(PDF) La "materia de Bretaña" en las culturas hispánicas de la Edad Media y del Renacimiento | Rafael M. Mérida Jiménez - Academia.edu
LA "MATERIA DE BRETAÑA" EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS DE LA EDAD MEDIA Y DEL RENACIMIENTO: TEXTOS, EDICIONES Y ESTUDIOS Rafael M. M ÉRID A J IMÉNEZ Universitat de Lleida En 1977, la editorial británica Grant & Cutler publicó un pequeño volumen titulado A Critical Bibliography 01 Hispanic Arthurial Material. 1. Texts: The Prose Romance Cye/es, en donde su autor, el Dr. Harvey L. Sharrer, sistematizó buena parte de la información disponible en torno a los testimonios conservados de las traducciones y adaptaciones medie vales de los ciclos en prosa del universo de la "materia de Bretaña", ámbito en el que se incluyen tanto los textos dedicados a las aventuras de los miembros de la corte del rey Arturo (en donde Lanzarote ocupa un lugar destacado) como las piezas que giran en torno a Tristán, un héroe que muy pronto fue asociado a ese espacio caballeresco aunque su genealogía literaria fuera distinta. Sharrer ofreció un amplio caudal de noticias sobre manuscritos e impresos , ediciones y estudios que muy pronto se convirtió en cita obligada entre la crítica de las letras hispánicas medievales. En años posteriores, el profesor estadounidense fue actualizando su investigación bibliográfica pionera a través de diversos artículos , aparecidos sobre todo en las décadas de los 80 y principios de los 90 en revistas y libros misceláneos, gracias a los cuales podemos observar el reno vado interés que esta "materia" empezó a suscitar entre los medievalistas europeos y americanos (y de manera mucho más notable entre los investigadores portugueses y españoles). Algunas de las razones que pueden explicar esta resurrección estuvieron vinculadas al desarrollo de los estudios universitarios de Filología Románica en un mayor número de facultades a partir de finales de los años 70, así como al nuevo estatuto que empezaron a lograr las investigaciones sobre las representaciones literarias de la narrativa y de la poesía de temática caballeresca, favorecido igualmente por la creación de nuevos departamentos (por ejemplo RLM. XXII (20 10), pp. 289-350. ISSN: 1130-361 1 290 RA FAEL M. M ÉRlDA J IMÉNEZ de filología catalana, gallega y portuguesa) y de nuevas universidades, así como por una nueva mirada hacia obras que habían sido desdeñadas o, al menos, muy poco apreciadas en las décadas precedentes: un ejemplo paradigmático, aunque cabría mencionar muchos otros, sería el vinculado a Amadís de Gaula, que puede considerarse la novela más importante de la Edad Media castellana - muchos de cuyos pilares temáticos y estructurales presentan notables filiaciones artúricas-. Por supuesto , no estoy afirmando que durante la primera mitad del siglo XX hubieran estado completamente desatendidas, como puede constatarse si repasamos la fecha de publicac ión de las ediciones pioneras o de los primeros estudios criticas, sino que, justamente, ha sido a partir de 1977 que diversas circunstancias han favorecido un crecimiento extraordinario de la bibliografía secundaria y, también , un nuevo repertorio de ediciones que se han visto enriquecidas con nuevos hallazgos . El presente trabajo tiene como objetivo, por consiguiente, ofrecer no sólo una actualización de la bibliografía publicada por Harvey L. Sharrer , sino una herramienta que intenta expandir los límites textuales de su trabajo , pues recoge un volumen considerablemente mayor de ediciones y estudio s al tiempo que amplía las modal idades de difusión y las vías de recepción de las narrac iones, en prosa y en verso, en torno a Arturo y a Tristán , así como distingue las especificidades de los diversos ámbitos lingüísticos que las acogieron y recrearon . Pues, en efecto, si bien es cierto que una aproximación a la materia de Bretaña hispánica se verá enriquecida si atendemos a las interrelaciones literarias y políticas entre los tres principales dominios iberorrománicos (como lo será, muy significativamente, si la hacemos dialogar con otros ámbitos europeo s), tampoco resulta menos evidente que cada uno de estos espacios culturale s se vio sometido a influencias o gozó de dinámicas específicas durante los siglos XIII al XVI. Quizá valdría la pena, así, empezar a abordar en plural este universo y desterrar el marbete "hispánico", en singular, confuso o desorientador a tamos efectos. En todo caso, se observará que, tal vez como consecuencia de la escasez de testimonios conservados, el número de contribuciones que se aproximan a la materia de Bretaña en tierras hispánicas de forma panorámica es más que considerable, al igual que los estudios que, con el propósito de iluminar talo cual obra o género literario, han abundado en aproximaciones de conjunto. A continuación, sin embargo, he preferido separar las entradas que se concentran en las culturas castellana, catalana, gallega y portuguesa, pues cada sección ha alcanzado plena autonomía entre los investigadores. RLM. XXII (20 10). pp. 289·350. ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 291 La inmensa mayoría de los artículos y volúmenes recogidos en esta bibliografia suelen titularse haciendo mención directa de las piezas analizadas o a su carácter general o transversal , de manera que la remisión no resulta en absoluto dificil en un repertorio que, como éste, ofrece en torno a quinientas entradas (teniendo en cuenta que en la primera parte se indican los manuscritos e impresos que investigan). Sin lugar a dudas, una bibliografia como ésta resta sujeta a ampliaciones, en primera instancia como consecuencia del descubrimiento y edición de nuevos testimonios manuscritos o, a continuación, de la floreciente exploración de géneros que inician nuevas vías de revisión crítica (como , por ejemplo, los libros de caballerías castellanos del siglo XVI emparentados con la materia de Bretaña) . En todo caso, confio en que este trabajo pueda ayudar a nuevas promociones de estudiosos del universo artúrico y tristaniano mediante una herramienta que sea útil y que les sirva como punto de partida , guía o complemento de futuras investigaciones. Quisiera dedicar estas páginas a todos aquellos investigadores que de manera más fecunda y dilatada han propiciado un mejor conocimiento de la materia de Bretaña en nuestras culturas medievales, pero especialmente a seis de ellos, que representan, casi, otras tantas generaciones de estudiosos caballerescos a lo largo del siglo XX (y parte del XXI): Pere Bohigas i Balaguer, Martí de Riquer, Fanni Bogdanow, Harvey L. Sharrer , Carlos Alvar y José Manuel Lucía Megías. Barcelona / Lleida, noviembre de 2009 RLM. XXII (20 10) . pp . 289-350. ISSN : 1130-3611 292 RA FAEL M. M ÉRIDA JI MÉNEZ PRIMERA PARTE: TEXTOS Y EDICI ONES 1.- TESTIMONIOS DEL CICLO ARTÚRICO DE LA VULGA TA (c. 1215-1230) 1.1 .- Lancelot (A) Testimonios en lengua catalana: [1.1.A.l] Dos folios (mediados del siglo XIV ) conservados en la biblioteca privada de Francesc Cruzate, Mataró {Sharrer, 1977, Aa1 , p. 17}, hoy en día en paradero desconocido. BITECA, Manid 1175: http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblon/BITECAll175.html • Edición de Pere Bohigas, "Un nou fragment del Lancalot catal á", Estudis Rom ánics, 10 (1962 ), pp. 179-187. [1.1.A.2] Un folio (final del siglo XIV) conservado en el Archi vo Parroquial de Camps , Mallorca {Sharrer, 1977, Aa2 , pp. 17-18}, hoy en día en otro paradero, probablemente en el Archi vo de la Catedral de Palma de Mallorca. BITECA, Manid 1174: http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblonIBITECAll174.html. • Edición de Antoni Rubió i Lluch , "N oticia de dos manuscrits d 'un Lancalot catal á", Revista de Bibliograjia Catalana, 3 (1903), pp. 5-25 (donde se incorpora la transcripci ón de Matheu Obrador, "Fragment d ' un Lancalot catal á" , pp. 21-25 ). (B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa: No se conservan. (C) Testimonios en lengua castellana: [1.1.C.l] Manuscrito de 355 folios (siglo XVI ), conservad o en la Biblioteca Nacional, Madrid (ms. 9611), que copia un original datado en 1414 {Sharrer, 1977, Aa3 , pp. 18-19 }. BET A, Manid 1400: http://sunsite.berkel ey.eduIPhilobiblon/BET A l 1400.html. • Ediciones parcial es de atto Klob ( 1902, fols. 150, 310 v-311r), de Adolfo Bonilla y San Martín (1913 , fols. 119r-12I v, 261r-266v, 281r-2 85r) y de Pedro Bohigas (1924, fols. 351v-355v). RLM. XXII (2010) , pp. 289 -350, ISSN: 1130 -3611 L A MATERlA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS • 293 Edición parcial de José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de cabal/erías castel/anos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 200 1, pp. 448-457. Edición de Harvey L. Sharrer y de Antonio Contreras Martín, Lanzarote del Lago, Alcalá de Hen ares , Cent ro de Estud ios Ce rvantinos, 2006. • 1.2.- Queste (A) Testimonios en lengua catalana: [1.2.A.l] Manuscrito de 130 folios (c. 1380) conservado en la Biblioteca Ambrosiana, Mi lán (/.79 Sup ) {Sharrer, 1977, Abl , p. 20 }. BITECA, Manid 1240: http://sunsite.berkeley.edu/Philobiblon/BITECAlI240.htrnl. • Edición de Vincenzo Crescini y Venanzio Todesco , La • versione catalana del/a Inchiesta del San Gral, Barcelona, Institut d'Estudis Catalans, 1917. Edición de Vicent Martines como tesis doctoral, dirigida por Rafael Alemany, Univ ersitat d ' Alacant, 1993 (pendiente de publicación). [1.2.A.2] Según Sharrer {1977, Ab2 , pp . 20-2 1} existiría un segundo testimonio, toda vía inédito: " Dr. Bohigas informs me of the existence of a fragment of the Catalan Queste in a private library in Majorca, which he intends to edito No other information is available". (B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa: No se con servan. (C) Testimonios en lengua castellana: No se con servan. 1.3.- Mort Artu (A) Testimonios en lengua catalana: [1.3.A.l] Fragmento de 18 folios de un incunable en 4° con servado en la Biblioteca de Catalunya (IO -V- 39) (Barcelona, Diego de Gumiel, c. 1496 [cfr. K. Haebler, Bibliografia ibérica del siglo XV, n. 303 -305 ] o Barcelona, Juan Valdés, c. 1497-1499 [cfr . P. M. Cátedra, Historia de Paris i Viana, Girona, Diputació, 1986, pp. 80-82]). Se trata de una muy peculi ar adaptac ión de l texto: la Tragedia ordenade per moss én Gras, la qual és part de la gran obra RLM. XXII (2010) , pp . 289-350. ISSN: 1130-3611 294 RA FAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ deis actes del fam ós cavaller Lancalot del Lac {Sharrer, 1977, Acl, p. 23}. BITECA, Manid 1578: http ://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblonIBITEC N 1578.html. • Edición de Martín de Riquer, " La Tragedia de Lan calot, texto artúrico del siglo XV ", Filolog ía Romanza , 2 ( 1955), pp . 113-139. • Edici ón de Martí de Riquer , Mossé n Gras: Tragedia de Lanca lot. Am b el f acsímil de I 'incunable, Barcelona, Quaderns Crema , 1984. (B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa: No se conservan. (C) Testimonios en lengua castellana: No se conservan. 2.- TESTIMONIOS DEL CICLO ARTÚRICO LA POST-VULGATA (c. 1230-1240) 2.1.- Estoire del Sant Grial (A) Testimonios en lengua catalana: No se conservan (B) Testimon ios en lenguas gallega y portuguesa: [2.l.B.l] Manu scrito conservado en la Torre do Tambo, Lisboa (ms. 643). Cop ia del siglo XVI de un manu scrito datado hacia 1313-1314 : Liuro de josep abaramat ia intetulado a primeira p arte da demanda do santo grial {Sharrer, 1977, Ae3 , pp. 37-40 }. BITAGAP, Man id 1140: http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblonIBITAGAP/l140.html. • Edición de Henry H. Carter, The Portuguese Book of Joseph ofArimathea, Chapel Hill, University of North Carolina, 1967. • Edición de Ivo Castro, Livro de José de Arimateia . Estudo e edic áo do cod. ANTT 643, Lisboa , Universidade Clássica, 1984 (tesis doctoral pendiente de publicación). [2.l.B.2) Manuscrito conservado en el Arqui vo Ditristal de Porto (Not/ CNS TSOl/ 1 Liv. 12 - ¡11812-Cx 2) . Un folio en pergamino de inicios del siglo XV . RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISSN: 1130-36 11 LA Mi\TERlA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 295 BITAG AP , Manid 3747 : http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonIBITAGAP/3747.htrnl. • Edición de Aida Fernanda Dias, "A matéria de Bretanha em Portugal: relevancia de um fragmento pergamináceo", Revista Portuguesa de Filologia, 25 (2003-2006), pp . 145-221. (C) Testimonios en lengua castellana: [2.1.C.l ) Fragmento (datado hacia 1469-1470) conservado en la Biblioteca Universitaria de Salamanca (ms. 1877). Folios 252r-282r. {Sharrer, 1977, Ael , pp . 33-35 }. BETA, Manid 2528: http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonlBETA/2528.html. • Edición de Karl Pietsch, Spanish Grail Fragments, Chicago, University, 1924-1925 , 2 vols., pp . 1-54. • Edición de Ramón Menéndez Pidal, en Crestomatía del español medieval, Madrid, Gredos, 1971 (23 ed.), vol. 1, pp. 347 -348 . • Edición de César García de Lucas como tesis doctoral • (La materia de Bretaña del manuscrito 1877 de la Biblioteca Universitaria de Salamanca) , dirigida por Carlos Alvar. Universidad de Alcalá, 1998 (pendiente de publicación). Edición parcial de José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001 , pp. 460-464. [2.1.C.2 ) Adaptación de Lope García de Salazar, incorporada en su Libro de las bienandanzas e fortunas (c. 1471-1476), copiado en un manuscrido fechado en 1492, conservado en la Real Academia de la Historia, Madrid (ms. 9-10-212100). Resumen en folio 183r. {Sharrer, 1977, Ae2, pp . 35-37 }. • Ediciones parciales, de los fragmentos relativos a la materia de Bretaña, de Pere Bohigas (1925 , pp. 130147) Yde Harvey L. Sharrer (1979). • Edición de Ángel Rodríguez Herrero, Lope García de Salazar. Las bienandanzas e fo rtunas, Bilbao, Diputación de Vizcaya, 1967, vol. 2, pp . 232-252 (reeditada en 1984). • Edición de Ana M3 Marín Sánchez, /storia de las bienandanzas e fo rtunas de Lope García de Salazar (Ms. 9-/0-2/2100 R.A.H.) , en Memorabilia , 3 (1999): RLM. XXII (20 10). pp. 289-350.ISSN: 1130-3611 296 R AFAEL M . M ÉRIDA JIMÉNEZ http://parnaseo.uv.eslLemirlTextos/bienandanzas/Menu.htm. • Edición de M3 Carmen Villacorta Macho, Libro XI de la "Istoria de las Bienandanzas e Fortunas ", de Lope Garcia de Salazar , Bilbao , Universidad del País Vasco, 2000 . 2.2.- Merlín / Suite de Merlin (A) Testimonios en lengua catalana: No se conservan. (B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa: [2.2.B.l) Fragmento de la Suite de Merlín (primera mitad del siglo XIV ) conservado en la Biblioteca de Catalunya, Barcelona (ms. 2434). BITAGAP, Manid 1604: http://sunsite .berkeley.edu/PhilobiblonIBITAGAP/ 1604.html • Edición de Amadeu-J, Soberanas, "La version galaico portugaise de la Suite du Merlin" , Vox Romanica, 38 (1979), pp. 174-193 . • Edición coordinada por Pilar Lorenzo Gradín y José Antonio Souto Cabo , "Livro de Tristan " e "Livro de Merlin". Estudio, edición, notas e glosario , Santiago de Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón Piñeiro , 2001 [edición paleográfica en las pp. 151-157; edición crítica en las pp. 161-172]. (C) Te stimonios en lengu a castellana: [2.2.C. l) Fragmento (datado hacia 1469-1470) conservado en la Biblioteca Universitaria de Salamanca (ms. 1877). Folio s 282v-296r. {Sharrer, 1977, Ael , pp. 33-35 }. • Edic ión de Karl Piet sch, Spanish Grail Fragments, Chicago, University, 1924-1925, 2 vols., pp. 55-81. • Edición de César García de Lucas como tesis doctoral (La materia de Bretaña del manuscrito 1877 de la Biblioteca Universitaria de Salaman ca), dirigida por Carlos Alvar. Universidad de Alcalá, 1998 (pendiente de publicación). • Edic ión parcial de José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001 , pp. 443-448. [2.2.C.2) Adaptación de Lope García de Salazar, incorporada en su Libro de las bienandanzas e fortunas (c. RiM. XXII (20 10), pp. 289 -350, ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTIJRAS HISPÁNICAS 297 1471-1476), copiado en un manuscrido fechado en 1492, conservado en la Real Academia de la Historia, Madrid (ms. 9-10-212100). Folios 183v-187v. {Sharrer, 1977, Ae2, pp. 35-37}. Véase [2.1.C.2]. 2.3.- Queste / Mort Artu (A) Testimonios en lengua catalana: No se conservan. (B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa: [2.3.B.l] Manuscrito (copia del siglo XV) conservado en la Oesterre ichische Nationalbibliothek (ms . 2594) , Viena, A historia dos cavalleiros da mesa redonda e da demanda do santo Graal {Sharrer, 1977, Ae6, pp. 43-46 }. BITAGAP, Manid 1149: http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblon/BITAGAP/1149.htrnl. • Edición de Augusto Magne, A Demanda do Santo Graal, Rio de Janeiro, Instituto Nacional do Livro, 1944, 3 vols . • Edición de Augusto Magne , A Demanda do Santo Graal. Reproducáo fac-similar e transcricáo crítica, Rio de Janeiro, Instituto Nacional do Livro, 19551971,2 vols. • Edición de Maria Gabriela Carvalháo Buescu, Demanda do Santo Graal . Introducáo, selec áo, notas e gloss ário, Lisboa, Verbo, 1968. • Edición de Joseph -Maria Piel y de Irene Freire -Nunes , A Demanda do Santo Graal, Lisboa, Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 1988. • Edición de Heitor Megale, A Demanda do Santo Graal, Sao Paulo, T. A. Queiroz-Universidade, 1988. • Edición de Irene Freire-Nunes , A Demanda do Santo Graal, Lisboa , Imprensa Nacional-Casa da Moeda , 1995 y 2005 (2a ed. rev.). Incorporada en el Corpus informatizado del portugués medieval (CIPM): http://cipm.fcsh.unl.pt/comus/edicao. jsp?id= 1283. (C) Testimonios en lengua castellana: [2.3.C.l ] Fragmento (datado hacia 1469-1470 ) conservado en la Biblioteca Universitaria de Salamanca (ms. 1877). Folios 298v-300v. {Sharrer, 1977, Ael , pp. 33-35}. • Edición de Karl Pietsch , Spanish Grail Fragm ents, Chicago, University, 1924-1925,2 vols., pp. 85-89. RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISSN : 1130 -3611 298 RAfAEL M . MÉRIDA JIMÉNEZ • • Edición de César García de Lucas como tesis doctoral (La materia de Bretaña del manuscrito 1877 de la Biblioteca Universitaria de Salamanca), dirigida por Carlos Alvar. Universidad de Alcalá, 1998 (pendiente de publicación). Edición de José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001, pp. 457-460. [2.3.C.2) Adaptación de Lope García de Sa1azar, incorporada en su Libro de las bienandanzas e fortunas (c. 1471-1476), copiado en un manuscrido fechado en 1492, conservado en la Real Academia de la Historia, Madrid (ms. 9-10-2/2100). Resumen en los folios 187v.-188r. {Sharrer, 1977, Ae2, pp. 35-37}. Véase [2.1.C. 2). 2.4.- Segunda versión (castellana) del ciclo del Roman du Graal La mayoría de investigaciones sostienen que existió una segunda traducción castellana del ciclo de la Post-Vulgata (Merlín, Suite, Queste y Mort Artu) , en la actualidad perdida, de la que derivarían los siguientes incunables e impresos : [2.4.C.1) Baladro del sabio Merlín con sus profecías (Burgos, Juan de Burgos, 1498). Se conserva un único ejemplar, en la Biblioteca Universitaria de Oviedo (R33215) {Sharrer, 1977, Ae4, pp. 40-42}. • Edición de Justo García Morales, Baladro del Sabio Merlín, Madrid, Joyas Bibliográficas, 1956-1960, 2 vols. • Edición de Pere Bohigas, Baladro del Sabio Merlín, Barcelona, Selecciones Bibliófilas, 1957-1962, 3 vols. • Edición de José Javier Fuente del Pilar (a partir de la de J. García Morales), Baladro del Sabio Merlín, Madrid , Miraguano, 1988. • Edición de M" Isabel Hernández González , Baladro del Sabio Merlín. Facsímil y edición, Gijón, Trea, 1999,2 vo1s. • Edición parcial de Carlos A1var & José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 200 1, pp. 429-437. RLM. XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN : 1130-3611 L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HiSPÁNICAS 299 [2A.C .2] Baladro del sabio Merlín con sus profecías (Toledo, Juan de Villaquirán , 1515). Aparece documentada pero no se conservan ejemplares. [2A.C.3] Baladro del sabio Merlín con sus profecías (Sevilla, ¿Juan Varela de Salamanca?, 1535). Ejemplare s en las siguientes bibliotecas: Biblioteca Nacional , Madrid (R-r-3870); Universidad Complutense, Madrid; Biblioth éque de France , París (Rés. M Y2.22); British Library, Londres (G.10241); National Library of Scotland, Edinburg (g.23.a.1°, HABW 2 72.5 Hist. 2'); University of Illinois at Urbana (X862D39, Od1535 ) {Sharrer, 1977, Ae5, pp. 42-43 }. • Edición de Adolfo Bonilla y San Martín, Baladro del Sabio Merlín, en Libros de caballerías. Primera parte, Madrid, Bailly-Bailliere, 1907, pp. 3-162 ("Nueva Biblioteca de Autores Españoles ", vol. 6). • Baladro del sabio Merlín (Burgos, Juan de Burgos, 1498). Guía de lectura, de Paloma Gracia, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1998. [2.4.C.4] Demanda del Sancto Grial (Toledo, Juan de Villaquirán, 1515). Sólo se conoce un ejemplar conservado , en la British Library , Londres (G.10241) {Sharrer, 1977, Ae7, pp. 46-47 }. • Edición parcial de H. Oskar Sornmer, "The Queste of the Holy Grail, forming the third part of the trilogy indicated in the Suite du Merlin Huth Ms", Romania, 36 (1907), pp. 545-590. • Edición parcial de Carlos Alvar & José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos , 2001, pp. 437-443 . • Edición de José Ramón Trujillo como tesis doctoral, dirigida por Florencio Sevilla, Universidad Autónom a de Madrid, 2004 (pendiente de publicación ). • Demanda del Santo Grial (Toledo, Juan de Villaquirán, 1515) . Guía de lectura, de José Ramón Trujillo , Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantino s, 2006. [2A.C.S] Demanda del Sancto Grial (Sevilla, ¿Juan Varela de Salamanca ?, 1535). RLM, XXII (20 \ 0), pp. 289-350 , \SSN : 1130-3611 300 RAfAEL M . MÉRID A JIMÉNEZ Ejemplares en las siguientes bibliotecas: Biblioteca Nacional, Madrid (R-r-3870); Universidad Complutense, Madrid; Bibliothéque de France, París (Rés. M Y2.22); British Library, Londres (G. 10241); National Library of Scotland, Edinburg (g.23.a.¡O, HABW 272.5 Hist. 2"); University of Illinois at Urbana (X862D39, Od1535) {Sharrer, 1977, Ae8, p. 47}. • Edición de Adolfo Bonilla y San Martín, La demanda del Sancto Grial, en Libros de caballerías. Primera parte , Madrid, Bailly-Bailliére, 1907, pp. 163-338 ("Nueva Biblioteca de Autores Españoles", vol. 6). 3.- TESTIMONIOS TRIST ANIANOS (A) Testimonios en lengua catalana: (3.A.l) Cuatro folios (segunda mitad del siglo XIV) conservados en el Arxiu de les Set Claus de Andorra (ms. 1) {Sharrer, 1977, Adl, p. 25}. BITECA, Manid 2416: http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonIBITECA/2416.htmI. • Edición de Ramon Aramon i Serra, " El Tristany catalá d' Andorra", en Mélanges offerts a Rita Lejeune, Gembloux, Duculot, 1969, vol. 1, pp. 323-337 . • Edición de loan Santanach para la colección "Els Nostres Clássics" (en preparación). (3.A.2) Cuatro folios (finales del siglo XIV) conservados en el Archi vo Municipal de Cervera {Sharrer, 1977, Ad2, pp. 25-26 }, hoy en día en paradero desconocido. BITECA , Manid 2175: http ://sunsite .berkeley.edu/Philobiblon/BITECA/2175.html • Edición de Agustí Duran i Sanpere, "Un fragment de Tristany de Leonis en catalá", Estudis Románics, 2 (1917), pp. 284-316. • Edición de loan Santanach para la colección "Els Nostres Cl ássics" (en preparación). (3.A.3] Diversos folios del siglo XV procedentes de una colección particular. • Edición de loan Santanach para la colección "Els Nostres Cl ássics" (en preparación ). RLM, XXII (20 10), pp. 289-350. ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE BREfAÑA EN LAS CULlURAS HISPÁNICAS 301 (B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa: [3.B.t] Dos folios (último tercio del siglo XIV), en la actualidad perdidos, que se conservaban en el Archivo Histórico Nacional, Madrid (legajo J 762. n. 87) {Sharrer, 1977, Ad3, pp. 26 -27 }. BITAG AP , Manid 1483: http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonIBITAGAP/ 1483.htrnl. • Edición de Manuel Serrano y Sanz, "Fragmento de una versión galaico-portuguesa de Lanzarote del Lago (manuscrito del siglo XIV )" , Boletín de la Real Academia Española , 15 (1928), pp. 307 -314. • Edición de José Luis Pensado Tomé, Fragmento de un "Livro de Tristán " galaico-portugués, Santiago de Compostela, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1962 [= Anejo XIV de Cuadernos de Estudios Gallegos]. • Edición coordinada por Pilar Lorenzo Gradín y José Antonio Souto Cabo, "Livro de Tristan" e "Livro de Merlin ". Estudio. edición, notas e glosario, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón Piñeiro, 200 1 [edición paleográfica en las pp. 73-84 ; edición crítica en las pp. 87-103]. (C) Testimonios en lengua castellana: [3.C.t ] Manuscrito de 131 folios (siglo XV) conservado en la Biblioteca Vaticana, Roma (ms. 6428) {Sharrer, 1977, Ad5 , pp. 27-29 }. BETA, Manid 1304: http: //sunsite.berkeley.edu/Philobiblon/BETAl 1304.html. • Edición de George Tyler Northup, Cuento de Tristán de Leonís. Editedfrom the Unique Manuscript Vatican 6428, Chicago, University, 1928. • Edición de Ivy A. Corfis, Edition and Concordances of the Vatican Manuscript 6428 of the "Cuento de Tristán de Leonís ", Madison, Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1985 (microficha). Edición reproducida en ADMYTE O, 1994 (cd-rom ). • Edición parcial de José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001, pp. 473-479. • Edición de José Manuel Lucía Megías (en preparación). RLM, XXII(2010), pp. 289-3 50, ISS 302 RAF AEL M . M ÉRIDA J IMÉNEZ [3.C.2) Un folio (final del siglo XV) conservado en la Biblioteca Nacional , Madrid (ms. 20262, n. 19) {Sharrer, 1977, Ad4, p. 27}. BETA, Manid 1462: http://sunsite. berkeley .eduIPhilobiblon/BETAl l 462.html. • Edición de Adolfo Bonilla y San Martín , "Fragmento de un Tristán castellano del siglo XIV" , Anales de la literatura española (años 1900-1904 ), Madrid , Tello, 1904, pp. 25-28. • Edición de Adolfo Bonilla y San Martín, "Reproducción de un fragmento de un Tristán castellano del siglo XIV" , en Libro del esfo rcado cauallero don Tristan de Leonis y de sus grandes fe chas en armas (Valladolid, 1501) , Madrid, Sociedad de Bibliófilos Madrileños, 1912, p. 318, n. 2 (pp. 318320). • Edición de Ramón Menéndez Pidal, en Crestontatia del español medieval, Madrid , Gredos, 1971 (2a ed.), vol. 1, p. 350. [3.C.3) Cincuenta y nueve fragmentos (finales del siglo XV) conservados en la Biblioteca Nacional, Madrid (ms. 22644), relacionados con el anterior. BETA, Manid 4507 : http://sunsite .berkeley .eduIPhilobiblon/BET Al4 507.html). • Edición de Carlos Alvar & José Manuel Lucía Megías , " Hacia el códice del Tristón de Leonís (cincuenta y nueve nuevos fragmentos manu scritos en la Biblioteca Nacional de Madrid)", Revista de Literatura Medieval, 11 (1999), pp. 9-135. • Edición parcial de Carlos Alvar & José Manuel Lucía Megías , en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001, pp. 465-473 . [3.C.4) Fragmento de cinco folios (finales del siglo XV) conservado en la Biblioteca Nacional, Madrid (ms. 22021) {Sharrer, 1977, Ad6, pp. 29-30}. BETA, Manid 2321 : http://sunsite .berkeley .eduIPhilobiblon/BETAl2321.html. • Edición parcial de Harvey L. Sharrer, " Letters in the Hispan ic Prose Tristan Text: Iseut's Complaint and Tristan 's Reply", Tristania, 7 (1981-1982), pp. 3-2"). RLM, XXII (2010 ), pp. 289-350, ISSN: 1130 -36 11 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS • 303 Edición de Fernando Gómez Redondo, "Carta de 1seo y respuesta de Tristán", Dicenda. Cuadernos de Filología Hispánica, 7 ( 1987), pp. 327 -356 . [3.C.5] Libro del esforcado cauallero don Tristán de Leonís y de sus grandesfechos en armas (Valladolid, Juan de Burgos, 1501) . Conocemos dos ejemplares, conservados en la British Library, Londres (C.20 .d.24 y C.5 7.1.2) {Sharrer, 1977, Ad7 , pp . 30-31 }. • Edición de Adolfo Bonilla y San Martín, Libro del esforcado cauallero don Tristan de Leonis y de sus grandes fechos en armas (Valladolid, 1501), Madrid, Sociedad de Bibliófilos Madrileños, 1912. • Edición de M" Luzdivina Cuesta Torre, Tristán de Leon ís, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1999. • Tristán de Leonís (Valladolid. Juan de Burgos, 1501) . Guía de lectura, de M" Luzdivina Cuesta Torre, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1998. • Edición parcial de Carlos Alvar & José Manuel Lucía Megías, en Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 200 1, pp . 479 -486. [3.C.6] Libro del esfo rcado cauallero don Tristán de Leonís y de sus grandes fechos en armas (Sevilla, Jacobo Cromberger, 1511). Conocemos un único ejemplar, conservado en la Library of Congress, Washington (PQ6437. T8 1511 ). [3.C. 7] Libro del esforcado cauallero don Tristán de Leonís y de sus grandes f echos en armas (Sevilla, Juan Varela de Salamanca, 1520). No se conservan ejemplares. [3.C.8] Libro del esforcado cauallero don Tristán de Leonís y de sus grandes fechos en armas (Sevilla, Juan Varela de Salamanca, 1525). Ejemplares en las siguientes bibliotecas: Mazarine, París (370) y Biblioteca Nazionale, Turín (Ris. 24-11) . [3.C.9] Libro del esfo rcado cauallero don Tristán de Leonís y de sus grandes fechos en armas (Sevilla, Juan Cromberger, 1528). Ejemplares en las sigu ientes bibliotecas: Biblioteca Nacional, Madrid (R-8.522); British RLM, XXII (20 10), pp. 289- 350, ISSN : 1130 -3611 304 RA FAEL M. MÉRIDA J IMÉNEz Library, Londres (G.10259) y Pierpont Morgan Library, Nueva York (E-22.48E). [3.C.l0] Coronica nueuamente emendada y añadida del buen cauallero don Tristón de Leonis y del rey don Tristón de Leonis, el joven su hijo (Sevi lla, Domenico de Robertis, 1534). Ejemplares en las siguientes bibliotecas: Biblioth éque de France, París (Rés Y2.2 J5) Y Biblioteca Universitária de Valencia (RJ-3J2) {Sharrer, 1977, Ad9 , pp .3l -32 }. • Edición de M" Luzdi vina Cuesta Torre, Tristón de Leonis y el rey don Tristón el Joven, su hijo, México, Universidad Nacional Autónoma de México, 1997. • Tristón el Joven. Libro II de Tristón de Leonis (Sevilla, Domenico de Robertis, J534) . Guía de lectura caballeresca, de M" Luzd ivina Cue sta Torre, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1999. [3.C.ll] Como introducción al estudio de la difusión de la leyenda tristaniana en el romancero en lengua española, véase Giu seppe Di Stefano, "El romance de don Tristán. Edición ' crítica' y comentario s", en Studia in honorem pro! M de Riquer, Barcelona, Quadems Crema, 1988, vol. 3, pp. 271-303. RLM, XXII (20 10), pp. 289 -350. ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 305 SEGUNDA PARTE: ESTUDIOS l . ESTUDIOS GENERALES 1.1. ALONSO, Dámaso, "La leyenda de Tristán e Iseo y su influjo en España" , en André Mary, Tristán , Barcelona, José Janés, 1947, pp. 189-204 (recogido en sus Obras completas, Madrid, Gredos, 1973, vol. 2, pp. 357 -380). 1.2. ALVAR, Carlos, La poesía trovadoresca en España y Portugal, Madrid, Cupsa, 1977. 1.3. ALVAR, Carlos, "El Lan celot en prosa: reflexiones sobre el éxito y difusión de un tema literario", en Serta Philologica F. Lázaro Carreter, Madrid, Cátedra, 1983, pp. 1-12. 1.4. ALVAR, Carlos , El rey Arturo y su mundo. Diccionario de mitología artúrica, Madrid, Alianza, 1991. 1.5. ALVAR, Carlos, "La novela artúrica en la Edad Media ", en Diccionario de literatura española e hispanoamericana, dir. R. Gullón, Madrid, Alianza, 1993, vol. 2, pp. 1109-11 11. 1.6. ALVAR, Carlos , "Raíces medievales de los libros de caballerías", Edad de Oro, 21 (2002), pp. 61-84. 1.7. ALVAR, Carlos, "La Materia de Bretaña" , en Amadís de Gaula (J 508): quinientos años de libros de caballerías , ed. J. M. Lucía Megías, Madrid, Biblioteca Nacional de España Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales, 2008, pp. 21-46 . 1.8. AVALLE-ARCE, Juan Bautista, "Amadís de Gaula ": el primitivo y el de Montalvo , México, Fondo de Cultura Económica, 1990, caps . I y I1I, pp. 13-35 Y 64-100. 1.9. ARAGÓN, M.a Aurora, " Literatura galaico-portuguesa y española", en Literatura del Grial, Madrid, Síntesis, 2003 , pp. 224-227. 1.10. BELTRÁN, Rafael, "Los orígenes del Grial en las leyendas artúricas : interpretaciones cristianas y visiones simbólicas", Tirant, 11 (2008), pp. 19-54. 1.11. BELTRAN, Vicenc , "Itinerario de los Tristanes", Voz y Letra, 7/1 (1996), pp. 17-44. 1.12. BEYSTERVELDT, Antony van, "Estudio preliminar sobre la matiére de Bretagne en la literatura peninsular", en Amadís-Esplandián-Calisto. Historia de un linaje adulterado, Madrid, José POITÚa Turanzas, 1982, pp. 3-9. RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-36 11 306 RAFAEL M. M ÉRIDA JIMÉNEz 1.13. BOGDANOW, Fanni, The Romance 01 the Grail. A Study 01 the Structure and Genesis 01 a ThirteenthCentury Arthurian Prose Romance, Manchester, University, 1966. 1.14. BOGDANOW, Fanni, "The Relationship of the Portuguese and Spanish Demandas to the Extant French Manuscripts of the Post-Vulgate Queste del Saint Graal", Bulletin 01Hispanic Studies, 52 (1975), pp. 13-32. 1.15. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de la ed. de K . Pietsch (1924, vol. 1)], Revista de Filología Española, 11 (1924), pp. 428-431. 1.16. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, Los textos españoles y gallego -portugueses de la "Demanda del Santo Grial ", Madrid, Junta para Ampliación de Estudios-Centro de Estudios Históricos, 1925 [= Anejo VII de la Revista de Filología Española]. 1.17. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de la ed. de K. Pietsch (1925, vol. 2)], Revista de Filología Española, 13 (1926), pp. 67-70. 1.18. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de W. J. Entwistle (1925)], Revista de Filología Española, 13 (1926), pp. 294-302. 1.19. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de la ed. de G. T. Northup (1928)], Revista de Filología Española, 16 (1929), pp. 284-289. 1.20. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, "Orígenes de los libros de caballerías", en Historia general de las literaturas hispánicas, dir. G. Díaz-Plaja, Barcelona, Barna, vol. 1, 1949, pp. 521-541. 1.21. BONILLA Y SAN MARTÍN, Adolfo, Las leyendas de Wagner en la literatura española, con un apéndice sobre el Santo Grial en el "Lanzarote del Lago " castellano, Madrid, Imprenta Clásica Española, 1913. 1.22. BROWNLEE, Marina S., "Romance at the Crossroads, Medieval Spanish Paradigms and Cervantine Revisions", en The Cambridge Campanion to Medieval Romance, ed. R. L. Krueger, Cambridge, University, 2000, pp. 253-266. 1.23. CACHO BLECUA, Juan Manuel, "La configuración del mundo literario del Amadís. I. La tradición artúrica", en Garci Rodríguez de Montalvo: Amadís de Gaula, Madrid, Cátedra, 1987, vol. 1, pp. 19-37. 1.24. CARMONA, Fernando, "La literatura artúrica como utopía social", en La utopía en la literatura y en la RLM. xxn (20 10). pp . 289-350. ISSN: 1130-3611 L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 307 historia, ed. J. M. García Cano , Murcia, Universidad, 200 8, pp. 29-50 . 1.25. CASTRO, Ivo, "Sobre a data da introducáo na Península Ibérica do ciclo arturiano da Post-Vulgata", Boletim de Filologia, 38 (1983), pp. 8 1-98. 1.26. CASTRO, Ivo, "Karl Pietsch e a sua edicáo dos Spanish Grail Fragments", en Actas del I Congreso Internacional de Historia de la Lengua Española, Madrid, Arco -Libro s, 1988, vol. 2, pp. 1123-1129. 1.27. CIRLOT, Victoria, La novela artúrica, Barcelona, Montesinos, 1987. 1.28. CONDE DE LINDQ UIST , Josefa E., "Rethinking the Arthurian Legend Transmission in the Iberian Peninsula", eHumanista. Journal 01Iberian Studies, 7 (2006), pp. 7285. 1.29. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina , " Los origenes de la materia tristaniana: estado de la cuestión" , Estudios Humanísticos, Filología, 13 (199 1), pp. 185-197 . 1.30. CUESTA TORRE, Ma Luzdi vina , Estudio literario de "Tristán de Leonís ", León , Universidad, 1993 (tesis doctoral en microfichas). 1.31. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina, "Traducción o recreación: en tomo a las versiones hispánicas del Tristan en prose", Livius, 3 (1993 ), pp. 65-75. 1.32. CUESTA TORRE, Ma Luzdi vina, Aventuras amorosas y caballerescas en las novelas de Tristán, León , Universidad, 1994. 1.33. CUESTA TORRE, M a Luzdivina , "Más sobre los orígenes de la materia tristaniana", Estudios Humanísti cos, Filología, 16 (1994), pp. 27-47 . 1.34. CUESTA TORRE, M a Luzdivina, "Tristán en la poesía medie val peninsular", Revista de Literatura Medieval, 9 (1997 ), pp. 121-143. 1.35. CUESTA TORRE, M" Luzd ivina, "Problemas para la edición de las traducciones medievale s de la materia de Bretaña", en Edición y anotación de textos. Actas del I Congreso de Jóvenes Filólogos, ed. C. Parrill a et al., A Coruña, Universidade, 1998, vol. 1, pp. 193-205 . 1.36. DANIEL, Catherine, Les prophéties de Merlin et la culture politique (XIJe-XVle siécle), Turnh out, Brepo ls, 2006. 1.37. DUCE GARCÍA, Jesús , " Los ciervos en la literatura caballeresca hispánica" , en Actas del XI Congreso de la RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISS N : 1130-3611 308 RAF AEL M . MÉRIDA ]!MÉNEz Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León, Universidad, 2007 , vol. 1, pp. 501 -510 . 1.38. ENTWISTLE, William J., The Arthurian Legend in the Literatures o/ the Spanish Peninsula, New York, Dutton, 1925 (y New York, Phaeton, 1975; traducción portuguesa A lenda arturiana nas literaturas da Península Ibérica, Lisboa, Imprensa Nac ional , 1942). 1.39. FREIRE-NUNES, Irene , "Arthur ibérique", Pris-ma, 11.2 (1995 ), pp. 221-229. 1.40. GARCÍA GUAL, Carlos, "Merlín, profeta y mago" , en Geoffrey de Monmouth. Vida de Merlín, Madrid, Sirue1a, 1984, pp. ix-xlix. 1.41. GÓMEZ REDONDO, Fernando, "Romances de materia caballeresca: el ciclo artúrico", en C. Alvar - Á. Gómez Moreno - F. Gómez Redondo, La prosa y el teatro en la Edad Media, Madrid, Taurus, 1991, pp. 160-164. 1.42. GÓMEZ RE DON DO , Fernando, "Romances de materia caballeresca: el ciclo artúrico", en La prosa del siglo XlV, Madrid, Júcar, 1994, pp. 109-166. 1.43. GRACIA, Paloma, "El ciclo de la Post- Vulgata artúrica y sus versiones hispánicas", Voz y Letra , 7/1 (1996), pp. 515. 1.44. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, Merlín e a súa historia, Vigo , Xera is, 1997 (trad. española: Merlín y su historia, Madrid, Alianza, 1999). 1.45. HOOK, David, The Earliest Arthurian Names in Spain and Portugal, St. Albans, Fontaine Notre Dame , 1991. 1.46. HOOK, David, " Further Early Arthurian Names from Spain", La corónica, 21.2 (1992-1993), pp. 23-33. 1.47. HOOK, David, "Esbozo de un catálogo acumulativo de los nombres artúricos peninsulares anteriores a 1300" , Atalaya, 7 (1996), pp. 135-152. 1.48. IRAGUI, Sebastian, "The Southern Version of the Prose Tristan: The Italo -Iberian Translation and their French Source", Tristania, 17 ( 1996), pp. 39-54. 1.49. KLO B, Otto , "Beitrage zur Kenntnis der spanischen und portugiesischen Gral-Litteratur", fúr Zeitschrift romanische Philologie, 26 ( 1902), pp. 169-205 . 1.50. LIDA DE MALKIEL, M3 Rosa, "Arthurian Literature in Spain and Portugal" , en Arthurian Literature in the Middle Ages, ed. R. S. Loom is, Oxford, Clarendon, 1974 ( l" ed. 1959), pp. 406-41 8 (traducido como "La literatura artúrica en España y Portugal", en Estudios de literatura RLM, XX" (20 \ 0), pp. 289 -350.\SSN: 1130-361\ LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS 309 española y comparada , Buenos Aires, Eudeba, 1966, pp. 134-148). 1.51. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel (ed.), Amadís de Gaula (1508): quinientos años de libros de caballerías, Madrid, Biblioteca Nacional de España - Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales, 2008. 1.52. MENÉN DEZ PELAYO, Marce1ino, Orígenes de la novela. 1, Madrid , Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1963 (1a ed. 1905), caps. IV y V. 1.53. MÉRIDA JIMÉNE Z, Rafael M., "Merlín católico", en Cultura i humanisme en les lIetres hisp ániques (s. XVXVI) , ed. G. Colón - Ll. Gimeno, Castelló, Sociedad Castellonense de Cultura, 1998, pp. 179-212. 1.54. MICHON, Patricia, "Marc de Cornouailles au royaume de Logres dans les romans arthuriens de la Péninsule Ibérique", Les Lettres Romanes, 48.3-4 (1994), pp. 163173. 1.55. MORA LEJO, Serafín, "Artes figurativas y artes literarias en la España medieval: románico , romance y roman" , Boletín de la Asociación Europea de Profesores de Español, 17 (1985), pp. 61-70. 1.56. 0 RAZI, Veronica, "Art ü e Tristano nella letteratura spagnola (XIV-XVI secolo)", en Materiali arturiani nelle letterature di Provenza, Spagna, Italia , ed. M. Lecco, Alessandria, Orso, 2006, pp. 115-142. 1.57. PINET, Simone, "El baladro del sabio Merlín ". Notas para la historia y caracterización del personaje en España, México, JGH Editores , 1997. 1.58. RICHTOFEN, Erich von, "Estratos hispánicos en la épica europea occidental ", en Nuevos estudios épicos medievales, Madrid, Gredos , 1970, pp. 147-277. 1.59. RICHTOFEN, Erich von, Sincretismo literario. Algunos ejemplos medievales y renacentistas, Madrid , Alhambra , 1981, pp. 38-57. 1.60. ROS DOMINGO, Enrique Andrés, Arthurische Literatur der Romania. Die iberoromanisch en Fassungen des Tristanromans und ihre Beziehungen zu den franzosischen und italienischen Versionen, Berna, Peter Lang, 200 l . 1.61. ROUBAUD, Sylvia, " De la cour d'Arthur a la Biblioth éque de Charles Quint: la longue errance des chevaliers de roman", Iberica , 13 (2001), pp. 239-250. 1.62. RUBIO PACHECO, Carlos, " El roman artúrico en la España medieval: problemas para su estudio", Anales Cervantinos, 31 (1993), pp. 253-260 . RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISS N: 1130-36 11 310 RAF AEL M. M ÉRIDA JIMÉNEZ 1.63. SERRA DESFILIS, Amadeo, "Ab recont de grans gestes. Sobre les imatges de la historia i de la llegenda en la pintura g ótica de la Corona d'Aragó", Afers , 41 (2002) , pp. 15-35 . 1.64. SHARRER, Harvey L., A Critical Bibliography 01 Hispanic Arthurial Material. l. Texts: The Prose Romance Cycles, London, Grant and Cutler, 1977. 1.65. SHA RRER, Harvey L., "Spanish and Portuguese Arthurian Literature", en The Arthurian Encyclop edia, ed. N. J. Lacy, New York , Garland, 1986, pp. 516-521. 1.66. SHARRER, Harvey L., "Notas sobre la materia artúrica hispánica, 1979-1986", La corónica, 15 ( 1986-1987), pp. 328-340. 1.67. SHARRER, Harvey L., "The Acc1imatization of the Lancelot-Grail Cyc1e in Spain and Portugal" , en The Lancelot-Grail Cycle: Text and Transformations , ed. W. W. Kibler, Austin, University of Texas, 1994, pp. 175190. 1.68. SHARRER, Harvey L., "Spain and Portugal", en Medieval Arthurian Literature. A Guide to Recent Research , ed. N. J. Lacy , New York, Garland, 1996, pp. 401-449. 1.69. SIMÓ, Meritxell, "Les primeres traduccions romániques de la Historia Regum Britanniae" , Estudis Romanics, 30 (2008), pp . 39-54. 1.70. SORIANO ROB LES, Lourdes , "E que le daria pon ceña con quel muriese: los tres intentos de envenenamiento de Tristán a manos de su madrastra", Cultura Neolatina, 61 (200 1), pp . 319-333 . 1.71. TARRE, José, "Las profecías del sabio Merlín y sus imitaciones", Analecta Sacra Tarraconensia , 16 (1943 ), pp. 135-171. 1.72. THOMAS, Henry , "La novela de caballerías en la Península Ibérica antes del 1500", en Las novelas de caballerías españolas y portuguesas. Despertar de la novela caballeresca en la Península Ibérica y expansión e influencia en el extranjero, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1952 (ed. orig . 1920), pp. 734. 1.73. VIÑA LISTE , José M", " La importancia de los textos artúricos y su incorporación a las literaturas hispánicas", en Textos medievales de caballerías, Madrid, Cátedra, 1993, pp. 38-47. RLM, XXII (20 \ 0) , pp . 289-350, \SSN : 1130-3611 LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HiSPÁNICAS 311 2. LA MATERIA DE BRETAÑA EN LENGUA CATALANA 2.1. ADROHER, Miquel , "La Storia del Sant Grasal, version franciscaine de la Queste del Saint Graal", Butlletí de la Reial Academia de Bones Lletres de Barcelona, 50 (20052006),pp.77-119. 2.2. ALTURO PERUCHO, Jesús, "Les inventaires de livres en Catalogne du IXe au XIIe siécles", Scriptorium, 50 (1996), pp. 370-389. 2.3. ALTURO PERUCHO, Jesús, "Restes codicol ógiques en el més antic manuscrit del Jaufré amb algunes consideracions sobre aquesta novel·la provencal", Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, 46 (,1997-1998), pp. 9-22. 2.4. ARRETXE, Izaskun & Roser VICH, "La Faula, el Llibre de Fortuna e Prudencia i les Cobles de la divisi á del regne de Mallorques : tres variants d'un tema literari a la narrativa en vers del segle XIV" , Anuari de Filologia, 16.C.4 (1993), pp. 9-22. 2.5. ASPERTI, Stefano , "Flamenca e dintomi. Considerazioni sui rapporti fra Occitania e Catalogna nel XV secolo" , Cultura Neolatina, 45 (1985) , pp. 59- 103. 2.6. ASPERTI, Stefano, "Bacinetti e berroviere: problemi di lessico e di datazione nel Blandin de Cornoalha", en Studia in honorem pro! M de Riquer, Barcelona, Quadems Crema, 1986, vol. 1, pp. 11-35. 2.7. AURELL, Jaume & Joan-Pau RUBl ÉS, "Els mercaders catalans i la cultura. De l'Edat Mitjana al Renaixement", Anuario de Estudios Medievales, 23 (1993 ), pp. 221-255. 2.8. AURELL, Jaume, Els mercaders catalans al Quatrecents. Mutaci á de valors i procés d 'aristocratització a Barcelona (13 70-14 70) , Lieida, Pagés, 1996, caps. 3 y4. 2.9. AURELL, Jaume, "Culture marchande et culture nobiliaire a Barcelone au XVe si écle", Re vue Historique, 302 (2000), pp. 33-53. 2.10. BADIA, Lola, "Traduccions al cata la dels segles XIV i XV i innovació cultural i literaria", Estudi General, 11 (1991), pp. 31-50. 2.11. BADIA, Lola, "De La Faula al Tirant lo Blanc, passant pel Llibre de Fortuna e Prudencia", en Tradici á i modernitat als segles XIV i XV. Estudis de cultura literaria i lectures d 'Ausi ás March, Valencia-Barcelona, Institut de Filologia Valenciana-Abadia de Montserrat, 1993, pp. 93128. RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-36 11 312 RAfAEL M. MÉRID A J IMÉNEZ 2.12. BADIA, Lola, " El Tirant en la tardor medieval catalana", en Actes del Symposion Tirant lo B1anc, Barcelona, Quadems Crema, 1993 , pp . 35-99. 2.13. BAIGES i JARDÍ, Ignasi & Josep M3 FONT i RIUS & Jordi GUILAMET i ANTON (ed.), EI/libre de la terra. Un /libre de pri vilegis, Andorra, Ministeri d' Afers Socials i Cultura, 1997. 2.14. BATLLE PRATS, Carme, "Noticies sobre les biblioteques del ciutadans honrats de Barcelona (segles XIV-XV)" , Estudis Castel/onencs. Miscel-Iania d 'estudis dedicats a la memoria del pro! Josep Trenchs Odena, 6.2 (1994-1995), pp. 177-187. 2.15 . BATLLE, Carme & Teresa-M. VINYOLES, " La culture des fernmes en Catalogne au Moyen Age tardif', en La femme dans I'htstoire et la société méridionales, Montpellier, Fédération Historique du Languedoc Méditerranéen, 1995 , pp. 129-150 . 2.16 . BELTRÁN, Rafael, Tirant lo B1anc: evolució i revolta de la narració de caval/eries, Valencia, Institució Alfons el Magnánim, 1983. 2.17. BELTRÁN, Rafael, "Urganda, Morgana y Sibila: el espectáculo de la nave profética en la literatura de caballerías", en The Medieval Mind. Hispanic Studies in Honour of Alan Dey ermond, ed . 1. Macpherson - R. Penny, London, Tamesis , 1997 , pp. 21-47. 2.18. BELTRÁN, Rafael, " Comedy and Performance in Tirant lo B1anc" , en "Tirant lo Blanc ": New Approaches, ed . A. Terry, London, Tamesis, 1999, pp. 15-28. 2.19. BOHIGAS, Pere , " Profecies catalanes dei s segles XIV i XV", Butl/etí de la Biblioteca de Catalunya , 6 ( 1925), pp . 24-49. 2.20 . BOHIGAS, Pere, "Profecies de Merlí. Altres profecies contingudes en manuscrits catalans", Butl/etí de la Biblioteca de Catalunya , 8 ( 1934) , pp. 253-279. 2.21 . BOHIGAS, Pere, " Las tradiciones eucarísticas de Cataluña y la Demanda del Santo Graal", San Jorge , 6 (1952), pp. 11-16 . 2.22 . BOHIGAS, Pere, "Un nou fragrnent del Lancalot catalá", Estudis Rom ánics, 10 (1962), pp . 179-187. 2.23 . BOHIGAS, Pere, "La mati ére de Bretagne en Catalogne" , Bul/etin Bibliographiqu e de la Société lnternationale Arthurienne, 13 (1961 ), pp. 81-98 (traducido como " La materia de Bretanya a Catalunya", RLM, XX" (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-36 11 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTIJRAS HISPÁNICAS 313 en Aportació a I'estudi de la literatura catalana, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1982, pp . 277-294). 2.24. BRE SC, Henri, "Excalibur en Sicile", Medievalia, 7 (1987), pp. 7-21. 2.25. BRUMMER, Rudolf, "Die Episode von Konig Artus im Tirant lo Blanc", Estudis Rom ánics, 10 (1962 ), pp. 283-290. 2.26. BR UMM ER , Rudolf, "Algunes notes sobre una versió catalana gairbé oblidada de la Queste del Saint Graal", en Miscel-lania Joan Fuster, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1989 , vol. 1, pp . 27-35. 2.27 . BUTINY A, Julia, " Una nova font del Tiran! lo Blanc", Revista_d.e Filolo$ia Románica, 7 (1990), pp. 191-196 . 2.28 . BUTINA JIMENEZ, Julia, Tras los oríge nes del Humanismo: el "Curial e Güelfa ", Madrid, Uni versidad Nacional de Educación a Distancia, 2000, pp . 293 -329. 2.29 . CANTAVELLA, Rosanna, "Lectura i cultura de la dona a l'Edat Mitjana: opinions d'autors en catalá ", Caplletra , 3 (1988), pp . 109-117. 2.30 . CINGOLANI, Stefano M. , "Nos en leyr tales libros trobemos plazer e recreation. L'estudi sobre la difusió de la literatura d'entreteniment a Catalunya els segles XIV i XV", Llengua & Literatura, 4 (1990-1991), pp . 39-127. 2.31. CINGOLANI, Stefano M. , " Modelli storici, tradizioni culturali e identitá letteraria nella Catalogna medievale", Llengua & Literatura, 5 (1992-1993), pp. 479-494. 2.32. CINGOLANI, Stefano M ., " Introducció, Un viatge a l'Edat Mitjana", en Blandín de Cornualla, ed. M. Guisado, Barcelona, La Magrana, 1997, pp. 7-22 . 2.33. CINGOLANI, Stefano M. , "Miti e archetipi. Mito e storia cavalleresca in Catalogna (1049 ca.-1328)" , en Mito e Storia nella tradizione cavalleresca. Atti del XL VlJ Convegno Storico (2005), Spoleto, Fondazione di Studi sull ' Alto Medioevo, 2006, pp . 139-211. 2.34. CLARAMUNT, Salvador, " El poder y la cultura", en Actas del Congreso de Historia de la Corona de Aragón (1993), Zaragoza, Diputación General de Aragón, 1996, vol. 1, pp. 335 -387. 2.35. CLUZE L, Irénée M., "A propos de I'Ens enhamen du troubadour catalan Guerau de Cabrera", Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona , 26 ( 19541956) , pp . 87-93. 2.36. CLUZE L, Irénée M., " La culture générale d'un troubadour du XIIIe si écle", en Mélanges M Mal/rice Delbouille, Gembloux, Duculot, 1964 , vol. 2, pp. 91-104. RLM. XXII (2010), pp. 289 -350, ISSN : 1130-3611 314 RAFAEL M . M ÉRIDA JIMÉNEZ 2.37. COMPAGNA PERRONE CAPANO, Anna Maria, "Per l'edizione de La Faula di Guillem de Torroella", en La cultura catalana tra I'Umanesimo e il Barroco, ed . C. Romero - R. Arqués, Padova, Prograrnma, 1994, pp. 211 218. 2.38. CONDE DE LINDQUIST, Josefa E., "Aragon's Influence in the Catalan Tristan Fragments", en Traducción y Humanismo: panorama de un desarrollo cultural, ed. R. Recio , Soria , Diputación, 2007, pp. 35-46. 2.39. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Aportaciones al estudio de La Questa del Sant Grasal catalana: las apariciones del Santo Grial", en Actes del X Congrés Internacional de l 'Associaciá Hispánica de Literatura Medieval, ed. Rafael Alemany et al., Alacant, Universitat, 2005, vol. 2, pp. 587-596. 2.40. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Les dones a la Queste del Sant Grasal catalana: l'exemple de la germana de Perceval", en Actes del XIIIe Col-loqui de Llengua i Literatura Catalanes (Girona, 2003), coord. S. Martí, Barcelona, Abadia de Montserrat, 2007, vol. 3, pp. 221-232. 2.41. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Las espadas de Galaz en La Queste del Sant Grasal", Revista de Literatura Medieval, 19 (2007), pp. 127-136. 2.42. CORBELLA, Dolores, "La caracterización del viaje iniciático en los textos medievales. El viaje al 'más allá' desde San Brandán de Benedit a La Faula de Torroella", en Actas del IX Simposio de la Sociedad Española de Literatura General y Comparada, Zaragoza, Universitat, 1994, vol. 2, pp. 331-338. 2.43 . CORTIJO OCA - A, Antonio, "Womeri' s Role in the Creation of Literature in Catalonia at the End of the Fourteenth and Beginning of the Fifteenth Century", La corónica, 27.1 (1998), pp . 7-20. 2.44. COURCELLES, Dominique de, "Recherches sur les livres et les fernmes en Catalogne aux XVe et XVIe si écles", en Des femmes et des livres. France et Espagnes , XIVe-XVlJe siécle, ed. D. de Courcelles, Paris , École des Chartes, 1999, pp. 95-114. 2.45. DELPECH, Francois, "La naissance de Jacques 1 d' Aragon: histoire, légende, mythe et rituels", en La leyenda. Antropología, Historia, Literatura. Actas del coloquio celebrado en la Casa de Velázquez (1986), ed. J.-P. Étienvre, Madrid, Universidad Complutense, 1989, pp. 69-101. RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN : 1130-3611 L A MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 3 15 2.46 . DELPECH, Francois, Histoire et légende. Essai sur la genése d 'un théme épique aragonais: la naissance merveilleuse de Jacques 1 le Conquérant, Paris , Université de la Sorbonne Nouvelle, 1993, pp. 123-154. 2.47 . DE CALUWÉ, Jacques, "Le roman de Blandin de Cornouailles et de Guillot Ardit de Miramar: une parodie de roman arthurienne", Cultura Neolatina, 38 (1978), pp . 55-66. 2.48. DE CALUWÉ, Jacques, "Quelques réf1exions sur la pénétration de la mati ére arthurienne dan s les littératures occitane et catalane médiévales" , en An Arthurian Tapestry: Essays in Memory of Lew is Thorpe, ed. K. Varty , Glasgow, University, 1981, pp . 354 -367. 2.49. DURAN i SANPERE, Agustí, "U n fragrnent de Tristany de Leonis en cata l á", Estudis Romanics, 2 (19 17), pp. 284-316. 2.50. ELLIOTT, A. G., "L'historiador com a artista: manipulació de la historia a la cr ónica de Desclot", Quaderns Crema, 9 (1984 ), pp. 27-52 . 2.51 . ESPADALER, Anton, " El mera vellós com a luxe i pedagogia", en AA .VV., El món imaginari i el món meravellós a l 'Edat Mitjana, Barcelona, Fundació Caixa de Pensions, 1986, pp. 137-149. 2.52. ESPADALER, Anton, " El rei d 'Aragó i la data del Jaufr é" , Cultura Neolatina, 57 (1997 ), pp. 199-207. 2.53. ESPADALER, Anton, "El final del Jaufré i, novament, Cerverí de Girona", Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, 47 (1999-2000), pp. 321334 . 2.54. ESPADALER, Anton, " Sobre la den sitat cultural del Jaufré", en Literatura i cultura a la Corona d'Aragá (segles XIII-XV) , ed. L. Badia et al., Barcelona, CurialAbadia de Montserrat, 2002 , pp. 335-354. 2.55 . FERRER GIMENO, M" Rosario, "Muj eres y libros en Valencia (1416-1474)" , Estudis Castellonencs. Miscel -lania d 'estudis dedicats a la memoria del pro! Josep Trenchs Odena, 6.2 (19 94- 1995), pp. 5 15-523 . 2.56 . FERRER GIMENO , M" Rosario , "Presencia del ciclo artúrico en las bibliotecas bajomedievales de la ciudad de Valencia ( 14 16- 1474)", en prensa. 2.57. GRIFOLL, Isabel, "La novel,la cavalleresca", en Historia de la literatura catalana, Barcelona, Orb is-62 , 1985, vol. l ,pp. 117-140 . RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISSN : 1130-3611 316 RAfAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ 2.58 . GRIFOLL, Isabel, " Literatura d'oc, literatura d'oil a Occitánia-Catalunya, s. XIII-XIV ", en LanguedocRoussillon-Catalogne. État, nation, identité culturelle régionale, ed. C. Heusch , Montpellier, Université Paul Valéry, 1998, pp. 39-70. 2.59. GRILLI , Giuseppe , " Tirant lo Blanc e la teatralit á", en Actes del Symp osion Tirant lo Blanc, Barcelona, Quadems Crema, 1993, pp. 361-377. 2.60. GUDA VOL, Anna Maria , "Arturo, Morgana y la sierpe. Algunas anotaciones sobre las intervenciónes en francés en La Faula de Guillem de Torroella", Parole, 3 (1990), pp. 93-98. 2.61. HAUF, Albert , " Artur a Constantinoble. Entom a un curiós episodi del Tirant lo Blanc", L 'Aiguadolc, 12-13 (1990), pp. 13-31. 2.62. HAUF , Albert, "Art ús, aycell qui atendon 'ti bretó '1: La Faula , seducció o reivindicació políticomoral?", Bolletí de la Societat Arqueológica Lul-liana, 56 (2000), pp. 724. 2.63. HERNANDO, Josep , "La Destrucció de Jerusalem. La venj anca que f éu de la mort de Jhesuchrist Vespasi á e Titus son fill. Uns escrits ap ócrifs, de cavalleries i antijueus, en catal á de la Baixa Edat Mitjana", Miscel-lania de Textos Medievals, 5 (1989), pp. 1-116. 2.64. HERNA NDO, Josep , Llibres i lectors a la Barcelona del segle XI V, Barcelona, Fundació Noguera , 1995 (2 vols.). 2.65. HILLGARTH, Jocelyn N., Readers and Books in Majorca (1229-1550) , Paris, Centre National de la Recherche Scientifique, 1991 (2 vols.). 2.66. IGLESIAS , Josep Antoni , "El llibre a la Catalunya baixmedieval. Notes per a un estat de la qüestió", Faventia, 15.2 (1993), pp. 39-73. 2.67. IZQUIERDO, Josep, "Traslladar la memoria, traduir el món: la prosa de Ramon Muntaner en el context cultural i literari rom ánic", Quaderns de Filologia. Estudis Literaris, 8 (2003), pp. 189-244. 2.68. JEWERS, Caroline , "The Name of the Ruse and the Round Table : Occitan Romance and the Case for Cultural Resistance", Neophilologus, 81 (1997), pp. 187-200. 2.69. LAWRANCE, Jeremy N. H., " Death in Tirant lo Blanc", en "Tirant lo Blanc ": New Approaches , ed. A. Terry, London , Tamesis, 1999, pp. 91-107 . 2.70. LEJE UNE, Rita, "La légende arthurienne et les troubadours", en Littérature et société occitane au Moyen RLM, XXO (20 10), pp. 289 -350 , ISSN : 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 317 Age, ed. J. De Caluwé et al. , Li ége, Marche Romane, 1979, pp. UR NVSセM 2.71. LUCIA MEGIAS, José Manuel, "Literatura caballeresca catalana: de los testimonios a la interpretación (un ensayo de crítica ecdótica)", Caplletra, 39 (2005), pp. 231 -256 . 2.72. MADURELL MARIMÓN, José M a & Jorge RUBIÓ y BALAGUER, Documentos para la Historia de la imprenta y librería en Barcelona (14 74-1553), Barcelona, Gremios de Editores, de Libreros y de Maestros Impresores, 1955. 2.73. MA RTINES, Vicent, "Una entes a ben interessada entre la realitat i la fantasia : Blandin de Cornuallo", Capll etra , 5 (1989 ), pp. 39-49. 2.74 . MA RTINES, Vicent, "El Blandin de Cornualla: cap a la novel -la cavalleresca", en Actes del VI1Je Col -loqui Internacional de Llengua i Literatura Catalanes , Barcelona, Abadia de Montserrat, 1989, vol. 1, pp. 435448. 2.75. MARTINES, Vicent , "Aspectes d 'un esperit cavalleresc: el Jaufre", en Miscel-lania J ordi Carb onell, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1993, vol. 5, pp. 5-32. 2.76 . MA RTINES, Vicent, "Cap a un discurs cavalleresc primerenc: el Jaufre", en Illéme Congr és International de I'Association Internationale d 'Études Occitanes , ed. G. Go uiran, Mon tpellier, Université Paul Valéry, 1993, pp. 1031-1044. 2.77 . MA RTINES , Vicent, La versiá catalana de la "Queste de Saint Graal ": estudi i edició, Alacant, Departament de Filologia Catalana-Universitat, 1993 (tesis doctoral). 2.78 . MA RTINES, Vicent, " La versión catalana de La Queste del Saint Graal", en Reflexiones sobre la tradu cción, ed. L. Charlo Brea, Cádiz , Universidad, 1994, pp. 379 -389. 2.79 . MA RTINES, Vicent, Els cava llers literaris. Assaig sobre t¡teratura cavalleresca catalana medi eval, Madrid, Univ ersidad Nac ional de Educación a Distancia, 1995. 2.80. MA RTINES, Vicent, "Del Girart de Rosselló a la Questa del Sant Graal: ' Durament ama Déu e Temitaz lo cavaller benuhirat" , en Misc el-lania Germá Colón , Barcelona, Abadia de Montserrat, 1995, vol. 3, pp. 23-36. 2.81. MA RTINES, Vicent, "La versió catalana de la Queste del Saint Graal i I'original trances", en Actas del V Congreso de la Aso ciación Hispánica de Literatura Medieval, Granada, Universidad, 1995, vol. 3, pp. 241252 . RLM, XXII(20 \ 0), pp. 289 -350, ISSN : 1130-36 11 318 RAFAEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ Vicent, "Tiempo y espacio en la versión Queste del Saint Graal", Hispanic Review, 373 -390. Vicent, "Del Girat de Rosselló a la Questa del Sant Graal, tot passant per Ramon Llull: el cavaller amatent de Déu i el camí cap a la novel -la", en Actes del XIe Col-loqui Internacional de Llengua i Literatura Catalanes, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1998, vol. 1, pp. 99-111. 2.84. MARTÍNEZ PÉREZ, Antonia, "En tomo a las transposiciones intertextuales de la tradición artúrica en La Faula de Guillem de Torroella", Revista de Literatura Medieval, 6 (1994), pp. 133-145. 2.85 . MARTÍNEZ PÉREZ, Antonia, "Ficción-realidad en la estructura narrativa de La Faula de Guillem de Torroella", en Mundos de ficción, ed. J. M" Pozuelo Yvancos, Murcia, Universidad, 1996, pp. 1021-1029. 2.86. MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M ., "La desaparición de Morgana: de Tirant lo Blanch (1490) y Amadis de Gaula (1508) a Tyran le Blanch (1737)", Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, 46 (1997 1998), pp. 135-156. 2.87. MÉRIDA JlMÉNEZ, Rafael M., "Sicilia y la ficción caballeresca catalana de los siglos XIV y XV", en XlV Congresso di Storia della Corona d'Aragona, Cagliari, Universit á di Cagliari-Istituto di Storia Medioevale, 1999, vol. 5, pp. 417-429. 2.88. MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M., "De Francesca a Dulcinea, pasando por Carmesina y Teresa", en Damas, santas y pecadoras. Hijas medievales de Eva, Barcelona, Icaria, 2008, pp . 67-90 . 2.89. MEYER, Paul, "Le Roman de Blandin de Cornouailles et de Guillot Ardit de Miramar", Romania, 2 (1873), pp . 170-202 . 2.90. MILONE, Luigi, "Jaufre Rudel, Tristano e dintomi. Note in margine all' evoluzione della lirica catalana nel contesto romanzo", en La cultura catalana tra I'Umanesimo e il Barroco, ed . C. Romero - R. Arqués, Padova, Prograrnma, 1994, pp. 185-190. 2.91. MONTOLIU, Manuel de, "Sobre els elements épics, principalment arturians, de la crónica de Jaume 1", en Homenaje a M Menéndez Pidal, Madrid, Hemando, 1924, vol. 1, pp. 697-712. 2 .82. MARTINES, catalana de la 64 (1996), pp. 2.83. MARTINES, RLM, xxn (20 10), pp . 289-350, ISSN : 1130-3611 LA MATERIA DE B RETAÑA EN LASCULTORASHISPÁNICAS 319 2.92 . ORS , Joan , "De l'encalc del cérvol blanc al creuer de la balena solleri ca: la funció narrativa del motiu de l'animal guia", en Studia in honorem pro! M de Riquer, Barcelona, Quadems Crema, 1986, vol. 1, pp. 565 -578. 2.93. PACHECO , Arseni, "El Blandin de Cornualha", en Catalan Studies. Volume in Memory 01Josephine de Boer, Barcelona, Hispam, 1977, pp. 149-161. 2.94. PACHECO , Arseni, "Pr óleg", en Blandín de Cornual/a i altres narracions en vers deis segles XIV i XV, Barcelona, Ed. 62-La Caixa, 1983, pp . 7-24. 2.95 . PEÑA, Man uel, Cataluña en el Renacimiento: libros y lenguas (Barcelona, 1473- J 600), Lleida, Mile nio , 1996. 2.96. PIERA , Montserrat, "Curial e Güelfa " y las novelas de cabal/erías españolas, Madrid, Pliegos, 1998 . 2.97. PIERA, Montse rrat, "Tirant lo Blanc: Rehistoricizing the Other Reconquista" , en "Tirant lo Blanc ": New Approaches, ed . A. Terry, London, Tamesis, 1999, pp. 45 58. 2.98 . PIROT , Francois, Recherches sur les connassainces littéraires des troubadours occitans et catalans des XIIe et XIIIe siécles, Barcelona, Academia de Buenas Letras de Barcelona, 1971. 2.99 . PUJOL , Josep, "De Pere el Gran a Tristany de Leonís: models cronístics i novel-lescos per a la mort de Tirant lo Blan c" , en Literatura i cultura a la Corona d 'Arag á (segles XlII-XV) , ed. L. Badia et al. , Barcelona, CurialAbadia de Montserrat, 2002 , pp. 409-418. 2.100. PUJOL , Josep, La memoria literaria de Joanot Martorel/. Models i escriptura en el "Tirant lo Blanc ", Barcelona, Curial-Abadia de Montserrat, 2002 . 2.101. RAM OS, Rafael, "Tirant lo Blan c, Lancelot du Lac y el Llibre de l'ordre de caval/eria" , La corónica , 23.2 (199 5), pp . 74-87. 2.102. RENEDO, Xavier, "Llegir i escriure a la tardor de l'Edat Mitjana", en Actes del IXi! Col-loqui Internacional de Llengua i Literatura Catalanes , Barcelona, Abadia de Mo ntserrat, 1993, vol. 2, 209-222 . 2.103. RIQUER, Isabel de, "La literatura francesa en la Corona de Aragón en el reinado de Pedro el Ceremonioso (1336 1387)", en Imágenes de Fran cia en las letras hispánicas, ed. F. Lafarga, Barcelona, P.P.U., 1989, pp. 115-126. 2. 104. RIQUER , Isabel de, " El viaj e al otro mundo de un mallorquín", Revista de Lengua y Literatura Catalana. Gal/ega y Vasca , 1 (1991 ), pp. 25-35. RLM. XXII (20 10). pp. 289- 350, ISSN: 1130-36 11 320 RAFAEL M . MÉRIDA JIMÉNEz 2.105. RIQ UER , Isabel de, "Les poémes narratifs catalans en noves rimades des XIVe et XVe si écles", Revue des Langues Romanes, 96 (1992), pp. 327 -350 . 2.106. RIQUER, Isabel de, "La réception du Graal en Catalogne au Moyen Age", en Transferts de themes, transferts de textes. Mythes, légendes et langues entre Catalogne et Languedoc, ed. M.-M. Fragonard - C. Martínez, Barcelona, P.P.U., 1997 , pp. 49 -60. 2.107. RIQUER, Isabel de, "Los libros de Violante de Bar", en Las sabias mujeres: educación, saber y autoría , ed . M3 M. Graña Cid, Madrid, Asociación Cultural Almudaina, 1994, pp. 161-173 . 2.108. RIQUER, Isabel de, "Géneros trovadorescos en el Jaufré", en La narrativa in Pro venza e Catalogna nel XIII e XIV secolo, Pisa, ETTS, 1995, pp. 12-26. 2.109. RIQUER, Martí de , "Los problemas del roman provenzal de Jaufré", en Recueil de travaux offert a M Clovis Brunel, Paris, École des Chartes, 1955, vol. 2, pp. 435-461. 2.110. RIQUER, Martí de, Her áldica catalana des de l'any lJ50 al 1550, Barcelona, Quadems Crema, 1983, vol. 1, pp. 47 -58. 2.111. RIQUER, Martí de, "Materia de Bretanya", en Historia de la literatura catalana, Barcelona, Ariel, 1984, vol. 2, pp. 193-221 (13ed . 1964-1966). 2.112. RIQUER, Martí de , Aproximació al "Tirant lo Blanc ", Barcelona, Quadems Crema, 1990 . 2.113. RIQUER, Martí de, "L'engendrament del rei Jaume", en Llegendes historiques catalanes, Barcelona, Quadems Crema, 2000, pp. 49-103. 2.114. RODRÍGUEZ VE LASCO, Jesús D., "The Chivalresque Worlds in Tirant lo Blanc", en "Tirant lo Blanc ": New Approaches, ed. A. Terry, London, Tamesis, 1999, pp. 114. 2.115. RU BIERA MATA, M3 Jesús, "Un relat árab de viatge al més enll á (Buluqiya), possible font de la Faula de Torroella", en Estudis de Llengua i Literatura en honor de Joan Veny, ed. J. Massot, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1997 , vol. 1, pp. 71-80. 2.116. RU BIÓ i LLUCH, Antoni, Documents per a la historia de la cultura catalana medieval, Barcelona, Institut d'Estudis Catalans, 2000 (2 vols., 13 ed. 1908-1921). 2.117. SABATÉ, Gloria & Lourdes SORIA O ROBLES, " Martorell i la taula rodona: la materia de Bretanya al RLM, XXII (2010), pp. 289-350, ISSN : 1130-361 1 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTORAS HISPÁNICAS 321 Tirant lo Blanch", en Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Gobierno de Cantabria, 2000, vol. 2, pp. 1575 -1585 . 2.118. SALES DASí, Emilio 1., "Tirant 10 Blanc i la mítica cavalleria medieval", en Miscel-lania Joan Fuster, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1991, vol. 4, pp. 97 117 . 2.119. SALES DASí, Emilio J. & Juan NOYES, "Morgana y Artús en Constantinopla (un episodio del Tirant lo Blanc)", en Actas del 11 Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Alcalá de Henares, Universidad, 1992, vol. 2, pp. 815 -826. 2.120. SANTANACH i SUÑOL, Joan, "El Codex Misc el-lani de l' Arxiu de les Set Claus (Andorra la Vella, Arxiu Historie Nacional)", Anuario de Estudios Medievales, 33 .1 (2003), pp. 417-462. 2 .121. SOLDEVILA, Ferran, "La llegenda arturiana en la nostra literatura", Revista de Catalunya, 5 (1926), pp. 593 -602 (recogido en Cronistes, joglars i poetes, ed. J. Molas - Josep Massot, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1996, pp. 25 -36). 2.122. SOLER LLOPART, Albert, "Mas cavaller qui d 'ac áfa lo contrari: una lectura del tractat lul-liá sobre la cavalleria", Estudios Lulianos, 29 (1989), pp. 1-23 Y 101124. 2.123 . SORIANO ROBLES, Lourdes, "EIs fragments catalans del Tristany de Leonís", en Actes del VII Congrés de I 'Associació Hisp ánica de Literatura Medieval , Castelló, Universitat Jaume 1, 1999, vol. 3, pp. 413-428. 2 .124. TOLDRÁ, Maria, "Notes sobre la suposada lectura 'sebastianista' de La Faula", Llengua & Literatura, 5 (1992-1993), pp. 471-478. 2.125 . TRENCHS ODENA, José, " Libri, letture, insegnamento e biblioteche nella Corona d' Aragona (secoli XIII-XV)", en XIV Congresso di Storia della Corona d'Aragona, Cagliari, Universit á di Cagliari-Istituto di Storia Medioevale, 1993, vol. 1, pp. 193-258. 2.126. VAETH, Joseph E., Tirant lo Blanch: A Study of its Authorship, Principal Sources and Historical Setting, New York, Columbia University, 1918. 2.127. VIDAL ALCOVER, Jaume, "La fada Morgana en la tradició oral mallorquina" , Randa , 11 (1980), pp. 179182 . RLM, XXII (20 \0), pp . 289 -350, \SSN: 1130-3611 322 RAfAEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ 2.128. VIDAL ALCOVER, Jaume, Estudis de literatura medieval i moderna, Palma de Mallorca, Moll, 1996. 2.129. VELLÓN LA HOZ, Xavier, "L'oralitat en la cultura burgesa: literatura i tertúlies femenines a la Baixa Edat Mitjana", Catalan Review, 12 (1998), pp. 73-87. 2.130. WILD, Gerhard, "Ausgrenzung und Integration arthurischer Themen im katalanischen Mittelalter (von Muntaners Cronica, Blandin de Cornualla und Torroellas La Faula zu Martorells Tirant lo Blanc)", Zeitschrift fiir Katalanistik, 3 (1990), pp . 67-89. 2.131 . WILD, Gerhard, "(Pseudo-)arthurisches recycling oder: Wie die Symbolstruktur des Artusromans mi Spatmittelalter 'aufgehoben' ward", en Erzdhlstrukturen der Artusliteratur, ed . F. Wolfzettel, Tübingen, Niemeyer, 1999, pp. 291-310. 2.132. ZORRILLA ORTIZ DE URBINA, Laura, "La materia de Bretaña y la corriente mediterránea: Morgana en algunas obras en lengua catalana", en Campus Stellae. Haciendo camino en la investigación literaria, ed. D. Fernández, Santiago de Compostela, Universidade, 2006, vol. 1, pp. 222-228. 3. LA MATERIA DE BRETAÑA EN LENGUAS GALLEGA Y PORTUGUESA 3.1. ALVAR, Carlos, "Poesía gallego-portuguesa y Materia de Bretaña: algunas hipótesis", en Actas do Congreso "O Cantar dos trobadores ", Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1993, pp. 31-51. 3.2 . ARNAUT, Ana Paula, "Donas e donzelas n'A Demanda do Santo Graal", Santa Barbara Portuguese Studies, 5 (2001), pp. 29-71 . 3.3 . BOGDANOW, Fanni, "The Relationship of the Portuguese Josep Abarimatia to the Extant French mss. of the Estoire del Saint Graal" , Zeitschrift für romanische Philologie, '76 (1960), pp. 343-375. 3.4. BOULLÓN AGRELO, Ana Isabel, "A influencia franca na onomástica medieval galega", en Homenaxe ó profesor Ramón Lorenzo, ed. Dieter Kremer, Vigo, Galaxia, 1998, vol. 2, pp . 867-901. 3.5. BRUNETI, Almir de Campos, A lenda do Graal no contexto heterodoxo do pensamento portugués, Lisboa, Sociedade de Expansáo Cultural, 1974. RLM, XX II (2010) , pp. 289-35 0, ISSN: 1130-3 611 L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS 323 3.6. BUESCU, Maria Gabriela Carvalháo, "O interdito e a ocultacáo: dois topoi na Demanda do Santo Graal", en Actas do I V Congresso da Associac áo Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993 , vol. 4, pp . 57-64 . 3.7. BUESCU, Maria Gabriela Carvalháo, "Em demanda da Besta Ladrador: um emblema demonñiaco e anti-cri st áo na Demanda do Santo Graal", en Animalia, ed . L. Kru s et al., Lisboa, Colibri, 2002 , pp . 113-121. 3.8. CARPENTER, Dwayne E., "A Sorcerer Defends the Virgin: Merlin in the Cantigas de Santa Maria", Bulletin ofthe Cantigueiros de Santa Maria, 5 (1993 ), pp. 5-24. 3.9. CARRETa, Carlos F. Clamote, "A figura do rei Artur na literatura genealógica. Intertextualidade e (des jconstruc ño da história", en Figura, ed. A. Branco, Faro, Un iversidade do Algarve, 2001 , pp. 171-194. 3.10. CASTRO, Ivo , "Quando foi copi ado o Livro de José de Arimateia? Datacáo do cód . 643 da Torre do Tombo", Boletim de Filologia, 25 (1976-1979), pp. 173-183. 3.11. CASTRO, Ivo, "Remarques sur la tradition manuscrite de l'Estoire del Saint Graal", en Homenagem a Joseph M Piel, ed. D. Kremer, Tübingen, Max N iemeyer, 1988, pp . 195-206. 3.12. CASTRO, Ivo, "Demanda do Santo Graal", en Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G. Ta vani , Lisboa, Carninho, 1993, pp . 203 -206. 3.13. CASTRO, Ivo, "Livro de José de Arimateia", en Dicion ário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G. Ta vani , Lisboa, Caminho, 1993, pp . 409-411. 3.14. CASTRO, Ivo , "Matéria de Bretanha", en Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G . Tavani, Lisboa, Caminho , 1993 , pp. 445450. 3.15. CASTRO, Ivo , " Merlim", en Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G. Ta vani , Lisboa, Caminho, 1993, pp . 456-45 8. 3.16. CASTRO, Ivo, "O fragmento galego do Livro de Tristan", en Homenaxe a Ramón Lorenzo, ed . D. Kremer, Vigo, Galaxia, 1998, vol. 1, pp . 135-149. 3.17 . CASTRO, Ivo , " Rodrigues Lapa e as origens do romance de cavalaria em Portugal" , en Filologia, Literatura e Lingüística: commemorac áes do centénario do RLM, XXII(20 10), pp. 289-3 50, ISSN : 1130 -3611 324 RA FAEL M . MÉRIDA JI MÉNEZ nascimento do prof essor Doutor Manuel Rodrigues Lapa , Oporto, Fundacáo Eng. António de Almeida, 2000, pp. 145-156. 3.18. CASTRO, Ivo, "Sobre a edicáo do Livro de José de Arimeteia", en Matéria de Bretanha em Portugal , ed. L. Curado Neves et al., Lisboa , Colibri, 2001 , pp . 59-6 8. 3.19 . CASTRO, Ivo, "La materia di Bretagna in Portogallo", en Civilt á letteraria dei paesi di espressione portoghese. l. JI Portogallo (dalle origini al Seicento) , ed. L. Stegagno Picchio, Firenze, Passigli, 2001 , pp . 195-210. 3.20 . CASTRO, Ivo, " A Demanda do Santo Graal e as suas edic óes", Revista Portuguesa de Filologia , 25 (20032006), pp. 125-144. 3.21. CASTRO, Ivo, "Josefes caminha sobre as águas ", eHumanista. Journal oflb erian Studies, 8 (2007), pp. 3872. 3.22. CHAMBEL, Pedro Sacadura, "Reflexñes sobre A Demanda Espritual de Lancelote na Demanda do Santo Graal", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Ne ves et al., Lisboa, Colibri, 2001 , pp. 267 -276. 3.23. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Las mujeres en A Demanda do Santo Graal gallego-portuguesa" , en Actas do Vll Congreso Internacional de Estudos Galegos, ed. H. González et al., Sada, Castro, 2007 , pp. 85-93. 3.24 . COOLPUT-STORMS, Colette-Anne van, " Souillure, indignité et haine de soi: 1'i mpossible rachat dans la Demanda do Santo Graal' t.i en Textos medievais portugueses e a suas fo ntes, org. H. Megale - H. Osakabe, Sao Paulo, Hu manitas, 1999 , pp. 57-75 . 3.25. CORRAL DÍAZ , Esther, "El moti vo de la besta ladrador en la Demanda do Santo Graal", en Actes del Vll Congrés de 1'Associaci á Hisp ánica de Literatura Medieval, Castelló, Univ ersitat Jaume 1, 1999, vol. 2, pp. 85-99. 3.26. DAVIES, W. R., "Mary and Merlin: An Unu sual Alliance" , Romance Notes, 14 (1972-1973), pp. 207 -212 . 3.27.DEYERMOND , Alan D., "Lost Literature in Medieval Portuguese" , en Medieval and Renaissance Studies in Honour of Robert B. Tate, ed. 1. Michael-R. A. Cardwell, Oxford, Dolphin, 1986, pp. 1-12. 3.28. OlAS, Aida Fernanda, "As letras na formacáo do homem portugu és: cópias e versóes. A problemática do Amadís de Gaula", en História crítica da literatura portuguesa. Idade Média, Lisboa, Verbo, 1998, pp. 51-79. RLM, XXII (20 10), pp . 289 -350 , ISSN : 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 325 3.29. OlAS, Aida Femanda, "A matéria de Bretanha em Portugal: relevancia de um fragmento pergamináceo", Revista Portuguesa de Filologia, 25 (2003 -2006), pp. 145-221. 3.30. D ' HEUR, lean-Marie, "De Caradoc a Caralhote. Sur une piéce obscure de Martin Soares et son origine francaise presumée", Marche Romane, 23-24 (1973-1974), pp . 251 264 . 3.31. D 'HEUR, lean-Marie, "Goncal' Eanes do Vinhal, ses 'chansons de Comoaille' et le respect de I'art poétique", en Mélanges de langues et de littératures romanes offerts a Carl Theodor Gossen, Bem , Franck, 1976, pp. 185-194. 3.32. FE RRA RI, Anna, "Lai", en Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G. Tavani, Lisboa, Caminho, 1993, pp. 374-378. 3.33. FE RREIRA, Maria do Rosário, "A sombra de Tristáo: do potencial estructurante da Matéria de Bretanha na mundivisáo aristocrática do Portugal medieval", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Colibri, 2001, pp. 159-171. 3.34. FREIRE-NUNES, Irene, Le Graal ibérique et ses rapports avec la littérature francaise, Villeneuve, Presses Un iversitaires du Septentrion, 1999. 3.35. FRE IRE-NUNES, Irene, "Merlim, o elo ausente", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed . L. Curado Neves et al., Lisboa, Colibri, 2001, pp. 29-58. 3.36. GA RCÍA-SABELL TORMO, Teresa & Santiago LÓPE Z MARTÍNEZ-MORÁS, "Motifs et formules dans le roman en prose: l'Erec et sa traduction galicienne-portugaise", en VII Coloquio de la Asociación de profesores de jilología francesa de la universidad española (1998), Cádiz, Universidad, 2000, vol. 2, pp. 121-131. 3.37. GAVILANES LASO, losé Luis, "La prosa de ficción", en Historia de la literatura portuguesa, ed. l. L. Gavilanes - A. Apolinário, Madrid, Cátedra, 2000, pp. 121-132. 3.38 . GO N<;ALVES, Susana, "Representacñes do espaco onírico no Livro de José de Arimateia", Románica. Revista de Literatura, lO (2001), pp. 53-65. 3.39. GON<;ALVES, Susana, "Estória do rei Label. Estudo de um episódio do Livro de José de Arimeteia", en Matéria de Bretanha em Portugal , ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Colibri, 2001, pp. 93-103. RLM, XXII (2010), pp. 289-350, ISSN: I 130-3611 326 RAfAEL M . MÉRIDA JIMÉNEZ 3.40. GRACIA, Paloma, "Variaciones sobre un tema mítico: Edipo en la Demanda do Santo Graal", Cultura Neolatina, 53 (1993), pp. 197-214. 3.41. GUTIERREZ GARCIA, Santiago, "A corte poética de Afonso III o Bolonh és e a materia de Bretaña", en Ondas do Mar de Vigo. Actas do Simposio Internacional sobre a Lírica Medieval Galego-Portuguesa, Binningham, Uni versity, 1998 , pp. 108-123. 3.42. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, "O Marot haja malgrado: lais de Bretanha, ciclos en prosa e recepción da materia de Bretaña na Península Ibérica", Boletín Galego de Literatura, 25 (2001), pp. 35-49. 3.43. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, "O Livro de Tristan na transmisión da materia tristaniana", en "Livro de Tristan " e "Livro de Merlin ". Estudio, edición, notas e glosario, ed. coord. P. Lorenzo Gradín - J. A. Souto Cabo, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón Piñeiro, 2001, pp. 107-136. 3.44. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, "La recepción hispánica de la materia de Bretaña y la cantiga B479N62 de Alfonso X", en Actas del Xl Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León, Uni versidad, 2007, vol. 2, pp. 661 -671 . 3.45. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, "La poética compositiva de los lais de Bretanha: Amor, des que m 'á vós cheguei y los lais anómalos de la Post-Vulgata", Revista de Poética Medieval, 19 (2007), pp . 93 -113. 3.46. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago & Pilar LORENZO GRADÍN, A literatura artúrica en Galicia e Portugal na ldade Media, Santiago de Compostela, Universidade, 2001. 3.47. HUTCHINSON, Amélia, "Nun' Álvares Pereira: A Portuguese Hero in the Arthurian Mould", en Portuguese, Brazilian and African Studies: Studies Presented to Clive Willis on his Retirement, ed. T. F. Earle - N. Griffin, Wanninster, Aris & Phillips, 1995, pp. 55-68. 3.48. JUNQUEIRA, Renata Soares, "O triste destino de Tristáo na versáo portuguesa d'A Demanda do Santo Graal", Revista Leterária (Sao Paulo), 35 (1995), pp. 103-111. 3.49. LAPA, Manuel Rodrigues, "A Demanda do Santo Graal. Prioridade do texto portugu és", en Miscelánea de língua e literatura portuguesa medieval, Coimbra, Universidade, 1970 (1a ed . 1930) , pp . 303-340. RLM, XXII (2010 ), pp. 289-350, ISSN: 1130-361 1 L A MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 327 3.50. LAPA, Manuel Rodrigues, "A questáo do Amadis de Gaula no contexto peninsular", Grial, 27 (1970), pp . 1428. 3.51. LAPA, Manuel Rodrigues, "A Matéria de Bretanha" , en Licñes de literatura portuguesa. Época medieval, Coimbra, Coimbra Ed ., 1977 (9" ed .), pp . 237-2 89. 3.52 . LARANJINHA, Ana Sofia, " Um microcosmo textual? O ep isódio do Pentecostes do Graal na Demanda portuguesa", en O género do texto medieval, coord. C. Almeida Ribeiro - M. Madureira, Lisboa, Cosmos, 1997, pp. 85-96. 3.53. LEBESGUE, Philéas, "La mati ére de Bretagne et l'Amadis de Gaule", Bulletin des Études Portugaises, 3 (1937), pp . 47-57. 3.54 . LÓPEZ MARTÍNEZ-MORÁS, Santiago, "Apuntes sobre o Livro de Tristán galego" , en Homenaxe ó pro! Xesús Alonso Montero, ed . R. Álvarez - D. Vilavedra, Santiago de Compostela, Universidade, 1999, vol. 2, pp . 845 -859 . 3.55. LÓPEZ MARTÍNEZ-MORÁS, Sant iago & Gerardo PÉREZ BARCALA, "O Livro de Merlín portugués e o seu contexto literario", en "Livro de Tristan " e "Livro de Merlín ". Estudio, edición, notas e glosario, ed . coord. P. Lorenzo Gradín - J. A. Souto Cabo, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón Piñeiro, 2001 , pp . 175-194. 3.56 . LORENZO GRADÍN, Pilar, "Tristán en Portugal. Reescritura y alteración organizativa de las fuentes" , Incipit, 25-26 (2005-2006), pp. 357-3 80. 3.57 . LORENZO GRADÍN, Pilar & Eva M3 DÍAZ MARTÍN EZ, "El fragmento gallego del Livro de Tristán. Nuevas aportaciones sobre la collatio", Romania, 122.3-4 (2004), pp . 371-396. 3.58. LORENZO GRADÍN, Pilar & Eva M3 DÍAZ MARTÍNEZ, "Algunas peculiaridades del fragm ento gallego del Livro de Tristán", en Actas del IX Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, A Coruña, Universidade, 2005 , vol. 3, pp . 5780. 3.59 . MADUREIRA , Margarida, " Sangue Redentor: o Orto do Esposo, a Queste del Saint Graal e a tradicáo exemplar medieval", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Col ibri , 2001 , pp . 241-249. RLM. XXII(20 10), pp . 289-35 0, ISSN: 1130 -361 1 328 RAF AEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ 3.60. MADUREIRA, Margarida, "O exemplum e a edificac áo romanesca: género e reescrita", Romanica. Revista de Literatura, 14 (2005), pp. 129-145. 3.6 1. MARTINS, Mário, "O Livro de José de Arimateia da Torre do Tombo", Brotéria, 55 (1952), pp. 289-298. 3.62. MARTINS, Mário, "A eucaristia no Livro de José de Arimateia e na Demanda do Santo Graal", Itinerarium, 21 (1975), pp. 16-30. 3.63. MARTINS , Mário, " Emparedadas arturianas e vida reclusa em Portugal", Itinerarium , 21 (1975), pp. 410426 . 3.64. MARTINS, Mário , "Os prantos de Palamedes no Tristan e na Demanda do Santo Graal", Itinerarium, 25 (1979), pp. 223-232. 3.65. MARTINS, Mário, "Merlín numa cantiga de Santa Maria" , en Estudos de Cultura Medieval, Lisboa, Brotéria , 1983, vol. 3, pp. 45-49 . 3.66. MARTINS, Mário, Nossa Señora nos romances do Santo Graal e nas ladainhas medievais e quinhentistas, Braga, Magnificat, 1988. 3.67. MEDEIROS , Maria Ana Sequeira de, "A simbologia do leño no Livro de José de Arimateia", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Co1ibri, 2001, pp. 81-91. 3.68. MEGALE , Heitor, "In Search of the Narrati ve Structure of A Demanda do Santo Graal", Arthurian Interpretions, 1 (1986), pp. 26-34. 3.69. MEGALE, Heitor, "As cinco cantigas bret ás portuguesas", Santa Barbara Portuguese Studies, 6 (2002), pp. 116-133. 3.70. MICHELLI, Regina, "O perfil masculino em Demanda: o poder do rei, o dever do cavaleiro , o saber do eremita", en Atas do JII Encontro Internacional de Estudios Medievais da ABREM, Rio de Janeiro , Ágora da Ilha, 2001, pp. 448-454. 3.71. MICHELLI, Regina, "O heroísmo nas asas do sonho: o perfil masculino épico na ambiéncia cavaleiresca", en Civilisation Médiévale XIJI - L 'épop ée romane. Actes du XVe Congr és international Rencesvals, ed. G. Bianciotto C. Galderi si, Poitiers, Université, 2002, vol. 2, pp. 949957. 3.72. MICHON , Patricia, "Le Tristan en prose galaícoportugaise", Romania, 11 2 (1991), pp. 259-268. RLM. XXII (20 10). pp. 289-350, ISSN : 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 329 3.73. MICHON, Patricia, A la lumiére du "Merlin " espagnol, Gen éve, Droz, 1996. 3.74 . MILLER, Barbara D., "That French Enchanter in King A1fonso's Court: Merlin in the 108 th cantiga de Santa Maria", Bulletin 01 the Cantigueiros de Santa Maria, 10 (1998), pp. 51-60 . 3.75 . MIRANDA, José Carlos Ribeiro, "Cavalaria no Livro de José de Arimateia, versño portuguesa da Estoire del Saint Graal", en Actas do IV Congresso da Associacáo Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993, vol. 3, pp . 157-161. 3.76. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, "Como o rei Artur e os cava1eiros da sua corte demandaram o reino de Portugal", Colóquio / Letras , 142 (1996), pp . 83-102. 3.77. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, A Demanda do Santo Graal a o ciclo arturiano da Vulgata, Porto, Granito, 1999 . 3.78. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, Galaaz e a ideologia da linhagem, Porto, Granito, 1999 . 3.79. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, "Elaim, o Branco, e o devir da 1inhagem santa", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed . L. Curado Neves et al., Lisboa, Co1ibri, 2001 , pp. 215-226. 3.80 . MOURA, Leonor, "A representacáo do ferninino no Livro de José de Arimateia", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Co1ibri, 2001 , pp . 69-79. 3.81 . NASCIMENTO, Aires A ., "Hábitos tabeliónicos num manuscrito 1iterário -o Livro de José de ArimateiaLisboa, ANTT, Cod o 643", Boletim de Filologia , 29 (1984), pp. 119-127. 3.82 . NASCIMENTO, Aires A., "Novos fragmentos de textos portugueses medievais descobertos na Torre do Tombo: horizontes de urna cultura integrada", Peninsula. Revista de Estudos Ibéricos, 2 (2005), pp . 7-24 . 3.83. NASCIMENTO, Aires A., "As voltas do Livro de José de Arimateia: em busca de um percurso, a propósito de um fragmento trecentista recuperado", Peninsula. Revista de Estudos Ibéricos, 5 (2008), pp . 129-140. 3.84. NEVES, Leonor Curado, "PerCeP9aO e representacáo do tempo no Livro de José de Arimateia, versáo portuguesa da Estoire del Saint Graal: o episódio da Nau de Salomño", en Sobre o tempo, ed. P. Meneses, Ponta Delgada, Universidade dos Acores, 2001 , pp . 257-272 . RLM, XXII (20 10), pp . 289-35 0, ISSN : 1130 -36 11 330 RAFAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ 3.85. OSAKABE, H., "Nota sobre o amor na Demanda do Santo Graal" , Estudos Portugueses e Africanos, 10 (1987), pp. 69-75 . 3.86. PACHECO, Graca M. L., "O cavaleiro adormecido n'A Demanda do Santo Graal: o sonho no romance arturiano. Cornparacáo com alguns trechos da historiografia medieval" , en Matéria de Bretanha em Portugal , ed. L. Curado Ne ves et al., Lisboa, Colibri, 2001 , pp. 191-204. 3.87 . PAREDES NÚÑEZ, Juan, " La materia de Bretaña en la literatura peninsular (la literatura genealógica)", en Actas do I V Congresso da Associacáo Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993, vol. 3, pp . 233-237. 3.8 8. PAXECO, Fran, "O poema do Amadís de Gaula", Biblos, 9 (1933), pp. 168-179,397-417 Y570 -590. 3.89 . PELLEGRINI, Silvio , "1 lais portoghesi del codice vaticano lat. 7182", Archivum Romani cum, 12 (1928), pp. 303 -317 (recogido en Studi su trove e trovatori della prima lirica ispano-portoghese, Bari, Adriatica, 1959, pp . 184-199). 3.90. PENA, Xosé Ramón, "A matéria de Bretaña" , en Literatura galega medieval. l . A História, Barcelona, Sotelo Blanco, 1986, pp . 378-391. 3.91. PICKFORD, C. E., " La priori té de la version portugaise de la Demanda do Santo Graal", Bulletin Hispanique, 62 ( 196 1), pp. 211-216. 3.92 . PIEL , Jo seph-Maria, "Anotac óes criticas ao texto da Demanda do Santo Graal", Biblos, 21 (1945 ), pp . 175206. 3.93 . PINHEIRO, Marilia Futre , "Do romance grego ao romance de cavalaria: as Etiópicas de Heliodoro e A Demanda do Santo Graal", en Actas do I V Congresso da Associac áo Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993, vol. 4, pp . 147-154. 3.94. PIO , Carlos, "Da Estoire del Saint Graal ao Livro de José de Arimateia: as relac óes entre a edicáo de Paris de 1516 e o ms. portugu és", en Actas del XI Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León, Universidad, 2007 , vol. 2, pp . 953-958 . 3.95 . RON FERNÁNDEZ, Xosé Xabier, " Entre traducción e intertextualidad: reflexiones sobre los lais de Bretanha gallego-portugueses", en Traducir la Edad Media: la traducción de la literatura medieval románica, ed. J. Paredes - Eva Muñoz, Granada, Universidad, 1999, pp. 424-449. RLM, XXII (20 10), pp. 289· 350, ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 331 3.96. ROSSI, Luciano, "Da recitacáo a leitura: a Matéria de Bretanha" , en A literatura novelística na Idade Média portuguesa, Lisboa, Instituto de Cultura Portuguesa, 1979, pp. 39-75. 3.97. ROSSI, Luciano, "Livro de Tristan", en Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G. Tavani, Lisboa, Caminho, 1993, pp . 414 415. 3.98. SARAIVA, António José, O crepuscúlo da Idade Média em Portugal, Lisboa, Gradiva, 1988, pp. 60-73. 3.99. SHARRER, Harvey L., "La materia de Bretaña en la poesía gallego-portuguesa", en Actas del 1 Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Barcelona, P.P.U., 1988, pp . 561-569. 3.1OO. SILVA, Eisa Maria Branco da, "Frui Deo, A Demanda do Santo Graal: expressóes do inefável", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Colibri, 200 1, pp. 251 -265. 3.101. SILVÉRIO, Carla Alexandra Serapicos de Brito, "As imagens do corpo e as representacóes da sociedade medieval na Demanda do Santo Graal", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Colibri, 2001, pp. 227-240. 3.102. SORIANO ROBLES, Lourdes, "La edición del fragmento de la copia gallega del Libro de Tristán", en Edición y anotación de textos. Actas del I Congreso de Jóvenes Filólogos, ed . C. Parrilla et al., A Coruña, Universidade, 1998, vol. 2, pp. 667-675. 3.103. SORIANO ROBLES, Lourdes, "Los lais de Bretahna gallego-portugueses y sus modelos franceses (Tristan en prose y Suite du Merlín de la Post-Vulgata artúrica)", en Cancioneros en Baena. Actas del 11 Congreso Internacional "Cancionero de Baena". In memoriam Manuel Alvar, ed. J. L. Serrano Reyes, Baena, Ayuntamiento, 2003, vol. 2, pp . 27-46. 3.104. WALTER, Philippe, "L'ours dechu: Arthur dans la Demanda do Santo Grial", Cahiers de Linguistique et Civilisation Hispanique Médiévale, 25 (2002), pp . 319328. 3.105 . WILD, Gerhard, "Sakularisierung und Dissoziation: A Demanda do Santo Graal", Zeitschrift für romanische Philologie, 105 (1989), pp. 322-336. RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-361 1 332 RAF AEL M. MÉRIDA J IMÉNEZ 4. LA MATERIA DE BRETAÑA EN LENGUA CASTELLANA 4.1. ACEBRÓN RUIZ, Julián, "Abrió los oios et sanctigósse. Santiguos y conjuros contra las asechanzas del diablo en la literatura medieval", en Actas del XIII Congreso c'e la Asociación Internacional de Hispanistas, ed . F. Sevilla C. Alvar, Madrid, Castalia, 2000, vol. 1, pp. 29-36. 4.2. ALONSO, Álvaro , " Rodríguez del Padrón, Inés de Castro y la materia de Bretaña", en Inés de Castro. Studi. Estudos. Estudios, ed. P. Botta, Roma , Un iversitá La Sapienzia, 1999, pp. 35-44. 4.3 . AL VAR , Carlos, "Tristanes italianos y Tristanes castellanos", Studi Mediolatini e Volgari, 47.1 (200 1), pp . 57-75 . 4.4. AYERBE-CHAUX, Reinaldo, "Las Islas Dotadas: texto y min iaturas del manuscrito de Paris, cla ve para su interpretación" , en Hispanic Studies in Honor of Alan Deyermond. A North American Tribute, ed. J. S. Miletich, Madison, Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1986, pp. 31-50. 4.5 . BECEIRO PITA, Isabel , "Los libros que pertenecieron a los condes de Benavente , entre 1434 y 1530", Hispania , 154 (1983), pp . 237 -280 . 4.6 . BECEIRü PITA, Isabel, "La fascination pour la mati ére de Bretagne dan s la noble sse castillane du Moyen Age tardif", en 1491. La Bretagne, terre d 'Europe, ed . 1. Kerhervé - T . Daniel, Brest , Université de Bretagne Occidentale, 1992, pp. 325-334. 4.7. BECEIRO PITA, Isabel, "Modas estéticas y relaciones exteriore s: la difus ión de los mitos artúricos en la Corona de Castilla (s. XIII -comienzos s. XVI )", En la España Medieval, 16 (1993 ), pp. 135- 167. 4.8. BECEIRO PITA, Isabel, 'T emas y tipo s de lectura entre los sectores laicos de la Península Ibérica (siglos XIIIXV)", Temas Medievales, 8 (1998), pp. 9-32. 4.9. BECEIRO PIT A, Isabel , "El pasado nacional y los referentes del caballero", en La chevalerie en Castille a la fin du Moyen Age, Aspects sociaux, idéologiques et imaginaires, ed. G. Martin , Paris, Ellipses, 2001 , pp . 129143. 4.10. BECEIRO PITA, Isabel & Alfonso FRANCO SILVA, "Cultura nobiliar y bibliotecas. Cinco ejemplos, de las postrimerías del siglo XIV a mediados del XVI " , Historia, Instituciones, Documentos, 12 (1985), pp. 277-350. RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 333 4.11. BLAY MANZANERA, Vicenta, "La convergencia de lo caballeresco y lo sentimental en los siglos XV y XVI ", en Literatura de caballerías y orígenes de la novela , ed. R. Beltrán, Va lencia, Universitat, 1998, pp . 259-287 . 4.12 . BOGD ANOW , Fanni, "The Spanish Baladro and the Conte du Brait", Romania, 83 (1962), pp . 383 -399 . 4.13 . BOGDANO W, Fanni, "An Attempt to Classify the Extant Texts of the Spanish Demanda del Sancto Grial", en Studies in Honor of Tatiana Fotitch , ed . J. M" SolaSolé et al., Washington, Catholic University of America, 1972, pp . 213 -226. 4.14. BOGD ANOW , Fanni, "The Spanish Demanda del Sancto Grial and a Variant Version ofthe Vulgate Queste del Saint Graal: The Final Scene at Corbenic", Boletim de Filologia , 28 (1983 ), pp. 45-80. 4 .15. BOGDANOW , Fanni, "The Madrid Tercero libro de don Lancarote (Ms . 9611 ) and its Reiationship to the PostVulgate Roman du Graal in the Light of a Hitherto Unknown French Source of One of the Incidents of the Tercero libro", Bulletin of Hispanic Studies, 76 (1999), pp. 441-452. 4.16. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, "El Lanzarote español del manuscrito 9611 de la Biblioteca Nacional", Revista de Filología Española, 11 (1924), pp. 282 -297. 4.17. BOHIGA S BAL AGUER , Pedro, "Más sobre el Lanzarote español", Revista de Filología Española , 12 (1925), pp . 60-62. 4.18 . BOHIGAS BALAGUER , Pedro, "La Visión de Alfonso X y las Profecías de Merlín", Revista de Filología Española, 25 (1941), pp . 383-398. 4.19. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, "Estudio sobre el Baladro del Sabio Merlín", en Baladro del Sabio Merlín, Barcelona, Selecciones Bibliófilas, 1962 , vol. 3, pp . 129194. 4.20. BOX, John Benj amin Harney, "The Conte du Brait and the Hispanic Demanda del Sancto Grial", Medioevo Romanzo, 3 (1976), pp. 449-455. 4.21 . CACHO BL ECUA, Juan Manuel, "Los problemas del Zifar", en Libro del caballero Zifar. Códice de París, dir. F. Ric o, Barcelona, Moleiro, 1996, pp . 55-94 Y 261 -269. 4.22. CACHO BLECUA, Juan Manuel, "El Cuento del emperador Carlos Maines y el exemplum del mejor amigo de Merlín (tipo 921 B)", en Tipología de las formas breves RLM, XXII (2010), pp. 289- 350, ISSN : 1130 -3611 334 RAfAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ románicas medievales (JIf) , ed . J. M. Cacho Blecua - M" J. Lacarra, Zaragoza, Universidad, 2003, pp. 111-142. 4 .23. CACHO BLECUA, Juan Manuel, "La configuración iconográfica de la literatura caballeresca: el Tristán de Leon ís y el Oliveros de Castilla (Sevilla, Jacobo Cromberger)", Letras, 50-51 (2004-2005), pp. 51-80. 4.24 . CACHO BLECUA, Juan Manuel, "Los grabados del texto de las primeras ediciones del Amadís de Gaula: del Tristán de Leonís (Jacobo Cromberger, h. 1503-1507 ) a La coronación de Juan de Mena (Jacobo Cromberger, 1512 )" , Rilce , 23.1 (2007), pp. 61-88. 4.25. CAMPA, Pedro F., "The Spanish Tristan: Research and New Directions", Tristania , 3 (1978), pp. 36-45 . 4.26 . CAMPA, Pedro F., "The Spanish Tristán Ballad s", Tristania, 7 (1981-1982), pp. 60-69 . 4.27 . CAMPOS GARCÍA ROJAS , Axayácatl , "Florisdelfa: un episodio insular en Tristán de Leonís desde una interpretación de sus elementos geográficos y la magia ", en "Quien hubiese tal ventura ", Medieval Hispanic Studies in Honour 01 Alan Deyermond, ed. A. M. Beresford, London, Queen Mary and Westfield College , 1997, pp. 237-245 . 4.28. CAMPOS GARCÍA ROJAS , Axayácatl, "La Ínsula del Ploto en Tristán de Leoní s y la construcción de un legado: el modelo ejemplar de los Reyes Católicos", en "Fechos antiguos que los cavalleros en armas passaron ". Estudios sobre la ficció n caballeresca, ed. J. Acebrón, Lieida , Universitat, 200 1, pp. 75-96. 4.29. CAMPOS GARCI A ROJAS , Axayácatl , " Formas y estrategias de la persuasión en la narrat iva medie val hispánica: consejos y suicidios en los libros de caballerías" , Revista de Poética Medieval, 6 (200 1), pp. 11-26. 4.30 . CAMPOS GARCÍA ROJAS, Axayácatl , " El suicidio en los libros de caballerías castellanos", en Propuestas teórico-metodológicas para el estudio de la literatura hispánica medieval, ed. L. von der Walde Moheno, México, Universidad Nac ional Autónoma de México, 2003 , pp. 385-413 . 4.31. CAMPOS GARCÍA ROJAS , Axayácatl, Geografia y desarrollo del héroe en "Tristán de Leonis " y "Tristán el Joven ", Alacant, Universitat, 2003. RLM, XXTI (20 10), pp . 289 -350 , ISSN : 1130-3611 LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS 335 4.32. CATALÁN, Diego, "La tradición profética merliniana", en Poema de Alfonso XI. Fuentes, dialecto, estilo, Madrid, Gredos, 1953, pp . 60-70. 4.33. CÁ TE DRA, Pedro M., "Lectura femenina en el claustro (España, siglos XIV -XVI)", en Des femmes et des Iivres. France et Espagnes, XIVe-XVIIe siécle, ed . D. de Courcelles, Paris, École des chartes, 1999 , pp. 7-53. 4.34. CÁTEDRA, Pedro M., "Prólogo", en Javier Guijarro Ceballos, El "Floriseo" de Fernando Bernal, Mérida, Editora Regional de Extremadura, 1999 , pp. 11-46. 4.35 . CÁTEDRA, Pedro M. & Jesús D. ROD RÍGUEZ VELASCO, Creación y difusión de "El baladro del sabio Merlín " (Burgos, 1498) , Salamanca, Seminario de Estudios Medievales y Renacentistas, 2000. 4.36. CHICOTE, Gloria B., "Aspectos de la variación textual en la materia artúrica castellana", en AA .VV. , Estudios sobre la variación textual. Prosa castellana de los siglos XIII a XVI , Buenos Aires, Incipit, 200 1, pp. 51-68 . 4.37. CHICOTE, Gloria B., " Lanzarote en España: derroteros genéricos del caballero cortés", Revista de Literatura Medieval, 13.1 (2001), pp. 79-91. 4.38. CHICOTE, Gloria B., "La caza del ciervo de pie blanco: resemantización del motivo en el romance de Lanzarote", Nueva Revista de Filología Hispánica, 50. 1 (2002), pp. 43-5 7. 4.39 . CHI COTE, Gloria B. & Lidia AMOR, "El episodio de la carreta: un viaje discursivo de Lanzarote entre Francia y España", Olivar, 9 (2007), pp. 11-42. 4.40 . CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El episodio de la carreta en el Lanzarote del Lago castellano (ms. 9611 , BN Madrid)", en Actas del V Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Granada, Universidad, 1995, vol. 2, pp. 61-74. 4.41. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La traducción del Lancelot propre en la Castilla medieval", en Actas del 11 Congreso Internacional sobre Traducción, Bellaterra, Universitat Autónoma de Barcelona, 1997, vol. 2, pp . 465-493 . 4.42. CONTRERAS MA RTÍN, Antonio, "La heráldica en la literatura artúrica castellana" , en Actes del VII Congrés de I 'Associaciá Hisp ánica de Literatura Medieval, Castelló, Universitat Jaume 1, 1999 , vol. 2, pp. 71-84 . 4.43. CONTRERAS MA RTÍN, Antonio, "Lanzarote del Lago , Arturo y Ginebra en la literatura artúrica castellana", en RL M, XXII (20 10), pp . 289-350, ISS N : 1130-3611 336 RAFAEL M. MÉR IDA J IMÉNEZ Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Gobierno de Cantabria, 2000, vol. 1, pp. 547 -558 . 4.44. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La combinación y repetición de moti vos en el Lanzarote del Lago (Ms. 9611 BN Madrid)" , Revista de Poética Medieval, 9 (2002), pp. 45-62 . 4.45 . CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El armamento personal en el Lanzarote del Lago (Ms . 9611 BN Madrid)", Tirant, 5 (2002), sp. 4.46. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La geografia artúrica en el Lanzarote del Lago (Ms . 9611 , BN Madrid)" , Revista de Filología Románica , 22 (2005 ), pp. 21-35 . 4.47. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "En tomo a los folios finales del Lanzarote del Lago en español", en Proceedings of the Thirteenth Col/oquium (MHRS), London, University ofLondon, 2006 , pp. 111-118 . 4.48. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El copista B del Lanzarote del Lago español", en Manuscripts, Texts, and Transmission from Isidore to the Enlightment , ed. D. Hook, Bristol, University, 2006 , pp . 67-83 . 4.49. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La imagen de Yvaín en la literatura artúrica castellana", Revista de Erudición y Crítica, 2 (2007), pp. 69-72. 4.50 . CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El juego de ajedrez en el Lanzarote del Lago (Ms. 9611 BN Madrid)", en Actas del XI Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León, Universidad, 2007 , vol. 1, pp. 431-437 . 4.51. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La heráldica en el Lanzarote del Lago", Hispanic Research Journal , 8 (2007), pp. 211-216. 4.52. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La infancia y adolescencia de un caballero: Galván en la literatura artúrica castellana", Mirabilia, 8 (2008), pp. 310-328. 4.53 . CO NTRERAS MARTÍN, Antonio, "El reinado de Galaz en Salaz en la Demanda del Santo Grial castellana", en Amadís de Gaula: quinientos años después. Estudios en homenaj e a Juan Manuel Cacho Blecua, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2008 , pp. 133145. RLM, XXII (20 10), pp . 289-350, ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 337 4.54. CUE STA TORRE, M" Luzdivina, "El libro segundo del Tristán de 1534: ideas sobre el amor y el matrimonio", Estudios Humanísticos: Filología, 12 (1990), pp . 11-24. 4.55. CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "La transmisión textual de Don Tristán de Leonis", Revista de Literatura Medieval, 5 (1993) , pp. 63-93. 4.56. CUESTA TORRE, M" Luzdivina, "Algunas notas acerca de la rivalidad en tres obras de la materia artúrica hispánica", en Actas del V Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval , Granada, Universidad, 1995, vol. 2, pp. 117-129 . 4.57. CUE STA TORRE, M" Luzdivina, "Libros de caballerias y propaganda política: un trasunto novelesco de Carlos V" , en Mundos de ficción. Actas del VI Congreso Internacional de la Asociación Española de Semiótica, ed. J. M" Pozuelo Yvancos , Murcia, Universidad, 1996, vol. 1, pp. 553-560. 4.58. CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "Adaptación, refundición e imitación : de la materia artúrica a los libros de caballerías", Revista de Poética Medieval, 1 (1997) , pp. 35-70. 4.59. CUESTA TORRE, Ma Luzdi vina, "Unos folios recuperados de una edición perdida del Tristán de Leonís", en "Quien hubiese tal ventura ": Medieval Hispanic Studies in Honour 01 Alan Deyermond, ed. A. M. 8 eresford, London , Queen Mary and Westfield College, 1997, pp. 227-236. 4.60. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina, Tristán de Leonís (Valladolid, Juan de Burgos, 1501) . Guía de lectura caballeresca , Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1998. 4.61. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina , "Personajes artúricos en la poesía de cancionero", en AA.VV., Estudios sobre poesía de cancionero, Noia-A Coruña, Toxosoutos, 1999, pp. 71-112. 4.62 . CUE STA TORRE, M" Luzdivina, Tristán el Jo ven. Libro II de Tristán de Leonís (Sevilla, Domenico de Robertis, 1534). Guía de lectura caballeresca, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1999. 4.63 . CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "Fidelidad e infideli dad amorosa en la materia artúrica hispánica", Revista de Literatura Medieval, 13.1 (200 1), pp. 93-118. 4.64 . CUESTA TO RRE, M" Luzdivina, "Trist án de Leonis", en Diccionario filológico de literatura medieval española. RLM. XXII (20 10). pp. 289-3 50. ISSN : 1130 -3611 338 RA FAEL M . M ÉRIDA J IMÉNEz Textos y transmisión, ed. C. Alvar - J. M. Lucía Megías, Madrid, Castalia, 2002, pp. 972-978. 4.65. CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "Si avéis leído o leyerdes el libro de don Tristán y de Lancarote, donde se faze mención destos brunes: Bravor, Galeote y el Caballero Anciano del Tristán castellano en el Amadís de Montalvo", en Amadís de Gaula: quinientos años después. Estudios en homenaje a Juan Manuel Cacho Blecua, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos , 2008, pp. 147-173. 4.66. DELPECH, Francois, "Arthur en corbeau: le dossier ibérique", Cahiers de Linguistique et de Civilisation Hispanique Médiévales, 25 (2002), pp. 421-450. 4.67. DEYERMOND, Alan D., "The Lost Genre of Medieval Spanish Literature", Hispanic Review, 43 (1975), pp. 231259. 4.68. DEYERMOND, Alan D., "Problems of Language, Audience , and Arthurian Source in a Fifteenth-Century Castilian Sermon" , en Josep Maria Sola-Solé: Homage, Homenaje, Homenatg e (Miscelánea de estudios de amigos y discípulos) , ed. A. Torres-Alcalá, Barcelona, Puvill, 1984, vol. 1, pp. 43-54. 4.69 . DEYERMOND, Alan D., "Las relaciones genéricas de la ficción sentimental española" , en Symposium in honorem pro! M de Riquer, Barcelona, Universitat-Quaderns Crema, 1984, pp. 75-92. 4.70. DEYERMOND, Alan D., "La literatura perdida en la Edad Media castellana: problemas y métodos de la investigación", en Actas del!! Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Alcalá de Henares, Universidad , 1992, vol. 1, pp. 11-31. 4.71. DEYERMOND , Alan D., "¿Obras artúricas perdidas en la Castilla medieval?", Anclajes, I (1997), pp. 95-114. 4.72. DI STEFANO , Giuseppe, "El romance de don Tristán. Edición ' critica' y comentarios", en Studia in honorem pro! M de Riquer, Barcelona, Quadems Crema, 1988, vol. 3, pp. 271-303. 4.73. EISELE, Gillian, "Don Tristán de Leonís y don Tristán el Joven: A Reappraisal of the 1534 Sequel to Don Tristán de Leonís", Tristania , 5 (1979-1980), pp. 28-44. 4.74. EISELE, Gillian, "A Comparison ofEarly Printed Tristan Texts in Sixteenth Century Spain", Zeitschrift fiir romanische Philologie, 93 (1981), pp. 370-382. RLM, xxn (20 10). pp. 289-350 . ISSN: 1130-3611 L A MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 339 4.75. FERNÁNDEZ DE CÓRDOVA MIRALLES, Álvaro , "Las formas caballerescas de la reina", en La corte de Isabel l. Ritos y ceremonias de una reina (1474-1504), Madrid, Dykinson, 2002, pp. 83-89. 4.76. FERRARIO DE ORDUNA , Lilia E., "El vino en la literatura caballeresca" , en Actas del simposio internacional "El vino en la literatura medieval española, presencia y simbolismo ", Mendoza, Universidad Nacional de Cuyo, 1990, pp. 143-156. 4.77 . FUNES , Leonardo R., "La bla sfem ia del rey Sabio: itinerario narrati vo de una leyenda (Segunda parte)", lncipit, 14 (1994), pp. 69-101. 4.78. GALLÉ CEJUDO, Rafael J., "La écfrasis de Iseo en el Tristán castellano y su ancl aje en la tradición clásica", Cuadernos de Filología Clásica, 15 (2005), pp. 155-174. 4.79. GARCIA, Michel, " El historiador en su taller en Castilla, a principios del siglo XV . Edición y comentario del Ms. esp. 216 de la Bibliothéque Nationale de París ", Atalaya , 10 (1999), pp. 9-180. 4.80 . GARRIGOS, Cristina, "A comparison of Malory 's Tale 01 King Arthur with the Spanish Baladro" , Estudios humanísticos. Filología, 23 (200 1), pp. 293-3 02. 4.81. GIER, Albert, "Galaad an K ünigin Isabellas Hof. Zur kastilischen Demanda del sancto Grial" , en Artusrittertum im spdten Mittelalter. Ethos und ldeologie, ed. F. Wolfzettel, Giessen , Wilhelm Schm itz, 1984, pp. 73-86. 4.82 . GIL DE GATES, M" Crist ina, "El humor como marca de lo diferente: A propósito de Miliana en Tristán el Joven", en Studia Hispanica Medievalia llI, ed. R. Penna et al., Buenos Aire s, Universidad Cató lica Argentina, 1995, pp. 242-246. 4.83. GIMBER, Amo, "Tradition und Innovation im span ischen Tristán de Leonís. Ein Vergleich mit seinen franzosischen und italieni schen Vorbildem" , en Les relations culturelles entre 1'Italie et leas autres pays européens au Moyen Age, ed. D. Buschinger - W. Spiewok, Greifswald , Reineke, 1993, pp. 91- 107. 4.84 . GIMBER, Amo, "Los dos mejores caualleros del mundo: don Tristán de Leonís e don Lancarote del Lago. En tomo a su amistad en algunos textos españoles del Medie vo tardío ", en Lancelot-Lanzelet, ed. D. Buschinger, Greifs wald , Reineke, 1995, pp. 157-166 . RLM, XXII (20 10). pp. 289 -350 , ISSN: 1130-3611 340 RA FAEL M. MÉRIDA JIMÉNEz 4.85. GIMBER, Amo, "La contin uación castellana del Trist án de Leonís de 1534 y su traducción italiana de 1555", en Letteratura cavalleresca tra Italia e Spagna (da "Orlando " al "Quijote "J, ed. F. Gernert, Salamanca, Seminario de Estudios Medievales y Renacentistas, 2004, pp. 415-428. 4.86. GIMENO CASALOUERO, Joaquín, "La profecía medieval en la literatura castellana y su relación con las corrientes proféticas europeas", en Estru ctura y diseño en la literatura castellana medieval, Madrid, José POITÚa Turanzas, 1975, pp. 103-141. 4.87. GÓMEZ REOO DO, Fernando, "La materia caballeresca: líneas de formación", Voz y Letra, 7/1 (1996 ), pp. 45-80. 4.88. GÓMEZ REOO D0, Fernando, "Romances de materia caballeresca: el ciclo artúrico", en Historia de la prosa medieval castellana. JI. El desarrollo de los géneros. La ficción caballeresca y el orden religioso , Madrid, Cátedra, 1999, pp. 1459-1505 . 4.89. GÓM EZ REDONDO, Fernando, "La tradición textual del Trist án" , en Historia de la prosa medieval castellana. 11. El desarrollo de los géneros. La ficción caballeresca y el orden religioso, Madrid, Cátedra, 1999, pp. 1505-1540. 4.90. GONZÁLEZ, Javier Roberto , "La narración profética en los libros de caballerias castellanos", en La función narrativa y sus nuevas dimensiones. Actas del Primer Simpo sio Internacional del Centro de Estudio s Narratologicos, Buenos Aires , Universidad Nacional de Buenos Aires , 1998, pp. 294-302. 4.9 1. GRACIA, Paloma , "Sobre el origen de Goemagog", Revista de Literatura Medieval, 1 ( 1989), pp. 77-91. 4.92. GRACIA, Paloma , Las señales del destino heroico, Barcelona, Montesinos, 1991. 4.93. GRACIA, Paloma, "Varios apuntes sobre el cuento del caballero atrevido : la tradición del lago solfáreo y una propuesta de lectura", Cuaderno s para Investigación de la Literatura Hispán ica, 15 ( 1992), pp. 23-44 . 4.94. GRACIA, Paloma , "E mori á con un muy doloros o baladro.. . De la risa al grito : la muerte de Merlín en el Baladro" , Cuadernos para Investigación de la Literatura Hispánica, 18 (1993), pp. 149-158. 4.95. GRACIA, Paloma , "Sobre la tradición de los autómatas en la Ínsola Firme. Materia antigua y materia artúrica en RLM, xxn (20 \0), pp. 289-350.\SSN: 1130-3611 L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 341 el Amadís de Gaula" , Revista de Literatura Medieva l, 7 (1995), pp. 119-135 . 4.96 . GRACIA, Paloma, " Editar la Demanda del Sancto Grial en el marco textual de la Post-Vulgata Queste y Mort Artu: algunas consideraciones previas y una propuesta de edición", en Edición y anotación de textos. Actas del J Congreso de Jóvenes Filólogos, ed. C. Parrilla et al., A Coruña, Univers idade , 1998, vol. 1, pp. 3 15-321. 4.97. GRACIA, Paloma, "Los Merlines castellanos a la luz de su modelo subyacente: la Estoria de Merlín del ms . 1877 de la Biblioteca Universitaria de Salamanca" , en De la literatura caballeresca al "Quijote ", coord. J. M. Cacho Blecua, Zaragoza, Prensas Unive rsitarias, 2007, pp . 233248 . 4.98. HALL, J. B., "Tablante de Ricamonte and Other Castilian Vers ions of Arthurian Romances", Revue de Littérature Comparée, 48 (1974), pp. 177-189 . 4.99 . HALL, J. B., "La mati ére arthurienne espagnole. The Ethos of the French Post-Vulgate Roman du Graal and the Casti lian Baladro del sabio Merlín and Demanda del Sancto Grial", Revue de Littérature Comparée, 56 (198 2), pp . 423-436. 4.100. HALL , J. B., "A Proces s of Adaptation: the Spanish Vers ions of the Romance of Tristan ", en The Legend of Arth ur in the Middle Ages. Studies Presented to A. H. Diverres by Colleagues, Pup ils and Friends, ed. P. B. Grout , Cambridge, D. S. Brewer, 1983, pp. 76-85 y 235237 . 4.10 1. HEUSCH, Carlos, " L' amour et la fernme dans la fiction chevaleresque castillane du Moyen Áge", en La cheva lerie en Castille a la fi n du Moyen Áge. Aspects sociaux, idéologiques et imaginaires, ed. George Martin, Paris, Ellipses, 2001 , pp. 145-189. 4.102. KASTEN, Lloyd, "The Utilization of the Historia Regum Britannia e by Alfonso X " , Hispanic Revie w, 38 (1970), pp. 97-114. 4.103. KENNEDY, Edward D., "Arthur's Rescue in Malory and the Spanish Tristan", Notes and Queries, 17 (1970), pp. 6-10 . 4.104. KURTZ , Julia , ''The Multiple Endings of Ferido está don Tristán: Triumph of the Flesh or the Spirit?", Tristania , 12 (1986-1987), pp. 25-43 . 4.105. LAWRA NCE , Jeremy N. H., "N ueva luz sobre la biblioteca del conde de Haro : inventario de 1455", El RLM, XXII (20 10), pp. 289 -350. ISS N : 1130-3 61 I 342 RAFAEL M. MÉRIDA JIMÉNEz Crotalón. Anuario de Filología Española, 1 (1984), pp. 1073-1111. 4.106 . LEE, Channaine, "Artú mediterraneo: la testimonianza del Libro del Cavallero Zifar", en Materiali arturiani nelle letterature di Provenza. Spagna, Italia, ed. M. Lecco, Alessandria, Orso , 2006, pp. 97-113. 4.107. LENDO, Rosalba, " Du Conte du Brait au Baladro del Sabio Merlín. Mutation et réecriture" , Romania, 119 (200 1), pp. 414-439. 4.108 . LENDO, Rosalba, " La muerte de Merlín en el Baladro del Sabio Merlín" , en Actas del XV Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas , México, Fondo de Cultura Económica, 2007 , vol. 1, pp. 389-403. 4.109. LÓPEZ CASAS, Merc é, "Las profecías de Merlín y la legitimación de los Trastámara", en Magia. brujería y esoterismo en la Historia, ed . A. Víñez - S. Moreno, Cádiz, Universidad, 2006, pp. 45-62 . 4.110. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Notas sobre la recepción del Lanzarote español en el siglo XVI (Biblioteca Nacional de Madrid, ms. 9611) ", Verba Hispanica, 4 ( 1994), pp. 83-96. 4.111 . LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Nuevos fragmentos castellanos del códice medieval de Tristán de Leonís", Incipit, 18 (1998), pp. 231-253. 4.112. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, Libros de caballerías castellanos en las Bibliotecas Públicas de París, PisaAlcalá de Henares, Universitá-Universidad, 1999, pp. 247-252 . 4.113. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, Imprenta y libros de caballerías, Madrid, Ollero & Ramos , 2000 . 4.114. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Imágenes del Tristán de Leonís castellano. 1. Las miniaturas del códice medieval (BNM: ms. 22.644)" , en De re militari, ed. G. Colón - R. Pardo, Castelló, Sociedad Castellonense de Cultural 2001 , pp. 73-113 . 4.115. LUCIA MEGIAS, José Manuel, "Libros de caballerías castellanos: textos y contextos", Edad de Oro, 21 (2002), pp. 9-60 . 4.116. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, " El Tristán de Leonís castellano: análisis de las miniaturas del códice BNM : ms. 22.644" , e-Humanista. Journal 01 Iberian Studies, 5 (2005), pp . 1-47. RLM. XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS 343 4.117. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, El libro y sus públicos. Ensayos sobre la teoría de la lectura coetánea, Madrid, Ollero y Ramos, 2007, pp. 79-114. 4.118. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Los fragmentos del Tristán de Leonís de la Biblioteca Nacional: los tesoros de las encuadernaciones", en Amadís de Gaula (J 508): quinientos años de libros de caballerías, ed. J. M. Lucía Megías, Madrid, Biblioteca Nacional de España Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales, 2008, pp. 47-50. 4.119. LUNA MARISCAL, Karla Xionara, "El espacio narrativo de la muerte en el Baladro del Sabio Merlín (Burgos, 1498)", en Actas del XV Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas, México, Fondo de Cultura Económica, 2007, vol. 1, pp. 405-419. 4.120. MARÍN PINA, Ma Carmen, "Las historias caballerescas en la imprenta toledana (IlI). La prosa caballeresca y los primeros años de la imprenta en Toledo", en Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Gobierno de Cantabria, 2000, vol. 1, pp. 317-330. 4.121. MARÍN PINA, M" Carmen, "La carta de Iseo y la tradición epistolar troyana en el Tristán de Leonís (Valladolid, 1501)", Letras, 50-51 (2004-2005), pp. 235251. 4.122. MARTINS, Mário, "O pré-cervantismo em Tristan de Leonis", Boletim de Filologia, 28 (1983), pp. 33-44. 4.123. MEJÍA, Carmen & María MARTÍNEZ XOUBANOV A, "Merlín en la tradición caballeresca castellana", en Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Gobierno de Cantabria, 2000, vol. 2, pp. 1299-1311. 4.124. MENEGHETTI, Maria Luisa, "Palazzi sotterranei, amori proibiti", Medioevo Romanzo, 12 (1987), pp. 443456. 4.125. MENEGHETTI, Maria Luisa, "Marie et Leonor, Lancelot et Amadís. Histoire et fiction dans la poiesis romanesque", en Lancelot-Lanzelet, ed. D. Buschinger, Reineke, Greifswald, 1995, pp. 275-283. 4.126. MENEGHETTI, Maria Luisa, "Tyolet nella Penisola Iberica. Storie de cervi, leoni, leonesse", Medioevo Romanzo , 30 (2006), pp. 334-348. 4.127. MENÉNDEZ PIDAL DE NAVASCUÉS, Faustino, "Posibles vestigios en España de la heráldica artúrica", en RLM. XXII (20 10). pp . 289-350, ISS N : 1130-3611 344 RA FAEL M . M ÉRIDA J lMÉNEZ Estudios genealógicos, heráldicos y nobiliaios en honor de Vicente de Cadenas y Vicent, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1978, vol. 2, pp . 9-22. 4.128. MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M. , "Fuera de la orden de natura ": magias. milagros y maravillas en el "Amadis de Gaula ", Kassel, Reichenberger, 2001. 4.129 . MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M. , "Monasterios y ermitas en el Amadís de Gaula : encrucijadas narrati vas e ideológicas de Garci Rodríguez de Montalvo", en Amadís de Gaula : quinientos años después. Estudios en homenaje a Juan Manu el Cacho Blecua, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2008 , pp. 525-538. 4.130. MICHAEL, Ian, "The Spanish Perceforest: A Recent Discovery ", en Studi es in Medieval Literature and Languages in Memory of Frederi ck Whitehead, Manchester, University, 1963, pp . 209 -218 . 4.131. MICHAEL, Ian, "From Her Shall Read the Perfect Ways of Honour: Isabel of Castile and Chi valric Romance" , en The Age ofth e Catholic Monarchs, 14741516. Litera ry Studies in Memory of Keith Whinnom, ed . A. Deyennond - I. Macpherson, Liverpool, University, 1989, pp. 103-112 . 4.132. MICHAEL, Ian, "M edieval Spanish Royal Libraries and their Dispersal" , en Letters and Society in Fifte enthCentury Spain: Studies Presented to P. E. Russell on his Eightieth Birthday , ed . A. Deyennond - J. Lawran ce , Llangrannog, Dolphin, 1993, pp. 103-113. 4.133 . MILÁ Y FONTANALS, Manuel, "Ciclo bretón", en De la poesía heroico-popular castellana, Barcelona, Consejo Superior de Invest igaciones Científicas, 1959, ed. M. de Riquer - J. Molas (l a ed . 1874), pp. 473-479. 4.134. MILLER, Barbara D., "The Spanish Viviens of El baladro del sabio Merlín and Benjamín Jarnés 's Viviana y Merlín: from Femme Fatale to Femme Vitale", Arthuriana, 10.1 (2000), pp . 82-93. 4.135 . MOLTÓ HERNÁNDEZ, Elena, "La leyenda de Tristán y el amor cortés" , en Actas do I V Congresso da Associac áo Hisp ánica de Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993, vol. 2, pp. 315-319. 4.136. MOLTÓ HERNÁ NDEZ, Elena, "Enemigos y traidores en el Tristán castellano" , en Literatura de caballerías y orígenes de la novela, ed . R. Beltrán, Valencia, Universitat, 1998, pp. 77-92. RLM. XXII (20 10), pp. 289-35 0, ISSN : 1130-3611 LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS 345 4.137 . MORROS, Bienvenido, "Los problemas ecdóticos del Baladro del sabio Merlín", en Actas del I Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Barcelona, P.P.U., 1988, pp. 457-471. 4.138. MOURE, José Luis, "Sobre la autenticidad de las cartas de Benahatin en la Crónica de Pero López de Ayala: consideración filológica de un manuscrito inédito", Incipit, 3 (1983), pp. 53-93. 4.139. NASIF, Mónica , "Elementos extraordinarios: algunas observaciones en torno a Amadís de Gaula, Las sergas de Esplandián y Palmerín de Olivia . Posibles conexiones con la materia bretona: Lanzarote del Lago y la Historia de Merlín" , en Studia Hispanica Medie valia IJI, ed. L. N. Uriarte et al., Buenos Aires, Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas , 1995, pp. 237-241. 4.140. NORTHUP, George Tyler, "The Italian Origin of the Spanish Tristram Versions", Romanic Review, 3 (1912), pp. 194-222. 4.141. NORTHUP, George Tyler, "The Spanish Prose Tristram Source Question", Modern Phi/ology, 11 (1913), pp. 259-265. 4.142. PELEGRIN, B., "Flechazo y lanzada, Eros y Tánatos. Ensayo de aproximación al Romance de don Tristán de Leonís y de la reina Iseo, que tanto amor se guardaron", Prohemio, 6 (1975), pp. 83-115. 4.143. PONS, Monique, "Geografía artúrica de las aventuras en las novelas de caballerías: el caso de Arderique", Tirant, 5 (2002), sp. 4.144 . RAMOS, Rafael, "Lectura y lectores de relatos de caballerías en la Castilla medieval", Insula , 675 (2003), pp. 24-27. 4.145. RECKERT, Stephen, "Mati ére de Bretagne y loores de España: un tema revisitado", en Actas del XI Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León, Universidad, 2007, vol. 1, pp. 111-121. 4.146 . REYES, Alfonso, "Influencia del ciclo artúrico en la literatura castellana", en Capítulos de literatura española (segunda serie) , México, Fondo de Cultura Económica, 1945, pp. 129-137. 4.147. RIQUER, Martín de, Heráldica castellana en tiempos de los Reyes Católicos, Barcelona, Quaderns Crema, 986. RLM. XXII (20 10). pp. 289-350. ISS N : 1130-361 1 346 RAfAEL M . MÉRIDA JIMÉNEZ 4.148. RODRÍGUEZ VELASCO, Jesús D., "Yo soy de la Gran Bretaña, no sé si la oistes acá decir. La tradición de Esp1andián", Revista de Literatura, 105 (1991), pp. 49-61. 4.149. ROSENBERG, John R., "Tristán de Leonís : Medieval Poetics in Perspective", Hispanic Journal, 7 (1985-1986), pp. 17-28. 4.150. ROUBAUD, Sy1via, "L'exil et le royaume ou les deux pó les de la vocation chevaleresque", en Les problémes de I 'exclusion en Espagne (XVIe-XVIIe siécles). Idéologie et discours, ed . A. Redondo, Paris, Sorbonne, 1983, pp. 205215. 4.151. ROUBAUD, Sylvia, Le roman de chevalerie en Espagne: entre Arthur et Don Quichotte. Survivances médiévales et renouvellements, Paris, Université de ParisSorbonne, 1997 (Tesis de Estado; resumen en Criticón, 69 (1997), pp . 157-165). 4.152. ROUBAUD, Sy1via, "La prophétie merlinienne en Espagne: des rois de Grande-Bretagne aux rois de Castille", en La prophétie comme arme de guerre des pouvoirs (XVe-XVIIe siécies), ed. A. Redondo, Paris, Sorbonne Nouvelle, 2000, pp. 159-173. 4.153. ROUBAUD, Sylvia, "De la cour d'Arthur a la bibliothéque de Charles Quint: la longue errance des chevaliers de roman", Iberica, 13 (2001), pp. 239 -250. 4 .154. ROUSSEAU, Isabelle, "Prophétie et réécriture de 1'histoire dans les vaticinations de Merlin a Maitre Antoine", en La prophétie comme arme de guerre des pouvoirs (XVe-XVIIe siécles), ed. A. Redondo, París, Sorbonne Nouvelle, 2000, pp. 175-189. 4.155. RUBIO PACHO, Carlos, "Aproximación a los temas amoroso y caballeresco en el Cuento de Tristán de Leonís", en Caballeros, monjas y maestros en la Edad Media, ed. C. Company et al., México, Universidad Nacional Autónoma de México, 1996, pp. 123-131. 4.156. RUBIO PACHO, Carlos, "Mares frente a Tristán: del triángulo amoroso al enfrentamiento caballeresco", en Actes del Vll é Congrés de I'Associació Hispánica de Literatura Medieval , Castelló, Universitat Jaume 1, 1999, vol. 3, pp. 311 -318. 4 .157 . RUBIO PACHO, Carlos, "El amor destructor de Iseo en el Cuento de Tristán de Leonís", en Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Gobierno de Cantabria, 2000, vol. 2, pp. 1569 -1574. RLM, xxn (20 10), pp. 289-350, ISSN : 1130-3611 LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNlCAS 347 4.158. RUBIO PACHO, Carlos, "Tradición e innovación en dos episodios del Tristón hispánico", en "Fechas antiguos que los cavalleros en armas passaron" . Estudios sobre la ficción caballeresca, ed. J. Acebrón, Lleida, Unive rsitat, 2001, pp. 61-73. 4.159. RUBIO PACHO, Carlos, "La negativa presencia femenina en el Cuento de Tristón de Leonís", en Visiones y crónicas medievales, ed. A. González et al., México, U.N.A.M., 2002, pp. 279 -289. 4. 160. SÁNCHEZ CANTÓN, Francisco Javier, Libros, tapices y cuadros que coleccionó Isabel la Católica, Madrid, Consej o Superior de Investigaciones Científicas, 1950. 4.161. SCUDIERl RUG GIE RI, Jole, "Due note di letteratura spagnola del s. XIV. 1) La cultura francese nel Caballero Zifar e nell 'Amadís; versioni spagnole del Tristano en prosa- 2) De ribaldo", Cultura Neolatina, 26 (1966), pp. 233 -252. 4.162. SCHRE INER , Elisabeth, "Die 'Matiére de Bretagne' im Libro del Cavallero Cifar: Zur Rezeption der 'Mati ére de Bretagne' in zwei Episoden des Libro del Cavallero Cifar", en Romanisches Mittelalter Fetschrift zum 60 Geburstag van Rudolf Baehr , ed. D. Messner et al., Goppingen, Kümmerle, 1981, pp. 269 -283. 4.163 . SEIDE NSP INN ER-NÚÑ EZ, Dayle, "The Sense of an Ending: The Tristan Romance in Spain", Tristania, 7 (1981 -1982), pp . 27-46. 4.164. SEIDE NSP INN ER-NÚÑ EZ, Dayle, "Fathers and Sons: Notes on the Evolution of the Romance Hero", Tristania , 13 (1987 -1988), pp. 19-34 . 4.165. SHA RRE R, Harvey L., "Malory and the Spanish and Italian Tristan Texts : the Search for the Missing Link", Tristania, 4 (1979), pp. 36-43. 4. 166. SHARRER , Harvey L., The Legendary History of Britain in Lope García de Salazar 's "Libro de las bienandanzas e fortunas ", Philadelphia, University of Pennsylvania, 1979. 4.167. SHARRER, Harvey L., "Letters in the Hispanic Prose Tristan Text: Iseut's Complaint and Tristan's Reply ", Tristania, 7 (1981-1982), pp. 3-20 . 4.168 . SHA RRE R, Harvey L., "La fusión de las novelas artúrica y sen timental a fines de la Edad Media", El Crotalón. Anuario de Filología Española, 1 (198 4), pp. 147- 157. RLM. XXII (20 10), pp. 289 -35 0, ISS N : 1130- 36 11 348 RA FAEL M. M ÉRIDA ] IMÉNEZ 4.169. SHARRE R, Harvey L., "Juan de Burgos: impresor y refundidor de libros caballerescos", en El libro antiguo español. Actas del Prim er Coloquio Internacional, ed. M3 L. López Vidriero - P. M. Cátedra , Salamanca-Madrid, Universidad-Biblioteca Nacional, 1988, pp. 361-369. 4.170. SORIANO ROBLES , Lourdes, " Tres cosas vos quiero dezir: una lectura del prólogo del Tristán de Leon is y el rey don Tristán el Joven. su hijo (Sevilla, 1534)", en Actes del Xé Congrés Internacional de I 'Associació Hisp ánica de Literatura Medieval, Alacant, Universitat, 2005, vol. 3, pp. 1485-1497. 4.171. SORIANO ROBLES , Lourdes, "La Historia de Inglaterra con el fru cto de los tiempos de Rodrigo de Cuero (1509)", en Actas del Xl Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medi eval, León, Universidad, 2007, vol. 2, pp. 1055-1068. 4.172 . STEINE R, Roger J., "La técnica narrativa del entrelazamiento en La Demanda del Sancto Grial", Revista de Literatura, 38 (1970), pp. 141-146. 4.173. SURLES , Robert L., "Herido está don Tristán : Distance , Point of View and Piggy-Back Poetics", Tristania, 10 (1984-1985), pp. 53-65. 4.174. SURTZ, Ronald E. (ed.), Un sermón castellano del siglo XV con motivo de la fiesta del Corpus Christi , Barcelona, Humanitas, 1983, pp. 73-101. 4.175. TRUJILLO, José Ramón, "Magia y maravillas en la materia artúrica hispánica. Sueños , milagros y bestias en la Demanda del Santo Grial", en Amadis de Gaula : quinientos años despu és. Estudios en homenaj e a Juan Man uel Cacho Blecua, Alcalá de Henares, Centro de Estudios Cervantinos , 2008, pp. 789-818. 4.176 . WAGNER, Charles Ph., "The Sources of El Cavallero Cifar", Revue Hispanique, 10 (1903), pp. 5-104. 4.177. WALEY , Pamela, "Juan de Flores y Tristán de Leonis" , Hispanófila, 12 (1961), pp. 1-14. 4.178 . WILD, Gerhard , "Die Geburt der neuen Texte aus dem Geiste von Artus ' Tod . Das literarische Gesprach über die Mort Artu in den libros de caballerías", en Artusroman und Intertextualitdt, ed. F. Wolfzettel, Giesen, W. Schmitz, 1990, pp. 215-234. 4.179. WILD, Gerhard , "Merlinus Poeta -der schreibende Zauberer auf dem Weg in die Mancha und nach Macondo: das Abenteuer der Fiktionalitat in den Libros de caballerías, im Don Quijote und in Cien años de RLM. XXU (2010), pp. 289 -350. ISSN: 1130-3611 LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULl1JRAS HiSPÁNICAS 349 soledad', en Polyglotte Romania. Homenatge a Ti/bert Dídac Stegmann , ed. A. Schonberger - B. SchliebenLange, Frankfurt, Domus, 1991, vol. 2, pp. 559-626. 4.180. WILLIAM S, Grace S., "The Amadis Question", Revue Hispanique , 21 (1909), pp. 1-167. 4.181. WILLINGHAM, Elizabeth M., " Revisiting the Baladro del Sabio Merlín: perspect ives introduced by editors of the recent facsimile edition ", La corónica, 32.2 (2004), pp. 191-213. 4.182. YLLE RA, Alicia , " La muerte de los amantes en el Tristán castellano", en Actas do I V Congresso da Associac áo Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993, vol. 2, pp. 85-89. 4.18 3. YLLERA, Alicia , "El rapto consentido (un episodio del Tristán)", en Homenaj e al pro! José Fradej as Lebrero, Madrid, Universidad Nacional de Educación a Distancia, 1993, vol. 1, pp. 191-203. 4.184. ZORRILLA ORTIZ DE URBINA, Laura , " Del hada celta a la mujer sabia: evol ución misógina de los personajes en la materia de Bretaña hispánica", en Líneas actuales de investigación literaria. Estudios de Literatura Hispánica, ed. V. Arenas Lozano et al., Valencia , Universitat de Valencia, 2005 , pp. 115-123. Recibido: 12/1 112009 Aceptado: 13/0 112010 RESUME : La publicación en 1977 de A Critical Bibliography 01 Hispanic Arthurial Material, de Harvey L. Sharrer (Londres, Grant & Cutler) contribuyó a un mejor conocimiento de los textos conse rvados, ediciones y estudios de la literatura artúrica y tristaniana medieval en España y Portugal. Treinta años después , este artículo amplía los contenidos de aquel volumen, al recoger los resultados del descubrimiento de nuevos testimonios y de las últimas investigaciones sobre este ámbito, en lengua catalana , gallego-portuguesa y castellana de la Edad Media. ABSTRACT: Harvey L. Sharrer's Critical Bibliography 01 Hispanic Arthurial Material, published in 1977 (London, Grant & Cutler) contributed to a better knowledge of extant texts , editions and studies related to Arthurian and Tristan literature in Spanish and Portugue se RLM. XXII (20 10). pp. 289 -350. ISSN : 1130-3611 350 RAfAEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ medieval kingdoms. Thirty years later, this article offers a new contribution to this subject, including recent discoveries as well as the results of last research in medieval Catalan, Galician-Portuguese and Spanish. PALABRAS CLAVE: Literatura artúrica y tristaniana en la cultura catalana medieval, Literatura artúrica y tristaniana en la cultura gallegoportuguesa medieval, Literatura artúrica y tristaniana en la cultura castellana medieval, Bibliografia. KEYWORDS: Arthurian and Tristan Literature in Medieval Catalan Culture, Arthurian and Tristan Literature in Medieval GalicianPortuguese Culture, Arthurian and Tristan Literature in Medieval Spanish Culture, Bibliography. RLM. xxn (20 10), pp . 289- 350 , ISSN: 1130-3611