwa okresy: arcydzieła sztuki bursztynniczej XVII-XVIII w. oraz obiekty z bursztynu z Połągi od połowy XIX w. do początku XX w. Siedemnastowieczna monstrancja zdobiona bursztynem z kościoła w Siadach (Litwa) oraz XVI-XVII-wieczny ołtarz z bursztynu, który należał do starego kościoła w Cytowianach (Litwa) mają poczesne miejsce w ekspozycji. Szczególne miejsce w Muzeum Bursztynu zajmują dzieła bursztynników i artystów plastyków. Zwiedzający muzeum mogą podziwiać szeroką gamę biżuterii z bursztynem produkcji zakładów „Dailė” oraz znanych artystów litewskich. Dzieła artystów plastyków, np. Feliksasa Daukantasa, Kazimierasa Simanonisa, Petrasa Balčiusa i innych, odzwierciedlają ewolucję artystycznego wytwórstwa w bursztynie.

The old amber master’s collection in Amber museum presents two periods: 17-18th century masterpieces of amber manufactures and mid of 19th – beginning of 20 th century Palanga amber objects. A 17th century amber-encrusted monstrance from Seda (Lithuania) church and 16-17th century amber altar, which belonged to the old Tytuvėnai (Lithuania) church, occupy an honourable place in the exposition. Special place in the Amber museum takes works of amber craftsmen and professional artists. Museums visitors can admire wide range of amber jewellery made by manufacturing plant ”Dailė” and well-known Lithuanian authors. The professional artists’ works, like Feliksas Daukantas, Kazimieras Simanonis, Petras Balčius and other, reflect the evolution of artistic amber processing.

Działania kulturalne i edukacyjne Muzeum Po ponownym otwarciu przestrzeń muzealną przystosowano do potrzeb nowoczesnej turystyki kulturalnej, włączając nowe ekspozycje: centrum wydarzeń związanych z komunikacją kulturową i sztuką państw bałtyckich, terminal obsługi zwiedzających oraz salę konferencyjną. W sali edukacyjnej prezentowane są liczne i atrakcyjne programy: Właściwości bursztynu, Poznajemy bursztyn przez zmysły, Bursztyn w biżuterii, Medycyna ludowa i bursztyn, Bursztyn w archeologii, Pałac hrabiów Tyszkiewiczów: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Muzeum organizuje wystawy, spotkania kulturalne, konferencje i seminaria, koncerty muzyki klasycznej. Od ponad 30 lat organizowany jest cykl koncertów pt. „Serenady o północy”, które odbywają się na tarasie pałacu. Można także skorzystać z wirtualnej wycieczki do Muzeum Bursztynu w Połądze na smartfonie lub tablecie. Wystarczy pobrać aplikację mobilną „izi.TRAVEL” i uruchomić zwiedzanie z audioprzewodnikiem po Muzeum Bursztynu w Połądze. Ale zawsze lepiej jest doświadczyć wszystkiego samemu osobiście.

Museum’s cultural and educational activities After the reopening the spaces of museum were adapted to modern cultural tourism, including new expositions; the Centre of the Baltic State cultural communication and art events; a visitor service terminal and a conference room. In Educational hall is presented variety attractive programs: Amber properties, Learn about Amber through Senses, Amber in Jewellery, Folk medicine and amber, Amber in archaeology, Mansion of Counts Tiškevičiai: the past, the present, the future. The museum holds exhibitions, cultural meetings, conferences and seminars, classical music concerts. For more than thirty years a series of concerts called Midnight Serenades have taken place on the terrace of the mansion. It is possible to take a virtual tour at Palanga Amber Museum on your smart-phone or tablet. Just download a mobile application „izi. TRAVEL“ and start your audioguide tour at Palanga Amber Museum. But it’s always better to feel everything yourself.

Literatura | References [1] Bagužaitė-Talačkienė S., Valužytė D., 2016. Istorinių rūmų interjerai Palangos gintaro muziejuje. In Lietuvos dailės Metraštis 18. 2014 m. Vilnius.181-197. [2] Bagužaitė-Talačkienė S., Macienė V., Striuogaitis S., 2007. Grafų rūmuose – Palangos gintaro muziejus / Palanga Amber Museum in the Counts‘ Palace. In Palangos botanikos parkas ir rūmai. Palanga Botanical Garden and Palace. Klaipėda. 55-65. [3] Budrys, 2008, Grafų Tiškevičių Palangos rūmai. Architekto Franzo Heinricho Schwechteno piešiniai ir brėžiniai. Ed. R. Budrys. Vilnius: Lietuvos dailės muziejus. [4] Genienė Z., 1999. Kurortas XX a. pirmojoje pusėje In Palangos istorija. Ed. V. Žulkus, Klaipėda. 268-269. [5] Jucevičius L. A., 1959. Raštai, Vilnius

Ryc. 7. Niebieska ziemia z przytwierdzoną do niej bryłką bursztynu. Fig.7. The Blue Earth with a stuck piece of amber. (Photo by Vaidotas Aukštaitis)

Ryc. 5. Szkic wystroju wnętrza pałacu, Franz Heinrich Schwechten, ok. 1896 r. Archiwum Litewskiego Muzeum Sztuki. Fig. 5. Sketch of the interior decoration of the palace, Franz Heinrich Schwechten, about 1896. Archive of the Lithuanian Art Museum.

The Amber Magazine 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS

Janusz Wosik – in memoriam Renata Adamowicz W dniach od 21 marca do 29 września 2019 r. Muzeum Bursztynu w Gdańsku prezentuje pierwszą monograficzną wystawę prac Janusza Wosika. Zebrano ponad 30 eksponatów ze zbiorów własnych Muzeum Bursztynu oraz wypożyczonych z innych instytucji muzealnych i od wielu osób prywatnych. Dodatkowo zostaną pokazane wyroby wykonane przez uczniów tego artysty. Inicjatywa wystawy prac Janusza Wosika zrodziła się spontanicznie na jego pogrzebie. Nagła i niespodziewana śmierć spowodowała, że przyjaciele, uczniowie, bursztynnicy, artyści innych dziedzin poczuli potrzebę upamiętnienia jego twórczości. W środowisku gdańskich twórców Janusz Wosik był artystą powszechnie cenionym, mało tego, był również bardzo lubiany za życzliwość i ogromną wiedzę, którą się chętnie dzielił. Do jakichkolwiek inicjatyw dotyczących własnej monograficznej wystawy Januwsz Wosik odnosił się z życzliwością, ale bez konkretów. Muzeum Bursztynu natychmiast podjęło się organizacji prezentacji jego prac. Nieoceniona, jak zwykle, okazała się pomoc Ewy Rachoń, bez której byłoby zdecydowanie trudniej dotrzeć do wielu właścicieli jego prac. Janusz Wosik był artystą albo bardzo dobrze znanym, albo nieznanym wcale. Bardzo lubiany przez właścicielki galerii rozrzuconych po całym świecie, a często zupełnie nieznany przez kolegów z branży spoza Gdańska. Jedno jest pewne – był twórcą wyjątkowym, technicznie znakomitym. We wszystkich pracach, do których dotarliśmy, uderza ogromny profesjonalizm w podejściu do każdego wyrobu, przejawiający się w pieczołowitym dopracowaniu najmniejszych, często niewidocznych miejsc. Zarówno drobne precjoza, zdecydowanie wykonane „na sprzedaż”, jak i małe formy rzeźbiarskie przeznaczone bardziej do gabloty niż ,,do noszenia” były perfekcyjnie zaprojektowane i po mistrzowsku, precyzyjnie wykonane. Janusz Wosik urodził się w 1953 r. w Gdańsku, gdzie również zmarł nagle w czerwcu 2018 r., tuż przed swoimi 65. urodzinami. Zawodu złotnika uczył się w początkach lat 70. XX w. w pracowni Giedymina Jabłońskiego na ulicy Politechnicznej 3 w Gdańsk Wrzeszczu. Z czasem stali się równorzędnymi kolegami w zawodzie, dzieląc niezwykłą pasję do biżuterii i bursztynu. Tajniki złotnictwa pogłębiał w Warszawie, w pracowni legendarnej Grupy PIRO, czyli ojca Stanisława i dwóch synów, Grzegorza i Łukasza Pyrów. W gdańskiej Izbie Rzemieślniczej otrzymał uprawnienia czeladnika, a w latach 80. w Ministerstwie Kultury zyskał tytuł artysty. Własną działalność artystyczną rozpoczął najpierw w pracowni w Gdańsku, na ul. Matejki, następnie na przełomie lat 70. i 80. w Sopocie, u Stanisławy Malon, na ul. Żeromskiego. To właśnie w Sopocie razem z Giedyminem Jabłońskim wykonywali pierwsze ,,Bursztynowe Słowiki”, nagrodę w Międzynarodowym

Bursztynisko 43 | 2019

Pierścień | Ring - J. Wosik, ze zbiorów Muzeum Gdańska (fot. M.K. Szczerek)

From 21 March until 29 September 2019 r. the Amber Museum in Gdańsk presents the first exhibition of original work by Janusz Wosik. More than 30 exhibits have been put together from the Amber Museum’s collection and on loan from other museums and multiple individuals. The works of Janusz Wosik’s students will also be shown. The initiative for Janusz Wosik’s exhibition originated suddenly and spontaneously at the artist’s funeral. His sudden and unexpected death caused his friends, students, amber artisans and artists from other creative areas to feel the need to commemorate his work. In the community of Gdańsk-based artists, Janusz Wosik was universally appreciated, moreover, he was also well-liked for his kindness and enormous knowledge, which he willingly shared. He used to approach any initiatives for a solo exhibition favourably but without specifics. The Amber Museum immediately undertook to organise a presentation of his work. As usual, invaluable help came from Ewa Rachoń, without whom it would have been much more difficult to get in touch with many owners of his art. Janusz Wosik was an artist of either great renown or no renown at all. Very well liked by the owners of galleries scattered all over the world but often completely unknown to colleagues from outside Gdańsk. One thing is for sure: he was an outstanding artist. All the pieces which we have succeeded in obtaining are striking in their remarkably individualised professionalism reflected in the utmost care in perfecting the tiniest, often invisible details. Both small ornaments, definitely meant to be sold, and small sculptural forms that are more displayable than wearable, are perfectly designed and masterfully crafted to precision. Janusz Wosik was born in 1953 in Gdańsk, where he also died suddenly in June 2018, right before his 65th birthday. He learnt the craft of goldsmith in the early 1970s at the workshop of Giedymin

WYSTAWY | EXHIBITIONS Konkursie Piosenki. Po czym wrócił z tworzeniem do Gdańska, najpierw na Jaśkową Dolinę, a najdłużej prowadził pracownię na ulicy Pniewskiego, gdzie nieopodal, na Politechnicznej, przez 20 lat mieszkał z żoną – Pauliną Binek. Mało znana, a niezwykle ważna była jego działalność edukacyjna. Janusz Wosik z wielkim zaangażowaniem dzielił się swoją wiedzą i umiejętnościami z młodymi adeptami sztuki złotniczej. Sam nieustająco się dokształcał, dużo czytał i do tego również zachęcał swoich uczniów. A są nimi: Piotr Reszczyński, Norbert Wawrzyniak, Ewa Mroczkowska i Danuta Malon. Ewa Mroczkowska przyznała, widząc swoje prace z tego okresu, będące w zbiorach Muzeum Bursztynu, iż nie sądziła, że aż tak Janusz Wosik inspirował jej twórczość. Na wystawie zobaczymy prace wszystkich wymienionych jego uczniów. W wystawach i konkursach brał udział z rzadka i niechętnie. Zdobył Bursztynowy Medal w Konkursie Mercurius Gedanensis 2002 towarzyszącym Międzynarodowym Targom Bursztynu, Biżuterii i Kamieni Jubilerskich Amberif w Gdańsku za broszki, które były jego znakiem rozpoznawczym. Najczęściej kwadratowe, srebrne ramy wypełniał doskonale zaprojektowanymi, świetnymi w formie i kompozycji, odpowiednio dobranymi i opracowanymi bursztynami czy amonitami. Był arcymistrzem w tworzeniu ich niezliczonych wariantów, wszystkie o doskonałych proporcjach i rytmie zamkniętych w małych formach. Ewa Rachoń, przyjaciółka Janusza Wosika i dyrektorka Targów Amberif wspomina, że spotkanie z Michaelem Zoblem i jego biżuterią, w latach 90. XX w., właśnie na targach w Gdańsku, wywarło wielki wpływ na jego twórczość. Fascynację Zoblem dostrzec można przede wszystkim w jego broszkach, a właściwie broszko-wisiorach, ponieważ każda broszka posiada również zawieszkę, na której można zawiesić ją na łańcuszku lub rzemyku. Sposób noszenia zmienia tez nieco spojrzenie na wyrób, ponieważ najczęściej zawieszenie znajduje się na przylegającym boku kwadratu, a nie tym samym co agrafka. Tym bardziej imponuje wypracowany projekt, jednakowo doskonały z każdej strony. Jego niezwykła broszka o kształcie twarzoczaszki z amonitem znajduje się z zbiorach najważniejszego dla historii biżuterii Muzeum Złotnictwa w Phorzheim, jako pierwsza praca polskiego artysty. Muzeum Bursztynu zakupiło do kolekcji 3 niezwykłe rzeźbo-wisiory z cyklu ,,Wernisaż”, będące jednocześnie małymi formami rzeźbiarskimi, wspartymi na kamieniu i równocześnie- po zdjęciu z postumentuwisiorami. W tych narracyjnych ,,obrazkach z wystawy” ujawnia się niezwykły talent Janusza Wosika do opowiadania dowcipnych historii za pomocą srebra i bursztynu. Oprócz prac z kolekcji Muzeum Bursztynu w Gdańsku, na wystawie zobaczymy prace ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku, Muzeum Archeologicznego w Gdańsku i Muzeum Bursztynu w Krakowie. Największa część eksponatów pochodzi od prywatnych właścicieli, przyjaciół i znajomych Janusza Wosika, którzy doceniali jego niezwykły talent. Największą liczbę prac na wystawę wypożyczyła pani Wanda Kasperska, która od lat 70. ubiegłego stulecia była właścicielką legendarnej galerii na ulicy Mariackiej w Gdańsku i ściśle współpracowała oraz przyjaźniła się z Januszem Wosikiem. W latach 80. artysta wykonał na jej zlecenie serię prezentów, które były przeznaczone dla ważnych klientów pewnej firmy. Jednym z nich jest niewielka rzeźba, której podstawę stanowi srebrny gorset z precyzyjnie wykonanym detalem, w który ubrane jest ciało kobiety z naturalnej bryłki bursztynu. Bursztyn został tak doskonale dobrany, że wystarczyło lekkie przeszlifowanie, żeby wydobyć dowcipną ideę i sens rzeźby. Niewątpliwie tą pracą Janusz Wosik udowodnił swój wielki talent, umiejętności i fascynację bursztynem.

Jabłoński at 3 Politechniczna Street, Gdańsk-Wrzeszcz. With time, they became professionals on a par with each other, sharing their remarkable passion for jewellery and amber. He further studied the secrets of goldsmithery in Warsaw, at the studio of the legendary PIRO Group: father Stanisław and his two sons, Grzegorz and Łukasz Pyra. He qualified as a journeyman at the Gdańsk Crafts Chamber and received the title of an artist at the Ministry of Culture in the 1980s. He began his independent artistic career first at a studio in Gdańsk, Matejki Street, and subsequently, in the late 1970s/early 1980s in Sopot, with Stanisława Malon, Żeromskiego Street. It was in Sopot, together with Giedymin Jabłoński that they made the first Amber Nightingales, the Grand Prix in the Sopot International Song Competition. Later he took his work back to Gdańsk, first to Jaśkowa Dolina Street; then, for the longest period, he ran a studio in Pniewskiego Street where, nearby, in Politechniczna Street he lived with his wife, Paulina Binek, for 20 years. His work as an educator was little known yet extremely important. Janusz Wosik was greatly involved in sharing his know-how and skills with young goldsmith trainees. Himself, he studied continuously, read a lot and encouraged his students to do

Broszka z inkluzjami | Broche with inclusions, J. Wosik Broszka | Broche, J. Wosik, Zbiory Muzeum Gdańska (fot. M.K. Szczerek)

The Amber Magazine 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS

Bursztynisko 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS Dużą grupę przedmiotów na wystawie stanowi biżuteria, która była często i chętnie noszona przez właścicielki. Prezentujemy wyroby nie tylko z bursztynem, ponieważ często wykorzystywał inne kamienie jubilerskie, takie jak: macica perłowa, koral, kryształ górski, itp. Wszystkie prace Wosika - z których nawet najmniejsza wykonana jest z wielką precyzją i jest potwierdzeniem ogromnych umiejętności złotniczych autora- są istotnym dokumentem ilustrującym rozwój sztuki biżuteryjnej od lat 80. XX w. do pierwszej dekady XXI w. Rzeźbo-wisior | Sculpture-pendant Wernisaż I, J. Wosik Rzeźbo-wisior | Sculpture-pendant Wernisaż II, J. Wosik Ze zbiorów Muzeum Gdańska (fot. M.K. Szczerek)

the same. And they include: Piotr Reszczyński, Norbert Wawrzyniak, Ewa Mroczkowska and Danuta Malon. When seeing her pieces from that period, part of the Amber Museum collection, Ewa Mroczkowska admitted that she did not realise that Janusz Wosik inspired her work so much. We will see pieces by all these students at the exhibition. He took part in exhibitions or competitions rarely and unwillingly. Janusz Wosik won the 2002 Mercurius Gedanensis Amber Medal at the Amberif International Fair of Amber, Jewellery and Gemstones, Gdańsk, for brooches, which were his speciality. He filled his usually square silver frames with perfectly designed, excellently shaped and composed, well-selected and worked amber, ammonite etc. He was a grand master in creating innumerable brooch variants, all with perfect proportions and rhythm, enclosed in small forms. Ewa Rachoń, a friend of Janusz Wosik’s and Amberif Project Director, remembers that a meeting at Amberif, Gdańsk, with Michael Zobel and his jewellery in the 1990s made a great impression on him, especially on his work. The fascination with Zobel can be mostly seen in his brooches or, to be more precise, brooch-pendants, as every brooch also contains a bail which can be used to put the piece on a chain or leather cord. The way it is worn also changes the perception of the piece somewhat, as usually the bail is located on the adjacent side of the square, not on the same one as the safety pin. This makes the fine-tuned design even more impressive, equally perfect from each side. His extraordinary ammonite brooch shaped like the facial skeleton is exhibited at the Phorzheim Jewellery Museum—the most important institution for the history of jewellery—as the first piece by a Polish artist. The Amber Museum purchased 3 remarkable sculpture-pendants from the Vernissage series, which are small sculptural forms supported on a stone and, at the same time, pendants when taken off their pedestal. These narrative “pictures from an exhibition” reveal Janusz Wosik’s remarkable talent to tell witty stories through silver and amber. Next to the items from the Gdańsk Amber Museum, the exhibition presents pieces from the Malbork Castle Museum, the Gdańsk Archaeology Museum and the Cracow Amber Museum. The largest group of exhibits comes from private owners and from the friends and acquaintances of Janusz Wosik, who all appreciated his remarkable talent. Ms Wanda Kasperska, since the 1970s owner of a legendary gallery in Mariacka Street, Gdańsk, was Janusz Wosik’s close collaborator and friend. We loaned the biggest number of items from her, including the Corset sculpture, the most interesting item in her collection. In the 1980s, on her commission, he made a series of gifts for important customers of a certain company. She kept one. It is a small sculpture, with the base being a silver corset produced with very precise detail, clothing the body of a woman made of a natural piece of amber. The amber was so perfectly selected that it was enough to slightly grind it off to bring out the witty idea and point behind the sculpture. With this piece, he definitely proved his great talent, skill and fascination with amber. Many of the pieces are jewellery which was often and happily worn by its owners. We present not just amber items, because he often used other gemstones, such as mother-of-pearl, coral, rock crystal, etc. They are a crucial document to illustrate the development of jewellery art from the 1980s until the first decade of the 21st century, in which he proves that even the smallest piece has been made with great precision and is a confirmation of the vast jewellery talent of its maker.

The Amber Magazine 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS

BLACK’N’AMBER Małgorzata Siudak

Galeria MSB już po raz kolejny miała przyjemność gościć wystawę twórców związanych z Katedrą Biżuterii Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi im. Władysława Strzemińskiego. Po czerwcowej wystawie DyploMy 2017 prezentującej obiekty licencjackie i magisterskie studentów, przyszedł czas na monograficzną wystawę Michaliny Owczarek*. The IAA Gallery again had the pleasure to host an exhibition by artists associated with the Władysław Strzemiński Academy of Fine Arts’ Jewellery Department. After the DyploMy 2017 exhibition in June, which showcased bachelor’s and master’s degree graduation pieces by students, came a time for a monographic exhibit from Michalina Owczarek.*

6 grudnia 2019 roku w Galerii MSB miało miejsce otwarcie wystawy Michaliny Owczarek Black’n’Amber. Wystawę dopełniały nagrodzone podczas konkursu Tożsamość w Legnicy prace oraz seria fotografii z kolekcji Skorupa. Główną część wystawy tworzyła kolekcja Black’n’Amber, będąca dla autorki pierwszą z wykorzystaniem bursztynu ( i mamy nadziejęnie ostatnią). Tak artystka pisze o swojej kolekcji:

On 6 December 2018, the IAA Gallery featured the launch of Michalina Owczarek’s Black’n’Amber exhibition. The exhibit was complemented with award-winning pieces from Legnica’s Identity exhibition and the Skorupa (Shell) collection photography series. The main part of the exhibition, the Black’n’Amber collection, was Michalina Owczarek’s first to use amber (we hope it won’t be the last). This is what the artist has written about her collection:

Punktem wyjścia całej kolekcji jest połączenie bursztynu z jednym kształtem, modułem, który przechodzi transformacje. Użyta w kolekcji czerń, która absorbuje światło, jest tylko tłem, a graniastosłupy tylko „konstrukcją” utrzymującą bursztyn. W kolekcji zależało mi na tym, aby podkreślić kolor bursztynu, dlatego wykorzystałam zjawisko kontrastu równoległego, dzięki czemu bursztyn wydaje się tu być jaśniejszy, a jego kolory jeszcze żywsze. Postanowiłam użyć bursztyn na kilka sposobów, łącząc go z graniastosłupem tak, aby zdawał się być jego integralną całością czy też w sposób nawiązujący do tradycyjnych opraw kamienia, co dodatkowo podkreśla prostotę formy.

The starting point for the collection is a combination of amber with one shape, module, which undergoes transformations. Used in the collection, the colour black, which absorbs light, is just a background, with prisms being only a “structure” to support amber. In my collection, I only wanted to emphasise the colour of amber; this is why I used the phenomenon of parallel contrast, which has made the amber seem lighter and its colours even more vivid. I decided to use amber in several ways, combining it with a prism so that it would seem an integral part of it, or in a way akin to traditional gemstone settings, which additionally emphasises the simplicity of form.

* Michalina Owczarek jest absolwentką Akademii Sztuk Pięknych im. Wł. Strzemińskiego w Łodzi, gdzie w 2018 obroniła doktorat pod tytułem „Rozkład Formy-Budowa Formy” pod kierunkiem prof. Andrzeja Bossa. Obecnie pracuje w Katedrze Biżuterii w macierzystej uczelni . Jej prace znajdują się między innymi w kolekcji Muzeum Okręgowego w Sandomierzu oraz w Galerii Sztuki w Legnicy. * Michalina Owczarek is a graduate of the Wł. Strzemiński Academy of Fine Arts, Łódź, where in 2018 she received her doctoral degree with the thesis “Rozkład Formy-Budowa Formy” (Distribution of Form—Structure of Form) under Prof. Andrzej Boss. At present, she works at the Jewellery Department of her alma mater. Her work can be found in the collections of the Sandomierz Regional Museum, the Gallery of Art in Legnica and more. 48

Bursztynisko 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS Podczas wystawy można było również zobaczyć nagrodzoną pracę artystki, za którą otrzymała w 2017 roku nagrodę MSB, podczas Międzynarodowego Konkursu Sztuki Złotniczej Tożsamość. Praca zatytułowana: .„… bo ludzie dzielą się na zamkniętych w sobie, tych którzy noszą emocje na zewnątrz i tych pomiędzy…”, składała się z trzech obiektów: „otwarty”, „zamknięty” i „pomiędzy”. To dzięki tej nagrodzie na ręce artystki trafiły bryłki bursztynu, z którego powstała kolekcja Black’n’Amber. Michalina Owczarek często w swoich pracach odnosi się do emocji, a forma powstałych w pracowni artystki obiektów jest niezwykle rzeźbiarska. Przykładem na to może być również kolekcja Skorupa prezentowana w Galerii MSB w formie fotografii, dopełniających wystawę. W opisie kolekcji możemy przeczytać: Każdy z nas ma swoją skorupę, za którą skrywa swoje prawdziwe ja. Kolekcja „Skorupa” jest rzeźbiarskim sposobem na przedstawienie pozorów, którymi staramy się zakryć swoje emocje i to kim naprawdę jesteśmy. Cała kolekcja mimo swoich dużych rozmiarów wydaje się być lekka i krucha. Efekt ten uzyskany jest nie tylko dzięki ażurom i cienkim ściankom prac, ale także dzięki połączeniu jaskrawych kolorów ze spokojnymi oraz wykorzystaniu techniki, która na pierwszy rzut oka przypomina ceramikę. Cieszymy się, że coraz więcej młodych twórców sięga po bursztyn i tworzy interesujące, nowoczesne i piękne formy. A Michalinie życzymy więcej tak udanych bursztynowych kolekcji! Wystawa trwała w Galerii MSB od 6 grudnia 2018 do 6 marca 2019 roku,

The exhibition also presents the artist’s award-winning piece, for which she received the IAA Prize in 2017 at the Identity International Jewellery Competition. The piece titled “—because there are people who are withdrawn, those who wear their feelings on their sleeve and those in between—“ contains three objects: “open,” “closed” and “in between.” With this prize, the artist won the pieces of amber out of which the Black’n’Amber collection was made. In her work, Michalina Owczarek often refers to emotions, while the form of the objects she makes is remarkably sculptural. The Skorupa (Shell) collection, presented at the IAA Gallery as photographs to complement the exhibition, is another such example. The collection’s description reads: Every one of us has our own shell behind which we hide our true self. The Skorupa (Shell) collection is a sculptural way to present the appearances with which we try to conceal our feelings and who we really are. Despite its large size, the entire collection appears to be lightweight and brittle. This effect is obtained not only through the filigrees and thin walls in the pieces, but also through a combination of bright and subdued colours, and the use of a technique which at first glance resembles ceramics. We are happy that more and more young artists take up amber to create interesting, modern and beautiful pieces. We wish Michalina more such successful amber collections! The exhibition was on display at the IAA Gallery from 6 December 2018 until 6 March 2019

Wystawa pod honorowym patronatem Exhibition under honorary patronage of: Prezydenta Miasta Gdańska President of Gdańsk. Partnerzy wystawy | Partners: Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi Galeria Sztuki w Legnicy gdańsk.pl PB Studio. Fot./ Photos Michalina Owczarek

The Amber Magazine 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS

BURSZTYNY ŚWIATA THE AMBERS OF THE WORLD Bartłomiej Kentzer

Bursztyny na świecie, inne niż bursztyn bałtycki, czyli kopalne żywice wielu gatunków drzew oraz pochodzące z różnych kontynentów, to ciekawe zagadnienie. Wiedza o tym, że bursztyny możemy znaleźć prawie na całym świecie jest mało rozpowszechniona. The ambers of the world, other than Baltic amber, known as fossil resins of many tree species and originating from different continents, are an interesting topic. The knowledge that amber can be found nearly all over the world is not very common. Na świecie występuje co najmniej kilkaset różnych żywic kopalnych, wszystkie te żywice uogólniając można określić mianem „bursztynu”. Nazwa ta jest mało precyzyjna i bardzo mylącą dla kogoś, kto nie doprecyzuje jaki to rodzaj bursztynu. Bursztynem umownie można nazywać skamieniałe żywice starsze niż milion lat. Każdy rodzaj żywicy kopalnej powstawał w innych warunkach geologicznych i klimatycznych, podlegał zmianom w złożach w innym środowisku – lądowym bądź morskim. Zróżnicowanie żywic kopalnych wynika także z ich pochodzenia od różnych gatunków drzew macierzystych. Znamy żywice karbońskie, triasowe, jurajskie, kredowe, i nam najbliższe – paleogeńskie, sprzed co najmniej 50 milionów lat. Większość z tych żywic jest prezentowana na wystawie. Pokazujemy także największą na świecie bryłę glesytu z Sumatry ważącą ponad 70 kilogramów, aspirującą do zaszczytnego tytułu w Księdze Rekordów Guinnessa.

Globally, there are at least several hundred different fossil resins and all of them, generally speaking, can be described as “amber.” The term is not very precise and can be very misleading to someone who does not make it clear what kind of amber it is. Conventionally, amber can refer to fossilised resins which are older than one million years. Every kind of fossil resin was formed in different geological and climatic conditions, as well as in a different environment: terrestrial or marine. The diversity of fossil resins also depends on the species of their parent trees. We know of resins from the Triassic, Jurassic, Cretaceous and, those closest to our time, from the Palaeogene, at least 50 million years ago. Most of these resins are presented at the exhibition. We also display the world’s largest piece of glessite from Sumatra, weighing over 70 kg, aspiring to become a proud entry in Guinness World Records.

Wystawa prezentuje także kopale, młode żywice powstałe mniej niż milion lat temu, z terenów Borneo, Sumatry, Kolumbii, Dominikany, Filipin, Zanzibaru, w tym 50-kilogramowy okaz żywicy kauri z Nowej Zelandii oraz rodzimą kalafonię z Morza Bałtyckiego.

The exhibition also showcases copals, young resins formed less than one million years ago, from Borneo, Sumatra, Columbia, Dominican Republic, Philippines and Zanzibar, including a 50 kg specimen of kauri gum from New Zealand and local Polish colophony from the Baltic Sea.

Ciekawostką jest, najprawdopodobniej jedyna na świecie, kolia wykonana z bryłek cedarytu, wypożyczona na wystawę przez prof. Barbarę Kosmowską-Ceranowicz wraz z kolią z bursztynów dominikańskich. Warto poświęcić także chwilę uwagi kolii zakupionej w Chinach przez dra hab. Jacka Szwedo, prof. UG, z niezwykle drogiego chińskiego bursztynu z Fushun, którego wydobycie z pokładów kopalni węgla zostało zakończone wraz z jej zamknięciem.

As a point of interest, there is the world’s probably only necklace made of cedarite pieces, on loan from Prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz, along with a Dominican amber necklace. Also noteworthy is a necklace purchased in China by Dr hab. Jacek Szwedo, University of Gdańsk professor, made of extremely expensive Chinese Fushun amber, which is no longer produced from the beds of a coal mine following its closure.

Bursztynisko 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS

Fot./ Photo B. Kentzer

Dopełnieniem wystawy są prace biżuteryjne znakomitych polskich artystów bursztynników - Danki Czapnik, Sławy Tchórzewskiej, Marcina Tymińskiego, Andrzeja Kupniewskiego, Jacka Byczewskiego, Pawła Kaczyńskiego, Sławomira Fijałkowskiego oraz Wojciecha Kalandyka, wykonane z różnych żywic kopalnych. Celem artystów było stworzenie wyjątkowej biżuterii łączącej bursztyn bałtycki, dominikański i sumatrzański w ramach wystawy „Amber. Around the Word”. Pomysłodawcą projektu był Janusz Fudala, który wraz z Anną Sado zrealizował to śmiałe i zakończone sukcesem przedsięwzięcie artystyczne.

The exhibition is complemented with jewellery by outstanding Polish amber artists, Danka Czapnik, Sława Tchórzewska, Marcin Tymiński, Andrzej Kupniewski, Jacek Byczewski, Paweł Kaczyński, Sławomir Fijałkowski and Wojciech Kalandyk, made of various fossil resins. The artists’ objective was to create unique jewellery which combined Baltic, Dominican and Sumatran amber, as part of the Amber. Around the Word exhibition. The project was initiated by Janusz Fudala, who, with Anna Sado, produced this daring and successfully completed artistic endeavour.

Tło wystawy stanowi bursztynowa mapa. Podróżując palcem po tej mapie można się dowiedzieć, jak szeroko rozprzestrzenione są kopalne żywice na świecie, oraz umiejscowić w czasie i przestrzeni okazy oglądane w gablotach. Mapę występowania żywic kopalnych prezentowaną na wystawie opracował dr hab. Jacek Szwedo, prof. UG, kierownik Pracowni Entomologii Ewolucyjnej i Muzeum Inkluzji w Bursztynie z Katedry Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii, Wydziału Biologii, Uniwersytetu Gdańskiego.

The exhibition has a map in the background. By reviewing this map, you can find out how widely distributed fossil resins are all over the world and see what time and place the displayed specimens come from. The fossil resins distribution map shown at the exhibition was produced by Dr hab. Jacek Szwedo, University of Gdańsk professor, head of the Laboratory of Evolutionary Entomology and Museum of Amber Inclusions, Department of Invertebrate Zoology and Parasitology, Faculty of Biology, University of Gdańsk.

Pragnę gorąco podziękować za wypożyczenie eksponatów oraz pomoc w organizacji wystawy: Katarzynie Kwiatkowskiej i Michałowi Kazubskiemu z PAN Muzeum Ziemi, Januszowi Fudali - Ambersafari, Dougowi Lundberg – Amberica West, Annie Sado – amber.com.pl i dr. hab. Jackowi Szwedo, prof. UG, oraz wszystkim innym osobom zaangażowanym w powstanie tej ekspozycji.

My sincere thanks for the exhibit loans and for help in organising the exhibition go to: Katarzyna Kwiatkowska and Michał Kazubski of the PAS Museum of the Earth, Janusz Fudala—Ambersafari, Doug Lundberg—Amberica West, Anna Sado—amber.com. pl, Dr hab. Jacek Szwedo, University of Gdańsk professor, and all the individuals involved in making the exhibition happen.

Wystawa prezentowana jest w Sali Sądowej Muzeum Bursztynu, trwa od 15 listopada 2018r. do 30 września 2019r.

The exhibition is on display at the Court Room, Gdańsk Amber Museum, from 15 November 2018 until 30 September 2019.

The Amber Magazine 43 | 2019

WYSTAWY | EXHIBITIONS

Kolory bursztynu The colours of amber Maria Fijałkowska

Jednymi z najczęstszych pytań klientów odnośnie bursztynu są pytania dotyczące jego koloru. Jaki jest najcenniejszy? Jaki jest prawdziwy? Wielu jest przekonanych, iż bursztyn powinien być brązowy i wyraża zdziwienie, widząc bursztyn w kolorze żółtym. Some of the customers’ most frequently asked questions about amber are about its colour. Which one is the most valuable? Which one is real? Many are convinced that amber should be brown and are surprised when they see yellow amber. W literaturze o bursztynie temat jego barwy traktowany jest marginalnie1,3. Stosowane w języku określenia kolorów są mocno nieprecyzyjne. Nawet barwy podstawowe, mające swe nazwy w niemal wszystkich językach, są różnie identyfikowane przez poszczególne osoby, przy barwach pochodnych sprawa się oczywiście komplikuje. Barwę pomarańczową możemy oddać np. słowami: „miodowy”, „złocisty”, „herbaciany”, „rudy”, „oranż”, „ugier” czy „bursztynowy”, ale choćby to ostatnie określenie bywa również stosowane do barwy żółtej, tak więc są to co najmniej dwa różne kolory (RGB 255, 126 ,0 i RGB 255, 191 ,0). Stąd pomysł, by podejść do tematu kolorystyki bursztynu w sposób bardziej ścisły. Tak narodził się projekt 100 kolorów bursztynu (liczba 100 ma tu charakter umowny, wskazując na bogactwo, nie zaś konkretną ilość). By zapewnić obiektywizm określania koloru, zastosowano wzornik kolorów NCS Natural Colour System4. Jest to logiczny system barw, którego konstrukcja związana jest z postrzeganiem koloru przez człowieka5. Z tego względu wyróżnia się trzy cechy barw: odcień, nasycenie i jasność. Odcień określony jest poprzez umiejscowienie na kole barw, co jest powszechnie stosowanym rozwiązaniem. Specyfiką NCS jest wyróżnienie czterech barw podstawowych2, w związku z czym koło podzielone jest na cztery równe części, na granicach których umieszczono barwy żółtą, czerwoną, niebieską i zieloną. Każda ćwiartka jest z kolei dzielona na sto odcieni pośrednich. Przekrój pionowy przez przestrzeń barw dla pojedynczego tonu to tzw. trójkąt odcieni NCS, którego wierzchołkami są barwy biała i czarna oraz C (maksimum chromatyczności). System NCS umożliwia opisywanie wszystkich wyobrażalnych kolorów i każdy z nich otrzymuje jednoznaczny symbol NCS. Numery i symbole literowe określają podobieństwo danego koloru do czarnego lub białego (dwie pierwsze cyfry), intensywność barwy (dwie kolejne

Bursztynisko 43 | 2019

The literature on amber treats its colours as a marginal issue1,3. The colour descriptions used in different languages are highly imprecise. Even primary colours, which have their names in almost all languages, are interpreted differently by different individuals and, with secondary colours, the matter gets obviously more complicated. The colour orange can be expressed by, for example: “honey colour,” “golden,” “tea colour,” “ginger,” “tawny,” “ochre” or “amber” but even the last of these terms can sometimes be used for the colour yellow so these are at least two different colours (RGB 255, 126, 0 and RGB 255, 191, 0). Hence the idea to approach the colours of amber in a more scientific way. This is how the 100 Colours of Amber project came to be (the number 100 is symbolic here, indicating the wealth, not a specific number of colours). To ensure objectivity in colour assessment, the NCS Natural Colour System4 has been applied. It is a logical colour system constructed in a way related to how colours are perceived by humans5. For this reason, three features of colours are distinguished: hue, saturation and lightness. Hue is determined by its location on the colour circle, which is a commonly used solution. The specific feature of the NCS is that it distinguishes four primary colours2, which is why the circle is divided into four equal parts on the borders of which the colours yellow, red, blue and green are located. Each quarter, in turn, is divided into one hundred transitional hues. The vertical cross-section through the colour space of each tone is known as the NCS hue triangle, with the vertexes being the colours white and black, and C (maximum chromaticness). NCS makes it possible to describe all imaginable colours and each one receives a dedicated NCS symbol. Numbers and letter-based symbols describe the similarity of a colour to black or white (the first two numbers), the intensity (chromaticness) of the colour (the next two numbers) and its similarity to yellow (Y), red (R), blue (B)

WYSTAWY | EXHIBITIONS

cyfry) oraz podobieństwo do żółtego (Y), czerwonego (R), błękitnego (B) lub zielonego (G). Prostota tego systemu sprawia, że jest on intuicyjny w stosowaniu, zaś wzornik jest łatwo dostępny. Przedmiotem zainteresowania były kamienie jubilerskie z bursztynu - oszlifowane, naturalne bursztyny różnych rozmiarów, przygotowane z myślą o wykonaniu biżuterii. Badane bursztyny można podzielić na trzy grupy. W pierwszej znalazły się naturalne, w pełni oszlifowane kamienie, bez pozostałości tzw. kory. Wszystkie miały kolory należące do grupy barw żółtych; odchylenie wyniosło nie więcej niż 10% w kierunku zielonego (np. S 2030-G90Y) i 20% w kierunku czerwonego (np. S 3560-Y20R), zdecydowanie najczęstszy był żółty bez tych dwóch domieszek (np. S 2060-Y). To co najbardziej różnicowało badane kamienie to stopień zszarzenia i intensywność barwy. Drugą grupą były kamienie oszlifowane, których jedna strona (podstawa) miała pozostawioną korę. Tu określane kolory przesuwały się w kierunku czerwonego (np. S 3560-Y70R) lub, pozostając żółte, w stronę czarnego (np. S 5040-Y). Co ciekawe, te ostatnie w ocenie intuicyjnej zostałyby określone raczej jako zielonkawe. Trzecią grupę stanowiły oszlifowane bursztyny wielobarwne, których podstawowa kolorystyka nie odbiegała od tych z grupy pierwszej, ale ich fragmentom można było przypisać inne barwy. W tej grupie znalazły się bursztyny z wyraźnymi wtrąceniami (np. S 7005-G50Y) a także wybarwione na powierzchni (np. S 5005B20G czy S 3005 R80B).

or green (G). The simplicity of the system makes it intuitive to use, with the colour chart easily available. Our subject of interest covers amber gemstones: polished natural amber of various size, prepared with making jewellery in mind. The amber was divided into three groups. The first one contained natural stones with their outer surface fully ground off and polished, and no crust remaining. They all had colours in the yellow group; the variation was not more than 10% towards green (for example S 2030-G90Y) and 20% towards red (for example S 3560-Y20R), with yellow without these two admixtures definitely the most frequent (for example S 2060-Y). What differentiated the stones the most was the degree of blackness and intensity. The second group included stones with most of their outer surface ground off but the crust left on one side (the base). Here the colours shifted towards red (for example S 3560-Y70R) or, while remaining yellow, towards black (for example S 5040-Y). Interestingly, in an intuitive assessment, the latter could rather be described as greenish. The third group included multi-coloured amber stones with outer surface ground off, their primary colours not different from the first group, but parts of them could be ascribed different colours. This group included amber with obvious inclusions (for example S 7005-G50Y) and different colouring on the immediate surface (for example S 5005-B20G or S 3005 R80B).

Z projektem można było się zapoznać w gdańskiej galerii Moja Forma podczas wystawy 100 kolorów bursztynu przy okazji Święta Ulicy Mariackiej.

The project was available for viewing at the Moja Forma Gallery, Gdańsk, at the 100 Colours of Amber exhibition, part of the Mariacka Street Festival.

Fot./ Photo M. Kosior

Literatura | References [1] Erichson U., Weitschat W. 2008. Baltischer Bernstein. Entstehung, Lagerstätten, Einschlüsse 430 Bilder Ausstellungskatalog Deutsches Bernstein Museum Ribnitz-Damgarten. Deutsches Bernsteinmuseum, Ribnitz-Damgarten. [2] Hering E. 1878. Zur Lehre vom Lichtsinne. Carl Gerlod’s Sohn, Wien, 141 pp. [Published in English as: Hering E. 1964. Outlines of a theory of the light sense. Hurvich L.M., Jameson D. (transl.) Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 344 pp.] [3] Kosmowska-Ceranowicz B., Konart T. 1989. Tajemnice bursztynu. Sport i Turystyka, Warszawa, 231 pp. [4] NCS Colour AB. 2019. NCS Natural Colour System. https://ncscolour.com/ [5] Natural Colour System. https://pl.wikipedia.org/wiki/Natural_Colour_System (updated 25 Feb. 2017); https://en.wikipedia.org/wiki/Natural_Color_System (updated 7 Jan. 2019)

The Amber Magazine 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS

JOYA Barcelona Art Jewellery & Objects Sława Tchórzewska Zapomnij o tym, co widziałeś, o tym, co znasz.

DISSENY HUB BARCELONA

JOYA to zdecydowanie- pokazywanie odmienności, innowacji i designu z najwyższej półki. Tu broni się pomysł, materia i sposób wykonania. Na przestrzeni kwadratowego stołu każdy artysta ma zaprezentować swoją kolekcję. Biżuteria i obiekty są w piękny, bardzo prosty sposób udostępnione oczom widzów. Nie ma żadnych reklam ani nachalnej reklamy wystawców. Bo tutaj nie ma wystawców - tutaj muzą jest Sztuka a dyrygentem Artyści. Tutaj nikt nie jest lepszy ani ważniejszy - tu każdy jest indywidualnością. To zaproszeni artyści z całego świata, wybrani wcześniej przez międzynarodowe jury. A dostać się nie prosto. Takiej biżuterii, która prezentowana jest na JOYA, nie zobaczycie w Polsce, poza naprawdę nielicznymi wyjątkami. To konwersacje na wysokim poziomie i takież podejście do artystów. To cała otoczka tego wydarzenia, mnóstwo wystaw, które odbywają się w różnych miejscach Barcelony. Wreszcie sama przestrzeń wystawiennicza JOYA - za każdym razem starannie wybierana przez dyrektora Paulo Ribeiro.

Jeśli interesuje cię naprawdę współczesny świat biżuterii, niezwykle nowatorskie pomysły to koniecznie musisz odwiedzić JOYA… To kontakty z ludźmi, galeriami, instytucjami, kolektywami, wreszcie ludźmi ciekawymi tego, co w trawie piszczy. Trudno jest z czymkolwiek innym porównywać, bo JOYA jest jedyna taka. Wiem, że moja biżuteria jest osobliwa, kapryśna, pełna detali, kolorów i nietypowych rozwiązań. Mnie nie interesuje to, co znane, poszukuję swoich rozwiązań. Trzeba dojrzałości, pokory i nieustannego poszukiwania własnej drogi, eksperymentów, żeby w pełni odczuć niezwykłe zaułki świata współczesnej biżuterii. To naprawdę ogrom wrażeń nie tylko estetycznych, ale również emocjonalnych. Dla mnie było to wydarzenie i doświadczenie szczególne pod wieloma względami. To była Hiszpania bliska mojemu sercu i jej niezwykłe tajemnice i zakątki, które z wielką przyjemnością odkrywam za każdym razem.

Bursztynisko 43 | 2019

WYDARZENIA | EVENTS

Forget what you’ve Seen and what you know. JOYA definitely showcases what’s different and innovative, along with top-notch design. This is where an idea, material and crafting style come to the fore. Each artist is asked to present their collection over the space of a square table. The jewellery and objects are beautifully and very simply shown to the eyes of the viewers. There is no advertising or any pushy touting from exhibitors. Because there are no exhibitors here: it is ART that is the muse and the Artists are the conductor. Here, no one is better or more important—here everyone is a Personality. These artists come from all over the world, pre-selected and invited by the international judging panel. And it is not easy to get in. Such jewellery as that presented at JOYA can’t be seen in Poland, except for genuine micro-exceptions. It’s all about the high quality of conversation and approach to artists. It’s about the whole environment of the event, with plenty of exhibitions taking place in Barcelona’s various locations.

Last but not least, JOYA’s exhibition space itself: each time hand-picked by Director Paulo Ribeiro. If you are interested in the contemporary world of jewellery and extremely novel ideas, you Must visit JOYA . . . Get in touch with the people, galleries, institutions, collectives, with interesting individuals, see how the land lies. It’s difficult to compare it with anything else, because JOYA is the one and only. I know that my jewellery is peculiar, whimsical, full of detail, colour and unusual ideas. I’m not interested in what’s already out there, I look for my own solutions. It takes maturity, humility and a never-ending search for your own path; it takes experimentation in order to fully experience the remarkable recesses of contemporary jewellery. Indeed, it takes massive experience, not only aesthetic, but also emotional. To me, it was a special event and experience for many reasons. Spain is close to my heart and I discover its remarkable secrets and spaces with great joy every time. Fot. Sława Tchórzewska, JOYA.

The Amber Magazine 43 | 2019

TRENDY | TRENDS

TREND BOOK 2019 Sławomir Fijałkowski Rozpoczynając w 2010 roku prace nad systematyzowaniem wiedzy o współczesnych przemysłach kreatywnych z jednoznaczną intencją ich interpretacji w projektowaniu biżuterii z bursztynem nie sądziliśmy, że owo przedsięwzięcie – realizowane z myślą tylko o studentach wzornictwa gdańskiej ASP - rozwinie się z czasem w projekt artystyczny i promocyjny o zasięgu ogólnopolskim. W tym roku zaproszenie do współpracy przyjęły Akademie Sztuk Pięknych w Gdańsku, Łodzi i Wrocławiu oraz – ponownie – Stowarzyszenie Twórców Form Złotniczych, potwierdzając integrujące znaczenie Trend Book’a dla wielu środowisk zainteresowanych innowacyjnym zastosowaniem bałtyckiego bursztynu i podwyższaniem standardów jakościowych współczesnej biżuterii autorskiej. Wyodrębnione przez nas w 2019 roku makrotrendy – potwierdzone także w innych, opiniotwórczych źródłach informacji – złożyły się na pięć rozdziałów publikacji oraz pięć stref wystawy autorskiej biżuterii, która swoją premierę mieć będzie na gdańskich targach Amberif, najważniejszej imprezie wystawienniczej i promocyjnej na świecie, w której centrum zainteresowania pozostaje bursztyn. Każdy z zaproponowanych tematów ma swoją przewodnią ideę, każdy został zrealizowany z przewagą określonej technologii i przy użyciu specyficznych technik, wszystkie mają swoje odniesienia do trendów stylistycznych, których obserwację prowadziliśmy w tym roku głównie w Europie: podczas Milan Design Week, London Design Festival, na targach Maison & Objet w Paryżu oraz Formnext we Frankfurcie.

UPSIDE-DOWN

— koncentrujemy się na najczęściej pomijanym szczególe – rewersie, świadczącym o nadzwyczajnym parametrze jakościowym produktu, tzw. “lewa strona” to także pole do intrygujących ingerencji projektowych oraz odniesień do archetypu biżuterii jako indywidualnego amuletu i talizmanu ściśle związanego z użytkownikiem, z zakodowanym znaczeniem niewystawianym na zewnętrzny pokaz.

When in 2010 we began work to systematise the knowledge about contemporary creative industries with a straightforward intention to interpret them in the design of amber jewellery, we did not think that this undertaking, initially dedicated to the students of Design at the Academy of Fine Arts in Gdańsk, will with time develop into a national art and promotional project. This year, our invitation was accepted by the Academies of Fine Arts in Gdańsk, Łódź and Wrocław, and again by the STFZ Goldsmithing Artists’ Association, which confirms Trend Book’s integrating factor for many communities interested in innovative ways to use Baltic amber and to improve the quality standards of contemporary original jewellery. The macrotrends we have selected for 2019, also confirmed by other opinion-forming sources of information, make up Trend Book’s five chapters and five zones of an original jewellery exhibition that will open at Amberif Gdańsk, the world’s most important exhibition and promotion event to focus on amber. Each subject has its underlying idea, each was produced with a predominant technology using specific techniques, all of them quote stylistic trends which we have observed this year mainly in Europe at Milan Design Week, London Design Festival, Maison & Objet in Paris and Formnext, Frankfurt.

RADEK SZWED

— we focus on a detail that is most often ignored: the reverse, which is evidence of an extraordinary parameter of a product’s quality; the so-called “inside out” is also an area for intriguing design interventions and references to the archetype of jewellery as a personal amulet and talisman that is intimately associated with its user, with a coded meaning that is not put on display. PAWEŁ KACZYŃSKI

Bursztynisko 43 | 2019

TRENDY | TRENDS

VINTAGE TOOLS

— makrotrend odwołujący się do nostalgii za pierwotną funk-

cjonalnością pozbawioną zbędnej dekoracji, ideą naprawiania rzeczy i filozofią re-use, powrotem do prostoty, wiarygodności oraz wykonawczej rzetelności „hand made”, elementarnymi rozwiązaniami użytkowymi - charakterystycznymi dla dawnych narzędzi (zastępowanych obecnie coraz częściej poprzez ich cyfrowe aplikacje i imitacje). — a macro-trend that refers to a longing for primal functionality devoid of unnecessary decoration, the idea of fixing things and the re-use philosophy, a return to simplicity, credibility and the reliability of the hand-made, elementary functional solutions characteristic of the tools of old (which are these days more and more often replaced by their digital apps and imitations). ANDRZEJ KUPNIEWSKI

ADAM ZAWIŚLAK

TRANSLUCENCY

— bezpośrednim punktem odniesienia stała się zjawiskowa

wystawa studia projektowego NENDO podczas ubiegłorocznego Milan Design Week skoncentrowana na misterium dyspersji światła, ale również sensualne doświadczenia związane z obiektami kultury materialnej, których wyróżnikiem jest przezroczystość, półprzezroczystość, rastrowość, luminescencja, relacje: błysk / mat. — the direct point of reference here is the phenomenal exhibition of the NENDO design studio at last year’s Milan Design Week, focused on the mystery of light dispersion, but also on the sensual experiences related to objects of material culture typified by transparency, translucency, raster features, luminesce, the relationship between shiny and matte.

MARCIN TYMIŃSKI

EMILIA KOHUT The Amber Magazine 43 | 2019

MOJA FORMA

NIEZWYKŁY BURSZTYN

Moja Forma Maria Fijałkowska listy@mojaforma.com www.mojaforma.com

Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników Firma rekomendowana

TRENDY | TRENDS

TEDDY BEAR

— „Miś na miarę naszych marzeń” – w każdej możliwej interpretacji:

naturalistycznej, figuratywnej, literackiej, symbolicznej, komiksowej, kawaai, przesłodzonych cuteness, pluszaków w klimacie horroru i makabreski, autorskiej interpretacji cytatów popkultury oraz wizerunkowych ikon z kultowych kreskówek (Winnie de Pooh, rodzimy Uszatek, Kung-fu Panda, Gloomy Bear, Rilakkuma, itp.). —“A teddy bear to fulfil our dreams” in every possible reinterpretation: naturalist, figurative, literary, fairy-tale, symbolic, cartoon, saccharine cuteness kawaai, stuffed toy animals in an atmosphere of horror and the macabre, original quotations from adverts, pop-culture and iconic cartoon images (Winnie the Pooh, the Polish Uszatek the Bear, Kung-fu Panda, Gloomy Bear, Rilakkuma, etc.). MONIKA REPTOWSKA

URBAN JUNGLE

— miejska dżungla vs dżungla w mieście – konflikt na styku urba-

MARINA RODRIGUEZ BRIONES

nistycznego chaosu i katastroficznego Jumanji, a pomiędzy nim koncepcje architektoniczne duńskiego urbanisty Jana Gehla oraz postulaty miejskich aktywistów, dla których warunki przetrwania pszczół są równie ważne, jak komfort mieszkańców żywiołowo rozrastających się megalopolis, w których wkrótce mieszkać będzie 2/3 populacji. — urban jungle vs jungle in the city: a conflict at the borderline between urban chaos and catastrophic Jumanji, and between them the architectural concepts of Danish urban planner Jan Gehl and the demands of urban activists for whom the conditions necessary for bees to survive are equally important as the comfort of the people who live in uncontrollably growing cities and megalopolises, where 2/3 of the world’s population will soon live.

SŁAWA TCHÓRZEWSKA ANDRZEJ BOSS The Amber Magazine 43 | 2019

TRENDY | TRENDS

MOJA FORMA

TRENDS SPRING SUMMER 2019 Anna Raczyńska

A2 Jewellery

NUDE

Bursztynisko 43 | 2019

AM DESIGN- Robert Rogała Dorota Cenecka

FENDI (fot. East News)

Art Szok

The core trend of 2019 emphasises the ever more popular idea of body positive. NUDE takes on a new meaning. Minimalist and monochromatic silhouettes, simple forms and colours which reflect all skin tones express revolutionary slogans of self-acceptance. Nature, sophisticated fabrics, including silk with no extra ornaments or prints, in the nude palette: caramel, toffee, beige, also additionally flatter the skin.

NAC Amber

Podstawowy trend 2019 roku podkreśla coraz bardziej powszechnie istniejący nurt body positive. NUDE nabiera nowego znaczenia. Minimalistyczne i monochromatyczne sylwetki, proste formy oraz kolory odpowiadające wszystkim odcieniom skóry wyrażają rewolucyjne hasła o akceptacji samego siebie. Natura, szlachetne tkaninyw tym jedwab - pozbawione dodatkowych zdobień czy nadruków w palecie nude: karmel, toffi, beż dodatkowo pochlebiają skórze

TRENDY | TRENDS

Kinga Sulej

KOPI

Studio TT

JEANS

In the Spring-Summer 2019 season, we can see a cult of the 1990s, interchangeable with the spirit of the 1970s. It is especially prominent in the jeans collection, with washed-out, light-coloured denim, mainly oversized. Loose-fitting dresses, men’s jackets and mom jeans are evergreen but this year they are featured with a more daring washed-out effect. The contrasting thread colour and the visible seam line are some of the most desirable features of the denim collection.

Emilia Kohut

Adriana Lisowska

Marta Włodarska

MSGM (fot. East News)

W sezonie Wiosna-Lato 2019 możemy zaobserwować kult lat 90’ przeplatający się na zmianę z klimatem lat 70’. Jest to widoczne szczególnie w kolekcjach jeansowych, gdzie króluje sprany, jasny denim głównie w wersji oversize. Luźne sukienki, męskie kurtki oraz mom jeans stały się nieśmiertelne, ale w tym roku proponowane ze śmielszym efektem sprania. Kontrastujący kolor nici oraz widoczny fason szycia to jeden z najbardziej pożądanych elementów w kolekcji denim.

The Amber Magazine 43 | 2019

TRENDY | TRENDS

Sława Tchórzewska

JUICY Odcienie landrynek będą w tym sezonie zdobić także naszą sylwetkę. Trend soczystych kolorów – juicy collection podawany jest w SS19 we wspólnym zestawie, ale także w monochromatycznej stylizacji. Kwaśne i słodkie to upragnione kolory tego lata z widocznym akcentem fluorescencyjnym oraz stylizacji colorblocking

Jacek Ostrowski

House of Amber

SALVATORE FERRAGAMO (fot. East News)

Izabela Gutowska

Kielwin

Studio DF

This season, candy colours will also be something to wear. In SS19, the trend of juicy colours—the juicy collection—is served as a set, but also in a monochromatic option. Sour and sweet are the desirable colours of this summer, with a clear touch of fluorescence and colour-blocking.

Bursztynisko 43 | 2019

TRENDY | TRENDS

Anna Kamińska

Amber Planet

SHINE Fenomen, jaki wywołał shine effect, ma swoje przełożenie także w kolekcji SS19 i nie są to stylizacje sylwestrowe, ale spokojnie sprawdzą się w karnawale. Światowi projektanci kontynuują trend metalicznych tkanin, a wybrane modele opływają w nadmiar cekinów, koralików i sznurków wywołujących pożądany błysk.

Marcin Bogusław

The phenomenon stirred by the shine effect is also expressed in the SS19 collection, and these are not New Year’s Eve party styles but ones that will work just fine in carnival time. Worldfamous designers continue with the trend of metallic fabrics, with selected designs brimming with sequins, beads and cords that create the desired glitter effect.

Aleksander Gliwiński

S&A

Chilli

GENNY (fot. East News)

The Amber Magazine 43 | 2019

KONKURSY | CONTESTS

PREZENTACJE 2018 PRESENTATION 2018

Srebro i bursztyn Silver and amber Małgorzata Siudak

Zapraszamy do Galerii MSB na wystawę pokonkursową Prezentacje 2018 - Srebro i bursztyn. Wernisaż odbędzie się 21 marca 2019 o godz. 20.00. Na wystawie zostaną zaprezentowane obiekty nagrodzone w XVIII Konkursie Biżuterii Artystycznej. We invite you to the post-competition exhibition Presentations 2018 - Silver and amber to the IAA Gallery. Opening will take place on the 21st of March 2019 at 8 pm. On the exhibition will be presented objects awarded in the 18th Artistic Jewelery Competition. Organizator konkursu: Stowarzyszenie Twórców Form Złotniczych, Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym Partnerzy: Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników, Międzynarodowe Targi Bursztynu, Biżuterii i Kamieni Jubilerskich Amberif Ambermart Targi Bursztynu oraz Galeria Sztuki w Legnicy. Jury Konkursu | Competition Jury: Anna Augustyniak, Lidia Popiel, prof. Alain Roggeman, prof. Andrzej Szadkowski, Tomasz Zaremski. Kurator Konkursu | Curator of the Competition: Michał M. B. Fatyga

NELE BLANCKAERT

Living on the edge I miejsce: Nagroda Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym oraz nagroda firmy Grako 1st place: The Nadwiślański Museum Award in Kazimierz Dolny and the Grako award

Bursztynisko 43 | 2019

The exhibition organizers: the Vistula River Museum in Kazimierz Dolny and the Goldsmiths Association Partners: International Amber Association The International Amber Association, Amber International Fair, Jewelery and Gemstones Amberif Ambermart Amber Fair and Art Gallery in Legnica.

KONKURSY | CONTESTS

MAŁGORZATA KALIŃSKA

NICO DELAIDE

Nie jest tak jak myślisz | It's not what you think

Baltic flower

Nagroda Prezesa Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych oraz Nagroda Fundacji Promocji Wzornictwa Award of the President of the Association of Formers of Goldsmiths and the Award of the Foundation for Design Promotion

Wyróżnienie jury oraz Nagroda Sekretarza Województwa Lubelskiego Honorable mention of the jury and the award of the Secretary of the Lublin Province

MAJA HOUTMAN

MARCIN TYMIŃSKI

Circle of life

A piece of the old world

Nagroda Międzynarodowych Targów Bursztynu, Biżuterii i Kamieni Jubilerskich Amberif Award of the Amberif International Trade Fair of Amber, Jewelery and Gemstones

Nagroda Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników Award of the International Amber Association

ANDRZEJ KUPNIEWSKI Nagroda Marszałka Województwa Lubelskiego Award of the Marshal of the Lublin Province

DELPHINE PERRACHE

AMBER+

Nagroda Dyrektora Galerii Sztuki w Legnicy Award of the Director of the Art Gallery in Legnica

JACEK SKRZYŃSKI

Można puszczać zajączki zamiast kaczek You can play bunnies instead of ducks Nagroda firmy Rodent The Rodent 'company's award

The Amber Magazine 43 | 2019

KONKURSY | CONTESTS

AMBERIF DESIGN AWARD 2019 materiały mtg sa Na tegoroczną, 23. edycję Międzynarodowego Konkursu na Projekt Biżuterii z Bursztynem Amberif Design Award 117 artystów z 28 krajów nadesłało 147 prac. To imponujący wynik! Nigdy wcześniej nie zdarzyło się, by prace na konkurs nadeszły z tak wielu krajów, i nigdy też nie zdarzyło się, żeby w pierwszej trójce laureatów nie znaleźli się polscy twórcy - tak wyniki konkursu podsumowała Ewa Rachoń, dyrektor Targów Amberif. Prace w formie rysunków, projektów wykonanych technikami komputerowymi oraz zdjęć gotowej biżuterii przeznaczonej do zdobienia różnych części ciała nadesłali nie tylko twórcy biżuterii i projektanci, ale także rzeźbiarze. Zadowolenia nie kryła kuratorka konkursu Barbara Schmidt - Zachwyt bursztynem zatacza coraz szersze kręgi i zdaje się być naprawdę ciekawym źródłem inspiracji dla artystów - zauważyła.

This year’s 23rd edition of Amberif Design Award, the International Jewellery Design Competition, had 117 artists from 28 countries submitting 147 entries. This is an impressive result! It has never happened before for the entries to come from so many countries and neither has it happened that no Polish artist came in the winning top three, is how Amberif Project Director Ewa Rachoń summed up the competition’s outcome.

Alberto Dávila Quesada | Meksyk | Mexico NAGRODA GŁÓWNA | THE MAIN PRIZE ufundowana przez Prezydenta Miasta Gdańska sponsored by the Mayor of Gdańsk (10.000 zł / PLN 10,000)

Odważna interpretacja hasła konkursowego w formie przedmiotu do ust zamiast klasycznej biżuterii jak np. pierścionek czy wisiorek. Jest to praca symboliczna, która odnosi się do głównego tematu Kairos i niesie za sobą znaczenie związane z materiałem, podkreślając piękno bursztynu. A daring interpretation of the competition subject in the form of a mouthpiece instead of a classic piece of jewellery, such as a ring or pendant. A symbolic piece, it refers to the main topic of Kairos and carries a meaning related to the material, highlighting the beauty of amber.

The entries—in the form of drawings, designs executed by means of computer-aided technologies and photographs of completed jewellery items made to be worn on various parts of the body—were sent in not only by jewellery makers and designers but also by sculptors. The ADA Curator Barbara Schmidt was visibly pleased: The admiration for amber is reaching ever-widening circles and seems to be a really interesting inspiration for artists, she remarked.

K A I R O S hasło konkursu | the competition subject Rozpoznanie właściwego momentu i wykorzystanie szansy to ważna umiejętność, której wszyscy potrzebujemy. Nie powinniśmy się bać, ani wahać, tylko chwytać nadarzającą się okazję.Kairos daje nam chwile cennej szansy, szczęśliwego trafu i okazji. Kairos pozwala nam wypowiedzieć we właściwym czasie to, co powiedzieć trzeba. To recognise the right moment and quickly take the chance is an important strength we all need. We should not to be afraid or hesitate to seize an appropriate opportunity. Kairos offers such quality moments of chance, luck and opportunity. Kairos enables us to say what needs to be said at the right time.

Bursztynisko 43 | 2019

KONKURSY | CONTESTS

Martin Radt | Niemcy | Germany

NAGRODA BURSZTYNOWA | THE AMBER PRIZE ufundowana przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników sponsored by the International Amber Association (1 kg bursztynu / 1 kg of amber)

Chwila brutalności i surrealizmu – przekłucie bryłki bursztynu przez agrafkę, której to agrafki nie możemy rozpiąć, co czyni z tej chwili moment ukrytej kinetyki. A moment of brutality and surrealism; the piercing of a piece of amber with a safety pin, where we cannot open the safety pin which also makes it a hidden kinetic moment.

Jury: Christianne Weber-Stöber (Niemcy | Germany) historyk sztuki, badaczka biżuterii, dyrektor generalny Stowarzyszenia Sztuki Złotniczej w Hanau | art historian, jewellery researcher, General Director of the Association for Goldsmith Art, Hanau David Huycke (Belgia | Belgium) artysta złotnik, profesor w PXL-MAD School of Arts Hasselt oraz Wydziału Architektury i Sztuki na Uniwersytecie w Hasselt | jewellery artist, professor at the PXL-MAD School of Arts Hasselt and at the Faculty of Architecture and Arts at Hasselt University Sofia Björkman (Szwecja | Sweden) artystka jubilerska i kuratorka projektów z dziedziny złotniczej | artist-jeweller and curator of jewellery art projects Sara Gackowska (Polska | Poland) artystka tworząca biżuterię i sztukę wizualną | jewellery and visual artist Jurgita Ludavičienė (Litwa | Lithuania) krytyczka sztuki, kuratorka, profesor w Akademii Sztuk Pięknych w Wilnie | art critic, curator, Professor at the Vilnius Academy of Fine Arts.

Laurent Brune | Niemcy | Germany NAGRODA SREBRNA | THE SILVEPRIZE (1 kg srebra / 1 kg of silver)

Praca ta ukazuje rozmaite kolory i możliwości bursztynu. Dobra jakość i umiejętności złotnicze na styku między dwoma bardzo różnymi materiałami: metalem i bursztynem. Reveals the different colours and different possibilities of amber. Good quality and goldsmithery in the connection between the very different materials: metal and amber.

Wenzho Lin | Chiny | China

WYRÓŻNIENIE | HONOURABLE MENTION

Niezwykle poetycki pomysł, gdzie mucha, zwykle uwięziona w bryłce bursztynu, tu zostaje schwytana na „taśmie filmowej”. Łącznik między przeszłością a przyszłością. Very poetic idea where a fly, normally captured in a piece of amber is now captured on film. A connection between the past and the future. The Amber Magazine 43 | 2019

BURSZTYNOWE IMPRESJE | AMBER IMPRESIONS

Olga Podfilipska-Krysińska

Bursztynowe The amber

Choć Łódź od morza leży równie daleko jak od gór, to bursztyn w pracowniach Katedry Biżuterii Akademii Sztuk Pięknych im. Wł. Strzemińskiego obecny był już od dawna. Już w latach dziewięćdziesiątych powstawały kolekcje dyplomowe biżuterii z bursztynem (ja sama wykorzystałam ten surowiec w swoim dyplomie), a również wcześniej pojawiał się on w realizacjach studenckich i w pracach pedagogów. Łódzkie projekty stanowiły najczęściej próby spojrzenia na bursztyn w nieco inny, mniej klasyczny sposób. Być może odległość w przestrzeni od centrum obróbki i handlu bursztynem i biżuterią bursztynową przyczyniała się do koniecznego, z punktu widzenia ciekawej pracy projektowej z tym materiałem, dystansu. Nie możemy się jednak równać ze środowiskiem gdańskich twórców, jeżeli chodzi o praktykę, wiedzę o surowcu i znajomość „bursztynowego rynku”.

Although the city of Łódź is as far away from the sea as from the mountains, amber has been present in the classrooms of the Wł. Strzemiński Academy of Fine Arts for a long time. Already back in the 1990s, graduation collections of amber jewellery were made (I myself used this material in my graduation work), and even before that amber had been used in both students’ and teachers’ pieces. The designs made in Łódź were usually attempts to look at amber in a somewhat different, less classical way. Perhaps the spatial distance from Poland’s centre of amber processing and amber jewellery commerce, situated in and around Gdańsk, contributed to the detachment necessary from the point of view of interesting amber design. However, we cannot compare ourselves to the Gdańsk amber community in terms of practice, knowledge about amber and familiarity with the amber market.

Od dwóch lat Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników zaprasza studentów Katedry Biżuterii na dwutygodniowe praktyki zawodowe pomagające młodym projektantom odnaleźć się w świecie tego ciekawego surowca. Założeniem praktyk jest stworzenie możliwości poznania wielu aspektów środowiska związanego z bursztynem. Studenci pracują w trójmiejskich firmach produkujących biżuterię, mają możliwość obserwowania pracy w studiach projektowych, warsztatach i galeriach związanych z przemysłem bursztyniczym, dowiadują się wiele od specjalistów na Uniwersytecie Gdańskim. Owocuje to ciekawymi pracami, nawet dyplomowymi, zresztą niekoniecznie związanymi z projektowaniem biżuterii: w zeszłym roku jedna z absolwentek Katedry - Anna Dziekańska - jako fotograficzny aneks do dyplomu przedstawiła interesujące artystyczne interpretacje zdjęć inkluzji w bursztynie wykonane dzięki pomocy Muzeum Inkluzji. W tym roku praktyki związane z bursztynową biżuterią odbyły trzy studentki kończące drugi rok studiów licencjackich – Aleksandra Korzewska, Karolina Majewska-Rydel i Luiza Mężyńska. W czasie praktyk młode artystki pracowały w dwóch pracowniach: Gin Atelier Doroty Ceneckiej i New Age Amber, której właścicielem jest Dariusz Zarański. W obu firmach zostały przyjęte niezwykle ciepło i potraktowane bardzo poważnie. Jak same opowiadają, pierwszy tydzień praktyk, to zderzenie studenckich wyobrażeń na temat pracy projektanta z realiami normalnie funkcjonujących firm – projektowały i realizowały znacznie więcej i szybciej, niż ma to miejsce w nieco może „cieplarnianych” warunkach na uczelni. Efektem są prace wykonane ze srebra i bursztynu. Studentki odwiedziły Muzeum Inkluzji w Bursztynie na Uniwersytecie Gdańskim, gdzie zostały wprowadzone przez dr Elżbietę Sontag w naukowe aspekty dotyczące tego surowca, w temat badań nad nim i tego, co w bursztynie można znaleźć – różnorodnych inkluzji. Zaglądały również do wielu firm, zarówno tych większych, jak i bardziej kameralnych (były m.in. w firmie Ambermoda, Eva Stone, Image Silver) oraz zwiedzały galerie, gdzie prezentuje się bursztynową biżuterię (m.in. galerię Moja Forma). Zafascynowane wspominają spotkanie z projektantem Mironem Kutarbą, który opowiedział im o swojej drodze zawodowej, pokazał projekty

Bursztynisko 43 | 2019

Aleksandra Korzewska

For two years now, the International Amber Association has been inviting students of the Jewellery Department to two-weeklong traineeship programmes to help young designers find their place in the world of this fascinating material. The idea of the traineeship is to create an opportunity to learn about the many aspects of the amber community. Students work in Gdańsk, Gdynia and Sopot amber companies, have a chance to watch the work of design studios, workshops and galleries associated with the amber business, and learn a lot from the University of Gdańsk experts. This brings about interesting pieces, even graduation works, in fact not necessarily related to jewellery design: last year, one of the Department’s graduates, Anna Dziekańska, presented a photographic appendix to her graduation piece with intriguing artistic interpretations of photographs of amber inclusions taken with the help of the Museum of Amber Inclusions.

BURSZTYNOWE IMPRESJE | AMBER IMPRESIONS

centrum Polski centre of Poland i zachęcał do zadawania pytań, nawet tych dotyczących minusów pracy projektanta. Zgodnie przyznają, że rozmowa z tym artystą, zresztą absolwentem uczelni w Łodzi, otworzyła im oczy na wiele spraw i zachęciła do dalszego rozwoju. Efektami praktyk są nie tylko pięknie wykonane prace ze srebra i bursztynu, ale również niezwykle cenne dla studenta doświadczenie - próby odnalezienia się na gruncie profesjonalnego rynku biżuterii. I to rynku tak bogatego, ale równocześnie specyficznego, jakim jest trójmiejskie środowisko związane z bursztynem. Możliwość przyjrzenia się pracy i zadawania pytań nie tylko projektantom, ale również naukowcom i osobom związanym z handlem biżuterią artystyczną, a także obserwacja, jak różne może być podejście do projektowania i gusta zarówno sprzedających, jak i kupujących, pozwala studentom bardziej

Luiza Mężyńska

świadomie wybrać własną drogę zawodową. Mam również, jako pedagog i kierownik Katedry Biżuterii, nadzieję, że korzyść z tych spotkań jest dwustronna – inne, świeże podejście łódzkich młodych twórców pozwala może nieco „od nowa” spojrzeć w istniejących od dawna pracowniach na biżuterię artystyczną. Młode projektantki wróciły na uczelnię z głowami pełnymi nowych pomysłów i inspiracji, chociaż z poczuciem niedosytu – chciałyby dowiedzieć i nauczyć się jeszcze więcej. Z entuzjazmem opowiadały o roli MiSB w tak ciekawym zorganizowaniu tych dwutygodniowych praktyk. Pozostaje mieć nadzieję, że tak inspirująca współpraca znajdzie kontynuację w nowym roku i przyniesie również dużo korzyści i radości obu stronom, zaś młodzi projektanci będą potrafili dzięki niej odnaleźć się w dziedzinie biżuterii z bursztynem.

This year, amber jewellery traineeship was undertaken by three students who were completing the second year of their Bachelor’s programme: Aleksandra Korzewska, Karolina Majewska-Rydel and Luiza Mężyńska. During their traineeship, the young artists worked at two studios: Dorota Cenecka’s Gin Atelier and New Age Amber owned by Dariusz Zarański. In both these companies they got an extremely warm reception and were treated very seriously. In their own words, the first week of traineeship was about a clash of a student’s notions on the work of a designer with the reality of a regular business operation: they designed and made much more and much faster than is the case in the perhaps somewhat over-protective conditions at university. The result: items made of silver and amber. The students visited the University of Gdańsk Museum of Amber Inclusions where they were introduced by Dr Elżbieta Sontag to the scientific aspects of amber, to amber research and the various inclusions found in this material. They also went to see many companies, both large and small (for example, they called at Ambermoda, Eva Stone and Image Silver), and visited galleries where amber jewellery is showcased (including the Moja Forma Gallery). It is with fascination that they recollect their meeting with the designer Miron Kutarba, who described his professional career, showed his designs and encouraged them to ask questions, even those about the drawbacks of a designer’s work. They unanimously admit that the conversation with this artist, a graduate of the Łódź Academy by the way, opened up their eyes to many subjects and encouraged them to keep growing. The traineeship brought about not only beautifully crafted silver and amber pieces but also extremely valuable experience for the students in their attempt to find their place in the professional jewellery market. And a market so vast yet at the same time so special: the Tri-City of Gdańsk, Gdynia and Sopot amber community. The opportunity to have a closer look at the work and ask questions of not only designers but also researchers and people who sell artistic jewellery, along with the observation of how different the approach to design, as well as the preferences of both the sellers and buyers, can be, allows students to make a more informed choice of their own professional path. As a teacher and the head of the Jewellery Department, I also hope that these meetings are mutually beneficial: a different, fresh approach of the young artists from Łódź is perhaps an opportunity to look afresh at artistic jewellery in well-established companies and studios. The young designers came back to the Academy with their heads full of new ideas and inspirations, albeit feeling unsatisfied: they would like to find out and learn even more. They spoke with enthusiasm about the role of the IAA in creating such an interesting two-week traineeship programme. Let us hope that such an inspiring collaboration will continue in the New Year and bring just as much benefit and joy to both parties. And that we will soon be able to see its long-term effects in new designers who can find a place for themselves in the realm of amber jewellery. The Amber Magazine 43 | 2019

BURSZTYNOWE IMPRESJE | AMBER IMPRESIONS

Z KOPI o bursztynie

With KOPI about amber Małgorzata Siudak

Małgorzata Siudak - Odniosła Pani duży sukces w dość krótkim czasie. Pani autorska biżuteria, pod marką KOPI, podbiła serca wielu kobiet. Artykuły, wywiady o KOPI można znaleźć w Vogue czy Elle. Tym bardziej cieszymy się, że w swojej najnowszej kolekcji wzięła Pani na warsztat ten magiczny surowiec. Jak się Pani pracuje z bursztynem? Natalia Kopiszka- Od zawsze darzyłam bursztyn sentymentem. Od dłuższego czasu myślałam o tym, by użyć go w nowej, współczesnej odsłonie. Praca z bursztynem sprawiła mi dużo przyjemności. Sama osobiście wybierałam każdy użyty bursztyn w kolekcji :) Istnieje taki stereotyp bursztynowej biżuterii, która kojarzy się wyłącznie z babcinymi koralami… Skąd więc pomysł na bursztyn? To prawda, że jak myślimy „bursztyn” to widzimy babcine wydanie biżuterii lub przaśną formę na straganie w nadmorskim kurorcie. Wyznaczyłam więc sobie misję, że chcę na nowo przywrócić światłość bursztynu. Zależało mi, by użyć go w innej formie, połączyć głównie ze zlotem, a nie stereotypowo ze srebrem. Co Panią inspiruje podczas procesu projektowania? Jest to głównie wszechobecny vintage. Wracam do korzeni. Obecnie silnie inspiruję się latami 80-tymi. Z jakim odbiorem spotkała się bursztynowa kolekcja? Jestem bardzo pozytywnie zaskoczona! Usłyszałam bardzo dużo przychylnych słów i myślę, że przekonałam dużo kobiet do tego, że bursztyn nie jest passe. Czy najnowsza kolekcja stanowi początek stałej obecności bursztynu w Pani pracach, czy jest to jednorazowy projekt? Niewykluczone. Bursztyn jest dla mnie bliskim materiałem. Pani profil na instagramie obserwuje prawie 26 tys. osób. Jak udało się Pani osiągnąć taki sukces w mediach społecznościowych? Myślę, że sukcesem jest systematyczność umieszczania zdjeć dobrej jakości, które przyciągają odbiorców i budowanie relacji z klientem.

Bursztynisko 43 | 2019

Małgorzata Siudak - You have largely succeeded in a relatively brief time. Your jewellery under the brand KOPI, won the hearts of many women. Articles and news about KOPI could be found in such prestigious magazines as Vogue or Elle, the greater is our pleasure to see that you have chosen that magic material in your newest collection. How do you find working with amber? Natalia Kopiszka- I have always been feeling great fondness for amber. Since some time I have been thinking about using it in the new, contemporary way. Working with amber gives me much pleasure. Each particular piece of amber, that is going to be used in a collection, I choose myself :) There is a stereotype about amber jewelery, which associates it strongly and merely with an old-fashion, grandmother’s bead-necklace, so where does the idea about using amber in your collection, come from? It’s true, that when we think about "amber" in our imagination those old-fashioned granny’s jewellery or the unrefined forms from the sea resort’s stalls apear. That’s why my mission is to revive it, to bring more light to it. I really cared much about inner form, to combined it with gold and not to use stereotypical silver. Could you tell us what inspires you during design process? It’s mainly omnipresent vintage style. I want to go back to roots. Recently I am very inspired by the 80’ culture. What kind of reception did your amber jewellery have received? I’m very nicely surprised! I’ve received many positive reviews and I believe that I managed to convinced women that amber is not a matter of past. Is the newest collection a beginning of the permanent presence of amber in your works or just a one off project? Absolutely not. Amber is especially dear to my heart. Your Instagram profile is followed by nearly 26 thousand people. How did you achieved that sort of success in social media? I think that it was due to perseverance in posting high quality photos that attracted the public and at the same time building a strong relation with customers.

BURSZTYNOWE IMPRESJE | AMBER IMPRESIONS

NATALIA KOPISZKA KOPI

Fot./ Photos KOPI

Projektantka biżuterii i mody. Absolwentka architektury na Politechnice Krakowskiej i Warszawskiej Międzynarodowej Szkoły Kostiumografii i Projektowania Ubioru i założycielką marki KOPI Jewellery and fashion designer. A graduale of Cracow University of Technology and International School of Costume and Fashion Design and founder of KOPI Brand.

The Amber Magazine 43 | 2019

POGROMCY MITÓW | MYTH BUSTERS

Kilka zasad:

jak dbać o biżuterię z bursztynem Several rules:

on how to care for amber jewellery Agnieszka Klikowicz-Kosior Stanisław Jacobson

Tears of time

Bursztyn to wyjątkowy, organiczny kamień jubilerski. Ceniony jest za delikatność, elegancję, ciepło i pozytywne oddziaływanie na nasz organizm. Nazywany jest żywym kamieniem, ponieważ podlega ciągłym przemianom. Jego powierzchnia z czasem ciemnieje, nadając bursztynowi szlachetności i wyjątkowości. Każda bryłka starzeje się w inny sposób ze względu na różnorodność żywicy, z której powstała, budowy, przebytej drogi geologicznej oraz miejsca złóż. Amber is a unique organic gemstone. It is valued for its subtlety, elegance, warmth and beneficial influence on the human body. It is called a living stone because it undergoes continuous transformations. Its surface darkens with time, giving amber an air of nobility and uniqueness. Each piece ages differently due to the different nature of the resin which it was formed of, its structure, the geological paths it had taken and the location of the deposit.

Biżuteria z bursztynem, podobnie jak każda inna lubi być… noszona. To przyjemny, naturalny sposób na odświeżanie biżuterii. Kontakt z tkaninami powoduje usuwanie lekkich zanieczyszczeń i zabrudzeń z powierzchni. Like any other jewellery, amber jewellery likes to be ....worn. This makes for a pleasant and natural way of freshening the jewellery up. Contact with fabrics removes minor contaminants and dirt from the surface.

1 72

Chroń biżuterię z bursztynem przed silnym słońcem. Powierzchnia bursztynu (podobnie jak skóra człowieka) narażona na silne i długotrwałe promieniowanie słoneczne zmienia swój wygląd i właściwości. Pojawiają się na niej siatki spękań, zaś niewielkie pęknięcia mogą powiększyć się doprowadzając do pęknięcia bursztynu.

Protect your amber jewellery from intense sunlight. When exposed to prolonged intense sunlight, the surface of amber (like human skin) changes both its appearance and its properties. A network of crackles develops on it, and small cracks may become bigger leading the piece of amber to split.

Unikaj narażania biżuterii na silne światło halogenowe. Bursztyn, zwłaszcza przezroczysty, pod wpływem długiej ekspozycji na sztuczne światło traci blask i matowieje.

Avoid exposure to strong halogen light. When exposed for long periods to artificial lighting, amber, especially transparent amber, loses its sheen and becomes dull.

Bursztynowa biżuteria nie lubi gwałtownych zmian temperatur. Ze względu na to, że bursztyn ma niejednorodną budowę, skoki temperatury mogą powodować pęknięcia, a nawet zniszczenie kamienia. Nie przechowuj biżuterii blisko źródła ciepła, np. kaloryfera. Wysoka temperatura przyspiesza utlenianie powierzchni.

Amber jewellery does not like sudden changes in temperature. Because amber has a non-uniform structure, temperature jumps may cause cracks to develop or even destroy the stone. Do not keep your jewellery close to a heat source, such as a radiator. High temperature speeds up the oxidation of the surface.

Bursztynisko 43 | 2019

Studio TT

BURSZTYNOWE IMPRESJE | AMBER IMPRESIONS

2 3 4 5

Przechowuj biżuterię z bursztynem oddzielnie od pozostałych precjozów. Odkładaj ją delikatnie. Sprawdzą się miękkie woreczki i przekładki. Twarde części pozostałej biżuterii mogą zarysować powierzchnię bursztynu. Biżuteria z ostrymi krawędziami, częściami rzeźbionymi nie powinna być zamykana w ciasnych twardych opakowaniach, aby nie narażać bursztynu na pęknięcia.

Keep amber jewellery separately from other jewels. Soft bags and spacers work fine. The hard parts of other jewellery may scratch the surface of amber. Try to put your amber jewellery away gently and with precision. Jewellery with sharp edges and sculpted components should not be closed in hard and tight boxes in order not to put the amber at risk of cracking.

Biżuteria z bursztynem nie lubi chemii kosmetycznej (zawierającej rozpuszczalniki) - perfum, lakierów do włosów itp. Zakładaj biżuterię po ich użyciu. Porowata struktura bursztynu ułatwia wnikanie zanieczyszczeń w głąb struktury. Unikaj kontaktu bursztynu z detergentami. Zmywając czy robiąc pranie odłóż biżuterię z bursztynem w bezpieczne miejsce. Bursztyn to delikatny i kruchy kamień, który podczas prac domowych może zostać uszkodzony poprzez np. stuknięcie o blat. Staraj się nie narażać biżuterii z bursztynem na zagrożenia, zdejmuj bursztyn przed kąpielą, pracami w ogrodzie i ćwiczeniami na siłowni.

Amber jewellery does not like cosmetics which contain solvents: perfume, hairspray etc. Put your jewelery on after you have used them. The porous structure of amber can be easily contaminated by these substances. Avoid putting amber in contact with detergents. When you wash the dishes or do the laundry, put your jewellery away in a safe place. Amber is a delicate and brittle stone which, during housework, may get damaged by, for example, hitting a table top. Try not to expose amber jewellery to hazards, take it off before bathing, gardening or working out.

To, że bryły bursztynu poławiane są w Morzu Bałtyckim nie oznacza, że woda to naturalne środowisko bursztynu. Nie należy czyścić biżuterii z bursztynem wodą ani umieszczać jej w naczyniach z wodą, ani nawet w ich pobliżu. Biżuteria z bursztynem powinna być delikatnie czyszczona po każdym użyciu. Zaleca się to w celu usunięcia potu, kurzu i innych zanieczyszczeń. Przetrzyj bursztyn wilgotną miękką tkaniną i wytrzyj delikatnie do sucha. W razie potrzeby usunięcia większej ilości zanieczyszczeń użyj małej ilości ciepłej wody z szarym mydłem, wypłucz i wysusz delikatnie. Nie stosuj substancji przeznaczonych do czyszczenia i konserwacji metali. To naraża bursztyn na uszkodzenia i zniszczenia. Czyszcząc części metalowe staraj się omijać bursztyn. Nie używaj urządzeń do czyszczenia biżuterii np. ultradźwiękowych.

The fact that pieces of amber are harvested from the Baltic Sea does not mean that water is amber’s natural element. Do not clean amber jewellery with water or place it in water-filled containers, or even anywhere near them. Amber jewellery should be gently cleaned after every use. This is recommended to remove grease, sweat, dust and other contaminants. Each time, wipe the amber with a soft moist cloth and gently wipe it dry. If more contaminants need to be removed, use warm water with soft soap, rinse and gently dry off. Do not use agents which are dedicated to cleaning and maintaining metals. This puts amber at risk of damage and destruction of its surface. When cleaning the metal parts, make sure to avoid the amber. Do not use jewellery cleaning devices, including ultrasound appliances.

Od czasu do czasu powinno się polerować powierzchnię bursztynu. Podobnie jak inne jubilerskie kamienie organiczne bursztyn potrzebuje odświeżenia powierzchni. Dla bezpieczeństwa stosuj naturalne oleje oraz miękkie tkaniny. Dzięki temu powierzchnia bursztynu będzie wyglądała świeżo i lśniąco. Każdorazowo, gdy masz wątpliwości jak poprawić wygląd biżuterii, zwróć się do specjalisty, np. w specjalistycznym zakładzie jubilerskim.

From time to time, the surface of amber should be polished. Like other organic gemstones, amber needs its surface to be freshened up. To be on the safe side, use natural oils and a soft cloth. This will make the surface of amber look fresh and shiny. When in doubt on how to improve the way your jewellery looks, always refer to an expert, for example at a specialised jeweller’s shop.

The Amber Magazine 43 | 2019

HISTORIA | HISTORY

Jak mógł wyglądać średniowieczny różaniec zakonnika krzyżackiego? What could a medieval rosary of a Teutonic knight have looked like? Eryk Popkiewicz

Pomysł napisania artykułu zrodził się w wyniku wykonania zamówienia na rekonstrukcję bursztynowego różańca zakonnika "krzyżackiego", a więc członka Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. The idea to write this article came from completing a reconstruction order for an amber rosary of a member of the Order of the Hospital of St Mary of the German House of Jerusalem. Sznury paciorków nazywane dziś różańcami w średniowieczu określane były jako pacierze, od odmawiania modlitwy Pater Noster – Ojcze Nasz. Historia sznura modlitewnego jest jednak o wiele dłuższa od samej modlitwy różańcowej, a nawet od chrześcijaństwa. Znane były już około IX wieku przed Chrystusem na Dalekim Wschodzie2. Hindusi odliczali modlitwy na tak zwanych malach, podobnie jak buddyści, z tym, że ich mala zawsze kończyła się chwostem. U muzułmanów sznury modlitewne znane są pod nazwą subha. Najdłuższe sznury mają dziewięćdziesiąt dziewięć paciorków, co odpowiada liczbie imion Boga. Występują one również w krótszych odmianach: po sześćdziesiąt sześć i trzydzieści trzy elementy2. Sznury modlitewne pojawiły się w Europie dość późno, w okresie pierwszych wypraw krzyżowych około XII wieku. Badacze historii różańca twierdzą, że zapożyczone były od mahometan7. Dzisiejsze różańce składają się z innej liczby elementów niż te z okresu średniowiecza. W zbiorach Muzeum Zamkowego w Malborku znajduje się rekonstrukcja naszyjnika modlitewnego, składającego się ze 100 paciorków. Przy rekonstrukcji obiektu opierano się na regule zakonnej. Reguła mówi m.in. o tym, że zakonnicy, gdy umierał jeden z braci, musieli odmówić modlitwę Ojcze Nasz sto razy. Zakonnicy nie mogli podróżować z tak dużymi, bogato zdobionymi, kruchymi i niewygodnymi sznurami modlitewnymi. Te większe były raczej dziełami ceremonialnymi przypisanymi do konkretnej kaplicy, nie tylko z powodu dużych rozmiarów, ale też z powodu ich dużej wartości. Reguła zakonu krzyżackiego opierała się na ubóstwie i tylko w wyjątkowych sytuacjach za zgodą przełożonego brat zakonny mógł nosić wartościowy przedmiot, np. miecz przyozdobiony szlachetnymi kamieniami.

Bursztynisko 43 | 2019

The beaded cords known today as rosaries were known in the Middle Ages as paternosters, after the Pater Noster (Our Father) prayer. But the story of a prayer rope is much longer than that of the Rosary (or even Christianity) itself. Prayer cords were known in the Far East already in the ca. 9th century BCE2. Hindus recited prayers on prayer beads known as malas, like Buddhists, except that their mala always ended with a tassel. Muslim prayer beads are known as the subha. The longest ones have ninety-nine beads, which corresponds to the number of God’s names. They also come in shorter varieties, with sixty-six and thirty-three pieces2. Prayer beads appeared in Europe relatively late, in the period of the first crusades ca. the 12th century. Rosary history researchers claim that they were borrowed from Muslims7. Today’s rosaries are made up of a different number of components than those from the Middle Ages. The Malbork Castle Museum has a reconstruction of a prayer cord composed of 100 beads. The item’s reconstruction was based on the Teutonic monastic rule. The Rule has it that, when one of the brethren was dying, the others were supposed to say the Lord’s Prayer one hundred times. Monastic brothers would be unable to travel with such large, richly ornamented, brittle and uncomfortable prayer beads. The larger ones were more ceremonial pieces which belonged to a specific chapel, not only because of their large size but also due to their high value. The Rule of the Teutonic Order included living without property and it was only in exceptional situations, with the superior’s consent, that a brother was allowed to wear a valuable item, such as a sword ornamented with precious stones.

HISTORIA | HISTORY Znane są dwa przedstawienia członków Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie z „różańcem”, a właściwie z „pacierzem” (do odmawiania modlitwy Pater Noster) w ręce. Na pierwszym widać tylko 12 elementów, ponieważ reszta jest zasłonięta dłonią4 (Ryc. 1). Drugie przedstawienie paternostera widoczne jest na portrecie Wielkiego Mistrza Albrechta von Hohenzollerna z 1522 roku. Różaniec podzielony jest za pomocą trzech złotych paciorków na dziesiątki. Według mnie różaniec ten mógł być darem dla Wielkiego Mistrza od jednego z monarchów, na co wskazują elementy ze złota. Sznury modlitewne, które trzymają „krzyżacy” na wspomnianych rycinach mają formę zamkniętą, natomiast w tamtych czasach znane były również wersje liniowe – zakończone na jednym lub obu końcach tzw. chwostem. Obydwa typy mogły być używane przez braci i dostojników zakonnych. Źródłem informacji, które pomogły mi w odtworzeniu wyglądu krzyżackiego tzw. różańca, jest przede wszystkim Reguła Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, która mówi: „W okresie trwającego pół roku nowicjatu kandydat miał nauczyć się modlitwy Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario, a jeżeli nie zdołał się tego wypełnić otrzymywał trzy dni pokuty i następne pół roku na naukę”6, a także, iż w przypadku zakonników: „udział w liturgii był ograniczony, a wynikał przede wszystkim z nieznajomości łaciny. W związku z tym odmawianie psalmów zastąpiono dla nich powtarzaniem modlitwy Pater Noster”5. Powyższe informacje wskazują, że przyjmowani do zakonu nie znali łaciny, nie potrafili czytać, a z dużym prawdopodobieństwem także liczyć. Dlatego potrzebowali prostego w obsłudze sznura z paciorkami, by nie było potrzeby liczenia. W regule krzyżackiej mowa jest także o tym, że „bracia świeccy (...) powinni zmówić na jutrznię 13 Ojcze Nasz i na inne godziny kanoniczne po 7 Ojcze Nasz, oprócz nieszporów, kiedy powinni odmówić 9”6. W pozostałych przypadkach powinni natomiast odmówić modlitwę: „15 razy dziennie za zmarłych braci; 30 razy za dobrodziejów domu i innych”5. Dzięki tym informacjom wiemy, że „różaniec” powinien być podzielony na trzy części. Idea sznura modlitewnego polegała na tym, by podczas odmawiania wielokrotnego tego samego tekstu nie tracić rachuby. Liczenie mogłoby spowodować rozproszenie myśli. Dzięki sznurowi paciorków modlący może się całkowicie poświęcić modlitwie1. Krzyżacy uznali paternostery za doskonały dla ludzi niepiśmiennych sposób pomocny w oddawaniu czci Bogu. Dzięki zachowanym źródłom wiemy, że paternoster powinien składać się z minimum 13 lub 15, ewentualnie 30 elementów, a po częściach 7, 9 i 13 należy umieścić paciorek odmiennego koloru, materiału, przejrzystości lub wielkości. W inwentarzach krzyżackich odnajdujemy kolejne podpowiedzi, z czego był zbudowany i do czego mógł służyć różaniec, poza odmawianiem modlitwy czy liczeniem. W 1402 roku zakonnicy zamawiali „jedwabne sznury do paternostrów”. Z roku 1447 pochodzi natomiast opis wotów: „pacierze były razem połączone z posrebrzanymi rurkami oraz jeden z posrebrzanymi rurkami i parą dużych spinek”3. Spinki razem z pacierzem mogły być mocowane do płaszcza. Paternoster nie mógł być zatem zbyt długi.

There are two known images of members of the Order of the Hospital of St Mary of the German House of Jerusalem with a “rosary” or, more specifically, a paternoster (to recite the Lord’s Prayer) in hand. The first one shows only 12 beads as the others are covered with the holder’s hand4 (Fig. 1). The other is an image of a paternoster visible in a 1522 portrait of Grand Master Albrecht von Hohenzollern. The rosary is divided into tens by means of three gold beads. In my opinion, this “rosary” may have been a gift to the Grand Master from a monarch, which is indicated by its gold components. The prayer beads which the Teutonic brothers are holding in those prints are close-shaped, although linear versions were known at the time as well, ending with a tassel on one or both ends. Both types may have been used by Teutonic brothers and dignitaries. The information which allowed me to recreate the shape of the so-called Teutonic rosary came mainly from the Rule of the Order of the Hospital of St Mary of the German House of Jerusalem, which says: “During the half-year long novitiate, the candidate was supposed to learn the Pater Noster and the Ave Maria prayers and, if they did not manage to accomplish that, they received a three-day penance and a next half-year to study further”6, and also, in the case of monastic brothers: “participation in liturgy was limited, which followed mainly from unfamiliarity with Latin. This is why reciting Psalms was replaced for them with repeating the Pater Noster”5. This information indicates that those accepted into the Order did not know Latin, could not read or, most likely, could not count either. This is why they needed such easy-to-use prayer beads so there would be no need to count. The Teutonic Rule also says that “the lay brothers . . . shall say for Matins thirteen Pater Nosters, and far their canonical hours seven Pater Nosters, save for Vespers when they shall say nine”6. In the other cases, they should say the prayer: “15 times a day for the deceased brethren; 30 times for the benefactors of the house and others”5.

tRyc. 1. Zakonnik krzyżacki z różańcem. Rycina z dzieła Liber Chronicarum (Schedel, 1496). tFig. 1. Teutonic brother with a rosary. Print from Liber Chronicarum (Schedel, 1496). uRyc. 2. Wytwórca różańców - Paternostermacher. Wg. Amb. 317b.2° Folio 16 verso (Mendel II) z 15633. Rys. T. Oleksiak. uFig. 2. Rosary maker - Paternostermacher After: Amb. 317b.2° Folio 16 verso (Mendel II) of 15633. Drawn by T. Oleksiak.

The Amber Magazine 43 | 2019

HISTORIA | HISTORY

Bursztynisko 43 | 2019

HISTORIA | HISTORY

Ryc. 3. Rekonstrukcje bursztynowych różańców krzyżackich, wyk. Eryk Popkiewicz (fot. PB Studio) Fig. 3. Reconstructions of a Teutonic amber rosaries by Eryk Popkiewicz (photo PB Studio)

Popularność sznurów modlitewnych zarówno do odmawiania Ojcze Nasz, jak i modlitw maryjnych rosła. Członkowie bractw różańcowych zobowiązani byli do noszenia sznura modlitewnego przy sobie, najczęściej przy pasku. Bardziej rozbudowaną formę miało psalterium (nazwa wywodzi się od śpiewanych psalmów) liczące 150 mniejszych i 15 większych ogniw, które mogło być noszone na szyi 7. Do XV wieku poszczególne typy „liczydeł” modlitewnych trudno było odróżnić, ponieważ nie posiadały medalików. Zwyczaj dołączania wizerunków Marii lub Chrystusa w późniejszym czasie umożliwiał rozróżnienie ich przeznaczenia. Na rycinie z 1563 roku przedstawiającej paternostermachera przy pracy (Ryc. 2) widać 4 różańce w formie zamkniętej, w tym jeden prawdopodobnie nie skończony. Liczba paciorków w nich to 18, 17 lub 15 sztuk. Pragnę zwrócić uwagę, że rycina najprawdopodobniej przedstawia warsztat paternostermachera, wykonującego paciorki właśnie z bursztynu. W literaturze o bursztynie spotykamy jeszcze kilka podobnych rycin z warsztatem patrnostermachera (liczby paciorków w przedstawionych tam różańcach są podobne) lecz narzędzia i półprodukty wskazują na inne materiały, takie jak drewno czy kość, które także były częstym materiałem do wyrobu tego typu dzieł. Powyższe informacje pozwalają na wnioskowanie, iż zwykły paternoster mógł się składać z minimum 7, a maksymalnie z 30 elementów, podzielonych na segmenty. Paternoster zakonnika krzyżackiego najprawdopodobniej składał się z 13 lub 15 paciorków, ponieważ łatwo taką liczbę podzielić na wszystkie dzienne modlitwy. Paciorki podzielone na 4 segmenty nanizane były na jedwabny sznur, gdyż jedwab był w tamtych czasach najwytrzymalszym włóknem, a przy częstych modlitwach sznury szybko się przecierały. Krzyżackie paternostery miały formę zamkniętą z chwostem, który pełnił funkcję oznaczenia początku liczydła (Ryc. 3).

Literatura | References: [1] Knapiński R. 2004. Różaniec w ikonografii. Anamnesis B. 39, 91-107 [2] Laszczak M. 2006. Historia Różańca, Kraków [3] Rozynkowski W. 2012. Studia nad liturgią w zakonie krzyżackim w Prusach z badań nad religijnością w późnym średniowieczu, Toruń [4] Schedel H. 1496. Liber chronicarum, Augsburg. [5] Trupinda J. 2004. Reguła Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, Malbork [6] Trupinda J. 2011. Reguła Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, Pelplin [7] Zalewska K. 1999. Modlitwa i obraz: średniowieczna ikonografia różańcowa, Warsaw [8] www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317b-16-v [9] The Rule and Statutes of the Teutonic Order https://www.arlima.net/the-orb/ encyclop/religion/monastic/tk_rule.html, accessed 17 December 2018

This information tells us that a “rosary” should be divided into three parts. The idea behind prayer beads was not to lose count when saying the same words multiple times. Counting could be a distraction. With prayer beads, a person can become completely immersed in the prayer1. The Teutonic Knights decided that paternosters were a perfect help for illiterate people in venerating God. The extant sources tell us that a paternoster should be made of at least 13-15, or possibly 30 beads and, after parts 7, 9 and 13, a bead of a different colour, material, transparency or size should be used. Teutonic inventories give us more hints on what rosaries were made of and what they could have been used for, apart from saying prayers or counting. In 1402, “silk paternoster cords” were ordered by Teutonic brothers, while a 1447 description of votive offerings says: “paternosters were joined together with silvered tubes and one with silvered tubes and a pair of large fibulae”3. The fibulae with the paternoster could have been attached to an overcoat. Therefore, a paternoster could not have been too long. The popularity of prayer beads used to recite Our Father and Marian prayers was on the rise. Members of rosary confraternities were obliged to wear prayer beads on their person, most often at the belt. The psalterium was more elaborate (its name comes from reciting psalms), with 150 smaller and 15 larger beads, and may have also been worn on the neck7. Until the 15th century, the various types of prayer “abaci” were difficult to tell apart as they did not contain any medallions. The practice of adding images of the Virgin Mary or Jesus at a later time made it possible to tell what their purpose was. A 1563 print which presents a paternostermacher (paternoster maker) at work (Fig. 2) displays 4 closed-shape rosaries, including a probably unfinished one. The number of beads in them is 18, 16 or 15. Please note that the print most likely presents the workshop of a paternostermacher who made the beads out of amber itself. The literature on amber features several more similar prints with a paternostermacher workshop (the number of beads in the cords shown there is similar) but the tools and components indicate other materials, such as wood or ivory, which were also frequently used to make such items. This evidence allows us to infer that a regular paternoster may have been made of a minimum of 7 and a maximum of 30 pieces divided into segments. The paternoster of a Teutonic brother was most likely made of 13 or 15 beads, as this number was easily divisible into all the daily prayers. Divided into 4 segments, the beads were strung onto a silk cord, as silk was the most durable fibre at the time and, given frequent prayers, the cords would wear through quickly. Teutonic paternosters were closed-shape and featured a tassel, which marked the beginning of the abacus (Fig. 3). The Amber Magazine 43 | 2019

HISTORIA | HISTORY

Gra we flirt z kolekcji gdańskiego Muzeum Bursztynu* Flirting game in the collection of the Gdańsk Amber Museum* Joanna Grążawska

Ryc. 1. Kupidyn rozniecający ogień, grafika, Daniël Heinsius, Emblemata amatoria (1607/8) Fig. 1. Cupid kindling a fire, print, Daniël Heinsius, Emblemata amatoria (1607/8)

Zestawy do cieszących się dużą popularnością w XVIII w. gier towarzyskich chętnie wykonywano z bursztynu. Zainteresowaniem cieszyły się gry planszowe, przede wszystkim szachy, młynek, trik trak, samotnik. Grano również w kości oraz we flirt. Flirting games, highly popular in the 18th century, were often made of amber. Board games, mainly chess, nine-man's morris (the mill game), backgammon and peg solitaire, enjoyed much interest. People would also play dice and flirting games. Wyroby takie były typowe dla gdańskich warsztatów, w których pracowali słynni w całej Europie mistrzowie bursztynnictwa. Tworzone przez nich zestawy były przedmiotami ekskluzywnymi.

Such products were typical for Gdańsk-based workshops, in which master amber craftsmen, famous all over Europe, worked. The sets which they made were exclusive items.

Grę ze zbiorów Gdańskiego Muzeum Bursztynu stanowi zestaw złożony ze szkatuły i znajdujących się wewnątrz niej czterech mniejszych szkatułek, a w nich żetonów: sześciu bursztynowych oraz szesnastu z macicy perłowej6. Wszystkie szkatułki mają konstrukcję drewnianą, oklejoną bursztynowymi, nieprzezroczystymi, wielobarwnymi płytkami. Wieka oraz korpusy dekorowane są kaboszonami o geometrycznych kształtach, na ich spodzie umieszczono złotą folię. Złoto pod przezroczystymi bursztynami daje wyjątkowy efekt świetlistości. Zabieg ten był często stosowany przez gdańskich mistrzów złotego okresu. Każda szkatułka zdobiona jest na wieku charakterystyczną, czteropłatkową rozetą z centralnym, ośmiobocznym medalionem. Kaboszony dekorowane są techniką églomisé z przedstawieniami pejzażu oraz motywami ornamentalnymi3. Technika ta zastała przeniesiona z metod zdobienia szkła i stosowano ją już w starożytności4. Wnętrza szkatułek wyściela aksamit w kolorze malinowym. Główna szkatuła z zamkiem wsparta jest na czterech nóżkach w formie spłaszczonych kul. Bursztynowe żetony, okrągłe i jeden sercowaty, grawerowane są od spodu przedstawieniami emblematycznymi uzupełnionymi sentencjami w języku francuskim; inne mają formę rybek. Żetony z macicy perłowej są grawerowane dwustronnie, mają kształty okrągłe, ośmioboczne podłużne oraz rybek. Prawdopodobnie są dodane wtórnie do zestawu i pierwotnie przynależały do innej gry. Podobne żetony zawiera gra w komplecie z kartami, w drewnianej szkatułce pełniącej funkcję etui, która eksponowana jest na wystawie stałej w Zamku w Nieświeżu, będącym Państwowym Narodowym Muzeum-Rezerwatem Historyczno-Kulturalnym w Nieświeżu na Białorusi.

Game from the Amber Museum collection, consists of a coffer with four smaller coffers inside; the four coffers contain six amber chips and sixteen mother-of-pearl chips6. All the coffers have a wooden structure, covered with glued-on opaque multi-coloured amber tiles. The lids and bodies are decorated with geometrically-shaped cabochons, with gold leaf lining the rear of the panel. Underneath transparent pieces of amber, the gold gives a remarkably luminous effect. This practice was frequently used by Gdańskbased masters of the Golden Age. Each coffer’s lid is ornamented with a characteristic four-petal rosette with a central octagonal medallion. The cabochons are églomiséd with landscapes and ornamental motifs3. This technique had been transposed from glass decoration and was used already in antiquity4. The coffers’ interiors are lined with raspberry-coloured velvet. The main lockable coffer is supported by four feet in the shape of flattened spheres. The amber game chips, round-shaped and one heart-shaped, are engraved at the bottom with emblematic images complemented with adages in French; the others are fish-shaped. The mother-ofpearl chips are engraved on both sides and are round-, elongated octagonal- and fish-shaped. They are probably a secondary addition to the set and originally belonged to a different game. Similar chips can be found in a game which is a set with cards in a wooden coffer acting as a case, on permanent display at Niasvizh Castle, the National History and Culture Museum Reserve, Belarus. Our game was most likely a sophisticated gift presented as a token of love. This is evidenced by both the function of the item and the choice of the colour for the coffers’ lining. Today, the

Bursztynisko 43 | 2019

HISTORIA | HISTORY

2 Ryc. 2. i 3. Szkatuła z czterema szkatułkami, Gdańsk, 1. ćw. XVIII w., zbiory Muzeum Gdańska. Fig.2,3. Coffer with four smaller coffers, Gdańsk, 1st quarter of the 18th century, Gdańsk Museum

In the early modern era, graphic art and ephemeral prints played a key role in popularising culture, art canons, and the prevailing iconographic representations and motifs. Procured, for example, during journeyman travels, they were readily collected by artists in their workshops. Prints duplicated widely-recognised painterly representations and vice versa: they became models for painting in provincial locations. They were drawn on as sources, copied, travestied or used as inspiration to create new pieces. Apart from painting, they were frequently used in precious metalworking, woodcarving, amber craft and other crafts. This is evidenced by the Ryc. 6. Żeton: Kupidyn strzelający do serca, sentencja: Coup fur coup/ Cios za ciosem | Fig.6. Chip: Cupid shooting at a heart, with the adage: “Coup fur coup”/ Blow by blow.

W epoce nowożytnej kluczową rolę w upowszechnianiu kultury, kanonów sztuki, aktualnie uznanych wzorców przedstawień i motywów ikonograficznych, miała grafika oraz druki ulotne. Zdobywane np.: podczas wędrówki czeladniczej, były chętnie gromadzone przez artystów w pracowniach. Grafiki powielały uznane przedstawienia malarskie i odwrotnie, stawały się wzorcami dla malarstwa w mniejszych ośrodkach. Czerpano z nich, jako źródeł, kopiując, trawestując czy inspirując się nimi przy tworzeniu nowych dzieł. Chętnie oprócz malarstwa stosowano je w złotnictwie, snycerstwie, bursztynnictwie i innych rzemiosłach. Dowodzą tego sceny oraz

Ryc. 5. Żeton: Kupidyn rozniecający ogień, sentencja: ...ME CONSUME | Fig. 5. Chip: Cupid kindling a fire, with the adage: “...ME CONSUME.” (full version) Au dedans je me consume/ Inside I am consumed (I perish/I decay).

interior colour is faded but originally it was presumably red. Red is associated with the symbolism of love and fire2. The precious amber material was applied in a very deliberate way to create complex multi-coloured mosaic compositions and to highlight the rare coloured varieties of amber. The game was played based on chips with emblematic images and on the content written on them. The symbolic meanings of the emblems were associated with love and had an erotic tinge. The function of the fish-shaped chips remains unclear. In my opinion, the appropriate placement of the fish chips designated getting in or out of the game. I think that the player with the biggest number of fish won. Probably the full flirting game set contained up to sixty chips, which can be determined by analysing similar items and coffer sizes. Similar sets can be found at the Hermitage, Catherine’s Palace at Tsarskoye Selo, Grünes Gewölbe Dresden and Landesmuseum Kassel5.

Ryc. 4. Żeton: Kupidyn ujeżdżający „konika”, sentencja: LLSE FAIT DE / RECHEF... | Fig. 4. Chip: Cupid riding “a horse,” with the adage: “LLSE FAIT DE / RECHEF....”

Nasza gra najprawdopodobniej była wyrafinowanym prezentem przekazanym w dowód miłości. Świadczą o tym zarówno funkcja przedmiotu, jak i dobór koloru dla wyścielenia wnętrz szkatułek. Dzisiejszy kolor wnętrz jest wypłowiały, oryginalnie był zapewne czerwony. Czerwień wiąże się z symboliką miłości, ognia2. Cenny, bursztynowy surowiec zastosowano w bardzo przemyślany sposób tworząc wielobarwne, skomplikowane kompozycje mozaikowe, eksponując rzadkie, barwne odmiany surowca. Gra toczyła się w oparciu o żetony z przedstawieniami emblematycznymi i zawarte na nich treści. Symboliczne znaczenia emblematów miały charakter miłosny o zabarwieniu erotycznym. Niejasna pozostaje funkcja żetonów w formie rybek. W moim przekonaniu odpowiednie ustawienie żetonów – rybek oznaczało wejście do gry bądź wyjście. Sądzę, że zwyciężał gracz zdobywający największą liczbę rybek. Prawdopodobnie pełna gra we flirt liczyła do sześćdziesięciu fiszek, co można określić na podstawie analizy podobnych obiektów oraz wielkości szkatułek. Podobne zestawy znajdują się w kolekcjach Ermitażu, pałacu Katarzyny w Carskim Siole, Grünes Gewölbe w Dreźnie oraz Landesmuseum w Kassel5.

The Amber Magazine 43 | 2019

HISTORIA | HISTORY

Bursztynisko 43 | 2019

HISTORIA | HISTORY zdobienia ornamentalne zastosowane w grze we flirt. Rzemieślnik, autor gry, z pewnością posiłkował się sztychami. W scenkach na kaboszonach odnaleźć możemy nawiązania do malarstwa Jana Breughela Starszego, którego twórczość rozpowszechniona została np. przez Aegidiusa Sadelera, pochodzącego z flamandzkiej rodziny artystycznej. Jego ojciec i wuj, jak również synowie, trudnili się oraz handlem. Przedstawione na żetonach emblematy również dowodzą korzystania z graficznych wizerunków, które gromadzone w całe zespoły drukowano w popularnych księgach. Celem emblematu było wyszukanie związków pomiędzy a obrazem na zasadzie intrygującej gry znaczeń, enigmatycznego rebusu, a następnie wyjaśnienie ich związku treściowego w subskrypcji. Emblemat wpisywał się w znamienne dla okresu baroku poszukiwanie wspólnoty sztuk. Dla gdańskiej gry prawdopodobnymi wzorami były zespoły emblematyczne Daniëla Heinsiusa, z lat 1607/8, 1613, 1616, czy Daniela de la Feuille z 1691 r. Wizerunki ptaków na kaboszonach mogą sugerować korzystanie przez autora z grafik np. Virgila Solisa (1514 – 1562), norymberskiego rytownika, po śmierci którego prowadzenie warsztatu kontynuowała żona wraz z asystentem. Typ wzorów ornamentalnych, wijących się liści akantu wraz z wczesną kratką regencyjną, mają decydujący wpływ na datowanie obiektu, tj. 1. ćw. XVIII w. Zastosowanie w grze we flirt trawestacji dzieł wybitnych, korzystanie z twórczości mistrzów flamandzkich, francuskich, niemieckich, hołdowanie najnowszym trendom mody czy filozofii baroku, świadczy o wysokim poziomie artystycznym gdańskich bursztynników. Można ją podziwiać za piękne proporcje, symetrię, drogocenne materiały i kunszt wykonania - co czynią artyści współcześni1.

scenes and ornamental decorations used in the flirting game. The craftsman who produced the game certainly made use of prints. The cabochon scenes contain references to the painting of Jan Brueghel the Elder, whose oeuvre was popularised by, for example, Aegidius Sadeler, who came from a Flemish family of artists. His father and uncle, as well as his sons, worked as engravers and sold prints. The emblems featured on the chips also prove the use of imagery from prints which were collected in sets and printed in popular books. The aim of an emblem was to find relationships between the word and the image, based on an intriguing play of meanings, an enigmatic rebus, and then explain their contextual relationship in the caption. The emblem fit right in with the search for a community of arts that was typical of the Baroque. For the Gdańsk-made game, the probable models were the emblematic sets by Daniël Heinsius of 1607/8, 1613, 1616, or Daniel de la Feuille of 1691. The images of birds on the cabochons may suggest that the maker used prints by, for example Virgil Solis (1514-1562), a Nuremberg engraver, whose workshop was run by his wife and assistant after his death. The type of ornamental patterns, the winding acanthus leaves with the early French Régence scrollwork with fretted detail, determine the item’s dating at the 1st quarter o the 18th century. The fact that the flirting game travesties eminent pieces, makes use of the work of Flemish, French or German masters and follows the latest trends in fashion or Baroque philosophy, is evidence of a high level of artistry of the Gdańsk-based amber artisans. The game can be appreciated for its beautiful proportions, symmetry, precious materials and the artistry of manufacture - what contemporary artist do1.

Literatura | References: [1] Causey F. 2006. Sigmar Polke, Bernstein Amber, exhibition in Michael Werner Gallery in colllabora on of Kunstkammer Georg Laue, New York [2] Gage J. 2008. Kolor i kultura. Teoria i znaczenie koloru od Antyku do Abstrakcji, Universitas, 90. [3] Grążawska J. 2010. Nowożytne zabytki w kolekcji Muzeum Bursztynu w Gdańsku. In Kosmowska-Ceranowicz B., Gierłowski G. (eds.) Bursztyn, poglądy, opinie. Materiały z seminariów Amberif 2005-2009, 2. Gdańsk-Warszawa, 129–136. [4] Kubalska-Sulkiewicz K., Bielska-Łach M., Manteuffel-Szarota A., (eds.) 1996. Słownik terminologiczny sztuk pięknych. PWN, Warszawa, 90. [5] Laue G. 2006. Bernstein. Kostbarkeiten Europäischer Kunstkammern. Amber - Treasuries for European Kunstkammer. Kunstkammer Georg Laue, München, 248, kat. 48. [6] Seipel W. (ed.) 2005. Bernstein für Thron und Altar. Das Gold des Meeres in fürstlichen Kunst- und Schatzkammern. Kunsthistorisches Museum, Wien, 66–67. * Zachowany zestaw przedmiotów to część elementów. Kompletne gry we flirt posiadały prawdopodobnie jeszcze planszę, kostkę i większą liczbę żetonów (nawet ok. 100 szt.). Redakcja dziękuje dr Rachel King za konsultacje. * The preserved items are part of a larger whole. Complete flirting games probably comprised a board, a dice, and many more chips (possibly as many as 100). The editorial team would like to thank Dr. Rachel King for consultations.

Ryc. 7. Żeton: Ul z pszczołami, sentencja: ... y peut voir [ pełna wersja- Ul, Nul n’y peut voir/Nikt tego nie zobaczy | Fig.7. Chip: Beehive with bees, with the adage: “... y peut voir.” (full version) Ul, Nul n’y peut voir/No one will see this.

Ryc. 8. Ul z pszczołami, grafika, Daniel de la Feuille, Devises et emblems (1691) | Fig. 8. Beehive with bees, print, Daniel de la Feuille, Devises et emblems (1691)

The Amber Magazine 43 | 2019

RECENZJE | REVIEWS

BURSZTYNOWA KOMNATA

AMBER ROOM Ewa Rachoń Gems & Gemology - kwartalnik wydawany przez Gemological Institute of America (GIA), organizację edukacyjną i laboratorium gemmologiczne z Carlsbad w Kalifornii, w wydaniu zimowym (Winter 2018) zamieścił przekrojowy artykuł autorstwa znanego analityka Russella Shor poświęcony historii powstania Bursztynowej Komnaty i jej współczesnej rekonstrukcji - The History and Reconstruction of the Amber Room. Autor w obszernym, 15-stronicowym artykule ilustrowanym mapami, szkicami, zdjęciami historycznymi z Carskiego Sioła i dokumentalnymi z czasu rekonstrukcji Bursztynowej Komnaty opisuje na podstawie publikowanych artykułów i opracowań historyków przedmiotu historię powstawania oryginalnej Bursztynowej Komnaty i jej zaginięcia podczas II wojny światowej. Następnie szczegółowo opisuje proces rekonstrukcji komnaty na podstawie relacji i rozmów z osobami, które uczestniczyły w planowaniu i realizacji tego niezwykłego przedsięwzięcia. Shore dociera do członków rekonstruktorów z zespołu powołanego w 1983 r w Carskim Siole, rozmawia z Mariną Trutanową, Borysem Igdałowem, Aleksandrem Kryłowem oraz córką Aleksandra Żurawlowa Anastazją Żurawlow Nikiforową o technikach odtworzenia barw bursztynu, montażu bursztynowych elementów i rozwiązaniach konstrukcyjnych, poszukiwaniu dawnych metod pracy i łączenia bursztynu tak, by jak najwierniej odtworzyć legendarne dzieło dawnych mistrzów bursztynnictwa, których korzenie sięgają również Gdańska. Rekonstrukcja Bursztynowej Komnaty została zwieńczona uroczystym otwarciem w maju 2003 roku na 300-lecie Petersburga. Dziś dzieło to jest dostępne dla szerokiej publiczności i cieszy się ogromnym powodzeniem wśród turystów. W bibliografii znajdujemy pozycje wydawnicze takich autorów, jak: Dawid Grimaldi z American Museum of Natural History, Jennifer Owen z Georgetown University, Suzanne Netzer z Berlin State Museum czy Jess Blumberg ze Smithsonian Magazine, ale również wielu doskonale nam znanych polskich autorów, jak prof. Ryszard Mazurowski, prof. Janusz Czebreszuk i prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz, przede wszystkim jednak szczegółowe opracowanie Wiesława Gierłowskiego, zaprezentowane podczas seminarium o bursztynie na targach Amberif w 2000 r., wydane następnie drukiem w 2006 r. przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztyników w tomie Bursztyn. Poglądy. Opinie, zawierającym referaty seminariów z lat 1994 – 2005.

In its Winter 2018 edition, Gems & Gemology, a quarterly published by the Gemological Institute of America (GIA), an educational organisation and a gemmology lab in Carlsbad, California, published a multi-faceted article by the renowned analyst Russell Shor dedicated to the origin of the Amber Room and its present-day reconstruction: The History and Reconstruction of the Amber Room. In the extensive 15-page feature illustrated with maps, drawings, archival photographs from Tsarskoye Selo and documentary photographs from the time of the Amber Room’s reconstruction, the author describes, based on the published articles and historical research, the story of how the original Amber Room was made and went missing in World War II. Then he gives a detailed description of the Room’s reconstruction process based on accounts and conversations with the people who took part in planning this remarkable project and making it happen. Shore got in touch with members of the team established in 1983 at Tsarskoye Selo, talked with Marina Trutanova, Borisem Igdalov, Alexandr Krylov and Aleksandr Zhuravlov’s daughter Anastasia Zhuravlov Nikiforova about the techniques used to recreate the colours of amber, the assembly of the amber components and structural solutions, the search for old techniques of working and putting amber together in order to recreate, as faithfully as possible, the legendary work of the old amber masters, some of whom came from Gdańsk. The reconstruction of the Amber Room culminated in its official opening in May 2003 to celebrate 300 years of St Petersburg and today is available to the general public, enjoying great success with the tourists. The bibliography includes publications by David Grimaldi from the American Museum of Natural History, Jennifer Owen from Georgetown University and studies by Suzanne Netzer from the Berlin State Museum and Jess Blumberg from Smithsonian Magazine, alongside many very familiar Polish authors, including Prof. Ryszard Mazurowski, Prof. Janusz Czebreszuk and Prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz, but mainly the detailed study by Wiesław Gierłowski delivered at the Amberif 2000 Amber Seminar and subsequently published by the International Amber Association in the book Amber. Views. Opinions, which contained papers from the 1994-2005 seminars.

www.gia.edu/gems-gemology/winter-2018-history-and-reconstruction-of-amber-room

Bursztynisko 43 | 2019

Fot.| Photo. Creative Commons Attribution 3.0, Attribution: giggel

POGROMCY MITÃ&#x201C;W | MYTH BUSTERS

The Amber Magazine 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

Skok ku szerszej wiedzy

- uwagi o pchłach w bursztynie bałtyckim

Jumping to more knowledge

- remarks about fleas in Baltic amber Christel Hoffeins Pasożyty, takie jak kleszcze, wszy i pchły, są wielką rzadkością wśród skamielin. Ile pcheł istnieje w bursztynie - to powracające pytanie w społeczności naukowej jak również wśród ogółu odbiorców. W rzeczywistości z bursztynu bałtyckiego i bitterfeldzkiego znanych jest siedem okazów, a kolejne znajdują są w bursztynie dominikańskim i bursztynie z Mjanmy. Parasites, as ticks, lice and fleas are very rare in the fossil record. How many fleas do exist in amber, is a repeatedly asked question in the scientific community as well as in the public. Actually seven individuals are known from the Baltic and Bitterfeld amber, some more are present in amber from the Dominican Republic and the amber from Myanmar.

Pchła kocia Ctenocephalides felis (Bouché, 1835). Rys. Des Helmore, CC-BY 4.0. Cat flea Ctenocephalides felis (Bouché, 1835). Drawing by Des Helmore, CC-BY 4.0.

Bursztynisko 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

Pierwszą pchłę, Palaeopsylla klebsiana, opisał Alfons Dampf w 1910 r.3 w oparciu o okaz z prywatnej kolekcji Richarda Klebsa w Królewcu, która później stała się częścią zbiorów bursztynu w Instytucie Geologiczno-Paleontologicznym Uniwersytetu Królewieckiego. W listopadzie 1944 r. została przesłana do Getyngi wraz z licznymi cennymi i ważnymi dla nauki wyrobami i inkluzjami z bursztynu. Obecnie Palaeopsylla klebsiana eksponowana jest dla zwiedzających w muzeum Centrum Nauk o Ziemi (GZG) Uniwersytetu w Getyndze. Pchła ta zatopiona jest w niewielkiej cienkiej płytce bursztynu zakonserwowanej balsamem kanadyjskim w prostokątnej szklanej ramce i umieszczona na szkiełku opatrzonym etykietą, numer inwentarzowy GZG.BST.20004, poprzednio K7745. Druga pchła w bursztynie bałtyckim pojawiła się w 1939 r. w prywatnych zbiorach Alexandra Scheele w Berlinie. Została zbadana przez entomologa Willy’ego Henniga w Niemieckim Instytucie Entomologicznym (Deutsches Entomologisches Institut) w Berlinie-Dahlem, a następnie sprzedana około 1955 r. roku wraz z trzonem kolekcji Scheele’a Instytutowi Geologiczno-Paleontologicznemu (Geologisch-Paläontologisches Institut) Uniwersytetu w Hamburgu (GPIH). W 1968 r. badacz pcheł Fritz Peus ponownie przebadał pchłę P. klebsiana i opisał okaz z kolekcji Scheele’a jako nowy gatunek: Palaeopsylla dissimilis 10 . Dla celów badawczych dużą bryłkę przycięto do rozmiarów niewielkiej płytki, umożliwiając zaobserwowanie głównych cech pod mikroskopem, lewa strona ciała jest przysłonięta, wyodrębnione syninkluzje: kilka mrówek (Formicidae), nogoprządka (Embiidae). Pchła ta jest skatalogowana pod katalogiem typu GPIH #825. Peus (1968) przyjął dokonane przez Dampfa oznaczenie egzemplarza P. klebsiana jako samicy, pomijając opinię Henniga (1939), według którego P. klebsiana jest w sposób oczywisty samcem. Porównując ryciny zakończenia odwłoków możemy potwierdzić tezę Henniga, że i P. klebsiana i P. dissimilis to samce.

The first flea – Palaeopsylla klebsiana was described by Alfons Dampf in 19103 based on a specimen from the private Richard Klebs’ collection in Königsberg, later included in the amber collection of the Geological-Palaeoentological Institute of the Königsberg University. In November 1944 it was sent to Göttingen together with numerous valuable and scientifically important amber artefacts and inclusions. Now Palaeopsylla klebsiana is on display for the public in the museum of the Geoscience Centre of the university of Göttingen (GZG). The flea is embedded in a small thin amber plate, conserved in Canada balsam in a rectangular glass frame and mounted on a glass slide with label, inventory number GZG. BST.20004, formerly K7745. The second flea in Baltic amber appeared in 1939 in the private collection of Alexander Scheele, Berlin. It was examined by entomologist Willi Hennig at the Deutsches Entomologisches Institut in Berlin-Dahlem, then sold in about 1955 with the main part of the Scheele collection to the Geologisch-Paläontologisches Institut of the university of Hamburg. In 1968, the siphonapterist Fritz Peus re-studied P. klebsiana and described the Scheele’s specimen as a new species: Palaeopsylla dissimilis 10 . For study, the large sized amber piece was trimmed down to a small plate in order to observe the main features under microscope, left side of body obscured, syninclusions separated: several ants (Formicidae), webspinner (Embiidae). The flea is catalogued under type catalogue GPIH #825. Peus (1968) accepted Dampf’s designation of P. klebsiana as a female and neglecting Hennig’s (1939) expertise that P. klebsiana obviously is a male. When comparing the figures of the terminalia, we can confirm Hennig’s statement, both P. klebsiana and P. dissimilis are males. The third flea inclusion was discovered in the early 2000 by a Russian amber specialist in Yantarny (Kaliningrad district, Russia), formerly Palmnicken, Königsberg region and purchased by the

The Amber Magazine 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

Bursztynisko 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

Trzecią inkluzję pchły odkrył na początku XXI w. rosyjski badacz bursztynu w Jantarnym (obwód kaliningradzki, Rosja), dawniej Palmnicken (Palmniki), rejon Królewiecki, a zakupił arachnolog Jörg Wunderlich. We współpracy z francuskim specjalistą zajmującym się badaniami pcheł Jean-Claude’em Beaucournu opisali oni kolejny nowy gatunek: Palaeopsylla baltica1. Dla celów badawczych, inkluzję pchły wyodrębniono z bryłki wielkości 4,7×22,6×22,1 mm i przechowywano w glicerynie. Po publikacji, typ ten sprzedano Niemieckiemu Muzeum Bursztynu (Deutsches Bernsteinmuseum) w Ribnitz-Damgarten (Niemcy), gdzie okaz P. baltica udostępniono zwiedzającym. Przed umieszczeniem w gablocie, inkluzję zakonserwował żywicą poliestrową rzeczoznawca bursztynu Hans Werner Hoffeins. Wyodrębnione syninkluzje to kilka skoczogonków, łuski ?Lepidoptera i włoski gwiaździste. Trzeci okaz pchły, P. baltica, jest częścią ekspozycji muzealnej, więc nie jest dostępny do dalszych badań, ponadto jest to samica, co utrudnia porównanie z osobnikami męskimi. Interpretacja zespołów cech pcheł musi uwzględniać dymorfizm płciowy między samicami a samcami.

spider specialist Jörg Wunderlich. In co-operation with the French flea expert Jean Claude Beaucournu they described another new species – Palaeopsylla (Peusianapsylla) baltica1. For investigation, the flea was separated from a piece of size 4.7×22.6×22.1 mm and kept in glycerine. After publication the type was sold to the Deutsches Bernsteinmuseum Ribnitz-Damgarten (Germany) where P. baltica is on display to the public. Before being placed in a show case, the inclusion was conserved in polyester resin by the amber expert Hans Werner Hoffeins. Syninclusions separated were several collembolans, scales of ?Lepidoptera and stellate hairs. The third flea species, P. baltica is under museum’s display and not available for further study, additionally it is a female, which makes a comparison with the male specimens more difficult. The interpretation of character complexes of fleas must consider the sexual dimorphism in females and males.

Czwartą inkluzję pchły w bursztynie bałtyckim wystawił na sprzedaż na niemieckim rynku bursztynu K. Višņauskas z Litwy w 2002 r., a zakupił prywatny kolekcjoner Carsten Gröhn. Nowy okaz pchły zbadał również Beaucournu, który opisał nowy gatunek Palaeopsylla groehni w oparciu o grupę „szpatułkowatych” szczecinek na zakończeniu odwłoku, całkowicie nieznanych w żadnym współczesnym lub kopalnym taksonie pcheł2. Pchła ta zatopiona jest w niewielkiej bryłce bursztynu o wymiarach 12×13×2 mm, zakonserwowanej lakierem, bez syninkluzji, inkluzja jest po prawej stronie „verlumt” – zamglona mleczną, nieprzezroczystą emulsją. Numer inwentarzowy z kolekcji Gröhna: #2732, okaz ma zostać zdeponowany w zbiorach bursztynu Instytutu Geologiczno-Paleontologicznego w Hamburgu (GPIH). Znamienną cechą czwartej pchły, P. groehni, jest grupa szpatułkowatych szczecinek na tylnym skraju płytki brzusznej (sternitu) IX, której nie daje się wykryć na poprzednio udokumentowanych zdjęciach i rysunkach7. Dlatego pojawia się pytanie, czy szczecinki odwłokowe błędnie zinterpretowano jako „szpatułkowate” w wyniku przykrycia ich mikrowarstwą powietrza, co czasem ma miejsce w inkluzjach w bursztynie, i czy autor nie wpadł w „bursztynową pułapkę” zdemaskowaną przez Szwedo & Sontag (2009).

A fourth flea inclusion in Baltic amber was put onto the German amber market by K. Višņauskas from Lithuania in 2002 and purchased by the private collector Carsten Gröhn. This new flea also was studied by Beaucournu who described a new species Palaeopsylla groehni based on a group of “spatulate” bristles at the end of abdomen, totally unknown in any recent or fossil flea taxon2. The flea is embedded in a small piece of amber of 12×13×2 mm, conserved with lacque, without syninclusions and its right side “verlumt”, obscured by a milky opaque emulsion. Inventory number Gröhn collection #2732, to be deposited at the amber collection of the GPIH.The striking feature of the fourth flea P. groehni, a group of spatulate setae on posterior margin of sternite IX, cannot be detected in previously documented images and drawing7. Thus, the question arises if the abdominal setae were misinterpreted as “spatulate” caused by a cover of micro air film as it occasionally occurs in amber inclusions and if the author had got into the “amber trap” as exposed by Szwedo & Sontag (2009). The fifth flea inclusion was reported in 2004 by Jens Urban, collector of fossils and salesperson, from the Bitterfeld open pit mine, gathered by his own hands in 2003. Origin and age of the Bitterfeld amber still is under debate although the composition of fauna and flora is the same as in the Baltic amber even on species level15,18. In 2012, Vincent Perrichot identified the specimen as a male of P. dissimilis9. The Bitterfeld flea was embedded in a stone of size 45×20×7 mm, syninclusions 8 phorid flies of which 6 were

The Amber Magazine 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

O piątej inkluzji pchły poinformował w 2004 r. Jens Urban, kolekcjoner skamieniałości i handlowiec, z kopalni odkrywkowej w Bitterfeldzie, gdzie znalazł ją osobiście w 2003 r. Pochodzenie i wiek bursztynu bitterfeldzkiego są wciąż przedmiotem kontrowersji i dyskusji, chociaż skład fauny i flory jest w nim taki sam jak w bursztynie bałtyckim, nawet na poziomie gatunkowym15,18. W 2012 r., Vincent Perrichot zidentyfikował ten okaz jako osobnika męskiego P. dissimilis9. Pchła z Bitterfeldu zatopiona jest w bryłce o rozmiarach 45×20×7 mm, syninkluzje to 8 muchówek zadrowatych (Phoridae), z których 6 oddzielono w celu uzyskania lepszego widoku na skamieniałość główną. Stan zachowania: lewa strona w całości, prawa strona ciała częściowo zakryta nieprzezroczystą emulsją. Inkluzję tę zdeponowano w Muzeum Nauk Przyrodniczych im. Senckenberga (Senckenberg Museum für Naturkunde, SMNG) w Goerlitz (Niemcy), numer inwentarzowy SMNG #03/35511 w sekcji pajęczaków. Piątą inkluzję pchły z bursztynu bitterfeldzkiego zidentyfikowano jako męskiego osobnika P. dissimilis9. Ponieważ obie strony ciała pchły przesłonięte są mleczną emulsją, porównanie z osobnikami P. klebsiana, P. dissimilis i P. groehni nadal pozostaje problematyczne.

separated to achieve a better view to the main fossil. Preservation state: left side totally and right side of body partly covered with opaque emulsion. The inclusion is deposited at the Senckenberg Museum für Naturkunde in Görlitz (Germany), inventory number SMNG #03/35511 in the arachnid section. The fifth flea inclusion from the Bitterfeld amber was identified as a male of P. dissimilis9. As both sides of the flea’s body are obscured by a milky emulsion, a comparison with P. klebsiana, P. dissimilis and P. groehni still remains problematic.

Szósta pchła w bursztynie bałtyckim została odkryta w 2016 r. w Jantarnym (obwód kaliningradzki, Rosja) ponownie przez rosyjskiego rzeczoznawcę bursztynu, wystawiona na sprzedaż i zakupiona przez prywatnych kolekcjonerów, Christel i Hansa Wernera Hoffeinsów. Pchła ta zatopiona jest w wielowarstwowej bryłce bursztynu (sklejce) o wymiarach 52×29×12 mm, syninkluzje to kilka muchówek w postaci dwóch grzybiarek (Mycetophilidae i Keroplatidae), przedstawiciela ćmiankowatych (Psychodidae), 4 ziemiórkowatych (Sciaridae), 1 ochotki (Chironomidae), 1 pryszczarki (Cecidomyiidae), 2 nimfy piewików, 2 czerwce (Coccina), 4 skoczogonki (Collembola), larwa chrząszcza, roztocza (Acari), kosarz (Opiliones) oraz fragmenty zaleszczotek i pająków. Atrybucja do znanych taksonów kopalnych wymaga dalszych badań. Numer inwentarzowy CCHH #1187-1; ostatecznie ma być zdeponowana w zbiorach bursztynu Niemieckiego Instytutu Entomologicznego im. Senckenberga (Senckenberg Deutsches Entomologisches Institut, SDEI) w Münchebergu, Niemcy. Doniesienie o siódmej pchle w bursztynie bałtyckim pochodzi z dorocznego spotkania grupy AK Bernstein w Lüneburgu we wrześniu 2018 r. z okazji prelekcji na temat „pchlego cyrku” w bursztynie bałtyckim. Jonas Damzen z Litwy poinformował uczestników

Bursztynisko 43 | 2019

The sixth flea in Baltic amber was discovered in 2016 in Yantarnyj (Kaliningrad district, Russia) once again by a Russian amber specialist, offered for sale and purchased by the private collectors Christel & Hans Werner Hoffeins. The flea is embedded in a multi-layered amber piece of 52×29×12 mm size, syninclusions several dipterans as two fungus gnats (Mycetophilidae and Keroplatidae), moth fly (Psychodidae), 4 dark-winged fungus gnats (Sciaridae), non-biting midge (Chironomidae), gall midge (Cecidomyiidae), 2 true bugs nymphs, 2 scale insects (Coccina), 4 springtails (Collembola), beetle larva, mites (Acari), harvest man (Opiliones) and fragments of pseudoscorpionid and spiders. Assignment to any known fossil taxon needs further investigations. Inventory number CCHH #1187-1; finally to be deposited in the amber collection at the Senckenberg Deutsches Entomologisches Institut in Müncheberg, Germany (SDEI). The seventh flea in Baltic amber was announced during the annual meeting of AK Bernstein in Lüneburg in September 2018 by occasion of a talk about “flea circus” in Baltic amber. Jonas Damzen from Lithuania informed about a flea inclusion sold about 15 to 20 years ago. To that time the flea was examined and photographed by Dr. Wolfgang Weitschat, curator at the GPIH. No general information of the new finding was given to the scientific or public community. Position and preservation of the flea’s right side is quite good, all main characters well visible. Further study is wanted to assign the flea to any known fossil taxon. Inventory number in private collection of Achim Herrling CAH # 301555. The sixth and the seventh new specimens, both males, are not identified to species level, yet. General remarks It is notable that the fleas in Baltic and the Bitterfeld amber firstly came to hands of private collectors and only later found a final repository in public institutes and museums. The question arises why?

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

o inkluzji pchły sprzedanej około 15-20 lat temu. Do tego czasu pchłę tę przebadał i sfotografował dr Wolfgang Weitschat, kurator Instytutu GPIH. Żadne informacje ogólne o nowym znalezisku nie zostały przekazane kręgom naukowym, ani ogółowi odbiorców. Położenie i stan zachowania prawej strony pchły są dość dobre, lewa strona ciała jest zamglona, wszystkie główne cechy dobrze widoczne. Do przypisania pchły do któregokolwiek ze znanych taksonów kopalnych potrzebne są dalsze badania. Numer inwentarzowy w prywatnej kolekcji Achima Herrlinga CAH # 301555. Nowe okazy, szósty i siódmy – oba to osobniki męskie – nie zostały jeszcze zidentyfikowane do poziomu gatunku.

Flea inclusions are quite rare, always very high priced if offered by trading persons and always attract the public’s attention. Museums in general have no budget and financial support to achieve such valuable samples. No reports are known about fleas in Baltic amber housed in collections outside of Germany. All Baltic flea inclusions (except the Bitterfeld specimen) originate from the Palmnicken/Yantarnyj amber mine in the Königsberg/Kaliningrad region, none comes from glacial deposits in northern Europe. Beside the presence of fleas in amber the question for its host preferences also is worth to be discussed. Insectivores as hosts of the amber fleas permanently were repeated in the literature.

Uwagi ogólne Godny uwagi jest fakt, że pchły w bursztynie bałtyckim i bitterfeldzkim najpierw trafiły w ręce prywatnych kolekcjonerów, a dopiero później znalazły docelowe miejsce w publicznych instytucjach i muzeach. Pojawia się pytanie- dlaczego? Inkluzje pcheł są rzadkością, zawsze wysoko cenioną, gdy oferowane są przez handlowców i zawsze przyciągają zainteresowanie opinii publicznej. Muzea zasadniczo nie mają odpowiednich budżetów i wsparcia finansowego, które umożliwiłyby uzyskanie tak cennych okazów. Nie są znane doniesienia na temat pcheł w bursztynie bałtyckim w kolekcjach poza terenem Niemiec. Wszystkie inkluzje pcheł w bursztynie bałtyckim (oprócz okazu z Bitterfeldu) pochodzą z kopalni bursztynu w Palmnicken/Jantarnym w obwodzie kaliningradzkim, żadna z nich nie pochodzi ze złóż lodowcowych Europy Północnej. Oprócz obecności pcheł w bursztynie warto również omówić kwestię preferencji co do żywiciela. Owadożercy byli stale opisywani w literaturze jako żywiciele pcheł występujących w bursztynie. Żywiciele obecnie żyjących pcheł z rodzaju Palaeopsylla to małe owadożerne, krety i ryjówki (Talpidae i Soricidae) oraz torbacze (Marsupialia)12. Eckstein4 po przebadaniu 45 bryłek bursztynu z inkluzjami sierści założył, że były to małe gryzonie w rodzaju wiewiórek (Sciuridae) i popielicowatych (Myoxidae, obecnie Gliridae), które żywe zetknęły się z lepką żywicą. Lühe8 nie potwierdził, że była to sierść gryzoni (Rodentia), ale założył, że były to torbacze (Marsupialia), np. myszowór Phascogogale penicillata czy ryjkołazy. Foos5 omawiał obecność naczelnych lemurowatych, które mogły zostawić swoją sierść w żywicy. Małe gryzonie, torbacze i lemurowate żyją na drzewach. Voigt17 pisał

Hosts of nowadays living members of the genus Palaeopsylla are small insectivores, moles and shrews (Talpidae and Soricidae) and Marsupialia12. Eckstein4 after study of 45 amber stones with hair inclusions assumed small rodents as squirrels (Sciuridae) and dormice (Myoxidae, now Gliridae) that had touched the sticky resin when alive. Lühe8 did not confirm the hairs of Rodentia but assumed Marsupialia as Phascogogale penicillata, a dasyurid form like marsupial mice and marsupial shrews. Foos5 discussed the presence of lemuriform primates who may have left their hairs in resin. Small rodents, marsupials and lemuriforms are living on trees. Voigt17 reported (mammalian) hairs with eggs of Phthiraptera. Recently Sidorchuk et al.11 published the first case of mite-onmammal ectoparasitism from Eocene Baltic amber, figuring hair tufts of an assumed insectivore host assigned to the extinct family Amphilemuridae. Hairs in Baltic amber may also be provided by wild boars (Suidae), deer and elk (Cervidae) who do use tree trunks including conifers with damages of bark for rubbing their skin (pers. observation). Besides the Baltic amber fossilised mammalian hairs were recorded from the Eocene Geiseltal deposit near Halle, Sachsen-Anhalt (Germany). The microscopic study of hairs in amber often reveals no clear result due to the preservation in resin which mostly lacks important features as the cortex or pigments. The general knowledge of mammalian hair in the recent literature also seems rather poor. Modern techniques as confocal laser scanning and micro-CT are helpful in delicate cases and can be used in the future. A revision of the amber flea species will be a time consuming process under co-operation of more than one specialist only. At a first look the preservation of the fossils seems to be good and sufficient for study.

The Amber Magazine 43 | 2019

Global Partner of Kaliningrad Amber Combine

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS o sierści (ssaków) z jajami wszy (Phthiraptera). Niedawno Sidorchuk i in.11 opublikowali opis pierwszego przypadku ektopasożytnictwa roztocza na ssaku z eoceńskiego bursztynu bałtyckiego, w którym mowa o kępkach sierści przypuszczalnego owadożernegożywiciela przypisanego do wymarłej rodziny Amphilemuridae.

At a second look however the surface of the fleas is obscured by numerous micro fissures and reflections of light, or by micro air films covering the bristles partly or totally and thus making the observation and evaluation of measurements as well as the exact position and orientation of bristles extremely difficult.

Sierść w bursztynie bałtyckim mogła również pochodzić od dzików (Suidae), jeleni i łosi (Cervidae), które wykorzystują pnie drzew, również iglastych, z uszkodzoną korą do ocierania się (obserwacja osobista). Oprócz bursztynu bałtyckiego, skamieniałości sierści ssaków odnotowano z eoceńskiego złoża Geiseltal w okolicach Halle w Saksonii-Anhalt (Niemcy). Badanie mikroskopowe sierści w bursztynie często nie daje czytelnych wyników z powodu utrwalenia w żywicy, które zazwyczaj nie zachowuje ważnych cech, takich jak kora włosa czy pigmentacja. Wiedza ogólna na temat sierści ssaków w literaturze ostatnich czasów również wydaje się raczej uboga.

For description of new taxa, the internal genital structures are highly important. Unfortunately in amber, the inner genitalia are not visible. By using transmitting light sources, the shape of genital structures in males only partly can be observed. In this special case, micro-computer tomography and confocal laser scanning may shed more light on our topic and increase our knowledge. If the Baltic amber fleas, all the seven specimens can be placed in Palaeopsylla or in a different genus, or if each single individual represents a different, new species or just individual variations of a unique species, will be a task for a future project.

Nowoczesne technologie, np. skaningowa laserowa mikroskopia konfokalna i mikrotomografia komputerowa, przychodzą z pomocą w subtelnych przypadkach i mogą znaleźć zastosowanie w przyszłości. Ponowna analiza gatunków pcheł w bursztynie będzie procesem czasochłonnym, wymagającym współpracy więcej niż tylko jednego specjalisty. Na pierwszy rzut oka stopień zachowania skamieniałości wydaje się być dobry i wystarczający do badań. Tym niemniej powtórny ogląd ujawnia, że powierzchnię pcheł przysłaniają liczne mikroszczeliny i odbicia światła, albo mikrowarstwy powietrza częściowo lub całkowicie przykrywające szczecinki, przez co niezwykle utrudniona jest obserwacja i ewaluacja pomiarów oraz dokładnej pozycji i orientacji szczecinek. Na potrzeby opisu nowych taksonów bardzo ważną rolę odgrywają wewnętrzne struktury genitalne. Niestety wewnętrzne narządy płciowe nie są widoczne w bursztynie. Stosując źródła światła transmisyjnego można zaobserwować jedynie częściowo kształt struktur genitalnych u samców. W tym szczególnym przypadku mikrotomografia komputerowa i skaningowe laserowe mikroskopy konfokalne mogą rzucić więcej światła na to zagadnienie i poszerzyć naszą wiedzę w tym zakresie. Stwierdzenie czy pchły z bursztynu bałtyckiego, wszystkie siedem okazów, można umieścić w rodzaju Palaeopsylla lub w innym rodzaju, albo czy każdy z okazów reprezentuje inny – nowy – gatunek, lub też indywidualne odmiany w ramach danego gatunku, będzie zadaniem dla przyszłego projektu badawczego. * Dla lepszego porównania cech charakterystycznych badacze pcheł sugerują, by ryciny w publikacjach prezentować wyłącznie z głową w lewą stronę. Ryc. 3, 5-8 w odbiciu lustrzanym. Podziękowania | Acknowledgements Alexander Gehler, Göttingen; Ulrich Kotthoff, Hamburg; Axel Christian, Görlitz; Christian Kutzscher, Müncheberg; Stefan Blank, Müncheberg; Carsten Gröhn, Glinde; Achim Herrling, Bramsche; Jonas Damzen, Vilnius.

* For better comparison of characters, the communitity of siphonapterists suggests to show figures in publications exclusively with the head to the left side. Figs. 3, 5-8 are mirrored. Literatura | References [1] Beaucournu J.-C. & Wunderlich J. (2001) A third species of Palaeopsylla Wagner, 1903, from Baltic amber (Siphonaptera: Ctenophthalmidae). Entomologische Zeitschrift 111, 296–298. [2] Beaucournu J.-C. (2003) Palaeopsylla groehni n. sp., quatrième espèce de puce connue de l’ambre de la Baltique (Siphonaptera, Ctenophthalmidae). Bulletin de la Société entomologique de France 108, 217–220. [3] Dampf A. (1910) Palaeopsylla klebsiana n. sp., ein fossiler Floh aus dem baltischen Bernstein. Schriften der Physikalisch Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg 51, 248–259. [4] Eckstein K. (1890) Tierische Haareinschlüsse im baltischen Bernstein. Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig N.F. 7, 90–93. [5] Foos K. (2010) Lemuridenhaare im Baltischen Bernstein. Unpublished manuscript. [6] Hennig W. (1939) Über einen Floh aus der Bernsteinsammlung des Herrn Scheele (Aphaniptera, Ctenopsyllidae). Arbeiten über morphologische und taxonomische Entomologie Berlin-Dahlem 6 (4), 330–333. [7] Janzen J.-W. (2002) Arthropods in Baltic Amber. Ampyx-Verlag Dr. Andreas Stark, Halle (Saale) [8] Lühe M. (1904) Säugetierhaare im Bernstein. Schriften der Physikalisch Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg 45, 62–63. [9] Perrichot V. et al. (2012) First extinct genus of a flea (Siphonaptera: Pulicidae) in Miocene amber from the Dominican Republic. Zootaxa 3438, 54–61. [10] Peus F. (1968) Über die beiden Bernstein-Flöhe (Insecta, Siphonaptera). Paläontologische Zeitschrift 42, 62–72. [11] Sidorchuk E.A. Bochkov A.V., Weiterschan T., Chernova O.F. (2019) A case of mite-on-mammal ectoparasitism from Eocene Baltic amber (Acari: Prostigmata: Myobiidae and Mammalia: Erinaceomorpha), Journal of Systematic Palaeontology 17 (4), 331–347. doi:10.1080/14772019.2017. 1414889 [12] Smit F.G.A.M. (1960) Notes on the shrew-flea Doratopsylla dasycnema (Rothschild) and notes on Palaeopsylla a genus of Siphonaptera. Bulletin of the British Museum (Natural History), Entomology 9, 357–388. [13] Smit F.G.A.M. (1982) Classification of the Siphonaptera, in: Parker, S. (ed.) Synopsis and classification of living organisms 2, 557–563, McGraw-Hill, New York. [14] Sontag E. & Szadziewski R. (2011) Biting midges (Diptera: Ceratopogonidae) in Eocene Baltic amber from the Rovno region (Ukraine). Polskie Pismo Entomologiczne 80, 779–800. [15] Szwedo J. & Sontag E. (2013) The flies (Diptera) say that amber from the Gulf of Gdańsk, Bitterfeld and Rovno is the same Baltic amber. Polskie Pismo Entomologiczne 82, 379–388. [16] Urban J. (2004) Fundmitteilung. Spektakulärer Erstfund eines Flohs im Bitterfelder Bernstein. Veröffentlichungen Museum für Naturkunde Chemnitz 27, 125–126. [17] Voigt E. (1952) Ein Haareinschluss mit Phthirapteren-Eiern im Bernstein. Mitteilungen Geologisches Staatsinstitut Hamburg 21, 59–74. [18] Weitschat W. (2008) Bitterfelder und Baltischer Bernstein aus paläoklimatischer und paläontologischer Sicht, in: Rascher J., Wimmer R., Krumbiegel G., Schmiedel S. (eds.) Bitterfelder Bernstein versus Baltischer Bernstein: Hypothesen, Fakten, Fragen. 2 Bitterfelder Bernsteinkolloquium. Exkursionsführer der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften 236, 88–97. The Amber Magazine 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

INKLUZJE wyobraźnia kontra rzeczywistość Inclusions: Imagination vs. reality Agnieszka Klikowicz-Kosior Elżbieta Sontag Bursztyn zaskakuje nie tylko gamą barw, ale również tym, co można znaleźć w jego wnętrzu. I nie tylko zaskakują skamieniałości, które pozwalają odkrywać wymarły świat, ale i pseudoinkluzje, które świadczą o przewrotnej naturze natury, która potrafi wprowadzić obserwatora w błąd. Amber is surprising not only in its colour range but also in what can be found inside it. And it is not only fossils, which allow us to discover their extinct world, that surprise us, but also pseudoinclusions, which are evidence of the puckish force of nature that can mislead the observer.

W bursztynowym słowniku wyraz inkluzje jednoznacznie kojarzy się z zachowanymi w bursztynach skamieniałościami (zachowane w skałach lub żywicach kopalnych wymarłe organizmy lub ich szczątki, wytwory czy ślady obecności); od tysiącleci przyciągały one uwagę oraz pobudzały wyobraźnię. Inkluzje zauważone zostały już przed naszą erą, przez kolekcjonerów i bursztynników doceniane były od zawsze, a od XIX wieku były przedmiotem naukowych badań. Jednak dopiero film Stevena Spielberga Park Jurajski z 1993 roku rozpoczął „złoty okres” inkluzji. Na bursztynowe skamieniałości zaczęli zwracać uwagę wszyscy i wszyscy chcieli mieć inkluzję. I przestało już dziwić, że pchła, wprawdzie zachowana w bursztynie, ale to zawsze pchła – mała, krwiopijna i ze złą reputacją, jest obiektem westchnień naukowców i kolekcjonerów. Skoro na świecie jest tylko siedem okazów pcheł zachowanych w bursztynie bałtyckim, dodatkowo każda jest inna, więc również nie dziwi ich cena, która jest bardzo wysoka. I jakże trafna jest fraszka Ignacego Krasickiego z XVIII wieku:

In the amber vocabulary, the word inclusions is immediately associated with fossils (extinct organisms or their remains, products or traces preserved in rocks or fossil resins) preserved in amber and, as such, have been attracting attention and stimulating imagination for millennia. Inclusions, which first got noticed back in the pre-Common Era, have always been appreciated by collectors and amber professionals, and have been an object of research since the 19th century. But it was only Steven Spielberg’s 1993 Jurassic Park blockbuster that began the golden age of inclusions. Everyone started to take notice of amber fossils and everyone wanted to own an inclusion. And it was no longer surprising that a flea, admittedly preserved in amber but still a flea—small, blood-sucking and infamous—was coveted by researchers and collectors alike. There are only seven flea specimens preserved in Baltic amber and, on top of that, each one is different, so their price, which is very high, comes as no surprise. How apt is the epigram by Poland’s 18th-century writer Ignacy Krasicki: To an Ant in Amber When it roamed through a lofty poplar thicket, The subtle ant got stuck in sticky amber. And it, who was snubbed and poor in its lifetime, In its death became both valuable and precious.

Niezwykłe w inkluzjach jest to, że może ją mieć każdy. Wystarczy ją tylko znaleźć, a znaleźć można w każdym bursztynie, nawet w tym zebranym na plaży. I tu pojawia się pytanie, jak znaleźć inkluzję? Odpowiedz jest prosta - trzeba wziąć lupę lub mikroskop stereoskopowy (mikroskop optyczny z oddzielnymi okularami) i szukać… i na pewno się znajdzie! Ale czy to, co znajdziemy w bursztynie, będzie inkluzją? Tak, w dosłownym słowa znaczeniu - wszystko, co jest w bursztynie i dostało się tam w sposób naturalny, jest inkluzją, ale nie znaczy to, że jest to skamieniałość. Inkluzja jest pojęciem znacznie szerszym, obejmuje zarówno zachowane w bursztynie organizmy, jak i inne, nieorganiczne substancje jak np. gaz, wodę, piryt a czasami nawet bursztyn – znane są zachowane w bursztynie bursztynowe np. sople.

The remarkable thing about inclusions is that anyone can own one. It is enough just to find it, and found can it be in every piece of amber, even one picked up on a beach. And here comes the question: how do you find an inclusion? The answer is simple: take a magnifying glass or a stereoscopic microscope (an optical microscope with separate eyepieces), start looking—and you will certainly find something! But will what we find in amber be an inclusion? Yes, in the correct sense of the word: everything found inside amber, which got there in a natural process, is an inclusion, but this does not mean it is a fossil. An inclusion is a much wider term, covering both organisms preserved in amber and other, even inorganic, substances such as gas, water, pyrite and sometimes even amber itself: there are known cases of stalactite-shaped amber preserved inside amber.

Na Mrówkę w Bursztynie Gdy się tuła w wyniosłych topoli gęstwinie, W lipkim mrówka subtelna uwięzła bursztynie. I która w życiu była wzgardzoną, ubogą, Śmiercią się swoią stała kosztowną i drogą.

Bursztynisko 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

2 3 4 5

Fotografie: 1. Pseudoinkluzja ryby. Klient był głęboko przekonany, że otrzyma certyfikat potwierdzający autentyczność inkluzji we własnoręcznie wyszlifowanej bryłce. 2. Widoczna grupa ok. 8 szt okrągłych, białych kul o wielkości kilku mm. Ustalono, że to prawdopodobnie pozostałości wilgoci. 3. Pseudoinkluzja grzyba kapeluszowego – wewnętrzne spękania przypominają znany kształt, jednak nie ma nic co jest dowodem, że przynajmniej kiedyś był w żywicy grzyb kapeluszowy. 4. Poglądowa fotografia przesłana przez zleceniodawcę. Wnikliwa analiza pod mikroskopem nie potwierdziła żadnych śladów ptaka: piór czy kości, etc. 5. Nieorganiczne pęcherzyki gazu, niekiedy oznaczane jako inkluzja roślina, najczęściej mech. 6. Pseudoinkluzja ‘krocionoga’ ma prawie wszystko – charakterystyczne segmenty i odnóża jednak to tylko czarne, wewnętrze łuski powstałe w naturalny sposób.

Photographs: 1. Pseudoinclusion of fish. The customer was deeply convinced that he would get a certificate to confirm the authenticity of the inclusion in the amber piece he polished themselves. 2. Piece of amber with eggs laid by a spider. Visible group of ca. 8 round white spheres, several millimetres in size. They have been found to be probably moisture remnants. 3. Pseudoinclusion of a mushroom: the internal cracks resemble a familiar shape but there is nothing to prove that, at some point in the past, a mushroom was even present in the resin. 4. A sample photograph sent in by a customer. An in-depth microscopic analysis has not confirmed any traces of a bird: feathers or bones, etc. 5. Inorganic gas bubbles sometimes identified as a plant inclusion, usually moss. 6. Pseudoinclusion of a ‘centipede’ nearly has it all: the characteristic segments and legs but these are only inner black sparkles formed in a natural process.

Oczywiście każda inkluzja może być cenna, ale inną wartość ma „ładny” pęcherzyk gazu lub wody, a zupełnie inną żyjący miliony lat temu owad lub roślina. Ale jak rozpoznać skamieniałość, kiedy większość osób nie wie, jak wygląda rzeczywisty obraz pod mikroskopem? Nie jest to takie proste, czasami nawet naukowcy mają trudne zadanie i do ich rozwiązania potrzebują kilku książek, a czasami dodatkowo kilku par oczu. Ale po to, by pomóc początkującym kolekcjonerom i bursztynnikom w oznaczaniu inkluzji, powołani zostali rzeczoznawcy MSB. Od pierwszej edycji targów Amberif i Ambermart jednym ze stoisk jest Galeria Paleontologiczna, gdzie można dowiedzieć się więcej o posiadanej inkluzji. Wieloletnie doświadczenie w badaniu i oznaczaniu bursztynowych skamieniałości, a także praca na materiale współczesnym pozwala na oznaczenie inkluzji.

Of course every inclusion can be valuable but there is a different value to a “pretty” gas or water bubble and quite different to an insect or plant which lived millions of years ago. So how do we recognise a fossil when most people do not know what a real microscopic image looks like? It is not so simple, sometimes even scientists find it a tough task and need several reference books or even several extra sets of eyes to solve it. Therefore, IAA experts have been appointed in order to help beginner collectors and amber artists/artisans in identifying inclusions. The Palaeontology Gallery, where you can find out more about the inclusion you own, has been exhibiting since the first editions of Amberif and Ambermart. Its long-standing experience in studying and identifying amber fossils, along with research on present-day material, makes it possible to The Amber Magazine 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS Jednak poprawne określenie, co jest w bursztynie, jest niekiedy dla właściciela inkluzji bardzo rozczarowujące. Nie jest rzadkością, kiedy właściciel, pięknej unikatowej inkluzji dowiaduje się, że ma w bursztynie jedynie pęcherzyki gazu lub wewnętrzne pęknięcia. A skąd taka pomyłka i jak można w jedną chwilę z pięknego np. jaja z zarodkiem zrobić zwykły pęcherzyk gazu?

identify inclusions. But a correct identification of what is found in the amber can sometimes be very disappointing to the inclusion’s owner. It is not rare for an owner of a stunning and unique inclusion to find out that the amber contains only gas bubbles or internal cracks. But why such an error and how can, say, a beautiful egg with an embryo turn into a mere gas bubble just like that?

Wyjaśnienie szybkiej przemiany niezwykłej skamieniałości w zwykłą, nieorganiczną inkluzję jest stosunkowo proste: wyobraźnia kontra „szkiełko i oko”. Zaglądając do bursztynu czy to gołym okiem czy uzbrojonym w jubilerską lupę, często nie widzimy szczegółów, dodatkowo zaczyna działać wyobraźnia. Patrzymy na kolorowy obraz z inkluzjami i pęknięciami, a w podświadomości jest Park Jurajski, artykuły z internetu o niezwykłych skamieniałościach z kredowego bursztynu birmańskiego i najczęściej nasze wyobrażenie o zwierzętach lub roślinach. Jak wszystko się ze sobą złoży powstają niezwykłe „inkluzje”, jak np. pisklę, zęby, pazury, jaja złożone przez pająka, skrzydło wróbla, pieczarka, a nawet ryba. Na szczęście ich właściciele są świadomi możliwości popełnienia błędu i przychodzą do Laboratorium Bursztynu MSB, by potwierdzić swoje przypuszczenia i poprosić o opinię rzeczoznawców. Pod mikroskopem, w dużym powiększeniu widać prawie wszystko i specjalista nie buduje swojego obrazu z wyobraźni, ale porównuje go z tym, co zna. Na początek poszukuje śladów „życia”, jak np. szczecinek, pazurków, wyrostków itp. Przyglądając się obrazowi inkluzji w bursztynie, porównuje go ze współczesnymi okazami i szuka cech pozwalających na oznaczenie inkluzji. Po przeglądnięciu kilku tysięcy inkluzji organicznych i nieorganicznych takie oznaczenie bywa względnie proste, ale zdarzają się sytuacje, kiedy trzeba dodatkowo oszlifować bryłkę, by ujawnić szczegóły i przekonać się, co dokładnie zachowane jest w środku bryłki.

The explanation for this sudden transformation of a unique fossil into a mundane inorganic inclusion is quite simple: imagination vs. science. When we look inside amber, be it with the naked eye or using a jeweller’s magnifying glass, we often cannot see the details and, what is more, imagination comes into play. We look at a colour image with inclusions and cracks but our subconscious projects Jurassic Park, online stories about remarkable fossils from Cretaceous Burmese amber and, most often, our own notion of animals or plants. When you put all this together, remarkable “inclusions” appear, such as a baby bird, teeth, claws, spider’s eggs, a sparrow’s wing, a mushroom or even a fish. Luckily, their owners are aware that a mistake can be made and come to the IAA Amber Laboratory to validate their speculations and ask for an expert opinion. Under a microscope, in high magnification, you can see nearly everything, while the experts do not conjure up their own images but compare what they see with what they know. To begin with, they look for traces of life, such as bristles, claws, processes, etc. When looking at an image of an amber inclusion, they compare it with contemporary specimens and look for features which enable identifying the inclusion. Having looked through several thousand organic and inorganic inclusions, such identification can be relatively simple, but there are cases when you have to additionally grind some layers off the piece in order to reveal details and find out exactly what is inside.

Na określenie takich błędnych identyfikacji w bursztynowym słowniku funkcjonuje słowo pseudoinkluzja, oznaczające inkluzję (najczęściej nieorganiczną, ale też organiczną), która przypomina konkretną skamieniałość. Określenie „pseudoinkluzja” jest logicznie błędne, bo ex definitione jest to inkluzja, jednak dla łatwości porozumiewania się termin ten na stałe przyjął się przy opisywaniu zawartości bursztynu. Pseudoinkluzjami mogą być pęcherze gazu lub wody, a nawet swego rodzaju obrazy powstałe na skutek zanieczyszczenia żywicy detrytusem. Drobne resztki organiczne (detrytus) spływając w żywicy tworzyły kształty przypominające np. skrzydła. Innym przykładem są wewnętrzne zwietrzenia czyli kanaliki wewnątrz bursztynu, do których dostało się powietrze i spowodowało spękania na wewnętrznych powierzchniach. Teraz jest to jedynie zarys czegoś, ale czego, to już pozostaje w wyobraźni oglądającego, ponieważ brak konkretnych śladów uniemożliwia nawet stwierdzenie czy to „coś” było kiedyś rośliną, czy zwierzęciem.

The amber term used to describe such incorrect identifications is a pseudoinclusion: it designates an inclusion (most often inorganic but also organic), which resembles a specific fossil. The word “pseudoinclusion” is logically wrong because, by definition, it is an inclusion but, for ease of communication, the term has become customary to describe items found in amber. Pseudoinclusions include gas or water bubbles and even images created due to detritus impurities in the resin. Flowing through resin, fine organic remains (detritus) created shapes resembling wings, for example. Internal weathered areas, i.e. channels inside the amber which got filled with air that caused cracks to develop on internal surfaces, are another example. Today, it is just an outline of something, but what exactly—that remains in the viewer’s imagination because there are no specific traces to enable even finding out whether this “something” used to be a plant or animal.

Można rozważać, czy warto pokazywać swój unikat rzeczoznawcom i w jednej chwili stracić piękny skarb?! Faktycznie, może jeśli to jest nasz skarb i nie chcemy go nikomu sprzedać, to lepiej niech zostanie w wyobraźni i cieszy oko, jednak jeżeli chcemy inkluzję „pokazać światu”, to warto wiedzieć, co tak naprawdę posiadamy w bursztynie. Dodatkowo dochodzi czynnik handlowy - pęcherzyki gazu są inkluzją nieorganiczną i jeżeli sprzedamy go jako inkluzję organiczną, może to drogo kosztować sprzedawcę, bo dokonał nieświadomego oszustwa. Ale jest i druga strona - jeżeli kupimy po prostu inkluzję (bez określenia czy organiczna czy nie) za kilka tysięcy euro, która okaże się pęcherzykiem, to żaden sąd nie uzna naszych roszczeń.

Bursztynisko 43 | 2019

We may consider whether it is worthwhile showing our unique item to an expert and losing our beautiful treasure in a flash. In fact, perhaps if it is our private treasure and we do not intend to sell it to anyone, it would be better for it to stay in our imagination and please the eye, but if we want to show our inclusion to the world, then it is worth knowing what we really have in our amber. The commercial factor comes in as well: gas bubbles are an inorganic inclusion and if we sell it as an organic inclusion, it can cost the seller a lot because of the unintended deception they committed. But there is also the other side: if we simply buy an inclusion (without any description whether it is organic or not) for several thousand Euros and it turns out to be a bubble, then no court of law will recognise our claim.

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

The Amber Magazine 43 | 2019

POGROMCY MITÓW | MYTH BUSTERS

Czy można pozyskać DNA z bursztynu? Can DNA be extracted from amber?

to J. Dam Fot./Pho

Na początku lat 90. w umysłach naukowców i opinii publicznej zawrotną karierę zrobiła idea sklonowania dinozaurów z DNA pozyskanego z bursztynu. DNA, dla przypomnienia, to kwas deoksyrybonukleinowy zawarty w każdej komórce ciała żywego organizmu, kodujący wszystkie procesy w nim zachodzące, w tym rozwój i wygląd całego organizmu. Idea była dość prosta- komary istniały już w erze dinozaurów, a więc musiały je dręczyć tak samo jak nas dzisiaj.

zen

Karol Szawaryn

Teoretycznie więc, gdy znajdziemy komara zakonserwowanego w bryłce bursztynu z okresu ery dinozaurów, możemy wyizolować DNA z krwi zawartej w jego przewodzie pokarmowym i będziemy mogli odczytać DNA gada, z którego wyssał ową krew. Wizja stworzenia parku, w którym będzie można oglądać dawno wymarłe giganty, zawładnęła umysłami nie tylko naukowców, ale także twórców filmowych. Tak narodziły się książkowy4 i kinowy10 hity – Park jurajski. Jednak od tamtego czasu nie słyszymy o żadnych sklonowanych dinozaurach. Jak to zatem jest, czy da się sklonować dinozaura z krwi zawartej w ‘bursztynowym’ komarze? Pierwszym, choć może nieoczywistym pytaniem jest: czy jurajskie komary piły krew dinozaurów, czyli gadów? Współcześnie głównym źródłem krwi dla komarów są kręgowce stałocieplne ,czyli ssaki i ptaki. Jednak udokumentowane są przypadki pasożytowania komarów na gadach i płazach, w miejscach, gdzie ich skóra jest bardzo delikatna i łatwa do przekłucia. W jurze ssaki były grupą słabo zróżnicowaną, obejmującą formy niewielkie, wśród których najliczniejsze są roślinożerne wieloguzkowce (Multituberculata) i drapieżne trykonodonty (Triconodonta); w jurze pojawiają się też pierwsze stekowce. Ptaki powstały dopiero pod koniec tego okresu. Pytanie zatem: na jakich kręgowcach żerowały komary? Pytanie to jest wciąż otwarte. Być może ich żywicielami były nieliczne wówczas ssaki, a być może ciepłokrwiste gady, których potomkami są choćby dzisiejsze ptaki. Jednak jeżeli nawet były to gady, to raczej trudno sobie wyobrazić, aby komar, o dość rachitycznej budowie ciała, był w stanie przebić skórę masywnych gadów jurajskich, takich jak brachiozaur, kentrozaur czy allozaur, a nawet mniejszych, jak dryozaur czy magapnozaur. Notabene większość dinozaurów przedstawionych w książce i filmie to formy żyjące w okresie kredowym. W latach 90. podjęto kilka prób izolacji DNA z owadów zatopionych w bursztynie, m.in. dominikańskim i bałtyckim2,3,5-8. Autorzy tych prac dowodzili, iż udało im się pozyskać krótkie kilkusetnukleotydowe fragmenty, które umożliwiły im identyfikację owych owadów. Jednak od tamtego czasu nie pojawiły się żadne nowe doniesienia, a wręcz powątpiewano, czy otrzymane sekwencje nie są współczesnymi zanieczyszczeniami8. W 2013 roku grupa naukowców9 postanowiła ponownie spróbować wyizolować DNA z pszczół z kopalnej żywicy, tym razem ze znacznie młodszego niż bursztyn kolumbijskiego kopalu. Przy zachowaniu bardzo restrykcyjnej metodyki, aby nie ‘skazić’ badanych próbek współczesnym

Bursztynisko 43 | 2019

In the early 1990s, the idea to clone dinosaurs from DNA extracted from amber made a stunning career in the minds of both scientists and the public. Just to remind you, DNA is the deoxyribonucleic acid contained in every cell of a living organism: it encodes all the processes taking place in it, including its development and the way it looks. The idea was quite simple: mosquitoes existed already in the age of the dinosaurs so they must have pestered them like they do us today.

So theoretically, when we find a mosquito preserved in a piece of amber from the age of the dinosaurs, we can separate DNA from the blood contained in its digestive tract and will be able to read the DNA of the reptile which the blood had been sucked out of. A vision to create a park in which the long-extinct giants could be seen, captured the minds of not only scientists but also filmmakers. This is how Jurassic Park was born, as a hit book4 and movie10. But since then, we have not heard about any cloned dinosaurs. So how is it: can a dinosaur be cloned out of the blood contained in an amber-trapped mosquito? The first, although perhaps not obvious, question is whether Jurassic mosquitoes drank the blood of dinosaurs, in other words reptiles? Today, warm-blooded vertebrates, i.e. mammals and birds, are the main source of blood for mosquitoes. But there are documented cases of mosquitoes parasitising on reptiles and amphibians where their skin is very delicate and easy to pierce. In the Jurassic period, mammals were a poorly diversified group which

POGROMCY MITÓW | MYTH BUSTERS DNA, otrzymano kilka krótkich sekwencji. Po analizie w większości przypadków nie wykazywały one podobieństwa do żadnych znanych sekwencji, a tym samym i do żadnego owada. Dla niektórych stwierdzono nieznaczne podobieństwo do sekwencji bakteryjnych czy grzybowych. Autorzy sami skonkludowali, że DNA w szczątkach zachowanych w kopalu nie ma, a co dopiero w o wiele milionów lat starszym bursztynie. Warto też zadać sobie pytanie, jaka jest trwałość cząsteczek DNA. Wiadomo, że żadna substancja organiczna nie trwa wiecznie. Badania przeprowadzone w 2012 roku, oparte na analizie DNA w subfosylnych szczątkach wymarłych nowozelandzkich moa (wielkich, wymarłych nielotnych ptaków), szacują czas połowicznego rozkładu DNA na ok 521 lat1. Oznacza to tyle, że w idealnych warunkach ostatnia cząsteczka rozpada się przed upływem 7 mln lat. Bursztyn przechodził w trakcie swojego formowania wiele drastycznych zmian fizykochemicznych (ciśnienie, temperatura, kwasy zawarte w żywicy), które na pewno dalekie były od warunków idealnych do przetrwania DNA. Ponadto czynnik czasu jest tu równie istotny; bursztyn bałtycki ma ok. 37-47 mln lat, a ostatnie dinozaury żyły 66 mln lat temu. Inną zupełnie sprawą jest kompletność i jakoś tego potencjalnego DNA. Aby udało się sklonować (odtworzyć) jakiś organizm, potrzebny jest jego kompletny zapis DNA. Zakładając, że jakieś fragmenty DNA istnieją w szczątkach organizmów zachowanych w bursztynie, a jedynie nie potrafimy ich właściwie wyizolować, nadal nie jest możliwe sklonowanie takiego organizmu z racji zbyt dużej fragmentacji i niekompletności tego zapisu. Kolejnym, jak na razie nieosiągalnym dla nas krokiem, jest sklonowanie organizmów składających jaja w wapiennych skorupach. O ile udało się sklonować wiele ssaków, o tyle do dziś nikomu się to nie udało w przypadku ptaka czy gada. Tak więc istnieje wiele problemów nie tylko z pozyskaniem DNA z bursztynu, ale także z kompletnością zapisu czy samą procedurą klonowania. Choć wizja spaceru po jurajskim parku jest niezwykle kusząca, najprawdopodobniej nigdy nie uda nam się jej urzeczywistnić. Ciekawostką jest, że w filmie Jurassic Park DNA pobrano z komara o pierzastych czułkach, co jest cechą jedynie samców, a wiadomo, że krew wysysają jedynie samice... Literatura | References [1] Allentoft M.E., Collins M., Harker D., Haile J., Oskam C. L., Hale M.L., Campos P.F., Samaniego J.A., Gilbert M.T., Willerslev E., Zhang G., Scofield R. ., Holdaway R.N., Bunce M. (2012) The half-life of DNA in bone: measuring decay kinetics in 158 dated fossils. Proc R Soc Lond B 279(1748), 4724– 4733. doi:10.1098/rspb.2012.1745 [2] Austin J.J., Ross A.J., Smith A.B., Fortey R.A., Thomas R.H. (1997) Problems of reproducibility – does geologically ancient DNA survive in amber-preserved insects? Proc Roy Soc Lond B 264, 467–474. [3] Cano R.J., Poinar H.N., Pieniazek N.J., Acra A., Poinar G.O. (1993) Amplification and sequencing of DNA from a 120–135 million-year-old weevil. Nature 363, 536–538. [4] Crichton M. (1990) Jurassic Park. Alfred A. Knopf Inc. New York, 400 pp. [5] DeSalle R., Barcia M., Wray C. (1993) PCR jumping in clones of 30-million-year old DNA fragments from amber preserved termites (Mastotermes electrodominicus). Experientia 49, 906–909. [6] DeSalle R., Gatesy J., Wheeler W., Grimaldi D. (1992) DNA sequences from a fossil termite in Oligo-Miocene amber and their phylogenetic implications. Science 257, 1933–1936. [7] DeSalle R., Grimaldi D. (1994) Very old DNA. Curr Opin Genet Dev 4, 810– 815. [8] Pawłowski J., Kmieciak D., Szadziewski R., Burkiewicz A. (1996) Próba izolacji DNA owadów z bursztynu bałtyckiego. [Attempted isolation of DNA from insects embedded in the Baltic amber]. Prace Muzeum Ziemi 44, 45–46. [9] Penney D., Wadsworth C., Fox G., Kennedy S.L., Preziosi R.F., Brown T.A. (2013) Absence of ancient DNA in sub-fossil insect inclusions preserved in ‘Anthropocene’ Colombian copal. PLoS ONE 8(9): e73150. doi:10.1371/ journal.pone.0073150 [10] Spielberg S. (1993) Jurassic Park. Universal Pictures, Amblin Entertainment.

included small forms, out of which the most numerous were multituberculates (Multituberculata) and the predatory triconodonts (Triconodonta), with the first monotremes also appearing in the Jurassic. Birds developed only towards the end of that period. Therefore, the question is: what vertebrates did mosquitoes feed on? This question is still open. Perhaps their hosts were mammals, few at the time, or perhaps warm-blooded reptiles, whose descendants include present-day birds. But even if they were reptiles, it is quite difficult to imagine that a mosquito, with a rather flimsy body, would be able to pierce through the skin of massive Jurassic reptiles, such as the brachiosaurus, the kentrosaurus or the allosaurus, or even smaller ones such as the dryosaurus or the megapnosaurus. By the way, most dinosaurs presented in the book and in the movie are the forms that lived in the Cretaceous. In the 1990s, there were several attempts to isolate DNA from insects embedded in amber, including Dominican and Baltic amber2,3,5-8. The authors of these papers claimed to have successfully retrieved short, several-hundred nucleotide fragments, which allowed them to identify these insects. However, since then, no new reports have surfaced and there was even doubt whether these sequences were not present-day contaminants8. In 2013, a group of researchers9 decided to try again to isolate bee DNA from a fossil resin, this time from Colombian copal, which is much younger than amber. Using a very strict methodology in order not to contaminate the samples with present-day DNA, several short sequences were obtained. After the analysis, in most cases they did not show any resemblance to any known sequences and, by the same token, to any insect. In some, a minor resemblance was found to bacterial or fungal sequences. The authors themselves concluded that there was no DNA in the remains preserved in copal, let alone in amber which is older by many million years. It is also worth asking the question of how durable DNA molecules are. We know that no organic substance lasts forever. The 2012 research based on an analysis of DNA in subfossil remains of the extinct New Zealand moa (huge now-extinct flightless birds) estimated the half-life of DNA at ca. 521 years1. This means that, in perfect conditions, the last molecule decays before 7 million years have passed. In its formation, amber underwent many dramatic physical and chemical changes (pressure, temperature, acids contained in the resin), which certainly made for far from perfect conditions for DNA survival. Moreover, the time factor is just as important: Baltic amber is ca. 37-47 million years old and the last dinosaurs lived 66 million years ago. The completeness and quality of this potential DNA is an altogether different matter. To successfully clone (replicate) any organism, its complete DNA record is required. Assuming that some DNA fragments exist in the remnants of organisms preserved in amber, and that we are just unable to isolate it properly, it is still not possible to clone such an organism because of the too great fragmentation and incompleteness of this record. The next, as yet unattainable, step for us is to clone the organisms which lay eggs in calcareous shells. Although many mammals have been cloned successfully, no one has yet been able to clone a bird or a reptile. Therefore, there are many issues not only with isolating DNA from amber but also with the completeness of the record or the cloning procedure itself. Although a vision of a walk through a Jurassic park is extremely tempting, most likely we will never be able to make it happen. Interestingly enough, in the Jurassic Park movie, the DNA was sampled from a mosquito with plumose (feather-like) antennae, which is an exclusive feature of males, and we know that it is only females that suck blood...

The Amber Magazine 43 | 2019

LUDZIE BURSZTYNU | AMBER PERSONALITIES

Bursztynisko 43 | 2019

INKLUZJE W BURSZTYNIE| AMBER INCLUSIONS

R ECO M M E N D E D CO M PA N Y

INTERNATIONAL AMBER ASSOCIATION We have been associating amber lovers since

1996

Since 1997, the Association has been granting Certificates to Recommended Companies which have committed themselves to meeting the criteria required by IAA. The Certificate testifies to: • The good quality of the entire product • The company’s reliability • The authenticity of the raw material used: exclusively Baltic amber • The correctness of the processing method • The protection against fakes and substitutes • The Recommended Companies are supervised by IAA experts

Check the list of Recommended Companies: www.amber.org.pl

International Amber Association office | gallery | laboratory Warzywnicza 1 Str. 80-830 Gdańsk POLAND (+48) 58 580 00 22

@InternationalAmberAssociation

@amber.org.pl

office@amber.org.pl The Amber Magazine 43 | 2019

Autorzy tekstów | Authors Renata Adamowicz | r.adamowicz@muzeumgdansk.pl Muzeum Bursztynu, Oddział Muzeum Gdańska Amber Museum, Branch of the Gdańsk Museum

Olga Podfilipska-Krysińska | olga.podfilipska@asp.lodz.pl Katedra Biżuterii Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi Jewellery Department Academy of Fine Arts, Łódź

Sigita Bagužaitė-Talačkienė | sigita.baguzaite@gmail.com Muzeum Bursztynu w Połądze, Oddział Litewskiego Muzeum Sztuki Lithuanian Art Museum Palanga Amber Museum

Eryk Popkiewicz | erykpo@wp.pl www.eryk.amberart.pl

Piotr Dyndul | piotr.dyndul@gmail.com

Adam Pstrągowski | asystent@s-a.pl

Maria Fijałkowska | listy@mojaforma.com

Galeria Moja Forma Moja Forma Gallery

Sławomir Fijałkowski | s.fijalkowski@onet.pl Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku Academy of Fine Arts in Gdańsk Joanna Grążawska | a.grazawska@mhmg.pl

Silver & Amber

Ewa Rachoń | ewa.rachon@mtgsa.com.pl Międzynarodowe Targi Gdańskie SA MTG SA Gdańsk International Fair Co.

Anna Raczyńska | kontakt@annaraczynska.pl Fashion Retail Consultant Małgorzata Siudak | ms@amber.org.pl

Muzeum Bursztynu, Oddział Muzeum Gdańska Amber Museum, Branch of the Gdańsk Museum

Galeria MSB IAA Gallery

Christel Hoffeins | chw.hoffeins@googlemail.com

Anna Sobecka | as@amber.org.pl

Arbeitskreis Bernstein

Stanisław Jacobson | krzysztof@jacobson.com.pl Pracownia Jubilerska Stanisław Jacobson Jewelery workshop Stanisław Jacobson

Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański Institute of Art History, University of Gdansk

Bartłomiej Kentzer | b.kentzer@muzeumgdansk.pl

Elżbieta Sontag | elzbieta.sontag@ug.edu.pl Pracownia Entomologii Ewolucyjnej i Muzeum Inkluzji w Bursztynie UG Laboratory of Evolutionary Entomology and Museum of Amber Inclusions, University of Gdańsk

Agnieszka Klikowicz-Kosior | ak@amber.org.pl

Karol Szawaryn | szawaryn@miiz.waw.pl Muzeum i Instytut Zoologii, Polska Akademia Nauk Museum and Institute of Zoology, Polish Academy of Sciences

Muzeum Bursztynu, Oddział Muzeum Gdańska Amber Museum, Branch of the Gdańsk Museum Laboratorium Bursztynu MSB IAA Amber Laboratory

Jacek Szwedo | jacek.szwedo@biol.ug.edu.pl

Michał Kosior | mk@amber.org.pl

Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników International Amber Association

Zoja Kostiaszowa | z.kostyashova@mail.ru

Muzeum Bursztynu w Kaliningradzie Kaliningrad Amber Museum

Pracownia Entomologii Ewolucyjnej i Muzeum Inkluzji w Bursztynie UG Laboratory of Evolutionary Entomology and Museum of Amber Inclusions, University of Gdańsk

Sebastian Tajl | sebastiantajl@yahoo.co.uk Kunming Saiba Hupo

Sława Tchórzewska | slawa8@op.pl slawatchorzewskabizuteria.blogspot.com

W następnym BURSZTYNISKU (Nr 44 Wrzesień 2019) In the next BURSZTYNISKO (No 44 September 2019) Certyfikaty bursztynu dostępne na rynku Certificates of amber identification available on the market Bursztynowe skarby w zbiorach Grünes Gewölbe w Dreźnie Amber treasures in the Grünes Gewölbe collection in Dresno Wirtualna rekonstrukcja Jaszczurki Gierłowskiej Virtual reconstruction of the Gierłowska's Lizard

TEMAT NUMERU | LEAD STORY

The Amber Magazine 43 | 2019

101

TEMAT NUMERU | LEAD STORY

102

Bursztynisko 43 | 2019