LA "MATERIA DE BRETAÑA" EN LAS
CULTURAS HISPÁNICAS DE LA EDAD MEDIA
Y DEL RENACIMIENTO: TEXTOS, EDICIONES
Y ESTUDIOS
Rafael M. M ÉRID A J IMÉNEZ
Universitat de Lleida
En 1977, la editorial británica Grant & Cutler publicó un
pequeño volumen titulado A Critical Bibliography 01 Hispanic
Arthurial Material. 1. Texts: The Prose Romance Cye/es, en donde
su autor, el Dr. Harvey L. Sharrer, sistematizó buena parte de la
información disponible en torno a los testimonios conservados de
las traducciones y adaptaciones medie vales de los ciclos en prosa
del universo de la "materia de Bretaña", ámbito en el que se
incluyen tanto los textos dedicados a las aventuras de los miembros
de la corte del rey Arturo (en donde Lanzarote ocupa un lugar
destacado) como las piezas que giran en torno a Tristán, un héroe
que muy pronto fue asociado a ese espacio caballeresco aunque su
genealogía literaria fuera distinta. Sharrer ofreció un amplio caudal
de noticias sobre manuscritos e impresos , ediciones y estudios que
muy pronto se convirtió en cita obligada entre la crítica de las
letras hispánicas medievales. En años posteriores, el profesor
estadounidense fue actualizando su investigación bibliográfica
pionera a través de diversos artículos , aparecidos sobre todo en las
décadas de los 80 y principios de los 90 en revistas y libros
misceláneos, gracias a los cuales podemos observar el reno vado
interés que esta "materia" empezó a suscitar entre los medievalistas
europeos y americanos (y de manera mucho más notable entre los
investigadores portugueses y españoles).
Algunas de las razones que pueden explicar esta resurrección
estuvieron vinculadas al desarrollo de los estudios universitarios de
Filología Románica en un mayor número de facultades a partir de
finales de los años 70, así como al nuevo estatuto que empezaron a
lograr las investigaciones sobre las representaciones literarias de la
narrativa y de la poesía de temática caballeresca, favorecido
igualmente por la creación de nuevos departamentos (por ejemplo
RLM. XXII (20 10), pp. 289-350. ISSN: 1130-361 1
290
RA FAEL M. M ÉRlDA J IMÉNEZ
de filología catalana, gallega y portuguesa) y de nuevas
universidades, así como por una nueva mirada hacia obras que
habían sido desdeñadas o, al menos, muy poco apreciadas en las
décadas precedentes: un ejemplo paradigmático, aunque cabría
mencionar muchos otros, sería el vinculado a Amadís de Gaula,
que puede considerarse la novela más importante de la Edad Media
castellana - muchos de cuyos pilares temáticos y estructurales
presentan notables filiaciones artúricas-. Por supuesto , no estoy
afirmando que durante la primera mitad del siglo XX hubieran
estado completamente desatendidas, como puede constatarse si
repasamos la fecha de publicac ión de las ediciones pioneras o de
los primeros estudios criticas, sino que, justamente, ha sido a partir
de 1977 que diversas circunstancias han favorecido un crecimiento
extraordinario de la bibliografía secundaria y, también , un nuevo
repertorio de ediciones que se han visto enriquecidas con nuevos
hallazgos .
El presente trabajo tiene como objetivo, por consiguiente,
ofrecer no sólo una actualización de la bibliografía publicada por
Harvey L. Sharrer , sino una herramienta que intenta expandir los
límites textuales de su trabajo , pues recoge un volumen
considerablemente mayor de ediciones y estudio s al tiempo que
amplía las modal idades de difusión y las vías de recepción de las
narrac iones, en prosa y en verso, en torno a Arturo y a Tristán , así
como distingue las especificidades de los diversos ámbitos
lingüísticos que las acogieron y recrearon . Pues, en efecto, si bien
es cierto que una aproximación a la materia de Bretaña hispánica
se verá enriquecida si atendemos a las interrelaciones literarias y
políticas entre los tres principales dominios iberorrománicos (como
lo será, muy significativamente, si la hacemos dialogar con otros
ámbitos europeo s), tampoco resulta menos evidente que cada uno
de estos espacios culturale s se vio sometido a influencias o gozó de
dinámicas específicas durante los siglos XIII al XVI. Quizá valdría
la pena, así, empezar a abordar en plural este universo y desterrar
el marbete "hispánico", en singular, confuso o desorientador a
tamos efectos. En todo caso, se observará que, tal vez como
consecuencia de la escasez de testimonios conservados, el número
de contribuciones que se aproximan a la materia de Bretaña en
tierras hispánicas de forma panorámica es más que considerable, al
igual que los estudios que, con el propósito de iluminar talo cual
obra o género literario, han abundado en aproximaciones de
conjunto. A continuación, sin embargo, he preferido separar las
entradas que se concentran en las culturas castellana, catalana,
gallega y portuguesa, pues cada sección ha alcanzado plena
autonomía entre los investigadores.
RLM. XXII (20 10). pp. 289·350. ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
291
La inmensa mayoría de los artículos y volúmenes recogidos en
esta bibliografia suelen titularse haciendo mención directa de las
piezas analizadas o a su carácter general o transversal , de manera
que la remisión no resulta en absoluto dificil en un repertorio que,
como éste, ofrece en torno a quinientas entradas (teniendo en
cuenta que en la primera parte se indican los manuscritos e
impresos que investigan). Sin lugar a dudas, una bibliografia como
ésta resta sujeta a ampliaciones, en primera instancia como
consecuencia del descubrimiento y edición de nuevos testimonios
manuscritos o, a continuación, de la floreciente exploración de
géneros que inician nuevas vías de revisión crítica (como , por
ejemplo, los libros de caballerías castellanos del siglo XVI
emparentados con la materia de Bretaña) . En todo caso, confio en
que este trabajo pueda ayudar a nuevas promociones de estudiosos
del universo artúrico y tristaniano mediante una herramienta que
sea útil y que les sirva como punto de partida , guía o complemento
de futuras investigaciones.
Quisiera dedicar estas páginas a todos aquellos investigadores
que de manera más fecunda y dilatada han propiciado un mejor
conocimiento de la materia de Bretaña en nuestras culturas
medievales, pero especialmente a seis de ellos, que representan,
casi, otras tantas generaciones de estudiosos caballerescos a lo
largo del siglo XX (y parte del XXI): Pere Bohigas i Balaguer,
Martí de Riquer, Fanni Bogdanow, Harvey L. Sharrer , Carlos
Alvar y José Manuel Lucía Megías.
Barcelona / Lleida, noviembre de 2009
RLM. XXII (20 10) . pp . 289-350. ISSN : 1130-3611
292
RA FAEL M. M ÉRIDA JI MÉNEZ
PRIMERA PARTE: TEXTOS Y EDICI ONES
1.- TESTIMONIOS DEL CICLO ARTÚRICO DE LA VULGA TA
(c. 1215-1230)
1.1 .- Lancelot
(A) Testimonios en lengua catalana:
[1.1.A.l] Dos folios (mediados del siglo XIV ) conservados
en la biblioteca privada de Francesc Cruzate, Mataró
{Sharrer, 1977, Aa1 , p. 17}, hoy en día en paradero
desconocido.
BITECA, Manid 1175:
http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblon/BITECAll175.html
• Edición de Pere Bohigas, "Un nou fragment del
Lancalot catal á", Estudis Rom ánics, 10 (1962 ), pp.
179-187.
[1.1.A.2] Un folio (final del siglo XIV) conservado en el
Archi vo Parroquial de Camps , Mallorca {Sharrer, 1977,
Aa2 , pp. 17-18}, hoy en día en otro paradero,
probablemente en el Archi vo de la Catedral de Palma de
Mallorca.
BITECA, Manid 1174:
http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblonIBITECAll174.html.
• Edición de Antoni Rubió i Lluch , "N oticia de dos
manuscrits d 'un Lancalot catal á", Revista de
Bibliograjia Catalana, 3 (1903), pp. 5-25 (donde se
incorpora la transcripci ón de Matheu Obrador,
"Fragment d ' un Lancalot catal á" , pp. 21-25 ).
(B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa:
No se conservan.
(C) Testimonios en lengua castellana:
[1.1.C.l] Manuscrito de 355 folios (siglo XVI ),
conservad o en la Biblioteca Nacional, Madrid (ms. 9611),
que copia un original datado en 1414 {Sharrer, 1977, Aa3 ,
pp. 18-19 }.
BET A, Manid 1400:
http://sunsite.berkel ey.eduIPhilobiblon/BET A l 1400.html.
• Ediciones parcial es de atto Klob ( 1902, fols. 150,
310 v-311r), de Adolfo Bonilla y San Martín (1913 ,
fols. 119r-12I v, 261r-266v, 281r-2 85r) y de Pedro
Bohigas (1924, fols. 351v-355v).
RLM. XXII (2010) , pp. 289 -350, ISSN: 1130 -3611
L A MATERlA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
•
293
Edición parcial de José Manuel Lucía Megías, en
Antología de libros de cabal/erías castel/anos, Alcalá
de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 200 1, pp.
448-457.
Edición de Harvey L. Sharrer y de Antonio Contreras
Martín, Lanzarote del Lago, Alcalá de Hen ares , Cent ro
de Estud ios Ce rvantinos, 2006.
•
1.2.- Queste
(A) Testimonios en lengua catalana:
[1.2.A.l] Manuscrito de 130 folios (c. 1380) conservado en
la Biblioteca Ambrosiana, Mi lán (/.79 Sup ) {Sharrer, 1977,
Abl , p. 20 }.
BITECA, Manid 1240:
http://sunsite.berkeley.edu/Philobiblon/BITECAlI240.htrnl.
• Edición de Vincenzo Crescini y Venanzio Todesco , La
•
versione catalana del/a Inchiesta del San Gral,
Barcelona, Institut d'Estudis Catalans, 1917.
Edición de Vicent Martines como tesis doctoral,
dirigida por Rafael Alemany, Univ ersitat d ' Alacant,
1993 (pendiente de publicación).
[1.2.A.2] Según Sharrer {1977, Ab2 , pp . 20-2 1} existiría
un segundo testimonio, toda vía inédito: " Dr. Bohigas
informs me of the existence of a fragment of the Catalan
Queste in a private library in Majorca, which he intends to
edito No other information is available".
(B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa:
No se con servan.
(C) Testimonios en lengua castellana:
No se con servan.
1.3.- Mort Artu
(A) Testimonios en lengua catalana:
[1.3.A.l] Fragmento de 18 folios de un incunable en 4°
con servado en la Biblioteca de Catalunya (IO -V- 39)
(Barcelona, Diego de Gumiel, c. 1496 [cfr. K. Haebler,
Bibliografia ibérica del siglo XV, n. 303 -305 ] o Barcelona,
Juan Valdés, c. 1497-1499 [cfr . P. M. Cátedra, Historia de
Paris i Viana, Girona, Diputació, 1986, pp. 80-82]). Se
trata de una muy peculi ar adaptac ión de l texto: la Tragedia
ordenade per moss én Gras, la qual és part de la gran obra
RLM. XXII (2010) , pp . 289-350. ISSN: 1130-3611
294
RA FAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ
deis actes del fam ós cavaller Lancalot del Lac {Sharrer,
1977, Acl, p. 23}.
BITECA, Manid 1578:
http ://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblonIBITEC N 1578.html.
• Edición de Martín de Riquer, " La Tragedia de
Lan calot, texto artúrico del siglo XV ", Filolog ía
Romanza , 2 ( 1955), pp . 113-139.
• Edici ón de Martí de Riquer , Mossé n Gras: Tragedia
de Lanca lot. Am b el f acsímil de I 'incunable,
Barcelona, Quaderns Crema , 1984.
(B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa:
No se conservan.
(C) Testimonios en lengua castellana:
No se conservan.
2.- TESTIMONIOS DEL CICLO ARTÚRICO LA POST-VULGATA
(c. 1230-1240)
2.1.- Estoire del Sant Grial
(A) Testimonios en lengua catalana:
No se conservan
(B) Testimon ios en lenguas gallega y portuguesa:
[2.l.B.l] Manu scrito conservado en la Torre do Tambo,
Lisboa (ms. 643). Cop ia del siglo XVI de un manu scrito
datado hacia 1313-1314 : Liuro de josep abaramat ia
intetulado a primeira p arte da demanda do santo grial
{Sharrer, 1977, Ae3 , pp. 37-40 }.
BITAGAP, Man id 1140:
http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblonIBITAGAP/l140.html.
• Edición de Henry H. Carter, The Portuguese Book of
Joseph ofArimathea, Chapel Hill, University of North
Carolina, 1967.
• Edición de Ivo Castro, Livro de José de Arimateia .
Estudo e edic áo do cod. ANTT 643, Lisboa ,
Universidade Clássica, 1984 (tesis doctoral pendiente
de publicación).
[2.l.B.2) Manuscrito conservado en el Arqui vo Ditristal de
Porto (Not/ CNS TSOl/ 1 Liv. 12 - ¡11812-Cx 2) . Un folio en
pergamino de inicios del siglo XV .
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISSN: 1130-36 11
LA Mi\TERlA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
295
BITAG AP , Manid 3747 :
http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonIBITAGAP/3747.htrnl.
• Edición de Aida Fernanda Dias, "A matéria de
Bretanha em Portugal: relevancia de um fragmento
pergamináceo", Revista Portuguesa de Filologia, 25
(2003-2006), pp . 145-221.
(C) Testimonios en lengua castellana:
[2.1.C.l ) Fragmento (datado hacia 1469-1470) conservado
en la Biblioteca Universitaria de Salamanca (ms. 1877).
Folios 252r-282r. {Sharrer, 1977, Ael , pp . 33-35 }.
BETA, Manid 2528:
http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonlBETA/2528.html.
• Edición de Karl Pietsch, Spanish Grail Fragments,
Chicago, University, 1924-1925 , 2 vols., pp . 1-54.
• Edición de Ramón Menéndez Pidal, en Crestomatía
del español medieval, Madrid, Gredos, 1971 (23 ed.),
vol. 1, pp. 347 -348 .
• Edición de César García de Lucas como tesis doctoral
•
(La materia de Bretaña del manuscrito 1877 de la
Biblioteca Universitaria de Salamanca) , dirigida por
Carlos Alvar. Universidad de Alcalá, 1998 (pendiente
de publicación).
Edición parcial de José Manuel Lucía Megías, en
Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá
de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001 , pp.
460-464.
[2.1.C.2 ) Adaptación de Lope García de Salazar,
incorporada en su Libro de las bienandanzas e fortunas (c.
1471-1476), copiado en un manuscrido fechado en 1492,
conservado en la Real Academia de la Historia, Madrid
(ms. 9-10-212100). Resumen en folio 183r. {Sharrer, 1977,
Ae2, pp . 35-37 }.
• Ediciones parciales, de los fragmentos relativos a la
materia de Bretaña, de Pere Bohigas (1925 , pp. 130147) Yde Harvey L. Sharrer (1979).
• Edición de Ángel Rodríguez Herrero, Lope García de
Salazar. Las bienandanzas e fo rtunas, Bilbao,
Diputación de Vizcaya, 1967, vol. 2, pp . 232-252
(reeditada en 1984).
• Edición de Ana M3 Marín Sánchez, /storia de las
bienandanzas e fo rtunas de Lope García de Salazar
(Ms. 9-/0-2/2100 R.A.H.) , en Memorabilia , 3 (1999):
RLM. XXII (20 10). pp. 289-350.ISSN: 1130-3611
296
R AFAEL M . M ÉRIDA JIMÉNEZ
http://parnaseo.uv.eslLemirlTextos/bienandanzas/Menu.htm.
• Edición de M3 Carmen Villacorta Macho, Libro XI de
la "Istoria de las Bienandanzas e Fortunas ", de Lope
Garcia de Salazar , Bilbao , Universidad del País
Vasco, 2000 .
2.2.- Merlín / Suite de Merlin
(A) Testimonios en lengua catalana:
No se conservan.
(B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa:
[2.2.B.l) Fragmento de la Suite de Merlín (primera mitad
del siglo XIV ) conservado en la Biblioteca de Catalunya,
Barcelona (ms. 2434).
BITAGAP, Manid 1604:
http://sunsite .berkeley.edu/PhilobiblonIBITAGAP/ 1604.html
• Edición de Amadeu-J, Soberanas, "La version galaico portugaise de la Suite du Merlin" , Vox Romanica, 38
(1979), pp. 174-193 .
• Edición coordinada por Pilar Lorenzo Gradín y José
Antonio Souto Cabo , "Livro de Tristan " e "Livro de
Merlin". Estudio, edición, notas e glosario , Santiago
de Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón
Piñeiro , 2001 [edición paleográfica en las pp. 151-157;
edición crítica en las pp. 161-172].
(C) Te stimonios en lengu a castellana:
[2.2.C. l) Fragmento (datado hacia 1469-1470) conservado
en la Biblioteca Universitaria de Salamanca (ms. 1877).
Folio s 282v-296r. {Sharrer, 1977, Ael , pp. 33-35 }.
• Edic ión de Karl Piet sch, Spanish Grail Fragments,
Chicago, University, 1924-1925, 2 vols., pp. 55-81.
• Edición de César García de Lucas como tesis doctoral
(La materia de Bretaña del manuscrito 1877 de la
Biblioteca Universitaria de Salaman ca), dirigida por
Carlos Alvar. Universidad de Alcalá, 1998 (pendiente
de publicación).
• Edic ión parcial de José Manuel Lucía Megías, en
Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá
de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001 , pp.
443-448.
[2.2.C.2) Adaptación de Lope García de Salazar,
incorporada en su Libro de las bienandanzas e fortunas (c.
RiM. XXII (20 10), pp. 289 -350, ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTIJRAS HISPÁNICAS
297
1471-1476), copiado en un manuscrido fechado en 1492,
conservado en la Real Academia de la Historia, Madrid
(ms. 9-10-212100). Folios 183v-187v. {Sharrer, 1977, Ae2,
pp. 35-37}.
Véase [2.1.C.2].
2.3.- Queste / Mort Artu
(A) Testimonios en lengua catalana:
No se conservan.
(B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa:
[2.3.B.l] Manuscrito (copia del siglo XV) conservado en la
Oesterre ichische Nationalbibliothek (ms . 2594) , Viena, A
historia dos cavalleiros da mesa redonda e da demanda do
santo Graal {Sharrer, 1977, Ae6, pp. 43-46 }.
BITAGAP, Manid 1149:
http://sunsite.berkeley.eduIPhilobiblon/BITAGAP/1149.htrnl.
• Edición de Augusto Magne, A Demanda do Santo
Graal, Rio de Janeiro, Instituto Nacional do Livro,
1944, 3 vols .
• Edición de Augusto Magne , A Demanda do Santo
Graal. Reproducáo fac-similar e transcricáo crítica,
Rio de Janeiro, Instituto Nacional do Livro, 19551971,2 vols.
• Edición de Maria Gabriela Carvalháo Buescu,
Demanda do Santo Graal . Introducáo, selec áo, notas e
gloss ário, Lisboa, Verbo, 1968.
• Edición de Joseph -Maria Piel y de Irene Freire -Nunes ,
A Demanda do Santo Graal, Lisboa, Imprensa
Nacional-Casa da Moeda, 1988.
• Edición de Heitor Megale, A Demanda do Santo
Graal, Sao Paulo, T. A. Queiroz-Universidade, 1988.
• Edición de Irene Freire-Nunes , A Demanda do Santo
Graal, Lisboa , Imprensa Nacional-Casa da Moeda ,
1995 y 2005 (2a ed. rev.). Incorporada en el Corpus
informatizado del portugués medieval (CIPM):
http://cipm.fcsh.unl.pt/comus/edicao. jsp?id= 1283.
(C) Testimonios en lengua castellana:
[2.3.C.l ] Fragmento (datado hacia 1469-1470 ) conservado
en la Biblioteca Universitaria de Salamanca (ms. 1877).
Folios 298v-300v. {Sharrer, 1977, Ael , pp. 33-35}.
• Edición de Karl Pietsch , Spanish Grail Fragm ents,
Chicago, University, 1924-1925,2 vols., pp. 85-89.
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISSN : 1130 -3611
298
RAfAEL M . MÉRIDA JIMÉNEZ
•
•
Edición de César García de Lucas como tesis doctoral
(La materia de Bretaña del manuscrito 1877 de la
Biblioteca Universitaria de Salamanca), dirigida por
Carlos Alvar. Universidad de Alcalá, 1998 (pendiente
de publicación).
Edición de José Manuel Lucía Megías, en Antología de
libros de caballerías castellanos, Alcalá de Henares,
Centro de Estudios Cervantinos, 2001, pp. 457-460.
[2.3.C.2) Adaptación de Lope García de Sa1azar,
incorporada en su Libro de las bienandanzas e fortunas (c.
1471-1476), copiado en un manuscrido fechado en 1492,
conservado en la Real Academia de la Historia, Madrid
(ms. 9-10-2/2100). Resumen en los folios 187v.-188r.
{Sharrer, 1977, Ae2, pp. 35-37}.
Véase [2.1.C. 2).
2.4.- Segunda versión (castellana) del ciclo del Roman du Graal
La mayoría de investigaciones sostienen que existió una
segunda traducción castellana del ciclo de la Post-Vulgata (Merlín,
Suite, Queste y Mort Artu) , en la actualidad perdida, de la que
derivarían los siguientes incunables e impresos :
[2.4.C.1) Baladro del sabio Merlín con sus profecías
(Burgos, Juan de Burgos, 1498). Se conserva un único
ejemplar, en la Biblioteca Universitaria de Oviedo (R33215) {Sharrer, 1977, Ae4, pp. 40-42}.
• Edición de Justo García Morales, Baladro del Sabio
Merlín, Madrid, Joyas Bibliográficas, 1956-1960, 2
vols.
• Edición de Pere Bohigas, Baladro del Sabio Merlín,
Barcelona, Selecciones Bibliófilas, 1957-1962, 3 vols.
• Edición de José Javier Fuente del Pilar (a partir de la
de J. García Morales), Baladro del Sabio Merlín,
Madrid , Miraguano, 1988.
• Edición de M" Isabel Hernández González , Baladro
del Sabio Merlín. Facsímil y edición, Gijón, Trea,
1999,2 vo1s.
• Edición parcial de Carlos A1var & José Manuel Lucía
Megías, en Antología de libros de caballerías
castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantinos, 200 1, pp. 429-437.
RLM. XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN : 1130-3611
L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HiSPÁNICAS
299
[2A.C .2] Baladro del sabio Merlín con sus profecías
(Toledo, Juan de Villaquirán , 1515).
Aparece documentada pero no se conservan ejemplares.
[2A.C.3] Baladro del sabio Merlín con sus profecías
(Sevilla, ¿Juan Varela de Salamanca?, 1535). Ejemplare s
en las siguientes bibliotecas: Biblioteca Nacional , Madrid
(R-r-3870);
Universidad
Complutense,
Madrid;
Biblioth éque de France , París (Rés. M Y2.22); British
Library, Londres (G.10241); National Library of Scotland,
Edinburg (g.23.a.1°, HABW 2 72.5 Hist. 2'); University of
Illinois at Urbana (X862D39, Od1535 ) {Sharrer, 1977,
Ae5, pp. 42-43 }.
• Edición de Adolfo Bonilla y San Martín, Baladro del
Sabio Merlín, en Libros de caballerías. Primera parte,
Madrid, Bailly-Bailliere, 1907, pp. 3-162 ("Nueva
Biblioteca de Autores Españoles ", vol. 6).
• Baladro del sabio Merlín (Burgos, Juan de Burgos,
1498). Guía de lectura, de Paloma Gracia, Alcalá de
Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1998.
[2.4.C.4] Demanda del Sancto Grial (Toledo, Juan de
Villaquirán, 1515). Sólo se conoce un ejemplar
conservado , en la British Library , Londres (G.10241)
{Sharrer, 1977, Ae7, pp. 46-47 }.
• Edición parcial de H. Oskar Sornmer, "The Queste of
the Holy Grail, forming the third part of the trilogy
indicated in the Suite du Merlin Huth Ms", Romania,
36 (1907), pp. 545-590.
• Edición parcial de Carlos Alvar & José Manuel Lucía
Megías, en Antología de libros de caballerías
castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantinos , 2001, pp. 437-443 .
• Edición de José Ramón Trujillo como tesis doctoral,
dirigida por Florencio Sevilla, Universidad Autónom a
de Madrid, 2004 (pendiente de publicación ).
• Demanda del Santo Grial (Toledo, Juan de
Villaquirán, 1515) . Guía de lectura, de José Ramón
Trujillo , Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantino s, 2006.
[2A.C.S] Demanda del Sancto Grial (Sevilla, ¿Juan Varela
de Salamanca ?, 1535).
RLM, XXII (20 \ 0), pp. 289-350 , \SSN : 1130-3611
300
RAfAEL M . MÉRID A JIMÉNEZ
Ejemplares en las siguientes bibliotecas: Biblioteca
Nacional, Madrid (R-r-3870); Universidad Complutense,
Madrid; Bibliothéque de France, París (Rés. M Y2.22);
British Library, Londres (G. 10241); National Library of
Scotland, Edinburg (g.23.a.¡O, HABW 272.5 Hist. 2");
University of Illinois at Urbana (X862D39, Od1535)
{Sharrer, 1977, Ae8, p. 47}.
• Edición de Adolfo Bonilla y San Martín, La demanda
del Sancto Grial, en Libros de caballerías. Primera
parte , Madrid, Bailly-Bailliére, 1907, pp. 163-338
("Nueva Biblioteca de Autores Españoles", vol. 6).
3.- TESTIMONIOS TRIST ANIANOS
(A) Testimonios en lengua catalana:
(3.A.l) Cuatro folios (segunda mitad del siglo XIV)
conservados en el Arxiu de les Set Claus de Andorra (ms.
1) {Sharrer, 1977, Adl, p. 25}.
BITECA, Manid 2416:
http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonIBITECA/2416.htmI.
• Edición de Ramon Aramon i Serra, " El Tristany catalá
d' Andorra", en Mélanges offerts a Rita Lejeune,
Gembloux, Duculot, 1969, vol. 1, pp. 323-337 .
• Edición de loan Santanach para la colección "Els
Nostres Clássics" (en preparación).
(3.A.2) Cuatro folios (finales del siglo XIV) conservados
en el Archi vo Municipal de Cervera {Sharrer, 1977, Ad2,
pp. 25-26 }, hoy en día en paradero desconocido.
BITECA , Manid 2175:
http ://sunsite .berkeley.edu/Philobiblon/BITECA/2175.html
• Edición de Agustí Duran i Sanpere, "Un fragment de
Tristany de Leonis en catalá", Estudis Románics, 2
(1917), pp. 284-316.
• Edición de loan Santanach para la colección "Els
Nostres Cl ássics" (en preparación).
(3.A.3] Diversos folios del siglo XV procedentes de una
colección particular.
• Edición de loan Santanach para la colección "Els
Nostres Cl ássics" (en preparación ).
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350. ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE BREfAÑA EN LAS CULlURAS HISPÁNICAS
301
(B) Testimonios en lenguas gallega y portuguesa:
[3.B.t] Dos folios (último tercio del siglo XIV), en la
actualidad perdidos, que se conservaban en el Archivo
Histórico Nacional, Madrid (legajo J 762. n. 87) {Sharrer,
1977, Ad3, pp. 26 -27 }.
BITAG AP , Manid 1483:
http://sunsite.berkeley.edu/PhilobiblonIBITAGAP/ 1483.htrnl.
• Edición de Manuel Serrano y Sanz, "Fragmento de una
versión galaico-portuguesa de Lanzarote del Lago
(manuscrito del siglo XIV )" , Boletín de la Real
Academia Española , 15 (1928), pp. 307 -314.
• Edición de José Luis Pensado Tomé, Fragmento de un
"Livro de Tristán " galaico-portugués, Santiago de
Compostela, Consejo Superior de Investigaciones
Científicas, 1962 [= Anejo XIV de Cuadernos de
Estudios Gallegos].
• Edición coordinada por Pilar Lorenzo Gradín y José
Antonio Souto Cabo, "Livro de Tristan" e "Livro de
Merlin ". Estudio. edición, notas e glosario, Santiago
de Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón
Piñeiro, 200 1 [edición paleográfica en las pp. 73-84 ;
edición crítica en las pp. 87-103].
(C) Testimonios en lengua castellana:
[3.C.t ] Manuscrito de 131 folios (siglo XV) conservado en
la Biblioteca Vaticana, Roma (ms. 6428) {Sharrer, 1977,
Ad5 , pp. 27-29 }.
BETA, Manid 1304:
http: //sunsite.berkeley.edu/Philobiblon/BETAl 1304.html.
• Edición de George Tyler Northup, Cuento de Tristán
de Leonís. Editedfrom the Unique Manuscript Vatican
6428, Chicago, University, 1928.
• Edición de Ivy A. Corfis, Edition and Concordances of
the Vatican Manuscript 6428 of the "Cuento de
Tristán de Leonís ", Madison, Hispanic Seminary of
Medieval Studies, 1985 (microficha). Edición
reproducida en ADMYTE O, 1994 (cd-rom ).
• Edición parcial de José Manuel Lucía Megías, en
Antología de libros de caballerías castellanos, Alcalá
de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2001, pp.
473-479.
• Edición de José Manuel Lucía Megías (en
preparación).
RLM, XXII(2010), pp. 289-3 50, ISS
302
RAF AEL M . M ÉRIDA J IMÉNEZ
[3.C.2) Un folio (final del siglo XV) conservado en la
Biblioteca Nacional , Madrid (ms. 20262, n. 19) {Sharrer,
1977, Ad4, p. 27}.
BETA, Manid 1462:
http://sunsite. berkeley .eduIPhilobiblon/BETAl l 462.html.
• Edición de Adolfo Bonilla y San Martín , "Fragmento
de un Tristán castellano del siglo XIV" , Anales de la
literatura española (años 1900-1904 ), Madrid , Tello,
1904, pp. 25-28.
• Edición de Adolfo Bonilla y San Martín,
"Reproducción de un fragmento de un Tristán
castellano del siglo XIV" , en Libro del esfo rcado
cauallero don Tristan de Leonis y de sus grandes
fe chas en armas (Valladolid, 1501) , Madrid, Sociedad
de Bibliófilos Madrileños, 1912, p. 318, n. 2 (pp. 318320).
• Edición de Ramón Menéndez Pidal, en Crestontatia
del español medieval, Madrid , Gredos, 1971 (2a ed.),
vol. 1, p. 350.
[3.C.3) Cincuenta y nueve fragmentos (finales del siglo
XV) conservados en la Biblioteca Nacional, Madrid (ms.
22644), relacionados con el anterior.
BETA, Manid 4507 :
http://sunsite .berkeley .eduIPhilobiblon/BET Al4 507.html).
• Edición de Carlos Alvar & José Manuel Lucía Megías ,
" Hacia el códice del Tristón de Leonís (cincuenta y
nueve nuevos fragmentos manu scritos en la Biblioteca
Nacional de Madrid)", Revista de Literatura Medieval,
11 (1999), pp. 9-135.
• Edición parcial de Carlos Alvar & José Manuel Lucía
Megías , en Antología de libros de caballerías
castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantinos, 2001, pp. 465-473 .
[3.C.4) Fragmento de cinco folios (finales del siglo XV)
conservado en la Biblioteca Nacional, Madrid (ms. 22021)
{Sharrer, 1977, Ad6, pp. 29-30}.
BETA, Manid 2321 :
http://sunsite .berkeley .eduIPhilobiblon/BETAl2321.html.
• Edición parcial de Harvey L. Sharrer, " Letters in the
Hispan ic Prose Tristan Text: Iseut's Complaint and
Tristan 's Reply", Tristania, 7 (1981-1982), pp. 3-2").
RLM, XXII (2010 ), pp. 289-350, ISSN: 1130 -36 11
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS
•
303
Edición de Fernando Gómez Redondo, "Carta de 1seo
y respuesta de Tristán", Dicenda. Cuadernos de
Filología Hispánica, 7 ( 1987), pp. 327 -356 .
[3.C.5] Libro del esforcado cauallero don Tristán de
Leonís y de sus grandesfechos en armas (Valladolid, Juan
de Burgos, 1501) . Conocemos dos ejemplares, conservados
en la British Library, Londres (C.20 .d.24 y C.5 7.1.2)
{Sharrer, 1977, Ad7 , pp . 30-31 }.
• Edición de Adolfo Bonilla y San Martín, Libro del
esforcado cauallero don Tristan de Leonis y de sus
grandes fechos en armas (Valladolid, 1501), Madrid,
Sociedad de Bibliófilos Madrileños, 1912.
• Edición de M" Luzdivina Cuesta Torre, Tristán de
Leon ís, Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantinos, 1999.
• Tristán de Leonís (Valladolid. Juan de Burgos, 1501) .
Guía de lectura, de M" Luzdivina Cuesta Torre, Alcalá
de Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1998.
• Edición parcial de Carlos Alvar & José Manuel Lucía
Megías, en Antología de libros de caballerías
castellanos, Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantinos, 200 1, pp . 479 -486.
[3.C.6] Libro del esfo rcado cauallero don Tristán de
Leonís y de sus grandes fechos en armas (Sevilla, Jacobo
Cromberger, 1511). Conocemos un único ejemplar,
conservado en la Library of Congress, Washington
(PQ6437. T8 1511 ).
[3.C. 7] Libro del esforcado cauallero don Tristán de
Leonís y de sus grandes f echos en armas (Sevilla, Juan
Varela de Salamanca, 1520). No se conservan ejemplares.
[3.C.8] Libro del esforcado cauallero don Tristán de
Leonís y de sus grandes fechos en armas (Sevilla, Juan
Varela de Salamanca, 1525). Ejemplares en las siguientes
bibliotecas: Mazarine, París (370) y Biblioteca Nazionale,
Turín (Ris. 24-11) .
[3.C.9] Libro del esfo rcado cauallero don Tristán de
Leonís y de sus grandes fechos en armas (Sevilla, Juan
Cromberger, 1528). Ejemplares en las sigu ientes
bibliotecas: Biblioteca Nacional, Madrid (R-8.522); British
RLM, XXII (20 10), pp. 289- 350, ISSN : 1130 -3611
304
RA FAEL M. MÉRIDA J IMÉNEz
Library, Londres (G.10259) y Pierpont Morgan Library,
Nueva York (E-22.48E).
[3.C.l0] Coronica nueuamente emendada y añadida del
buen cauallero don Tristón de Leonis y del rey don Tristón
de Leonis, el joven su hijo (Sevi lla, Domenico de Robertis,
1534). Ejemplares en las siguientes bibliotecas:
Biblioth éque de France, París (Rés Y2.2 J5) Y Biblioteca
Universitária de Valencia (RJ-3J2) {Sharrer, 1977, Ad9 ,
pp .3l -32 }.
• Edición de M" Luzdi vina Cuesta Torre, Tristón de
Leonis y el rey don Tristón el Joven, su hijo, México,
Universidad Nacional Autónoma de México, 1997.
• Tristón el Joven. Libro II de Tristón de Leonis (Sevilla,
Domenico de Robertis, J534) . Guía de lectura
caballeresca, de M" Luzd ivina Cue sta Torre, Alcalá de
Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 1999.
[3.C.ll] Como introducción al estudio de la difusión de la
leyenda tristaniana en el romancero en lengua española,
véase Giu seppe Di Stefano, "El romance de don Tristán.
Edición ' crítica' y comentario s", en Studia in honorem
pro! M de Riquer, Barcelona, Quadems Crema, 1988, vol.
3, pp. 271-303.
RLM, XXII (20 10), pp. 289 -350. ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
305
SEGUNDA PARTE: ESTUDIOS
l . ESTUDIOS GENERALES
1.1. ALONSO, Dámaso, "La leyenda de Tristán e Iseo y su
influjo en España" , en André Mary, Tristán , Barcelona,
José Janés, 1947, pp. 189-204 (recogido en sus Obras
completas, Madrid, Gredos, 1973, vol. 2, pp. 357 -380).
1.2. ALVAR, Carlos, La poesía trovadoresca en España y
Portugal, Madrid, Cupsa, 1977.
1.3. ALVAR, Carlos, "El Lan celot en prosa: reflexiones sobre
el éxito y difusión de un tema literario", en Serta
Philologica F. Lázaro Carreter, Madrid, Cátedra, 1983,
pp. 1-12.
1.4. ALVAR, Carlos , El rey Arturo y su mundo. Diccionario
de mitología artúrica, Madrid, Alianza, 1991.
1.5. ALVAR, Carlos, "La novela artúrica en la Edad Media ",
en
Diccionario
de
literatura
española
e
hispanoamericana, dir. R. Gullón, Madrid, Alianza, 1993,
vol. 2, pp. 1109-11 11.
1.6. ALVAR, Carlos , "Raíces medievales de los libros de
caballerías", Edad de Oro, 21 (2002), pp. 61-84.
1.7. ALVAR, Carlos, "La Materia de Bretaña" , en Amadís de
Gaula (J 508): quinientos años de libros de caballerías ,
ed. J. M. Lucía Megías, Madrid, Biblioteca Nacional de
España
Sociedad Estatal de Conmemoraciones
Culturales, 2008, pp. 21-46 .
1.8. AVALLE-ARCE, Juan Bautista, "Amadís de Gaula ": el
primitivo y el de Montalvo , México, Fondo de Cultura
Económica, 1990, caps . I y I1I, pp. 13-35 Y 64-100.
1.9. ARAGÓN, M.a Aurora, " Literatura galaico-portuguesa y
española", en Literatura del Grial, Madrid, Síntesis, 2003 ,
pp. 224-227.
1.10. BELTRÁN, Rafael, "Los orígenes del Grial en las
leyendas artúricas : interpretaciones cristianas y visiones
simbólicas", Tirant, 11 (2008), pp. 19-54.
1.11. BELTRAN, Vicenc , "Itinerario de los Tristanes", Voz y
Letra, 7/1 (1996), pp. 17-44.
1.12. BEYSTERVELDT, Antony van, "Estudio preliminar
sobre la matiére de Bretagne en la literatura peninsular",
en Amadís-Esplandián-Calisto. Historia de un linaje
adulterado, Madrid, José POITÚa Turanzas, 1982, pp. 3-9.
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-36 11
306
RAFAEL M. M ÉRIDA JIMÉNEz
1.13. BOGDANOW, Fanni, The Romance 01 the Grail. A
Study 01 the Structure and Genesis 01 a ThirteenthCentury Arthurian Prose Romance, Manchester,
University, 1966.
1.14. BOGDANOW, Fanni, "The Relationship of the
Portuguese and Spanish Demandas to the Extant French
Manuscripts of the Post-Vulgate Queste del Saint Graal",
Bulletin 01Hispanic Studies, 52 (1975), pp. 13-32.
1.15. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de la ed. de K .
Pietsch (1924, vol. 1)], Revista de Filología Española, 11
(1924), pp. 428-431.
1.16. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, Los textos españoles y
gallego -portugueses de la "Demanda del Santo Grial ",
Madrid, Junta para Ampliación de Estudios-Centro de
Estudios Históricos, 1925 [= Anejo VII de la Revista de
Filología Española].
1.17. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de la ed. de K.
Pietsch (1925, vol. 2)], Revista de Filología Española, 13
(1926), pp. 67-70.
1.18. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de W. J.
Entwistle (1925)], Revista de Filología Española, 13
(1926), pp. 294-302.
1.19. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, [Reseña de la ed. de G.
T. Northup (1928)], Revista de Filología Española, 16
(1929), pp. 284-289.
1.20. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, "Orígenes de los libros
de caballerías", en Historia general de las literaturas
hispánicas, dir. G. Díaz-Plaja, Barcelona, Barna, vol. 1,
1949, pp. 521-541.
1.21. BONILLA Y SAN MARTÍN, Adolfo, Las leyendas de
Wagner en la literatura española, con un apéndice sobre
el Santo Grial en el "Lanzarote del Lago " castellano,
Madrid, Imprenta Clásica Española, 1913.
1.22. BROWNLEE, Marina S., "Romance at the Crossroads,
Medieval Spanish Paradigms and Cervantine Revisions",
en The Cambridge Campanion to Medieval Romance, ed.
R. L. Krueger, Cambridge, University, 2000, pp. 253-266.
1.23. CACHO BLECUA, Juan Manuel, "La configuración del
mundo literario del Amadís. I. La tradición artúrica", en
Garci Rodríguez de Montalvo: Amadís de Gaula, Madrid,
Cátedra, 1987, vol. 1, pp. 19-37.
1.24. CARMONA, Fernando, "La literatura artúrica como
utopía social", en La utopía en la literatura y en la
RLM. xxn (20 10). pp . 289-350. ISSN: 1130-3611
L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
307
historia, ed. J. M. García Cano , Murcia, Universidad,
200 8, pp. 29-50 .
1.25. CASTRO, Ivo, "Sobre a data da introducáo na Península
Ibérica do ciclo arturiano da Post-Vulgata", Boletim de
Filologia, 38 (1983), pp. 8 1-98.
1.26. CASTRO, Ivo, "Karl Pietsch e a sua edicáo dos Spanish
Grail Fragments", en Actas del I Congreso Internacional
de Historia de la Lengua Española, Madrid, Arco -Libro s,
1988, vol. 2, pp. 1123-1129.
1.27. CIRLOT, Victoria, La novela artúrica, Barcelona,
Montesinos, 1987.
1.28. CONDE DE LINDQ UIST , Josefa E., "Rethinking the
Arthurian Legend Transmission in the Iberian Peninsula",
eHumanista. Journal 01Iberian Studies, 7 (2006), pp. 7285.
1.29. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina , " Los origenes de la
materia tristaniana: estado de la cuestión" , Estudios
Humanísticos, Filología, 13 (199 1), pp. 185-197 .
1.30. CUESTA TORRE, Ma Luzdi vina , Estudio literario de
"Tristán de Leonís ", León , Universidad, 1993 (tesis
doctoral en microfichas).
1.31. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina, "Traducción o
recreación: en tomo a las versiones hispánicas del Tristan
en prose", Livius, 3 (1993 ), pp. 65-75.
1.32. CUESTA TORRE, Ma Luzdi vina, Aventuras amorosas y
caballerescas en las novelas de Tristán, León ,
Universidad, 1994.
1.33. CUESTA TORRE, M a Luzdivina , "Más sobre los
orígenes
de
la
materia
tristaniana", Estudios
Humanísti cos, Filología, 16 (1994), pp. 27-47 .
1.34. CUESTA TORRE, M a Luzdivina, "Tristán en la poesía
medie val peninsular", Revista de Literatura Medieval, 9
(1997 ), pp. 121-143.
1.35. CUESTA TORRE, M" Luzd ivina, "Problemas para la
edición de las traducciones medievale s de la materia de
Bretaña", en Edición y anotación de textos. Actas del I
Congreso de Jóvenes Filólogos, ed. C. Parrill a et al., A
Coruña, Universidade, 1998, vol. 1, pp. 193-205 .
1.36. DANIEL, Catherine, Les prophéties de Merlin et la
culture politique (XIJe-XVle siécle), Turnh out, Brepo ls,
2006.
1.37. DUCE GARCÍA, Jesús , " Los ciervos en la literatura
caballeresca hispánica" , en Actas del XI Congreso de la
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISS N : 1130-3611
308
RAF AEL M . MÉRIDA ]!MÉNEz
Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León,
Universidad, 2007 , vol. 1, pp. 501 -510 .
1.38. ENTWISTLE, William J., The Arthurian Legend in the
Literatures o/ the Spanish Peninsula, New York, Dutton,
1925 (y New York, Phaeton, 1975; traducción portuguesa
A lenda arturiana nas literaturas da Península Ibérica,
Lisboa, Imprensa Nac ional , 1942).
1.39. FREIRE-NUNES, Irene , "Arthur ibérique", Pris-ma,
11.2 (1995 ), pp. 221-229.
1.40. GARCÍA GUAL, Carlos, "Merlín, profeta y mago" , en
Geoffrey de Monmouth. Vida de Merlín, Madrid, Sirue1a,
1984, pp. ix-xlix.
1.41. GÓMEZ REDONDO, Fernando, "Romances de materia
caballeresca: el ciclo artúrico", en C. Alvar - Á. Gómez
Moreno - F. Gómez Redondo, La prosa y el teatro en la
Edad Media, Madrid, Taurus, 1991, pp. 160-164.
1.42. GÓMEZ RE DON DO , Fernando, "Romances de materia
caballeresca: el ciclo artúrico", en La prosa del siglo XlV,
Madrid, Júcar, 1994, pp. 109-166.
1.43. GRACIA, Paloma, "El ciclo de la Post- Vulgata artúrica y
sus versiones hispánicas", Voz y Letra , 7/1 (1996), pp. 515.
1.44. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, Merlín e a súa
historia, Vigo , Xera is, 1997 (trad. española: Merlín y su
historia, Madrid, Alianza, 1999).
1.45. HOOK, David, The Earliest Arthurian Names in Spain
and Portugal, St. Albans, Fontaine Notre Dame , 1991.
1.46. HOOK, David, " Further Early Arthurian Names from
Spain", La corónica, 21.2 (1992-1993), pp. 23-33.
1.47. HOOK, David, "Esbozo de un catálogo acumulativo de
los nombres artúricos peninsulares anteriores a 1300" ,
Atalaya, 7 (1996), pp. 135-152.
1.48. IRAGUI, Sebastian, "The Southern Version of the Prose
Tristan: The Italo -Iberian Translation and their French
Source", Tristania, 17 ( 1996), pp. 39-54.
1.49. KLO B, Otto , "Beitrage zur Kenntnis der spanischen und
portugiesischen
Gral-Litteratur",
fúr
Zeitschrift
romanische Philologie, 26 ( 1902), pp. 169-205 .
1.50. LIDA DE MALKIEL, M3 Rosa, "Arthurian Literature in
Spain and Portugal" , en Arthurian Literature in the
Middle Ages, ed. R. S. Loom is, Oxford, Clarendon, 1974
( l" ed. 1959), pp. 406-41 8 (traducido como "La literatura
artúrica en España y Portugal", en Estudios de literatura
RLM, XX" (20 \ 0), pp. 289 -350.\SSN: 1130-361\
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS
309
española y comparada , Buenos Aires, Eudeba, 1966, pp.
134-148).
1.51. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel (ed.), Amadís de Gaula
(1508): quinientos años de libros de caballerías, Madrid,
Biblioteca Nacional de España - Sociedad Estatal de
Conmemoraciones Culturales, 2008.
1.52. MENÉN DEZ PELAYO, Marce1ino, Orígenes de la
novela. 1, Madrid , Consejo Superior de Investigaciones
Científicas, 1963 (1a ed. 1905), caps. IV y V.
1.53. MÉRIDA JIMÉNE Z, Rafael M., "Merlín católico", en
Cultura i humanisme en les lIetres hisp ániques (s. XVXVI) , ed. G. Colón - Ll. Gimeno, Castelló, Sociedad
Castellonense de Cultura, 1998, pp. 179-212.
1.54. MICHON, Patricia, "Marc de Cornouailles au royaume
de Logres dans les romans arthuriens de la Péninsule
Ibérique", Les Lettres Romanes, 48.3-4 (1994), pp. 163173.
1.55. MORA LEJO, Serafín, "Artes figurativas y artes literarias
en la España medieval: románico , romance y roman" ,
Boletín de la Asociación Europea de Profesores de
Español, 17 (1985), pp. 61-70.
1.56. 0 RAZI, Veronica, "Art ü e Tristano nella letteratura
spagnola (XIV-XVI secolo)", en Materiali arturiani nelle
letterature di Provenza, Spagna, Italia , ed. M. Lecco,
Alessandria, Orso, 2006, pp. 115-142.
1.57. PINET, Simone, "El baladro del sabio Merlín ". Notas
para la historia y caracterización del personaje en
España, México, JGH Editores , 1997.
1.58. RICHTOFEN, Erich von, "Estratos hispánicos en la
épica europea occidental ", en Nuevos estudios épicos
medievales, Madrid, Gredos , 1970, pp. 147-277.
1.59. RICHTOFEN, Erich von, Sincretismo literario. Algunos
ejemplos medievales y renacentistas, Madrid , Alhambra ,
1981, pp. 38-57.
1.60. ROS DOMINGO, Enrique Andrés, Arthurische Literatur
der Romania. Die iberoromanisch en Fassungen des
Tristanromans und ihre Beziehungen zu den franzosischen
und italienischen Versionen, Berna, Peter Lang, 200 l .
1.61. ROUBAUD, Sylvia, " De la cour d'Arthur a la
Biblioth éque de Charles Quint: la longue errance des
chevaliers de roman", Iberica , 13 (2001), pp. 239-250.
1.62. RUBIO PACHECO, Carlos, " El roman artúrico en la
España medieval: problemas para su estudio", Anales
Cervantinos, 31 (1993), pp. 253-260 .
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISS N: 1130-36 11
310
RAF AEL M. M ÉRIDA JIMÉNEZ
1.63. SERRA DESFILIS, Amadeo, "Ab recont de grans
gestes. Sobre les imatges de la historia i de la llegenda en
la pintura g ótica de la Corona d'Aragó", Afers , 41 (2002) ,
pp. 15-35 .
1.64. SHARRER, Harvey L., A Critical Bibliography 01
Hispanic Arthurial Material. l. Texts: The Prose Romance
Cycles, London, Grant and Cutler, 1977.
1.65. SHA RRER, Harvey L., "Spanish and Portuguese
Arthurian Literature", en The Arthurian Encyclop edia, ed.
N. J. Lacy, New York , Garland, 1986, pp. 516-521.
1.66. SHARRER, Harvey L., "Notas sobre la materia artúrica
hispánica, 1979-1986", La corónica, 15 ( 1986-1987), pp.
328-340.
1.67. SHARRER, Harvey L., "The Acc1imatization of the
Lancelot-Grail Cyc1e in Spain and Portugal" , en The
Lancelot-Grail Cycle: Text and Transformations , ed. W.
W. Kibler, Austin, University of Texas, 1994, pp. 175190.
1.68. SHARRER, Harvey L., "Spain and Portugal", en
Medieval Arthurian Literature. A Guide to Recent
Research , ed. N. J. Lacy , New York, Garland, 1996, pp.
401-449.
1.69. SIMÓ, Meritxell, "Les primeres traduccions romániques
de la Historia Regum Britanniae" , Estudis Romanics, 30
(2008), pp . 39-54.
1.70. SORIANO ROB LES, Lourdes , "E que le daria pon ceña
con quel muriese: los tres intentos de envenenamiento de
Tristán a manos de su madrastra", Cultura Neolatina, 61
(200 1), pp . 319-333 .
1.71. TARRE, José, "Las profecías del sabio Merlín y sus
imitaciones", Analecta Sacra Tarraconensia , 16 (1943 ),
pp. 135-171.
1.72. THOMAS, Henry , "La novela de caballerías en la
Península Ibérica antes del 1500", en Las novelas de
caballerías españolas y portuguesas. Despertar de la
novela caballeresca en la Península Ibérica y expansión e
influencia en el extranjero, Madrid, Consejo Superior de
Investigaciones Científicas, 1952 (ed. orig . 1920), pp. 734.
1.73. VIÑA LISTE , José M", " La importancia de los textos
artúricos y su incorporación a las literaturas hispánicas",
en Textos medievales de caballerías, Madrid, Cátedra,
1993, pp. 38-47.
RLM, XXII (20 \ 0) , pp . 289-350, \SSN : 1130-3611
LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HiSPÁNICAS
311
2. LA MATERIA DE BRETAÑA EN LENGUA CATALANA
2.1. ADROHER, Miquel , "La Storia del Sant Grasal, version
franciscaine de la Queste del Saint Graal", Butlletí de la
Reial Academia de Bones Lletres de Barcelona, 50 (20052006),pp.77-119.
2.2. ALTURO PERUCHO, Jesús, "Les inventaires de livres en
Catalogne du IXe au XIIe siécles", Scriptorium, 50
(1996), pp. 370-389.
2.3. ALTURO PERUCHO, Jesús, "Restes codicol ógiques en el
més antic manuscrit del Jaufré amb algunes
consideracions sobre aquesta novel·la provencal", Boletín
de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, 46
(,1997-1998), pp. 9-22.
2.4. ARRETXE, Izaskun & Roser VICH, "La Faula, el Llibre
de Fortuna e Prudencia i les Cobles de la divisi á del
regne de Mallorques : tres variants d'un tema literari a la
narrativa en vers del segle XIV" , Anuari de Filologia,
16.C.4 (1993), pp. 9-22.
2.5. ASPERTI, Stefano , "Flamenca e dintomi. Considerazioni
sui rapporti fra Occitania e Catalogna nel XV secolo" ,
Cultura Neolatina, 45 (1985) , pp. 59- 103.
2.6. ASPERTI, Stefano, "Bacinetti e berroviere: problemi di
lessico e di datazione nel Blandin de Cornoalha", en
Studia in honorem pro! M de Riquer, Barcelona,
Quadems Crema, 1986, vol. 1, pp. 11-35.
2.7. AURELL, Jaume & Joan-Pau RUBl ÉS, "Els mercaders
catalans i la cultura. De l'Edat Mitjana al Renaixement",
Anuario de Estudios Medievales, 23 (1993 ), pp. 221-255.
2.8. AURELL, Jaume, Els mercaders catalans al Quatrecents.
Mutaci á de valors i procés d 'aristocratització a
Barcelona (13 70-14 70) , Lieida, Pagés, 1996, caps. 3 y4.
2.9. AURELL, Jaume, "Culture marchande et culture
nobiliaire a Barcelone au XVe si écle", Re vue Historique,
302 (2000), pp. 33-53.
2.10. BADIA, Lola, "Traduccions al cata la dels segles XIV i
XV i innovació cultural i literaria", Estudi General, 11
(1991), pp. 31-50.
2.11. BADIA, Lola, "De La Faula al Tirant lo Blanc, passant
pel Llibre de Fortuna e Prudencia", en Tradici á i
modernitat als segles XIV i XV. Estudis de cultura literaria
i lectures d 'Ausi ás March, Valencia-Barcelona, Institut de
Filologia Valenciana-Abadia de Montserrat, 1993, pp. 93128.
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-36 11
312
RAfAEL M. MÉRID A J IMÉNEZ
2.12. BADIA, Lola, " El Tirant en la tardor medieval catalana",
en Actes del Symposion Tirant lo B1anc, Barcelona,
Quadems Crema, 1993 , pp . 35-99.
2.13. BAIGES i JARDÍ, Ignasi & Josep M3 FONT i RIUS &
Jordi GUILAMET i ANTON (ed.), EI/libre de la terra.
Un /libre de pri vilegis, Andorra, Ministeri d' Afers Socials
i Cultura, 1997.
2.14. BATLLE PRATS, Carme, "Noticies sobre les
biblioteques del ciutadans honrats de Barcelona (segles
XIV-XV)" , Estudis Castel/onencs. Miscel-Iania d 'estudis
dedicats a la memoria del pro! Josep Trenchs Odena, 6.2
(1994-1995), pp. 177-187.
2.15 . BATLLE, Carme & Teresa-M. VINYOLES, " La culture
des fernmes en Catalogne au Moyen Age tardif', en La
femme
dans I'htstoire et la société
méridionales,
Montpellier, Fédération Historique du Languedoc
Méditerranéen, 1995 , pp. 129-150 .
2.16 . BELTRÁN, Rafael, Tirant lo B1anc: evolució i revolta de
la narració de caval/eries, Valencia, Institució Alfons el
Magnánim, 1983.
2.17. BELTRÁN, Rafael, "Urganda, Morgana y Sibila: el
espectáculo de la nave profética en la literatura de
caballerías", en The Medieval Mind. Hispanic Studies in
Honour of Alan Dey ermond, ed . 1. Macpherson - R.
Penny, London, Tamesis , 1997 , pp. 21-47.
2.18. BELTRÁN, Rafael, " Comedy and Performance in Tirant
lo B1anc" , en "Tirant lo Blanc ": New Approaches, ed . A.
Terry, London, Tamesis, 1999, pp. 15-28.
2.19. BOHIGAS, Pere , " Profecies catalanes dei s segles XIV i
XV", Butl/etí de la Biblioteca de Catalunya , 6 ( 1925), pp .
24-49.
2.20 . BOHIGAS, Pere, "Profecies de Merlí. Altres profecies
contingudes en manuscrits catalans", Butl/etí de la
Biblioteca de Catalunya , 8 ( 1934) , pp. 253-279.
2.21 . BOHIGAS, Pere, " Las tradiciones eucarísticas de
Cataluña y la Demanda del Santo Graal", San Jorge , 6
(1952), pp. 11-16 .
2.22 . BOHIGAS, Pere, "Un nou fragrnent del Lancalot catalá",
Estudis Rom ánics, 10 (1962), pp . 179-187.
2.23 . BOHIGAS, Pere, "La mati ére de Bretagne en
Catalogne" , Bul/etin Bibliographiqu e de la Société
lnternationale Arthurienne, 13 (1961 ), pp. 81-98
(traducido como " La materia de Bretanya a Catalunya",
RLM, XX" (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-36 11
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTIJRAS HISPÁNICAS
313
en Aportació a I'estudi de la literatura catalana,
Barcelona, Abadia de Montserrat, 1982, pp . 277-294).
2.24. BRE SC, Henri, "Excalibur en Sicile", Medievalia, 7
(1987), pp. 7-21.
2.25. BRUMMER, Rudolf, "Die Episode von Konig Artus im
Tirant lo Blanc", Estudis Rom ánics, 10 (1962 ), pp. 283-290.
2.26. BR UMM ER , Rudolf, "Algunes notes sobre una versió
catalana gairbé oblidada de la Queste del Saint Graal", en
Miscel-lania Joan Fuster, Barcelona, Abadia de
Montserrat, 1989 , vol. 1, pp . 27-35.
2.27 . BUTINY A, Julia, " Una nova font del Tiran! lo Blanc",
Revista_d.e Filolo$ia Románica, 7 (1990), pp. 191-196 .
2.28 . BUTINA JIMENEZ, Julia, Tras los oríge nes del
Humanismo: el "Curial e Güelfa ", Madrid, Uni versidad
Nacional de Educación a Distancia, 2000, pp . 293 -329.
2.29 . CANTAVELLA, Rosanna, "Lectura i cultura de la dona
a l'Edat Mitjana: opinions d'autors en catalá ", Caplletra ,
3 (1988), pp . 109-117.
2.30 . CINGOLANI, Stefano M. , "Nos en leyr tales libros
trobemos plazer e recreation. L'estudi sobre la difusió de
la literatura d'entreteniment a Catalunya els segles XIV i
XV", Llengua & Literatura, 4 (1990-1991), pp . 39-127.
2.31. CINGOLANI, Stefano M. , " Modelli storici, tradizioni
culturali e identitá letteraria nella Catalogna medievale",
Llengua & Literatura, 5 (1992-1993), pp. 479-494.
2.32. CINGOLANI, Stefano M ., " Introducció, Un viatge a
l'Edat Mitjana", en Blandín de Cornualla, ed. M.
Guisado, Barcelona, La Magrana, 1997, pp. 7-22 .
2.33. CINGOLANI, Stefano M. , "Miti e archetipi. Mito e
storia cavalleresca in Catalogna (1049 ca.-1328)" , en Mito
e Storia nella tradizione cavalleresca. Atti del XL VlJ
Convegno Storico (2005), Spoleto, Fondazione di Studi
sull ' Alto Medioevo, 2006, pp . 139-211.
2.34. CLARAMUNT, Salvador, " El poder y la cultura", en
Actas del Congreso de Historia de la Corona de Aragón
(1993), Zaragoza, Diputación General de Aragón, 1996,
vol. 1, pp. 335 -387.
2.35. CLUZE L, Irénée M., "A propos de I'Ens enhamen du
troubadour catalan Guerau de Cabrera", Boletín de la Real
Academia de Buenas Letras de Barcelona , 26 ( 19541956) , pp . 87-93.
2.36. CLUZE L, Irénée M., " La culture générale d'un
troubadour du XIIIe si écle", en Mélanges M Mal/rice
Delbouille, Gembloux, Duculot, 1964 , vol. 2, pp. 91-104.
RLM. XXII (2010), pp. 289 -350, ISSN : 1130-3611
314
RAFAEL M . M ÉRIDA JIMÉNEZ
2.37. COMPAGNA PERRONE CAPANO, Anna Maria, "Per
l'edizione de La Faula di Guillem de Torroella", en La
cultura catalana tra I'Umanesimo e il Barroco, ed . C.
Romero - R. Arqués, Padova, Prograrnma, 1994, pp. 211 218.
2.38. CONDE DE LINDQUIST, Josefa E., "Aragon's
Influence in the Catalan Tristan Fragments", en
Traducción y Humanismo: panorama de un desarrollo
cultural, ed. R. Recio , Soria , Diputación, 2007, pp. 35-46.
2.39. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Aportaciones al
estudio de La Questa del Sant Grasal catalana: las
apariciones del Santo Grial", en Actes del X Congrés
Internacional de l 'Associaciá Hispánica de Literatura
Medieval, ed. Rafael Alemany et al., Alacant, Universitat,
2005, vol. 2, pp. 587-596.
2.40. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Les dones a la Queste
del Sant Grasal catalana: l'exemple de la germana de
Perceval", en Actes del XIIIe Col-loqui de Llengua i
Literatura Catalanes (Girona, 2003), coord. S. Martí,
Barcelona, Abadia de Montserrat, 2007, vol. 3, pp. 221-232.
2.41. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Las espadas de
Galaz en La Queste del Sant Grasal", Revista de
Literatura Medieval, 19 (2007), pp. 127-136.
2.42. CORBELLA, Dolores, "La caracterización del viaje
iniciático en los textos medievales. El viaje al 'más allá'
desde San Brandán de Benedit a La Faula de Torroella",
en Actas del IX Simposio de la Sociedad Española de
Literatura General y Comparada, Zaragoza, Universitat,
1994, vol. 2, pp. 331-338.
2.43 . CORTIJO OCA - A, Antonio, "Womeri' s Role in the
Creation of Literature in Catalonia at the End of the
Fourteenth and Beginning of the Fifteenth Century", La
corónica, 27.1 (1998), pp . 7-20.
2.44. COURCELLES, Dominique de, "Recherches sur les
livres et les fernmes en Catalogne aux XVe et XVIe
si écles", en Des femmes et des livres. France et Espagnes ,
XIVe-XVlJe siécle, ed. D. de Courcelles, Paris , École des
Chartes, 1999, pp. 95-114.
2.45. DELPECH, Francois, "La naissance de Jacques 1
d' Aragon: histoire, légende, mythe et rituels", en La
leyenda. Antropología, Historia, Literatura. Actas del
coloquio celebrado en la Casa de Velázquez (1986), ed.
J.-P. Étienvre, Madrid, Universidad Complutense, 1989,
pp. 69-101.
RLM,
XXII
(20 10), pp. 289-350, ISSN : 1130-3611
L A MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
3 15
2.46 . DELPECH, Francois, Histoire et légende. Essai sur la
genése d 'un théme épique aragonais: la naissance
merveilleuse de Jacques 1 le Conquérant, Paris ,
Université de la Sorbonne Nouvelle, 1993, pp. 123-154.
2.47 . DE CALUWÉ, Jacques, "Le roman de Blandin de
Cornouailles et de Guillot Ardit de Miramar: une parodie
de roman arthurienne", Cultura Neolatina, 38 (1978), pp .
55-66.
2.48. DE CALUWÉ, Jacques, "Quelques réf1exions sur la
pénétration de la mati ére arthurienne dan s les littératures
occitane et catalane médiévales" , en An Arthurian
Tapestry: Essays in Memory of Lew is Thorpe, ed. K.
Varty , Glasgow, University, 1981, pp . 354 -367.
2.49. DURAN i SANPERE, Agustí, "U n fragrnent de Tristany
de Leonis en cata l á", Estudis Romanics, 2 (19 17), pp.
284-316.
2.50. ELLIOTT, A. G., "L'historiador com a artista:
manipulació de la historia a la cr ónica de Desclot",
Quaderns Crema, 9 (1984 ), pp. 27-52 .
2.51 . ESPADALER, Anton, " El mera vellós com a luxe i
pedagogia", en AA .VV., El món imaginari i el món
meravellós a l 'Edat Mitjana, Barcelona, Fundació Caixa
de Pensions, 1986, pp. 137-149.
2.52. ESPADALER, Anton, " El rei d 'Aragó i la data del
Jaufr é" , Cultura Neolatina, 57 (1997 ), pp. 199-207.
2.53. ESPADALER, Anton, "El final del Jaufré i, novament,
Cerverí de Girona", Boletín de la Real Academia de
Buenas Letras de Barcelona, 47 (1999-2000), pp. 321334 .
2.54. ESPADALER, Anton, " Sobre la den sitat cultural del
Jaufré", en Literatura i cultura a la Corona d'Aragá
(segles XIII-XV) , ed. L. Badia et al., Barcelona, CurialAbadia de Montserrat, 2002 , pp. 335-354.
2.55 . FERRER GIMENO, M" Rosario, "Muj eres y libros en
Valencia
(1416-1474)" ,
Estudis
Castellonencs.
Miscel -lania d 'estudis dedicats a la memoria del pro!
Josep Trenchs Odena, 6.2 (19 94- 1995), pp. 5 15-523 .
2.56 . FERRER GIMENO , M" Rosario , "Presencia del ciclo
artúrico en las bibliotecas bajomedievales de la ciudad de
Valencia ( 14 16- 1474)", en prensa.
2.57. GRIFOLL, Isabel, "La novel,la cavalleresca", en
Historia de la literatura catalana, Barcelona, Orb is-62 ,
1985, vol. l ,pp. 117-140 .
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350 , ISSN : 1130-3611
316
RAfAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ
2.58 . GRIFOLL, Isabel, " Literatura d'oc, literatura d'oil a
Occitánia-Catalunya, s. XIII-XIV ", en LanguedocRoussillon-Catalogne. État, nation, identité culturelle
régionale, ed. C. Heusch , Montpellier, Université Paul
Valéry, 1998, pp. 39-70.
2.59. GRILLI , Giuseppe , " Tirant lo Blanc e la teatralit á", en
Actes del Symp osion Tirant lo Blanc, Barcelona,
Quadems Crema, 1993, pp. 361-377.
2.60. GUDA VOL, Anna Maria , "Arturo, Morgana y la sierpe.
Algunas anotaciones sobre las intervenciónes en francés
en La Faula de Guillem de Torroella", Parole, 3 (1990),
pp. 93-98.
2.61. HAUF, Albert , " Artur a Constantinoble. Entom a un
curiós episodi del Tirant lo Blanc", L 'Aiguadolc, 12-13
(1990), pp. 13-31.
2.62. HAUF , Albert, "Art ús, aycell qui atendon 'ti bretó '1: La
Faula , seducció o reivindicació políticomoral?", Bolletí
de la Societat Arqueológica Lul-liana, 56 (2000), pp. 724.
2.63. HERNANDO, Josep , "La Destrucció de Jerusalem. La
venj anca que f éu de la mort de Jhesuchrist Vespasi á e
Titus son fill. Uns escrits ap ócrifs, de cavalleries i
antijueus, en catal á de la Baixa Edat Mitjana",
Miscel-lania de Textos Medievals, 5 (1989), pp. 1-116.
2.64. HERNA NDO, Josep , Llibres i lectors a la Barcelona del
segle XI V, Barcelona, Fundació Noguera , 1995 (2 vols.).
2.65. HILLGARTH, Jocelyn N., Readers and Books in
Majorca (1229-1550) , Paris, Centre National de la
Recherche Scientifique, 1991 (2 vols.).
2.66. IGLESIAS , Josep Antoni , "El llibre a la Catalunya baixmedieval. Notes per a un estat de la qüestió", Faventia,
15.2 (1993), pp. 39-73.
2.67. IZQUIERDO, Josep, "Traslladar la memoria, traduir el
món: la prosa de Ramon Muntaner en el context cultural i
literari rom ánic", Quaderns de Filologia. Estudis
Literaris, 8 (2003), pp. 189-244.
2.68. JEWERS, Caroline , "The Name of the Ruse and the
Round Table : Occitan Romance and the Case for Cultural
Resistance", Neophilologus, 81 (1997), pp. 187-200.
2.69. LAWRANCE, Jeremy N. H., " Death in Tirant lo Blanc",
en "Tirant lo Blanc ": New Approaches , ed. A. Terry,
London , Tamesis, 1999, pp. 91-107 .
2.70. LEJE UNE, Rita, "La légende arthurienne et les
troubadours", en Littérature et société occitane au Moyen
RLM, XXO (20 10), pp. 289 -350 , ISSN : 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
317
Age, ed. J. De Caluwé et al. , Li ége, Marche Romane,
1979, pp. UR
NVSセM
2.71. LUCIA MEGIAS, José Manuel, "Literatura caballeresca
catalana: de los testimonios a la interpretación (un ensayo
de crítica ecdótica)", Caplletra, 39 (2005), pp. 231 -256 .
2.72. MADURELL MARIMÓN, José M a & Jorge RUBIÓ y
BALAGUER, Documentos para la Historia de la
imprenta y librería en Barcelona (14 74-1553), Barcelona,
Gremios de Editores, de Libreros y de Maestros
Impresores, 1955.
2.73. MA RTINES, Vicent, "Una entes a ben interessada entre
la realitat i la fantasia : Blandin de Cornuallo", Capll etra ,
5 (1989 ), pp. 39-49.
2.74 . MA RTINES, Vicent, "El Blandin de Cornualla: cap a la
novel -la cavalleresca", en Actes del VI1Je Col -loqui
Internacional de Llengua i Literatura Catalanes ,
Barcelona, Abadia de Montserrat, 1989, vol. 1, pp. 435448.
2.75. MARTINES, Vicent , "Aspectes d 'un esperit cavalleresc:
el Jaufre", en Miscel-lania J ordi Carb onell, Barcelona,
Abadia de Montserrat, 1993, vol. 5, pp. 5-32.
2.76 . MA RTINES, Vicent, "Cap a un discurs cavalleresc
primerenc: el Jaufre", en Illéme Congr és International de
I'Association Internationale d 'Études Occitanes , ed. G.
Go uiran, Mon tpellier, Université Paul Valéry, 1993, pp.
1031-1044.
2.77 . MA RTINES , Vicent, La versiá catalana de la "Queste
de Saint Graal ": estudi i edició, Alacant, Departament de
Filologia Catalana-Universitat, 1993 (tesis doctoral).
2.78 . MA RTINES, Vicent, " La versión catalana de La Queste
del Saint Graal", en Reflexiones sobre la tradu cción, ed.
L. Charlo Brea, Cádiz , Universidad, 1994, pp. 379 -389.
2.79 . MA RTINES, Vicent, Els cava llers literaris. Assaig sobre
t¡teratura cavalleresca catalana medi eval, Madrid,
Univ ersidad Nac ional de Educación a Distancia, 1995.
2.80. MA RTINES, Vicent, "Del Girart de Rosselló a la Questa
del Sant Graal: ' Durament ama Déu e Temitaz lo cavaller
benuhirat" , en Misc el-lania Germá Colón , Barcelona,
Abadia de Montserrat, 1995, vol. 3, pp. 23-36.
2.81. MA RTINES, Vicent, "La versió catalana de la Queste
del Saint Graal i I'original trances", en Actas del V
Congreso de la Aso ciación Hispánica de Literatura
Medieval, Granada, Universidad, 1995, vol. 3, pp. 241252 .
RLM, XXII(20 \ 0), pp. 289 -350, ISSN : 1130-36 11
318
RAFAEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ
Vicent, "Tiempo y espacio en la versión
Queste del Saint Graal", Hispanic Review,
373 -390.
Vicent, "Del Girat de Rosselló a la Questa
del Sant Graal, tot passant per Ramon Llull: el cavaller
amatent de Déu i el camí cap a la novel -la", en Actes del
XIe Col-loqui Internacional de Llengua i Literatura
Catalanes, Barcelona, Abadia de Montserrat, 1998, vol. 1,
pp. 99-111.
2.84. MARTÍNEZ PÉREZ, Antonia, "En tomo a las
transposiciones intertextuales de la tradición artúrica en
La Faula de Guillem de Torroella", Revista de Literatura
Medieval, 6 (1994), pp. 133-145.
2.85 . MARTÍNEZ PÉREZ, Antonia, "Ficción-realidad en la
estructura narrativa de La Faula de Guillem de
Torroella", en Mundos de ficción, ed. J. M" Pozuelo
Yvancos, Murcia, Universidad, 1996, pp. 1021-1029.
2.86. MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M ., "La desaparición de
Morgana: de Tirant lo Blanch (1490) y Amadis de Gaula
(1508) a Tyran le Blanch (1737)", Boletín de la Real
Academia de Buenas Letras de Barcelona, 46 (1997 1998), pp. 135-156.
2.87. MÉRIDA JlMÉNEZ, Rafael M., "Sicilia y la ficción
caballeresca catalana de los siglos XIV y XV", en XlV
Congresso di Storia della Corona d'Aragona, Cagliari,
Universit á di Cagliari-Istituto di Storia Medioevale, 1999,
vol. 5, pp. 417-429.
2.88. MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M., "De Francesca a
Dulcinea, pasando por Carmesina y Teresa", en Damas,
santas y pecadoras. Hijas medievales de Eva, Barcelona,
Icaria, 2008, pp . 67-90 .
2.89. MEYER, Paul, "Le Roman de Blandin de Cornouailles et
de Guillot Ardit de Miramar", Romania, 2 (1873), pp .
170-202 .
2.90. MILONE, Luigi, "Jaufre Rudel, Tristano e dintomi. Note
in margine all' evoluzione della lirica catalana nel contesto
romanzo", en La cultura catalana tra I'Umanesimo e il
Barroco, ed . C. Romero - R. Arqués, Padova, Prograrnma,
1994, pp. 185-190.
2.91. MONTOLIU, Manuel de, "Sobre els elements épics,
principalment arturians, de la crónica de Jaume 1", en
Homenaje a M Menéndez Pidal, Madrid, Hemando,
1924, vol. 1, pp. 697-712.
2 .82. MARTINES,
catalana de la
64 (1996), pp.
2.83. MARTINES,
RLM, xxn (20 10), pp . 289-350, ISSN : 1130-3611
LA MATERIA DE B RETAÑA EN LASCULTORASHISPÁNICAS
319
2.92 . ORS , Joan , "De l'encalc del cérvol blanc al creuer de la
balena solleri ca: la funció narrativa del motiu de l'animal
guia", en Studia in honorem pro! M de Riquer,
Barcelona, Quadems Crema, 1986, vol. 1, pp. 565 -578.
2.93. PACHECO , Arseni, "El Blandin de Cornualha", en
Catalan Studies. Volume in Memory 01Josephine de Boer,
Barcelona, Hispam, 1977, pp. 149-161.
2.94. PACHECO , Arseni, "Pr óleg", en Blandín de Cornual/a i
altres narracions en vers deis segles XIV i XV, Barcelona,
Ed. 62-La Caixa, 1983, pp . 7-24.
2.95 . PEÑA, Man uel, Cataluña en el Renacimiento: libros y
lenguas (Barcelona, 1473- J 600), Lleida, Mile nio , 1996.
2.96. PIERA , Montserrat, "Curial e Güelfa " y las novelas de
cabal/erías españolas, Madrid, Pliegos, 1998 .
2.97. PIERA, Montse rrat, "Tirant lo Blanc: Rehistoricizing the
Other Reconquista" , en "Tirant lo Blanc ": New
Approaches, ed . A. Terry, London, Tamesis, 1999, pp. 45 58.
2.98 . PIROT , Francois, Recherches sur les connassainces
littéraires des troubadours occitans et catalans des XIIe et
XIIIe siécles, Barcelona, Academia de Buenas Letras de
Barcelona, 1971.
2.99 . PUJOL , Josep, "De Pere el Gran a Tristany de Leonís:
models cronístics i novel-lescos per a la mort de Tirant lo
Blan c" , en Literatura i cultura a la Corona d 'Arag á
(segles XlII-XV) , ed. L. Badia et al. , Barcelona, CurialAbadia de Montserrat, 2002 , pp. 409-418.
2.100. PUJOL , Josep, La memoria literaria de Joanot
Martorel/. Models i escriptura en el "Tirant lo Blanc ",
Barcelona, Curial-Abadia de Montserrat, 2002 .
2.101. RAM OS, Rafael, "Tirant lo Blan c, Lancelot du Lac y el
Llibre de l'ordre de caval/eria" , La corónica , 23.2 (199 5),
pp . 74-87.
2.102. RENEDO, Xavier, "Llegir i escriure a la tardor de
l'Edat Mitjana", en Actes del IXi! Col-loqui Internacional
de Llengua i Literatura Catalanes , Barcelona, Abadia de
Mo ntserrat, 1993, vol. 2, 209-222 .
2.103. RIQUER, Isabel de, "La literatura francesa en la Corona
de Aragón en el reinado de Pedro el Ceremonioso (1336 1387)", en Imágenes de Fran cia en las letras hispánicas,
ed. F. Lafarga, Barcelona, P.P.U., 1989, pp. 115-126.
2. 104. RIQUER , Isabel de, " El viaj e al otro mundo de un
mallorquín", Revista de Lengua y Literatura Catalana.
Gal/ega y Vasca , 1 (1991 ), pp. 25-35.
RLM. XXII (20 10). pp. 289- 350, ISSN: 1130-36 11
320
RAFAEL M . MÉRIDA JIMÉNEz
2.105. RIQ UER , Isabel de, "Les poémes narratifs catalans en
noves rimades des XIVe et XVe si écles", Revue des
Langues Romanes, 96 (1992), pp. 327 -350 .
2.106. RIQUER, Isabel de, "La réception du Graal en
Catalogne au Moyen Age", en Transferts de themes,
transferts de textes. Mythes, légendes et langues entre
Catalogne et Languedoc, ed. M.-M. Fragonard - C.
Martínez, Barcelona, P.P.U., 1997 , pp. 49 -60.
2.107. RIQUER, Isabel de, "Los libros de Violante de Bar", en
Las sabias mujeres: educación, saber y autoría , ed . M3
M. Graña Cid, Madrid, Asociación Cultural Almudaina,
1994, pp. 161-173 .
2.108. RIQUER, Isabel de, "Géneros trovadorescos en el
Jaufré", en La narrativa in Pro venza e Catalogna nel XIII
e XIV secolo, Pisa, ETTS, 1995, pp. 12-26.
2.109. RIQUER, Martí de , "Los problemas del roman
provenzal de Jaufré", en Recueil de travaux offert a M
Clovis Brunel, Paris, École des Chartes, 1955, vol. 2, pp.
435-461.
2.110. RIQUER, Martí de, Her áldica catalana des de l'any
lJ50 al 1550, Barcelona, Quadems Crema, 1983, vol. 1,
pp. 47 -58.
2.111. RIQUER, Martí de, "Materia de Bretanya", en Historia
de la literatura catalana, Barcelona, Ariel, 1984, vol. 2,
pp. 193-221 (13ed . 1964-1966).
2.112. RIQUER, Martí de , Aproximació al "Tirant lo Blanc ",
Barcelona, Quadems Crema, 1990 .
2.113. RIQUER, Martí de, "L'engendrament del rei Jaume",
en Llegendes historiques catalanes, Barcelona, Quadems
Crema, 2000, pp. 49-103.
2.114. RODRÍGUEZ VE LASCO, Jesús D., "The Chivalresque
Worlds in Tirant lo Blanc", en "Tirant lo Blanc ": New
Approaches, ed. A. Terry, London, Tamesis, 1999, pp. 114.
2.115. RU BIERA MATA, M3 Jesús, "Un relat árab de viatge al
més enll á (Buluqiya), possible font de la Faula de
Torroella", en Estudis de Llengua i Literatura en honor de
Joan Veny, ed. J. Massot, Barcelona, Abadia de
Montserrat, 1997 , vol. 1, pp. 71-80.
2.116. RU BIÓ i LLUCH, Antoni, Documents per a la historia
de la cultura catalana medieval, Barcelona, Institut
d'Estudis Catalans, 2000 (2 vols., 13 ed. 1908-1921).
2.117. SABATÉ, Gloria & Lourdes SORIA O ROBLES,
" Martorell i la taula rodona: la materia de Bretanya al
RLM, XXII (2010), pp. 289-350, ISSN : 1130-361 1
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTORAS HISPÁNICAS
321
Tirant lo Blanch", en Actas del VIII Congreso
Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura
Medieval, Santander, Gobierno de Cantabria, 2000, vol. 2,
pp. 1575 -1585 .
2.118. SALES DASí, Emilio 1., "Tirant 10 Blanc i la mítica
cavalleria medieval", en Miscel-lania Joan Fuster,
Barcelona, Abadia de Montserrat, 1991, vol. 4, pp. 97 117 .
2.119. SALES DASí, Emilio J. & Juan NOYES, "Morgana y
Artús en Constantinopla (un episodio del Tirant lo
Blanc)", en Actas del 11 Congreso de la Asociación
Hispánica de Literatura Medieval, Alcalá de Henares,
Universidad, 1992, vol. 2, pp. 815 -826.
2.120. SANTANACH i SUÑOL, Joan, "El Codex Misc el-lani
de l' Arxiu de les Set Claus (Andorra la Vella, Arxiu
Historie Nacional)", Anuario de Estudios Medievales,
33 .1 (2003), pp. 417-462.
2 .121. SOLDEVILA, Ferran, "La llegenda arturiana en la
nostra literatura", Revista de Catalunya, 5 (1926), pp.
593 -602 (recogido en Cronistes, joglars i poetes, ed. J.
Molas - Josep Massot, Barcelona, Abadia de Montserrat,
1996, pp. 25 -36).
2.122. SOLER LLOPART, Albert, "Mas cavaller qui d 'ac áfa
lo contrari: una lectura del tractat lul-liá sobre la
cavalleria", Estudios Lulianos, 29 (1989), pp. 1-23 Y 101124.
2.123 . SORIANO ROBLES, Lourdes, "EIs fragments catalans
del Tristany de Leonís", en Actes del VII Congrés de
I 'Associació Hisp ánica de Literatura Medieval , Castelló,
Universitat Jaume 1, 1999, vol. 3, pp. 413-428.
2 .124. TOLDRÁ, Maria, "Notes sobre la suposada lectura
'sebastianista' de La Faula", Llengua & Literatura, 5
(1992-1993), pp. 471-478.
2.125 . TRENCHS ODENA, José, " Libri, letture, insegnamento
e biblioteche nella Corona d' Aragona (secoli XIII-XV)",
en XIV Congresso di Storia della Corona d'Aragona,
Cagliari, Universit á di Cagliari-Istituto di Storia
Medioevale, 1993, vol. 1, pp. 193-258.
2.126. VAETH, Joseph E., Tirant lo Blanch: A Study of its
Authorship, Principal Sources and Historical Setting,
New York, Columbia University, 1918.
2.127. VIDAL ALCOVER, Jaume, "La fada Morgana en la
tradició oral mallorquina" , Randa , 11 (1980), pp. 179182 .
RLM, XXII (20 \0), pp . 289 -350, \SSN: 1130-3611
322
RAfAEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ
2.128. VIDAL ALCOVER, Jaume, Estudis de literatura
medieval i moderna, Palma de Mallorca, Moll, 1996.
2.129. VELLÓN LA HOZ, Xavier, "L'oralitat en la cultura
burgesa: literatura i tertúlies femenines a la Baixa Edat
Mitjana", Catalan Review, 12 (1998), pp. 73-87.
2.130. WILD, Gerhard, "Ausgrenzung und Integration
arthurischer Themen im katalanischen Mittelalter (von
Muntaners Cronica, Blandin de Cornualla und Torroellas
La Faula zu Martorells Tirant lo Blanc)", Zeitschrift fiir
Katalanistik, 3 (1990), pp . 67-89.
2.131 . WILD, Gerhard, "(Pseudo-)arthurisches recycling oder:
Wie
die
Symbolstruktur des
Artusromans
mi
Spatmittelalter 'aufgehoben' ward", en Erzdhlstrukturen
der Artusliteratur, ed . F. Wolfzettel, Tübingen, Niemeyer,
1999, pp. 291-310.
2.132. ZORRILLA ORTIZ DE URBINA, Laura, "La materia
de Bretaña y la corriente mediterránea: Morgana en
algunas obras en lengua catalana", en Campus Stellae.
Haciendo camino en la investigación literaria, ed. D.
Fernández, Santiago de Compostela, Universidade, 2006,
vol. 1, pp. 222-228.
3. LA MATERIA DE BRETAÑA EN LENGUAS GALLEGA Y
PORTUGUESA
3.1. ALVAR, Carlos, "Poesía gallego-portuguesa y Materia de
Bretaña: algunas hipótesis", en Actas do Congreso "O
Cantar dos trobadores ", Santiago de Compostela, Xunta
de Galicia, 1993, pp. 31-51.
3.2 . ARNAUT, Ana Paula, "Donas e donzelas n'A Demanda
do Santo Graal", Santa Barbara Portuguese Studies, 5
(2001), pp. 29-71 .
3.3 . BOGDANOW, Fanni, "The Relationship of the
Portuguese Josep Abarimatia to the Extant French mss. of
the Estoire del Saint Graal" , Zeitschrift für romanische
Philologie, '76 (1960), pp. 343-375.
3.4. BOULLÓN AGRELO, Ana Isabel, "A influencia franca
na onomástica medieval galega", en Homenaxe ó profesor
Ramón Lorenzo, ed. Dieter Kremer, Vigo, Galaxia, 1998,
vol. 2, pp . 867-901.
3.5. BRUNETI, Almir de Campos, A lenda do Graal no
contexto heterodoxo do pensamento portugués, Lisboa,
Sociedade de Expansáo Cultural, 1974.
RLM, XX II (2010) , pp. 289-35 0, ISSN: 1130-3 611
L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS
323
3.6. BUESCU, Maria Gabriela Carvalháo, "O interdito e a
ocultacáo: dois topoi na Demanda do Santo Graal", en
Actas do I V Congresso da Associac áo Hispánica de
Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993 , vol. 4, pp .
57-64 .
3.7. BUESCU, Maria Gabriela Carvalháo, "Em demanda da
Besta Ladrador: um emblema demonñiaco e anti-cri st áo
na Demanda do Santo Graal", en Animalia, ed . L. Kru s et
al., Lisboa, Colibri, 2002 , pp . 113-121.
3.8. CARPENTER, Dwayne E., "A Sorcerer Defends the
Virgin: Merlin in the Cantigas de Santa Maria", Bulletin
ofthe Cantigueiros de Santa Maria, 5 (1993 ), pp. 5-24.
3.9. CARRETa, Carlos F. Clamote, "A figura do rei Artur na
literatura genealógica. Intertextualidade e (des jconstruc ño
da história", en Figura, ed. A. Branco, Faro, Un iversidade
do Algarve, 2001 , pp. 171-194.
3.10. CASTRO, Ivo , "Quando foi copi ado o Livro de José de
Arimateia? Datacáo do cód . 643 da Torre do Tombo",
Boletim de Filologia, 25 (1976-1979), pp. 173-183.
3.11. CASTRO, Ivo, "Remarques sur la tradition manuscrite de
l'Estoire del Saint Graal", en Homenagem a Joseph M
Piel, ed. D. Kremer, Tübingen, Max N iemeyer, 1988, pp .
195-206.
3.12. CASTRO, Ivo, "Demanda do Santo Graal", en
Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa,
coord. G. Lanciani - G. Ta vani , Lisboa, Carninho, 1993,
pp . 203 -206.
3.13. CASTRO, Ivo, "Livro de José de Arimateia", en
Dicion ário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa,
coord. G. Lanciani - G. Ta vani , Lisboa, Caminho, 1993,
pp . 409-411.
3.14. CASTRO, Ivo , "Matéria de Bretanha", en Dicionário da
Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G.
Lanciani - G . Tavani, Lisboa, Caminho , 1993 , pp. 445450.
3.15. CASTRO, Ivo , " Merlim", en Dicionário da Literatura
Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G.
Ta vani , Lisboa, Caminho, 1993, pp . 456-45 8.
3.16. CASTRO, Ivo, "O fragmento galego do Livro de
Tristan", en Homenaxe a Ramón Lorenzo, ed . D. Kremer,
Vigo, Galaxia, 1998, vol. 1, pp . 135-149.
3.17 . CASTRO, Ivo , " Rodrigues Lapa e as origens do romance
de cavalaria em Portugal" , en Filologia, Literatura e
Lingüística: commemorac áes do centénario do
RLM, XXII(20 10), pp. 289-3 50, ISSN : 1130 -3611
324
RA FAEL M . MÉRIDA JI MÉNEZ
nascimento do prof essor Doutor Manuel Rodrigues Lapa ,
Oporto, Fundacáo Eng. António de Almeida, 2000, pp.
145-156.
3.18. CASTRO, Ivo, "Sobre a edicáo do Livro de José de
Arimeteia", en Matéria de Bretanha em Portugal , ed. L.
Curado Neves et al., Lisboa , Colibri, 2001 , pp . 59-6 8.
3.19 . CASTRO, Ivo, "La materia di Bretagna in Portogallo",
en Civilt á letteraria dei paesi di espressione portoghese.
l. JI Portogallo (dalle origini al Seicento) , ed. L.
Stegagno Picchio, Firenze, Passigli, 2001 , pp . 195-210.
3.20 . CASTRO, Ivo, " A Demanda do Santo Graal e as suas
edic óes", Revista Portuguesa de Filologia , 25 (20032006), pp. 125-144.
3.21. CASTRO, Ivo, "Josefes caminha sobre as águas ",
eHumanista. Journal oflb erian Studies, 8 (2007), pp. 3872.
3.22. CHAMBEL, Pedro Sacadura, "Reflexñes sobre A
Demanda Espritual de Lancelote na Demanda do Santo
Graal", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L.
Curado Ne ves et al., Lisboa, Colibri, 2001 , pp. 267 -276.
3.23. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "Las mujeres en A
Demanda do Santo Graal gallego-portuguesa" , en Actas
do Vll Congreso Internacional de Estudos Galegos, ed.
H. González et al., Sada, Castro, 2007 , pp. 85-93.
3.24 . COOLPUT-STORMS, Colette-Anne van, " Souillure,
indignité et haine de soi: 1'i mpossible rachat dans la
Demanda do Santo Graal' t.i en Textos medievais
portugueses e a suas fo ntes, org. H. Megale - H. Osakabe,
Sao Paulo, Hu manitas, 1999 , pp. 57-75 .
3.25. CORRAL DÍAZ , Esther, "El moti vo de la besta ladrador
en la Demanda do Santo Graal", en Actes del Vll Congrés
de 1'Associaci á Hisp ánica de Literatura Medieval,
Castelló, Univ ersitat Jaume 1, 1999, vol. 2, pp. 85-99.
3.26. DAVIES, W. R., "Mary and Merlin: An Unu sual
Alliance" , Romance Notes, 14 (1972-1973), pp. 207 -212 .
3.27.DEYERMOND , Alan D., "Lost Literature in Medieval
Portuguese" , en Medieval and Renaissance Studies in
Honour of Robert B. Tate, ed. 1. Michael-R. A. Cardwell,
Oxford, Dolphin, 1986, pp. 1-12.
3.28. OlAS, Aida Fernanda, "As letras na formacáo do homem
portugu és: cópias e versóes. A problemática do Amadís de
Gaula", en História crítica da literatura portuguesa.
Idade Média, Lisboa, Verbo, 1998, pp. 51-79.
RLM, XXII (20 10), pp . 289 -350 , ISSN : 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
325
3.29. OlAS, Aida Femanda, "A matéria de Bretanha em
Portugal: relevancia de um fragmento pergamináceo",
Revista Portuguesa de Filologia, 25 (2003 -2006), pp.
145-221.
3.30. D ' HEUR, lean-Marie, "De Caradoc a Caralhote. Sur une
piéce obscure de Martin Soares et son origine francaise
presumée", Marche Romane, 23-24 (1973-1974), pp . 251 264 .
3.31. D 'HEUR, lean-Marie, "Goncal' Eanes do Vinhal, ses
'chansons de Comoaille' et le respect de I'art poétique",
en Mélanges de langues et de littératures romanes offerts
a Carl Theodor Gossen, Bem , Franck, 1976, pp. 185-194.
3.32. FE RRA RI, Anna, "Lai", en Dicionário da Literatura
Medieval Galega e Portuguesa, coord. G. Lanciani - G.
Tavani, Lisboa, Caminho, 1993, pp. 374-378.
3.33. FE RREIRA, Maria do Rosário, "A sombra de Tristáo: do
potencial estructurante da Matéria de Bretanha na
mundivisáo aristocrática do Portugal medieval", en
Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et
al., Lisboa, Colibri, 2001, pp. 159-171.
3.34. FREIRE-NUNES, Irene, Le Graal ibérique et ses
rapports avec la littérature francaise, Villeneuve, Presses
Un iversitaires du Septentrion, 1999.
3.35. FRE IRE-NUNES, Irene, "Merlim, o elo ausente", en
Matéria de Bretanha em Portugal, ed . L. Curado Neves et
al., Lisboa, Colibri, 2001, pp. 29-58.
3.36. GA RCÍA-SABELL TORMO, Teresa & Santiago LÓPE Z
MARTÍNEZ-MORÁS, "Motifs et formules dans le roman
en prose: l'Erec et sa traduction galicienne-portugaise",
en VII Coloquio de la Asociación de profesores de
jilología francesa de la universidad española (1998),
Cádiz, Universidad, 2000, vol. 2, pp. 121-131.
3.37. GAVILANES LASO, losé Luis, "La prosa de ficción",
en Historia de la literatura portuguesa, ed. l. L.
Gavilanes - A. Apolinário, Madrid, Cátedra, 2000, pp.
121-132.
3.38 . GO N<;ALVES, Susana, "Representacñes do espaco
onírico no Livro de José de Arimateia", Románica.
Revista de Literatura, lO (2001), pp. 53-65.
3.39. GON<;ALVES, Susana, "Estória do rei Label. Estudo de
um episódio do Livro de José de Arimeteia", en Matéria
de Bretanha em Portugal , ed. L. Curado Neves et al.,
Lisboa, Colibri, 2001, pp. 93-103.
RLM, XXII (2010), pp. 289-350, ISSN: I 130-3611
326
RAfAEL M . MÉRIDA JIMÉNEZ
3.40. GRACIA, Paloma, "Variaciones sobre un tema mítico:
Edipo en la Demanda do Santo Graal", Cultura
Neolatina, 53 (1993), pp. 197-214.
3.41. GUTIERREZ GARCIA, Santiago, "A corte poética de
Afonso III o Bolonh és e a materia de Bretaña", en Ondas
do Mar de Vigo. Actas do Simposio Internacional sobre a
Lírica Medieval Galego-Portuguesa, Binningham,
Uni versity, 1998 , pp. 108-123.
3.42. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, "O Marot haja malgrado: lais de Bretanha, ciclos en prosa e recepción da
materia de Bretaña na Península Ibérica", Boletín Galego
de Literatura, 25 (2001), pp. 35-49.
3.43. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, "O Livro de Tristan
na transmisión da materia tristaniana", en "Livro de
Tristan " e "Livro de Merlin ". Estudio, edición, notas e
glosario, ed. coord. P. Lorenzo Gradín - J. A. Souto Cabo,
Santiago de Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón
Piñeiro, 2001, pp. 107-136.
3.44. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago, "La recepción
hispánica de la materia de Bretaña y la cantiga B479N62
de Alfonso X", en Actas del Xl Congreso Internacional de
la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León,
Uni versidad, 2007, vol. 2, pp. 661 -671 .
3.45. GUTIÉRREZ
GARCÍA,
Santiago,
"La poética
compositiva de los lais de Bretanha: Amor, des que m 'á
vós cheguei y los lais anómalos de la Post-Vulgata",
Revista de Poética Medieval, 19 (2007), pp . 93 -113.
3.46. GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago & Pilar LORENZO
GRADÍN, A literatura artúrica en Galicia e Portugal na
ldade Media, Santiago de Compostela, Universidade,
2001.
3.47. HUTCHINSON, Amélia, "Nun' Álvares Pereira: A
Portuguese Hero in the Arthurian Mould", en Portuguese,
Brazilian and African Studies: Studies Presented to Clive
Willis on his Retirement, ed. T. F. Earle - N. Griffin,
Wanninster, Aris & Phillips, 1995, pp. 55-68.
3.48. JUNQUEIRA, Renata Soares, "O triste destino de Tristáo
na versáo portuguesa d'A Demanda do Santo Graal",
Revista Leterária (Sao Paulo), 35 (1995), pp. 103-111.
3.49. LAPA, Manuel Rodrigues, "A Demanda do Santo Graal.
Prioridade do texto portugu és", en Miscelánea de língua e
literatura portuguesa medieval, Coimbra, Universidade,
1970 (1a ed . 1930) , pp . 303-340.
RLM, XXII (2010 ), pp. 289-350, ISSN: 1130-361 1
L A MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
327
3.50. LAPA, Manuel Rodrigues, "A questáo do Amadis de
Gaula no contexto peninsular", Grial, 27 (1970), pp . 1428.
3.51. LAPA, Manuel Rodrigues, "A Matéria de Bretanha" , en
Licñes de literatura portuguesa. Época medieval,
Coimbra, Coimbra Ed ., 1977 (9" ed .), pp . 237-2 89.
3.52 . LARANJINHA, Ana Sofia, " Um microcosmo textual? O
ep isódio do Pentecostes do Graal na Demanda
portuguesa", en O género do texto medieval, coord. C.
Almeida Ribeiro - M. Madureira, Lisboa, Cosmos, 1997,
pp. 85-96.
3.53. LEBESGUE, Philéas, "La mati ére de Bretagne et
l'Amadis de Gaule", Bulletin des Études Portugaises, 3
(1937), pp . 47-57.
3.54 . LÓPEZ MARTÍNEZ-MORÁS, Santiago, "Apuntes sobre
o Livro de Tristán galego" , en Homenaxe ó pro! Xesús
Alonso Montero, ed . R. Álvarez - D. Vilavedra, Santiago
de Compostela, Universidade, 1999, vol. 2, pp . 845 -859 .
3.55. LÓPEZ MARTÍNEZ-MORÁS, Sant iago & Gerardo
PÉREZ BARCALA, "O Livro de Merlín portugués e o
seu contexto literario", en "Livro de Tristan " e "Livro de
Merlín ". Estudio, edición, notas e glosario, ed . coord. P.
Lorenzo Gradín - J. A. Souto Cabo, Santiago de
Compostela, Xunta de Galicia-Centro Ramón Piñeiro,
2001 , pp . 175-194.
3.56 . LORENZO GRADÍN, Pilar, "Tristán en Portugal.
Reescritura y alteración organizativa de las fuentes" ,
Incipit, 25-26 (2005-2006), pp. 357-3 80.
3.57 . LORENZO GRADÍN, Pilar & Eva M3 DÍAZ
MARTÍN EZ, "El fragmento gallego del Livro de Tristán.
Nuevas aportaciones sobre la collatio", Romania, 122.3-4
(2004), pp . 371-396.
3.58. LORENZO GRADÍN, Pilar & Eva M3 DÍAZ
MARTÍNEZ, "Algunas peculiaridades del fragm ento
gallego del Livro de Tristán", en Actas del IX Congreso
Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura
Medieval, A Coruña, Universidade, 2005 , vol. 3, pp . 5780.
3.59 . MADUREIRA , Margarida, " Sangue Redentor: o Orto do
Esposo, a Queste del Saint Graal e a tradicáo exemplar
medieval", en Matéria de Bretanha em Portugal, ed. L.
Curado Neves et al., Lisboa, Col ibri , 2001 , pp . 241-249.
RLM. XXII(20 10), pp . 289-35 0, ISSN: 1130 -361 1
328
RAF AEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ
3.60. MADUREIRA, Margarida, "O exemplum e a edificac áo
romanesca: género e reescrita", Romanica. Revista de
Literatura, 14 (2005), pp. 129-145.
3.6 1. MARTINS, Mário, "O Livro de José de Arimateia da
Torre do Tombo", Brotéria, 55 (1952), pp. 289-298.
3.62. MARTINS, Mário, "A eucaristia no Livro de José de
Arimateia e na Demanda do Santo Graal", Itinerarium,
21 (1975), pp. 16-30.
3.63. MARTINS , Mário, " Emparedadas arturianas e vida
reclusa em Portugal", Itinerarium , 21 (1975), pp. 410426 .
3.64. MARTINS, Mário , "Os prantos de Palamedes no Tristan
e na Demanda do Santo Graal", Itinerarium, 25 (1979),
pp. 223-232.
3.65. MARTINS, Mário, "Merlín numa cantiga de Santa
Maria" , en Estudos de Cultura Medieval, Lisboa,
Brotéria , 1983, vol. 3, pp. 45-49 .
3.66. MARTINS, Mário, Nossa Señora nos romances do Santo
Graal e nas ladainhas medievais e quinhentistas, Braga,
Magnificat, 1988.
3.67. MEDEIROS , Maria Ana Sequeira de, "A simbologia do
leño no Livro de José de Arimateia", en Matéria de
Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa,
Co1ibri, 2001, pp. 81-91.
3.68. MEGALE , Heitor, "In Search of the Narrati ve Structure
of A Demanda do Santo Graal", Arthurian Interpretions,
1 (1986), pp. 26-34.
3.69. MEGALE, Heitor, "As cinco cantigas bret ás
portuguesas", Santa Barbara Portuguese Studies, 6
(2002), pp. 116-133.
3.70. MICHELLI, Regina, "O perfil masculino em Demanda:
o poder do rei, o dever do cavaleiro , o saber do eremita",
en Atas do JII Encontro Internacional de Estudios
Medievais da ABREM, Rio de Janeiro , Ágora da Ilha,
2001, pp. 448-454.
3.71. MICHELLI, Regina, "O heroísmo nas asas do sonho: o
perfil masculino épico na ambiéncia cavaleiresca", en
Civilisation Médiévale XIJI - L 'épop ée romane. Actes du
XVe Congr és international Rencesvals, ed. G. Bianciotto C. Galderi si, Poitiers, Université, 2002, vol. 2, pp. 949957.
3.72. MICHON , Patricia, "Le Tristan en prose galaícoportugaise", Romania, 11 2 (1991), pp. 259-268.
RLM. XXII (20 10). pp. 289-350, ISSN : 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
329
3.73. MICHON, Patricia, A la lumiére du "Merlin " espagnol,
Gen éve, Droz, 1996.
3.74 . MILLER, Barbara D., "That French Enchanter in King
A1fonso's Court: Merlin in the 108 th cantiga de Santa
Maria", Bulletin 01 the Cantigueiros de Santa Maria, 10
(1998), pp. 51-60 .
3.75 . MIRANDA, José Carlos Ribeiro, "Cavalaria no Livro de
José de Arimateia, versño portuguesa da Estoire del Saint
Graal", en Actas do IV Congresso da Associacáo
Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993,
vol. 3, pp . 157-161.
3.76. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, "Como o rei Artur e os
cava1eiros da sua corte demandaram o reino de Portugal",
Colóquio / Letras , 142 (1996), pp . 83-102.
3.77. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, A Demanda do Santo
Graal a o ciclo arturiano da Vulgata, Porto, Granito,
1999 .
3.78. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, Galaaz e a ideologia
da linhagem, Porto, Granito, 1999 .
3.79. MIRANDA, José Carlos Ribeiro, "Elaim, o Branco, e o
devir da 1inhagem santa", en Matéria de Bretanha em
Portugal, ed . L. Curado Neves et al., Lisboa, Co1ibri,
2001 , pp. 215-226.
3.80 . MOURA, Leonor, "A representacáo do ferninino no
Livro de José de Arimateia", en Matéria de Bretanha em
Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa, Co1ibri,
2001 , pp . 69-79.
3.81 . NASCIMENTO, Aires A ., "Hábitos tabeliónicos num
manuscrito 1iterário -o Livro de José de ArimateiaLisboa, ANTT, Cod o 643", Boletim de Filologia , 29
(1984), pp. 119-127.
3.82 . NASCIMENTO, Aires A., "Novos fragmentos de textos
portugueses medievais descobertos na Torre do Tombo:
horizontes de urna cultura integrada", Peninsula. Revista
de Estudos Ibéricos, 2 (2005), pp . 7-24 .
3.83. NASCIMENTO, Aires A., "As voltas do Livro de José
de Arimateia: em busca de um percurso, a propósito de
um fragmento trecentista recuperado", Peninsula. Revista
de Estudos Ibéricos, 5 (2008), pp . 129-140.
3.84. NEVES, Leonor Curado, "PerCeP9aO e representacáo do
tempo no Livro de José de Arimateia, versáo portuguesa
da Estoire del Saint Graal: o episódio da Nau de
Salomño", en Sobre o tempo, ed. P. Meneses, Ponta
Delgada, Universidade dos Acores, 2001 , pp . 257-272 .
RLM, XXII (20 10), pp . 289-35 0, ISSN : 1130 -36 11
330
RAFAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ
3.85. OSAKABE, H., "Nota sobre o amor na Demanda do
Santo Graal" , Estudos Portugueses e Africanos, 10
(1987), pp. 69-75 .
3.86. PACHECO, Graca M. L., "O cavaleiro adormecido n'A
Demanda do Santo Graal: o sonho no romance arturiano.
Cornparacáo com alguns trechos da historiografia
medieval" , en Matéria de Bretanha em Portugal , ed. L.
Curado Ne ves et al., Lisboa, Colibri, 2001 , pp. 191-204.
3.87 . PAREDES NÚÑEZ, Juan, " La materia de Bretaña en la
literatura peninsular (la literatura genealógica)", en Actas
do I V Congresso da Associacáo Hispánica de Literatura
Medieval, Lisboa, Cosmos, 1993, vol. 3, pp . 233-237.
3.8 8. PAXECO, Fran, "O poema do Amadís de Gaula", Biblos,
9 (1933), pp. 168-179,397-417 Y570 -590.
3.89 . PELLEGRINI, Silvio , "1 lais portoghesi del codice
vaticano lat. 7182", Archivum Romani cum, 12 (1928), pp.
303 -317 (recogido en Studi su trove e trovatori della
prima lirica ispano-portoghese, Bari, Adriatica, 1959, pp .
184-199).
3.90. PENA, Xosé Ramón, "A matéria de Bretaña" , en
Literatura galega medieval. l . A História, Barcelona,
Sotelo Blanco, 1986, pp . 378-391.
3.91. PICKFORD, C. E., " La priori té de la version portugaise
de la Demanda do Santo Graal", Bulletin Hispanique, 62
( 196 1), pp. 211-216.
3.92 . PIEL , Jo seph-Maria, "Anotac óes criticas ao texto da
Demanda do Santo Graal", Biblos, 21 (1945 ), pp . 175206.
3.93 . PINHEIRO, Marilia Futre , "Do romance grego ao
romance de cavalaria: as Etiópicas de Heliodoro e A
Demanda do Santo Graal", en Actas do I V Congresso da
Associac áo Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa,
Cosmos, 1993, vol. 4, pp . 147-154.
3.94. PIO , Carlos, "Da Estoire del Saint Graal ao Livro de
José de Arimateia: as relac óes entre a edicáo de Paris de
1516 e o ms. portugu és", en Actas del XI Congreso
Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura
Medieval, León, Universidad, 2007 , vol. 2, pp . 953-958 .
3.95 . RON FERNÁNDEZ, Xosé Xabier, " Entre traducción e
intertextualidad: reflexiones sobre los lais de Bretanha
gallego-portugueses", en Traducir la Edad Media: la
traducción de la literatura medieval románica, ed. J.
Paredes - Eva Muñoz, Granada, Universidad, 1999, pp.
424-449.
RLM, XXII (20 10), pp. 289· 350, ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
331
3.96. ROSSI, Luciano, "Da recitacáo a leitura: a Matéria de
Bretanha" , en A literatura novelística na Idade Média
portuguesa, Lisboa, Instituto de Cultura Portuguesa, 1979,
pp. 39-75.
3.97. ROSSI, Luciano, "Livro de Tristan", en Dicionário da
Literatura Medieval Galega e Portuguesa, coord. G.
Lanciani - G. Tavani, Lisboa, Caminho, 1993, pp . 414 415.
3.98. SARAIVA, António José, O crepuscúlo da Idade Média
em Portugal, Lisboa, Gradiva, 1988, pp. 60-73.
3.99. SHARRER, Harvey L., "La materia de Bretaña en la
poesía gallego-portuguesa", en Actas del 1 Congreso de la
Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Barcelona,
P.P.U., 1988, pp . 561-569.
3.1OO. SILVA, Eisa Maria Branco da, "Frui Deo, A Demanda
do Santo Graal: expressóes do inefável", en Matéria de
Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa,
Colibri, 200 1, pp. 251 -265.
3.101. SILVÉRIO, Carla Alexandra Serapicos de Brito, "As
imagens do corpo e as representacóes da sociedade
medieval na Demanda do Santo Graal", en Matéria de
Bretanha em Portugal, ed. L. Curado Neves et al., Lisboa,
Colibri, 2001, pp. 227-240.
3.102. SORIANO ROBLES, Lourdes, "La edición del
fragmento de la copia gallega del Libro de Tristán", en
Edición y anotación de textos. Actas del I Congreso de
Jóvenes Filólogos, ed . C. Parrilla et al., A Coruña,
Universidade, 1998, vol. 2, pp. 667-675.
3.103. SORIANO ROBLES, Lourdes, "Los lais de Bretahna
gallego-portugueses y sus modelos franceses (Tristan en
prose y Suite du Merlín de la Post-Vulgata artúrica)", en
Cancioneros en Baena. Actas del 11 Congreso
Internacional "Cancionero de Baena". In memoriam
Manuel Alvar, ed. J. L. Serrano Reyes, Baena,
Ayuntamiento, 2003, vol. 2, pp . 27-46.
3.104. WALTER, Philippe, "L'ours dechu: Arthur dans la
Demanda do Santo Grial", Cahiers de Linguistique et
Civilisation Hispanique Médiévale, 25 (2002), pp . 319328.
3.105 . WILD, Gerhard, "Sakularisierung und Dissoziation: A
Demanda do Santo Graal", Zeitschrift für romanische
Philologie, 105 (1989), pp. 322-336.
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-361 1
332
RAF AEL M. MÉRIDA J IMÉNEZ
4. LA MATERIA DE BRETAÑA EN LENGUA CASTELLANA
4.1. ACEBRÓN RUIZ, Julián, "Abrió los oios et sanctigósse.
Santiguos y conjuros contra las asechanzas del diablo en
la literatura medieval", en Actas del XIII Congreso c'e la
Asociación Internacional de Hispanistas, ed . F. Sevilla C. Alvar, Madrid, Castalia, 2000, vol. 1, pp. 29-36.
4.2. ALONSO, Álvaro , " Rodríguez del Padrón, Inés de Castro
y la materia de Bretaña", en Inés de Castro. Studi.
Estudos. Estudios, ed. P. Botta, Roma , Un iversitá La
Sapienzia, 1999, pp. 35-44.
4.3 . AL VAR , Carlos, "Tristanes italianos y Tristanes
castellanos", Studi Mediolatini e Volgari, 47.1 (200 1), pp .
57-75 .
4.4. AYERBE-CHAUX, Reinaldo, "Las Islas Dotadas: texto y
min iaturas del manuscrito de Paris, cla ve para su
interpretación" , en Hispanic Studies in Honor of Alan
Deyermond. A North American Tribute, ed. J. S. Miletich,
Madison, Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1986,
pp. 31-50.
4.5 . BECEIRO PITA, Isabel , "Los libros que pertenecieron a
los condes de Benavente , entre 1434 y 1530", Hispania ,
154 (1983), pp . 237 -280 .
4.6 . BECEIRü PITA, Isabel, "La fascination pour la mati ére
de Bretagne dan s la noble sse castillane du Moyen Age
tardif", en 1491. La Bretagne, terre d 'Europe, ed . 1.
Kerhervé - T . Daniel, Brest , Université de Bretagne
Occidentale, 1992, pp. 325-334.
4.7. BECEIRO PITA, Isabel, "Modas estéticas y relaciones
exteriore s: la difus ión de los mitos artúricos en la Corona
de Castilla (s. XIII -comienzos s. XVI )", En la España
Medieval, 16 (1993 ), pp. 135- 167.
4.8. BECEIRO PITA, Isabel, 'T emas y tipo s de lectura entre
los sectores laicos de la Península Ibérica (siglos XIIIXV)", Temas Medievales, 8 (1998), pp. 9-32.
4.9. BECEIRO PIT A, Isabel , "El pasado nacional y los
referentes del caballero", en La chevalerie en Castille a la
fin du Moyen Age, Aspects sociaux, idéologiques et
imaginaires, ed. G. Martin , Paris, Ellipses, 2001 , pp . 129143.
4.10. BECEIRO PITA, Isabel & Alfonso FRANCO SILVA,
"Cultura nobiliar y bibliotecas. Cinco ejemplos, de las
postrimerías del siglo XIV a mediados del XVI " , Historia,
Instituciones, Documentos, 12 (1985), pp. 277-350.
RLM, XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
333
4.11. BLAY MANZANERA, Vicenta, "La convergencia de lo
caballeresco y lo sentimental en los siglos XV y XVI ", en
Literatura de caballerías y orígenes de la novela , ed. R.
Beltrán, Va lencia, Universitat, 1998, pp . 259-287 .
4.12 . BOGD ANOW , Fanni, "The Spanish Baladro and the
Conte du Brait", Romania, 83 (1962), pp . 383 -399 .
4.13 . BOGDANO W, Fanni, "An Attempt to Classify the
Extant Texts of the Spanish Demanda del Sancto Grial",
en Studies in Honor of Tatiana Fotitch , ed . J. M" SolaSolé et al., Washington, Catholic University of America,
1972, pp . 213 -226.
4.14. BOGD ANOW , Fanni, "The Spanish Demanda del
Sancto Grial and a Variant Version ofthe Vulgate Queste
del Saint Graal: The Final Scene at Corbenic", Boletim de
Filologia , 28 (1983 ), pp. 45-80.
4 .15. BOGDANOW , Fanni, "The Madrid Tercero libro de don
Lancarote (Ms . 9611 ) and its Reiationship to the PostVulgate Roman du Graal in the Light of a Hitherto
Unknown French Source of One of the Incidents of the
Tercero libro", Bulletin of Hispanic Studies, 76 (1999),
pp. 441-452.
4.16. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, "El Lanzarote español
del manuscrito 9611 de la Biblioteca Nacional", Revista
de Filología Española, 11 (1924), pp. 282 -297.
4.17. BOHIGA S BAL AGUER , Pedro, "Más sobre el
Lanzarote español", Revista de Filología Española , 12
(1925), pp . 60-62.
4.18 . BOHIGAS BALAGUER , Pedro, "La Visión de Alfonso X
y las Profecías de Merlín", Revista de Filología Española,
25 (1941), pp . 383-398.
4.19. BOHIGAS BALAGUER, Pedro, "Estudio sobre el
Baladro del Sabio Merlín", en Baladro del Sabio Merlín,
Barcelona, Selecciones Bibliófilas, 1962 , vol. 3, pp . 129194.
4.20. BOX, John Benj amin Harney, "The Conte du Brait and
the Hispanic Demanda del Sancto Grial", Medioevo
Romanzo, 3 (1976), pp. 449-455.
4.21 . CACHO BL ECUA, Juan Manuel, "Los problemas del
Zifar", en Libro del caballero Zifar. Códice de París, dir.
F. Ric o, Barcelona, Moleiro, 1996, pp . 55-94 Y 261 -269.
4.22. CACHO BLECUA, Juan Manuel, "El Cuento del
emperador Carlos Maines y el exemplum del mejor amigo
de Merlín (tipo 921 B)", en Tipología de las formas breves
RLM, XXII (2010), pp. 289- 350, ISSN : 1130 -3611
334
RAfAEL M. M ÉRIDA J IMÉNEZ
románicas medievales (JIf) , ed . J. M. Cacho Blecua - M"
J. Lacarra, Zaragoza, Universidad, 2003, pp. 111-142.
4 .23. CACHO BLECUA, Juan Manuel, "La configuración
iconográfica de la literatura caballeresca: el Tristán de
Leon ís y el Oliveros de Castilla (Sevilla, Jacobo
Cromberger)", Letras, 50-51 (2004-2005), pp. 51-80.
4.24 . CACHO BLECUA, Juan Manuel, "Los grabados del
texto de las primeras ediciones del Amadís de Gaula: del
Tristán de Leonís (Jacobo Cromberger, h. 1503-1507 ) a
La coronación de Juan de Mena (Jacobo Cromberger,
1512 )" , Rilce , 23.1 (2007), pp. 61-88.
4.25. CAMPA, Pedro F., "The Spanish Tristan: Research and
New Directions", Tristania , 3 (1978), pp. 36-45 .
4.26 . CAMPA, Pedro F., "The Spanish Tristán Ballad s",
Tristania, 7 (1981-1982), pp. 60-69 .
4.27 . CAMPOS GARCÍA ROJAS , Axayácatl , "Florisdelfa: un
episodio insular en Tristán de Leonís desde una
interpretación de sus elementos geográficos y la magia ",
en "Quien hubiese tal ventura ", Medieval Hispanic
Studies in Honour 01 Alan Deyermond, ed. A. M.
Beresford, London, Queen Mary and Westfield College ,
1997, pp. 237-245 .
4.28. CAMPOS GARCÍA ROJAS , Axayácatl, "La Ínsula del
Ploto en Tristán de Leoní s y la construcción de un legado:
el modelo ejemplar de los Reyes Católicos", en "Fechos
antiguos que los cavalleros en armas passaron ". Estudios
sobre la ficció n caballeresca, ed. J. Acebrón, Lieida ,
Universitat, 200 1, pp. 75-96.
4.29. CAMPOS GARCI A ROJAS , Axayácatl , " Formas y
estrategias de la persuasión en la narrat iva medie val
hispánica: consejos y suicidios en los libros de
caballerías" , Revista de Poética Medieval, 6 (200 1), pp.
11-26.
4.30 . CAMPOS GARCÍA ROJAS, Axayácatl , " El suicidio en
los libros de caballerías castellanos", en Propuestas
teórico-metodológicas para el estudio de la literatura
hispánica medieval, ed. L. von der Walde Moheno,
México, Universidad Nac ional Autónoma de México,
2003 , pp. 385-413 .
4.31. CAMPOS GARCÍA ROJAS , Axayácatl, Geografia y
desarrollo del héroe en "Tristán de Leonis " y "Tristán el
Joven ", Alacant, Universitat, 2003.
RLM, XXTI (20 10), pp . 289 -350 , ISSN : 1130-3611
LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS
335
4.32. CATALÁN, Diego, "La tradición profética merliniana",
en Poema de Alfonso XI. Fuentes, dialecto, estilo, Madrid,
Gredos, 1953, pp . 60-70.
4.33. CÁ TE DRA, Pedro M., "Lectura femenina en el claustro
(España, siglos XIV -XVI)", en Des femmes et des Iivres.
France et Espagnes, XIVe-XVIIe siécle, ed . D. de
Courcelles, Paris, École des chartes, 1999 , pp. 7-53.
4.34. CÁTEDRA, Pedro M., "Prólogo", en Javier Guijarro
Ceballos, El "Floriseo" de Fernando Bernal, Mérida,
Editora Regional de Extremadura, 1999 , pp. 11-46.
4.35 . CÁTEDRA, Pedro M. & Jesús D. ROD RÍGUEZ
VELASCO, Creación y difusión de "El baladro del sabio
Merlín " (Burgos, 1498) , Salamanca, Seminario de
Estudios Medievales y Renacentistas, 2000.
4.36. CHICOTE, Gloria B., "Aspectos de la variación textual
en la materia artúrica castellana", en AA .VV. , Estudios
sobre la variación textual. Prosa castellana de los siglos
XIII a XVI , Buenos Aires, Incipit, 200 1, pp. 51-68 .
4.37. CHICOTE, Gloria B., " Lanzarote en España: derroteros
genéricos del caballero cortés", Revista de Literatura
Medieval, 13.1 (2001), pp. 79-91.
4.38. CHICOTE, Gloria B., "La caza del ciervo de pie blanco:
resemantización del motivo en el romance de Lanzarote",
Nueva Revista de Filología Hispánica, 50. 1 (2002), pp.
43-5 7.
4.39 . CHI COTE, Gloria B. & Lidia AMOR, "El episodio de la
carreta: un viaje discursivo de Lanzarote entre Francia y
España", Olivar, 9 (2007), pp. 11-42.
4.40 . CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El episodio de la
carreta en el Lanzarote del Lago castellano (ms. 9611 , BN
Madrid)", en Actas del V Congreso de la Asociación
Hispánica de Literatura Medieval, Granada, Universidad,
1995, vol. 2, pp. 61-74.
4.41. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La traducción del
Lancelot propre en la Castilla medieval", en Actas del 11
Congreso Internacional sobre Traducción, Bellaterra,
Universitat Autónoma de Barcelona, 1997, vol. 2, pp .
465-493 .
4.42. CONTRERAS MA RTÍN, Antonio, "La heráldica en la
literatura artúrica castellana" , en Actes del VII Congrés de
I 'Associaciá Hisp ánica de Literatura Medieval, Castelló,
Universitat Jaume 1, 1999 , vol. 2, pp. 71-84 .
4.43. CONTRERAS MA RTÍN, Antonio, "Lanzarote del Lago ,
Arturo y Ginebra en la literatura artúrica castellana", en
RL M, XXII (20 10), pp . 289-350, ISS N : 1130-3611
336
RAFAEL M. MÉR IDA J IMÉNEZ
Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación
Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Gobierno
de Cantabria, 2000, vol. 1, pp. 547 -558 .
4.44. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La combinación y
repetición de moti vos en el Lanzarote del Lago (Ms. 9611
BN Madrid)" , Revista de Poética Medieval, 9 (2002), pp.
45-62 .
4.45 . CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El armamento
personal en el Lanzarote del Lago (Ms . 9611 BN
Madrid)", Tirant, 5 (2002), sp.
4.46. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La geografia
artúrica en el Lanzarote del Lago (Ms . 9611 , BN
Madrid)" , Revista de Filología Románica , 22 (2005 ), pp.
21-35 .
4.47. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "En tomo a los folios
finales del Lanzarote del Lago en español", en
Proceedings of the Thirteenth Col/oquium (MHRS),
London, University ofLondon, 2006 , pp. 111-118 .
4.48. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El copista B del
Lanzarote del Lago español", en Manuscripts, Texts, and
Transmission from Isidore to the Enlightment , ed. D.
Hook, Bristol, University, 2006 , pp . 67-83 .
4.49. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La imagen de Yvaín
en la literatura artúrica castellana", Revista de Erudición y
Crítica, 2 (2007), pp. 69-72.
4.50 . CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "El juego de ajedrez
en el Lanzarote del Lago (Ms. 9611 BN Madrid)", en
Actas del XI Congreso de la Asociación Hispánica de
Literatura Medieval, León, Universidad, 2007 , vol. 1, pp.
431-437 .
4.51. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La heráldica en el
Lanzarote del Lago", Hispanic Research Journal , 8
(2007), pp. 211-216.
4.52. CONTRERAS MARTÍN, Antonio, "La infancia y
adolescencia de un caballero: Galván en la literatura
artúrica castellana", Mirabilia, 8 (2008), pp. 310-328.
4.53 . CO NTRERAS MARTÍN, Antonio, "El reinado de Galaz
en Salaz en la Demanda del Santo Grial castellana", en
Amadís de Gaula: quinientos años después. Estudios en
homenaj e a Juan Manuel Cacho Blecua, Alcalá de
Henares, Centro de Estudios Cervantinos, 2008 , pp. 133145.
RLM, XXII (20 10), pp . 289-350, ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
337
4.54. CUE STA TORRE, M" Luzdivina, "El libro segundo del
Tristán de 1534: ideas sobre el amor y el matrimonio",
Estudios Humanísticos: Filología, 12 (1990), pp . 11-24.
4.55. CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "La transmisión
textual de Don Tristán de Leonis", Revista de Literatura
Medieval, 5 (1993) , pp. 63-93.
4.56. CUESTA TORRE, M" Luzdivina, "Algunas notas acerca
de la rivalidad en tres obras de la materia artúrica
hispánica", en Actas del V Congreso de la Asociación
Hispánica de Literatura Medieval , Granada, Universidad,
1995, vol. 2, pp. 117-129 .
4.57. CUE STA TORRE, M" Luzdivina, "Libros de caballerias
y propaganda política: un trasunto novelesco de Carlos
V" , en Mundos de ficción. Actas del VI Congreso
Internacional de la Asociación Española de Semiótica,
ed. J. M" Pozuelo Yvancos , Murcia, Universidad, 1996,
vol. 1, pp. 553-560.
4.58. CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "Adaptación,
refundición e imitación : de la materia artúrica a los libros
de caballerías", Revista de Poética Medieval, 1 (1997) ,
pp. 35-70.
4.59. CUESTA TORRE, Ma Luzdi vina, "Unos folios
recuperados de una edición perdida del Tristán de
Leonís", en "Quien hubiese tal ventura ": Medieval
Hispanic Studies in Honour 01 Alan Deyermond, ed. A.
M. 8 eresford, London , Queen Mary and Westfield
College, 1997, pp. 227-236.
4.60. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina, Tristán de Leonís
(Valladolid, Juan de Burgos, 1501) . Guía de lectura
caballeresca , Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantinos, 1998.
4.61. CUESTA TORRE, M" Luzdi vina , "Personajes artúricos
en la poesía de cancionero", en AA.VV., Estudios sobre
poesía de cancionero, Noia-A Coruña, Toxosoutos, 1999,
pp. 71-112.
4.62 . CUE STA TORRE, M" Luzdivina, Tristán el Jo ven. Libro
II de Tristán de Leonís (Sevilla, Domenico de Robertis,
1534). Guía de lectura caballeresca, Alcalá de Henares,
Centro de Estudios Cervantinos, 1999.
4.63 . CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "Fidelidad e
infideli dad amorosa en la materia artúrica hispánica",
Revista de Literatura Medieval, 13.1 (200 1), pp. 93-118.
4.64 . CUESTA TO RRE, M" Luzdivina, "Trist án de Leonis",
en Diccionario filológico de literatura medieval española.
RLM. XXII (20 10). pp. 289-3 50. ISSN : 1130 -3611
338
RA FAEL M . M ÉRIDA J IMÉNEz
Textos y transmisión, ed. C. Alvar - J. M. Lucía Megías,
Madrid, Castalia, 2002, pp. 972-978.
4.65. CUESTA TORRE, Ma Luzdivina, "Si avéis leído o
leyerdes el libro de don Tristán y de Lancarote, donde se
faze mención destos brunes: Bravor, Galeote y el
Caballero Anciano del Tristán castellano en el Amadís de
Montalvo", en Amadís de Gaula: quinientos años
después. Estudios en homenaje a Juan Manuel Cacho
Blecua, Alcalá de Henares, Centro de Estudios
Cervantinos , 2008, pp. 147-173.
4.66. DELPECH, Francois, "Arthur en corbeau: le dossier
ibérique", Cahiers de Linguistique et de Civilisation
Hispanique Médiévales, 25 (2002), pp. 421-450.
4.67. DEYERMOND, Alan D., "The Lost Genre of Medieval
Spanish Literature", Hispanic Review, 43 (1975), pp. 231259.
4.68. DEYERMOND, Alan D., "Problems of Language,
Audience , and Arthurian Source in a Fifteenth-Century
Castilian Sermon" , en Josep Maria Sola-Solé: Homage,
Homenaje, Homenatg e (Miscelánea de estudios de
amigos y discípulos) , ed. A. Torres-Alcalá, Barcelona,
Puvill, 1984, vol. 1, pp. 43-54.
4.69 . DEYERMOND, Alan D., "Las relaciones genéricas de la
ficción sentimental española" , en Symposium in honorem
pro! M de Riquer, Barcelona, Universitat-Quaderns
Crema, 1984, pp. 75-92.
4.70. DEYERMOND, Alan D., "La literatura perdida en la
Edad Media castellana: problemas y métodos de la
investigación", en Actas del!! Congreso de la Asociación
Hispánica de Literatura Medieval, Alcalá de Henares,
Universidad , 1992, vol. 1, pp. 11-31.
4.71. DEYERMOND , Alan D., "¿Obras artúricas perdidas en
la Castilla medieval?", Anclajes, I (1997), pp. 95-114.
4.72. DI STEFANO , Giuseppe, "El romance de don Tristán.
Edición ' critica' y comentarios", en Studia in honorem
pro! M de Riquer, Barcelona, Quadems Crema, 1988,
vol. 3, pp. 271-303.
4.73. EISELE, Gillian, "Don Tristán de Leonís y don Tristán el
Joven: A Reappraisal of the 1534 Sequel to Don Tristán
de Leonís", Tristania , 5 (1979-1980), pp. 28-44.
4.74. EISELE, Gillian, "A Comparison ofEarly Printed Tristan
Texts in Sixteenth Century Spain", Zeitschrift fiir
romanische Philologie, 93 (1981), pp. 370-382.
RLM, xxn (20 10). pp. 289-350 . ISSN: 1130-3611
L A MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
339
4.75. FERNÁNDEZ DE CÓRDOVA MIRALLES, Álvaro ,
"Las formas caballerescas de la reina", en La corte de
Isabel l. Ritos y ceremonias de una reina (1474-1504),
Madrid, Dykinson, 2002, pp. 83-89.
4.76. FERRARIO DE ORDUNA , Lilia E., "El vino en la
literatura caballeresca" , en Actas del simposio
internacional "El vino en la literatura medieval española,
presencia y simbolismo ", Mendoza, Universidad Nacional
de Cuyo, 1990, pp. 143-156.
4.77 . FUNES , Leonardo R., "La bla sfem ia del rey Sabio:
itinerario narrati vo de una leyenda (Segunda parte)",
lncipit, 14 (1994), pp. 69-101.
4.78. GALLÉ CEJUDO, Rafael J., "La écfrasis de Iseo en el
Tristán castellano y su ancl aje en la tradición clásica",
Cuadernos de Filología Clásica, 15 (2005), pp. 155-174.
4.79. GARCIA, Michel, " El historiador en su taller en Castilla,
a principios del siglo XV . Edición y comentario del Ms.
esp. 216 de la Bibliothéque Nationale de París ", Atalaya ,
10 (1999), pp. 9-180.
4.80 . GARRIGOS, Cristina, "A comparison of Malory 's Tale
01 King Arthur with the Spanish Baladro" , Estudios
humanísticos. Filología, 23 (200 1), pp. 293-3 02.
4.81. GIER, Albert, "Galaad an K ünigin Isabellas Hof. Zur
kastilischen
Demanda
del sancto
Grial" , en
Artusrittertum im spdten Mittelalter. Ethos und ldeologie,
ed. F. Wolfzettel, Giessen , Wilhelm Schm itz, 1984, pp.
73-86.
4.82 . GIL DE GATES, M" Crist ina, "El humor como marca de
lo diferente: A propósito de Miliana en Tristán el Joven",
en Studia Hispanica Medievalia llI, ed. R. Penna et al.,
Buenos Aire s, Universidad Cató lica Argentina, 1995, pp.
242-246.
4.83. GIMBER, Amo, "Tradition und Innovation im
span ischen Tristán de Leonís. Ein Vergleich mit seinen
franzosischen und italieni schen Vorbildem" , en Les
relations culturelles entre 1'Italie et leas autres pays
européens au Moyen Age, ed. D. Buschinger - W.
Spiewok, Greifswald , Reineke, 1993, pp. 91- 107.
4.84 . GIMBER, Amo, "Los dos mejores caualleros del mundo:
don Tristán de Leonís e don Lancarote del Lago. En tomo
a su amistad en algunos textos españoles del Medie vo
tardío ", en Lancelot-Lanzelet, ed. D. Buschinger,
Greifs wald , Reineke, 1995, pp. 157-166 .
RLM, XXII (20 10). pp. 289 -350 , ISSN: 1130-3611
340
RA FAEL M. MÉRIDA JIMÉNEz
4.85. GIMBER, Amo, "La contin uación castellana del Trist án
de Leonís de 1534 y su traducción italiana de 1555", en
Letteratura cavalleresca tra Italia e Spagna (da
"Orlando " al "Quijote "J, ed. F. Gernert, Salamanca,
Seminario de Estudios Medievales y Renacentistas, 2004,
pp. 415-428.
4.86. GIMENO CASALOUERO, Joaquín, "La profecía
medieval en la literatura castellana y su relación con las
corrientes proféticas europeas", en Estru ctura y diseño en
la literatura castellana medieval, Madrid, José POITÚa
Turanzas, 1975, pp. 103-141.
4.87. GÓMEZ
REOO DO,
Fernando,
"La
materia
caballeresca: líneas de formación", Voz y Letra, 7/1
(1996 ), pp. 45-80.
4.88. GÓMEZ REOO D0, Fernando, "Romances de materia
caballeresca: el ciclo artúrico", en Historia de la prosa
medieval castellana. JI. El desarrollo de los géneros. La
ficción caballeresca y el orden religioso , Madrid, Cátedra,
1999, pp. 1459-1505 .
4.89. GÓM EZ REDONDO, Fernando, "La tradición textual
del Trist án" , en Historia de la prosa medieval castellana.
11. El desarrollo de los géneros. La ficción caballeresca y
el orden religioso, Madrid, Cátedra, 1999, pp. 1505-1540.
4.90. GONZÁLEZ, Javier Roberto , "La narración profética en
los libros de caballerias castellanos", en La función
narrativa y sus nuevas dimensiones. Actas del Primer
Simpo sio Internacional del Centro de Estudio s
Narratologicos, Buenos Aires , Universidad Nacional de
Buenos Aires , 1998, pp. 294-302.
4.9 1. GRACIA, Paloma , "Sobre el origen de Goemagog",
Revista de Literatura Medieval, 1 ( 1989), pp. 77-91.
4.92. GRACIA, Paloma , Las señales del destino heroico,
Barcelona, Montesinos, 1991.
4.93. GRACIA, Paloma, "Varios apuntes sobre el cuento del
caballero atrevido : la tradición del lago solfáreo y una
propuesta de lectura", Cuaderno s para Investigación de la
Literatura Hispán ica, 15 ( 1992), pp. 23-44 .
4.94. GRACIA, Paloma , "E mori á con un muy doloros o
baladro.. . De la risa al grito : la muerte de Merlín en el
Baladro" , Cuadernos para Investigación de la Literatura
Hispánica, 18 (1993), pp. 149-158.
4.95. GRACIA, Paloma , "Sobre la tradición de los autómatas
en la Ínsola Firme. Materia antigua y materia artúrica en
RLM, xxn (20 \0), pp. 289-350.\SSN: 1130-3611
L A MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
341
el Amadís de Gaula" , Revista de Literatura Medieva l, 7
(1995), pp. 119-135 .
4.96 . GRACIA, Paloma, " Editar la Demanda del Sancto Grial
en el marco textual de la Post-Vulgata Queste y Mort
Artu: algunas consideraciones previas y una propuesta de
edición", en Edición y anotación de textos. Actas del J
Congreso de Jóvenes Filólogos, ed. C. Parrilla et al., A
Coruña, Univers idade , 1998, vol. 1, pp. 3 15-321.
4.97. GRACIA, Paloma, "Los Merlines castellanos a la luz de
su modelo subyacente: la Estoria de Merlín del ms . 1877
de la Biblioteca Universitaria de Salamanca" , en De la
literatura caballeresca al "Quijote ", coord. J. M. Cacho
Blecua, Zaragoza, Prensas Unive rsitarias, 2007, pp . 233248 .
4.98. HALL, J. B., "Tablante de Ricamonte and Other
Castilian Vers ions of Arthurian Romances", Revue de
Littérature Comparée, 48 (1974), pp. 177-189 .
4.99 . HALL, J. B., "La mati ére arthurienne espagnole. The
Ethos of the French Post-Vulgate Roman du Graal and
the Casti lian Baladro del sabio Merlín and Demanda del
Sancto Grial", Revue de Littérature Comparée, 56 (198 2),
pp . 423-436.
4.100. HALL , J. B., "A Proces s of Adaptation: the Spanish
Vers ions of the Romance of Tristan ", en The Legend of
Arth ur in the Middle Ages. Studies Presented to A. H.
Diverres by Colleagues, Pup ils and Friends, ed. P. B.
Grout , Cambridge, D. S. Brewer, 1983, pp. 76-85 y 235237 .
4.10 1. HEUSCH, Carlos, " L' amour et la fernme dans la fiction
chevaleresque castillane du Moyen Áge", en La
cheva lerie en Castille a la fi n du Moyen Áge. Aspects
sociaux, idéologiques et imaginaires, ed. George Martin,
Paris, Ellipses, 2001 , pp. 145-189.
4.102. KASTEN, Lloyd, "The Utilization of the Historia
Regum Britannia e by Alfonso X " , Hispanic Revie w, 38
(1970), pp. 97-114.
4.103. KENNEDY, Edward D., "Arthur's Rescue in Malory
and the Spanish Tristan", Notes and Queries, 17 (1970),
pp. 6-10 .
4.104. KURTZ , Julia , ''The Multiple Endings of Ferido está
don Tristán: Triumph of the Flesh or the Spirit?",
Tristania , 12 (1986-1987), pp. 25-43 .
4.105. LAWRA NCE , Jeremy N. H., "N ueva luz sobre la
biblioteca del conde de Haro : inventario de 1455", El
RLM, XXII (20 10), pp. 289 -350. ISS N : 1130-3 61 I
342
RAFAEL M. MÉRIDA JIMÉNEz
Crotalón. Anuario de Filología Española, 1 (1984), pp.
1073-1111.
4.106 . LEE, Channaine, "Artú mediterraneo: la testimonianza
del Libro del Cavallero Zifar", en Materiali arturiani
nelle letterature di Provenza. Spagna, Italia, ed. M.
Lecco, Alessandria, Orso , 2006, pp. 97-113.
4.107. LENDO, Rosalba, " Du Conte du Brait au Baladro del
Sabio Merlín. Mutation et réecriture" , Romania, 119
(200 1), pp. 414-439.
4.108 . LENDO, Rosalba, " La muerte de Merlín en el Baladro
del Sabio Merlín" , en Actas del XV Congreso de la
Asociación Internacional de Hispanistas , México, Fondo
de Cultura Económica, 2007 , vol. 1, pp. 389-403.
4.109. LÓPEZ CASAS, Merc é, "Las profecías de Merlín y la
legitimación de los Trastámara", en Magia. brujería y
esoterismo en la Historia, ed . A. Víñez - S. Moreno,
Cádiz, Universidad, 2006, pp. 45-62 .
4.110. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Notas sobre la
recepción del Lanzarote español en el siglo XVI
(Biblioteca Nacional de Madrid, ms. 9611) ", Verba
Hispanica, 4 ( 1994), pp. 83-96.
4.111 . LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Nuevos fragmentos
castellanos del códice medieval de Tristán de Leonís",
Incipit, 18 (1998), pp. 231-253.
4.112. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, Libros de caballerías
castellanos en las Bibliotecas Públicas de París, PisaAlcalá de Henares, Universitá-Universidad, 1999, pp.
247-252 .
4.113. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, Imprenta y libros de
caballerías, Madrid, Ollero & Ramos , 2000 .
4.114. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Imágenes del Tristán
de Leonís castellano. 1. Las miniaturas del códice
medieval (BNM: ms. 22.644)" , en De re militari, ed. G.
Colón - R. Pardo, Castelló, Sociedad Castellonense de
Cultural 2001 , pp. 73-113 .
4.115. LUCIA MEGIAS, José Manuel, "Libros de caballerías
castellanos: textos y contextos", Edad de Oro, 21 (2002),
pp. 9-60 .
4.116. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, " El Tristán de Leonís
castellano: análisis de las miniaturas del códice BNM : ms.
22.644" , e-Humanista. Journal 01 Iberian Studies, 5
(2005), pp . 1-47.
RLM. XXII (20 10), pp. 289-350, ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURA S HISPÁNICAS
343
4.117. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, El libro y sus públicos.
Ensayos sobre la teoría de la lectura coetánea, Madrid,
Ollero y Ramos, 2007, pp. 79-114.
4.118. LUCÍA MEGÍAS, José Manuel, "Los fragmentos del
Tristán de Leonís de la Biblioteca Nacional: los tesoros de
las encuadernaciones", en Amadís de Gaula (J 508):
quinientos años de libros de caballerías, ed. J. M. Lucía
Megías, Madrid, Biblioteca Nacional de España Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales, 2008,
pp. 47-50.
4.119. LUNA MARISCAL, Karla Xionara, "El espacio
narrativo de la muerte en el Baladro del Sabio Merlín
(Burgos, 1498)", en Actas del XV Congreso de la
Asociación Internacional de Hispanistas, México, Fondo
de Cultura Económica, 2007, vol. 1, pp. 405-419.
4.120. MARÍN PINA, Ma Carmen, "Las historias
caballerescas en la imprenta toledana (IlI). La prosa
caballeresca y los primeros años de la imprenta en
Toledo", en Actas del VIII Congreso Internacional de la
Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Santander,
Gobierno de Cantabria, 2000, vol. 1, pp. 317-330.
4.121. MARÍN PINA, M" Carmen, "La carta de Iseo y la
tradición epistolar troyana en el Tristán de Leonís
(Valladolid, 1501)", Letras, 50-51 (2004-2005), pp. 235251.
4.122. MARTINS, Mário, "O pré-cervantismo em Tristan de
Leonis", Boletim de Filologia, 28 (1983), pp. 33-44.
4.123. MEJÍA, Carmen & María MARTÍNEZ XOUBANOV A,
"Merlín en la tradición caballeresca castellana", en Actas
del VIII Congreso Internacional de la Asociación
Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Gobierno
de Cantabria, 2000, vol. 2, pp. 1299-1311.
4.124. MENEGHETTI, Maria Luisa, "Palazzi sotterranei,
amori proibiti", Medioevo Romanzo, 12 (1987), pp. 443456.
4.125. MENEGHETTI, Maria Luisa, "Marie et Leonor,
Lancelot et Amadís. Histoire et fiction dans la poiesis
romanesque", en Lancelot-Lanzelet, ed. D. Buschinger,
Reineke, Greifswald, 1995, pp. 275-283.
4.126. MENEGHETTI, Maria Luisa, "Tyolet nella Penisola
Iberica. Storie de cervi, leoni, leonesse", Medioevo
Romanzo , 30 (2006), pp. 334-348.
4.127. MENÉNDEZ PIDAL DE NAVASCUÉS, Faustino,
"Posibles vestigios en España de la heráldica artúrica", en
RLM. XXII (20 10). pp . 289-350, ISS N : 1130-3611
344
RA FAEL M . M ÉRIDA J lMÉNEZ
Estudios genealógicos, heráldicos y nobiliaios en honor
de Vicente de Cadenas y Vicent, Madrid, Consejo
Superior de Investigaciones Científicas, 1978, vol. 2, pp .
9-22.
4.128. MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M. , "Fuera de la orden de
natura ": magias. milagros y maravillas en el "Amadis de
Gaula ", Kassel, Reichenberger, 2001.
4.129 . MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael M. , "Monasterios y
ermitas en el Amadís de Gaula : encrucijadas narrati vas e
ideológicas de Garci Rodríguez de Montalvo", en Amadís
de Gaula : quinientos años después. Estudios en homenaje
a Juan Manu el Cacho Blecua, Alcalá de Henares, Centro
de Estudios Cervantinos, 2008 , pp. 525-538.
4.130. MICHAEL, Ian, "The Spanish Perceforest: A Recent
Discovery ", en Studi es in Medieval Literature and
Languages in Memory of Frederi ck Whitehead,
Manchester, University, 1963, pp . 209 -218 .
4.131. MICHAEL, Ian, "From Her Shall Read the Perfect
Ways of Honour: Isabel of Castile and Chi valric
Romance" , en The Age ofth e Catholic Monarchs, 14741516. Litera ry Studies in Memory of Keith Whinnom, ed .
A. Deyennond - I. Macpherson, Liverpool, University,
1989, pp. 103-112 .
4.132. MICHAEL, Ian, "M edieval Spanish Royal Libraries
and their Dispersal" , en Letters and Society in Fifte enthCentury Spain: Studies Presented to P. E. Russell on his
Eightieth Birthday , ed . A. Deyennond - J. Lawran ce ,
Llangrannog, Dolphin, 1993, pp. 103-113.
4.133 . MILÁ Y FONTANALS, Manuel, "Ciclo bretón", en De
la poesía heroico-popular castellana, Barcelona, Consejo
Superior de Invest igaciones Científicas, 1959, ed. M. de
Riquer - J. Molas (l a ed . 1874), pp. 473-479.
4.134. MILLER, Barbara D., "The Spanish Viviens of El
baladro del sabio Merlín and Benjamín Jarnés 's Viviana y
Merlín: from Femme Fatale to Femme Vitale",
Arthuriana, 10.1 (2000), pp . 82-93.
4.135 . MOLTÓ HERNÁNDEZ, Elena, "La leyenda de Tristán
y el amor cortés" , en Actas do I V Congresso da
Associac áo Hisp ánica de Literatura Medieval, Lisboa,
Cosmos, 1993, vol. 2, pp. 315-319.
4.136. MOLTÓ HERNÁ NDEZ, Elena, "Enemigos y traidores
en el Tristán castellano" , en Literatura de caballerías y
orígenes de la novela, ed . R. Beltrán, Valencia,
Universitat, 1998, pp. 77-92.
RLM. XXII (20 10), pp. 289-35 0, ISSN : 1130-3611
LA MATERIA DE BRETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNICAS
345
4.137 . MORROS, Bienvenido, "Los problemas ecdóticos del
Baladro del sabio Merlín", en Actas del I Congreso de la
Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Barcelona,
P.P.U., 1988, pp. 457-471.
4.138. MOURE, José Luis, "Sobre la autenticidad de las cartas
de Benahatin en la Crónica de Pero López de Ayala:
consideración filológica de un manuscrito inédito",
Incipit, 3 (1983), pp. 53-93.
4.139. NASIF, Mónica , "Elementos extraordinarios: algunas
observaciones en torno a Amadís de Gaula, Las sergas de
Esplandián y Palmerín de Olivia . Posibles conexiones
con la materia bretona: Lanzarote del Lago y la Historia
de Merlín" , en Studia Hispanica Medie valia IJI, ed. L. N.
Uriarte et al., Buenos Aires, Consejo Nacional de
Investigaciones Científicas y Técnicas , 1995, pp. 237-241.
4.140. NORTHUP, George Tyler, "The Italian Origin of the
Spanish Tristram Versions", Romanic Review, 3 (1912),
pp. 194-222.
4.141. NORTHUP, George Tyler, "The Spanish Prose
Tristram Source Question", Modern Phi/ology, 11 (1913),
pp. 259-265.
4.142. PELEGRIN, B., "Flechazo y lanzada, Eros y Tánatos.
Ensayo de aproximación al Romance de don Tristán de
Leonís y de la reina Iseo, que tanto amor se guardaron",
Prohemio, 6 (1975), pp. 83-115.
4.143. PONS, Monique, "Geografía artúrica de las aventuras
en las novelas de caballerías: el caso de Arderique",
Tirant, 5 (2002), sp.
4.144 . RAMOS, Rafael, "Lectura y lectores de relatos de
caballerías en la Castilla medieval", Insula , 675 (2003),
pp. 24-27.
4.145. RECKERT, Stephen, "Mati ére de Bretagne y loores de
España: un tema revisitado", en Actas del XI Congreso de
la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, León,
Universidad, 2007, vol. 1, pp. 111-121.
4.146 . REYES, Alfonso, "Influencia del ciclo artúrico en la
literatura castellana", en Capítulos de literatura española
(segunda serie) , México, Fondo de Cultura Económica,
1945, pp. 129-137.
4.147. RIQUER, Martín de, Heráldica castellana en tiempos
de los Reyes Católicos, Barcelona, Quaderns Crema,
986.
RLM. XXII (20 10). pp. 289-350. ISS N : 1130-361 1
346
RAfAEL M . MÉRIDA JIMÉNEZ
4.148. RODRÍGUEZ VELASCO, Jesús D., "Yo soy de la Gran
Bretaña, no sé si la oistes acá decir. La tradición de
Esp1andián", Revista de Literatura, 105 (1991), pp. 49-61.
4.149. ROSENBERG, John R., "Tristán de Leonís : Medieval
Poetics in Perspective", Hispanic Journal, 7 (1985-1986),
pp. 17-28.
4.150. ROUBAUD, Sy1via, "L'exil et le royaume ou les deux
pó les de la vocation chevaleresque", en Les problémes de
I 'exclusion en Espagne (XVIe-XVIIe siécles). Idéologie et
discours, ed . A. Redondo, Paris, Sorbonne, 1983, pp. 205215.
4.151. ROUBAUD, Sylvia, Le roman de chevalerie en
Espagne: entre Arthur et Don Quichotte. Survivances
médiévales et renouvellements, Paris, Université de ParisSorbonne, 1997 (Tesis de Estado; resumen en Criticón, 69
(1997), pp . 157-165).
4.152. ROUBAUD, Sy1via, "La prophétie merlinienne en
Espagne: des rois de Grande-Bretagne aux rois de
Castille", en La prophétie comme arme de guerre des
pouvoirs (XVe-XVIIe siécies), ed. A. Redondo, Paris,
Sorbonne Nouvelle, 2000, pp. 159-173.
4.153. ROUBAUD, Sylvia, "De la cour d'Arthur a la
bibliothéque de Charles Quint: la longue errance des
chevaliers de roman", Iberica, 13 (2001), pp. 239 -250.
4 .154. ROUSSEAU, Isabelle, "Prophétie et réécriture de
1'histoire dans les vaticinations de Merlin a Maitre
Antoine", en La prophétie comme arme de guerre des
pouvoirs (XVe-XVIIe siécles), ed. A. Redondo, París,
Sorbonne Nouvelle, 2000, pp. 175-189.
4.155. RUBIO PACHO, Carlos, "Aproximación a los temas
amoroso y caballeresco en el Cuento de Tristán de
Leonís", en Caballeros, monjas y maestros en la Edad
Media, ed. C. Company et al., México, Universidad
Nacional Autónoma de México, 1996, pp. 123-131.
4.156. RUBIO PACHO, Carlos, "Mares frente a Tristán: del
triángulo amoroso al enfrentamiento caballeresco", en
Actes del Vll é Congrés de I'Associació Hispánica de
Literatura Medieval , Castelló, Universitat Jaume 1, 1999,
vol. 3, pp. 311 -318.
4 .157 . RUBIO PACHO, Carlos, "El amor destructor de Iseo en
el Cuento de Tristán de Leonís", en Actas del VIII
Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de
Literatura Medieval, Santander, Gobierno de Cantabria,
2000, vol. 2, pp. 1569 -1574.
RLM, xxn (20 10), pp. 289-350, ISSN : 1130-3611
LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULTURAS HISPÁNlCAS
347
4.158. RUBIO PACHO, Carlos, "Tradición e innovación en
dos episodios del Tristón hispánico", en "Fechas antiguos
que los cavalleros en armas passaron" . Estudios sobre la
ficción caballeresca, ed. J. Acebrón, Lleida, Unive rsitat,
2001, pp. 61-73.
4.159. RUBIO PACHO, Carlos, "La negativa presencia
femenina en el Cuento de Tristón de Leonís", en Visiones
y crónicas medievales, ed. A. González et al., México,
U.N.A.M., 2002, pp. 279 -289.
4. 160. SÁNCHEZ CANTÓN, Francisco Javier, Libros, tapices
y cuadros que coleccionó Isabel la Católica, Madrid,
Consej o Superior de Investigaciones Científicas, 1950.
4.161. SCUDIERl RUG GIE RI, Jole, "Due note di letteratura
spagnola del s. XIV. 1) La cultura francese nel Caballero
Zifar e nell 'Amadís; versioni spagnole del Tristano en
prosa- 2) De ribaldo", Cultura Neolatina, 26 (1966), pp.
233 -252.
4.162. SCHRE INER , Elisabeth, "Die 'Matiére de Bretagne' im
Libro del Cavallero Cifar: Zur Rezeption der 'Mati ére de
Bretagne' in zwei Episoden des Libro del Cavallero
Cifar", en Romanisches Mittelalter Fetschrift zum 60
Geburstag van Rudolf Baehr , ed. D. Messner et al.,
Goppingen, Kümmerle, 1981, pp. 269 -283.
4.163 . SEIDE NSP INN ER-NÚÑ EZ, Dayle, "The Sense of an
Ending: The Tristan Romance in Spain", Tristania, 7
(1981 -1982), pp . 27-46.
4.164. SEIDE NSP INN ER-NÚÑ EZ, Dayle, "Fathers and Sons:
Notes on the Evolution of the Romance Hero", Tristania ,
13 (1987 -1988), pp. 19-34 .
4.165. SHA RRE R, Harvey L., "Malory and the Spanish and
Italian Tristan Texts : the Search for the Missing Link",
Tristania, 4 (1979), pp. 36-43.
4. 166. SHARRER , Harvey L., The Legendary History of
Britain in Lope García de Salazar 's "Libro de las
bienandanzas e fortunas ", Philadelphia, University of
Pennsylvania, 1979.
4.167. SHARRER, Harvey L., "Letters in the Hispanic Prose
Tristan Text: Iseut's Complaint and Tristan's Reply ",
Tristania, 7 (1981-1982), pp. 3-20 .
4.168 . SHA RRE R, Harvey L., "La fusión de las novelas
artúrica y sen timental a fines de la Edad Media", El
Crotalón. Anuario de Filología Española, 1 (198 4), pp.
147- 157.
RLM. XXII (20 10), pp. 289 -35 0, ISS N : 1130- 36 11
348
RA FAEL M. M ÉRIDA ] IMÉNEZ
4.169. SHARRE R, Harvey L., "Juan de Burgos: impresor y
refundidor de libros caballerescos", en El libro antiguo
español. Actas del Prim er Coloquio Internacional, ed. M3
L. López Vidriero - P. M. Cátedra , Salamanca-Madrid,
Universidad-Biblioteca Nacional, 1988, pp. 361-369.
4.170. SORIANO ROBLES , Lourdes, " Tres cosas vos quiero
dezir: una lectura del prólogo del Tristán de Leon is y el
rey don Tristán el Joven. su hijo (Sevilla, 1534)", en Actes
del Xé Congrés Internacional de I 'Associació Hisp ánica
de Literatura Medieval, Alacant, Universitat, 2005, vol. 3,
pp. 1485-1497.
4.171. SORIANO ROBLES , Lourdes, "La Historia de
Inglaterra con el fru cto de los tiempos de Rodrigo de
Cuero (1509)", en Actas del Xl Congreso de la Asociación
Hispánica de Literatura Medi eval, León, Universidad,
2007, vol. 2, pp. 1055-1068.
4.172 . STEINE R, Roger J., "La técnica narrativa del
entrelazamiento en La Demanda del Sancto Grial",
Revista de Literatura, 38 (1970), pp. 141-146.
4.173. SURLES , Robert L., "Herido está don Tristán :
Distance , Point of View and Piggy-Back Poetics",
Tristania, 10 (1984-1985), pp. 53-65.
4.174. SURTZ, Ronald E. (ed.), Un sermón castellano del
siglo XV con motivo de la fiesta del Corpus Christi ,
Barcelona, Humanitas, 1983, pp. 73-101.
4.175. TRUJILLO, José Ramón, "Magia y maravillas en la
materia artúrica hispánica. Sueños , milagros y bestias en
la Demanda del Santo Grial", en Amadis de Gaula :
quinientos años despu és. Estudios en homenaj e a Juan
Man uel Cacho Blecua, Alcalá de Henares, Centro de
Estudios Cervantinos , 2008, pp. 789-818.
4.176 . WAGNER, Charles Ph., "The Sources of El Cavallero
Cifar", Revue Hispanique, 10 (1903), pp. 5-104.
4.177. WALEY , Pamela, "Juan de Flores y Tristán de Leonis" ,
Hispanófila, 12 (1961), pp. 1-14.
4.178 . WILD, Gerhard , "Die Geburt der neuen Texte aus dem
Geiste von Artus ' Tod . Das literarische Gesprach über die
Mort Artu in den libros de caballerías", en Artusroman
und Intertextualitdt, ed. F. Wolfzettel, Giesen, W.
Schmitz, 1990, pp. 215-234.
4.179. WILD, Gerhard , "Merlinus Poeta -der schreibende
Zauberer auf dem Weg in die Mancha und nach Macondo:
das Abenteuer der Fiktionalitat in den Libros de
caballerías, im Don Quijote und in Cien años de
RLM. XXU (2010), pp. 289 -350. ISSN: 1130-3611
LA MATERIA DE B RETAÑA EN LAS CULl1JRAS HiSPÁNICAS
349
soledad', en Polyglotte Romania. Homenatge a Ti/bert
Dídac Stegmann , ed. A. Schonberger - B. SchliebenLange, Frankfurt, Domus, 1991, vol. 2, pp. 559-626.
4.180. WILLIAM S, Grace S., "The Amadis Question", Revue
Hispanique , 21 (1909), pp. 1-167.
4.181. WILLINGHAM, Elizabeth M., " Revisiting the Baladro
del Sabio Merlín: perspect ives introduced by editors of
the recent facsimile edition ", La corónica, 32.2 (2004),
pp. 191-213.
4.182. YLLE RA, Alicia , " La muerte de los amantes en el
Tristán castellano", en Actas do I V Congresso da
Associac áo Hispánica de Literatura Medieval, Lisboa,
Cosmos, 1993, vol. 2, pp. 85-89.
4.18 3. YLLERA, Alicia , "El rapto consentido (un episodio del
Tristán)", en Homenaj e al pro! José Fradej as Lebrero,
Madrid, Universidad Nacional de Educación a Distancia,
1993, vol. 1, pp. 191-203.
4.184. ZORRILLA ORTIZ DE URBINA, Laura , " Del hada
celta a la mujer sabia: evol ución misógina de los
personajes en la materia de Bretaña hispánica", en Líneas
actuales de investigación literaria. Estudios de Literatura
Hispánica, ed. V. Arenas Lozano et al., Valencia ,
Universitat de Valencia, 2005 , pp. 115-123.
Recibido: 12/1 112009
Aceptado: 13/0 112010
RESUME : La publicación en 1977 de A Critical Bibliography 01
Hispanic Arthurial Material, de Harvey L. Sharrer (Londres, Grant &
Cutler) contribuyó a un mejor conocimiento de los textos conse rvados,
ediciones y estudios de la literatura artúrica y tristaniana medieval en
España y Portugal. Treinta años después , este artículo amplía los
contenidos de aquel volumen, al recoger los resultados del
descubrimiento de nuevos testimonios y de las últimas investigaciones
sobre este ámbito, en lengua catalana , gallego-portuguesa y castellana de
la Edad Media.
ABSTRACT: Harvey L. Sharrer's Critical Bibliography 01 Hispanic
Arthurial Material, published in 1977 (London, Grant & Cutler)
contributed to a better knowledge of extant texts , editions and studies
related to Arthurian and Tristan literature in Spanish and Portugue se
RLM. XXII (20 10). pp. 289 -350. ISSN : 1130-3611
350
RAfAEL M. MÉRIDA JIMÉNEZ
medieval kingdoms. Thirty years later, this article offers a new
contribution to this subject, including recent discoveries as well as the
results of last research in medieval Catalan, Galician-Portuguese and
Spanish.
PALABRAS CLAVE: Literatura artúrica y tristaniana en la cultura
catalana medieval, Literatura artúrica y tristaniana en la cultura gallegoportuguesa medieval, Literatura artúrica y tristaniana en la cultura
castellana medieval, Bibliografia.
KEYWORDS: Arthurian and Tristan Literature in Medieval Catalan
Culture, Arthurian and Tristan Literature in Medieval GalicianPortuguese Culture, Arthurian and Tristan Literature in Medieval Spanish
Culture, Bibliography.
RLM. xxn (20 10), pp . 289- 350 , ISSN: 1130-3611