Billie Holiday

Billie Holiday

Holiday w klubie jazzowym w Nowym Jorku (1947)
Imię i nazwisko	Eleanora Fagan
Pseudonim	Lady Day First Lady of Blues
Data i miejsce urodzenia	7 kwietnia 1915 Filadelfia, Pensylwania
Data i miejsce śmierci	17 lipca 1959 Nowy Jork
Gatunki	Jazz, swing
Zawód	piosenkarka
Aktywność	1933–1959
Wydawnictwo	Columbia, Commodore, Decca, Verve, MGM
Powiązania	Ella Fitzgerald, Jimmy Rowles, Lena Horne, Carmen McRae, Louis Armstrong, Mal Waldron, Teddy Wilson, Count Basie, Artie Shaw, Lester Young, Tony Scott
Strona internetowa

Billie Holiday, właściwie Eleanora Fagan (ur. 7 kwietnia 1915 w Filadelfii, zm. 17 lipca 1959 w Nowym Jorku) – amerykańska piosenkarka jazzowa i swingowa. Obdarzona, przez swojego partnera muzycznego Lestera Younga, pseudonimem artystycznym „Lady Day”, miała innowacyjny wpływ na muzykę jazzową i wokalistykę popową. Jej styl śpiewania inspirowany silnie instrumentalistami jazzowymi zapoczątkował nowe sposoby manipulowania frazą i tempem. Uznawana za najbardziej charyzmatyczną wokalistkę swojego pokolenia, znana także ze zdolności improwizacyjnych.

Śpiewana przez nią piosenka „What a Little Moonlight Can Do” stała się standardem jazzowym, klasykami stały się też utwory, do których napisała teksty takie jak „God Bless the Child”, „Don’t Explain” czy „Lady Sings the Blues”. Za piosenkę XX wieku magazyn Time uznał spopularyzowany przez nią utwór „Strange Fruit”, będący protest songiem przeciw dyskryminacji rasowej.

Życiorys

Eleanora Fagan urodziła się jako córka afroamerykańskiej pary, nastoletniej Sarah Julii „Sadie” Fagan oraz prawdopodobnie Clarence’a Hallidaya, który jednak opuścił wkrótce rodzinę by kontynuować karierę jako muzyk. Miała bardzo trudne dzieciństwo, wychowywała się na biednych wtedy przedmieściach Baltimore, a wobec prac, które jej matka brała na kolei opiekowały się nią różne osoby. W 1925, gdy miała 9 lat, sąd skierował ją do katolickiej szkoły korekcyjnej za opuszczanie lekcji, zwolniono ją po dziewięciu miesiącach; opuściła jednak szkołę w wieku 11 lat. Była w tym samym wieku, gdy usiłował ją zgwałcić sąsiad, za co skazano go na 3 miesiące pozbawienia wolności. Na dwa miesiące umieszczono ją wtedy ponownie, jako świadka w procesie, w tej samej instytucji korekcyjnej. W 1929, dołączyła do matki w Harlemie w Nowym Jorku, która przeprowadziła się tam niewiele wcześniej, i wkrótce zaczęła śpiewać w tamtejszych klubach, gdzie stała się znana z charakterystycznego stylu wokalnego. Swój artystyczny pseudonim zapożyczyła od aktorki Billie Dove oraz nazwiska swojego ojca w wersji, której używał zawodowo. Przez całe życie wchodzić będzie w toksyczne związki, będąc też ofiarą przemocy.

W 1933 Holiday została dostrzeżona przez odkrywcę wielu talentów, Johna Hammonda, który pomógł jej w nagraniu pierwszych utworów. W 1935 podpisała swój pierwszy kontrakt płytowy i następnie współpracowała z grupą Teddy’ego Wilsona, w 1937 została wokalistką big bandu Counta Basiego, a w 1938 dołączyła do grupy Artiego Shawa. W międzyczasie śpiewała też u boku takich artystów jak Ben Webster, Johnny Hodges, Bunny Berigan, Roy Eldridge i Lester Young.

W roku 1936 jej nagranie popularnego jazzowego standardu „Summertime” osiągnęło 12 miejsce na liście przebojów pop, był to pierwszy raz, gdy notowany na niej był utwór jazzowy. Rok 1937 był najbardziej owocny komercyjnie w jej karierze, miała wtedy 16 swoich najlepiej sprzedających się piosenek oraz swój jedyny numer 1 na liście Bilboard pt. „Carelessly”. Pod koniec lat 30. Holiday spopularyzowała protest song przeciw dyskryminacji rasowej: piosenkę „Strange Fruit”, traktującą o linczu i egzekucji Afroamerykanina przez powieszenie. Wykonała ją po raz pierwszy w 1939 w Café Society w Greenwich Village, pierwszym popularnym klubie wielorasowym. Piosenki bała się wytwórnia Columbia, ale Holliday nagrała ją dla Commodore Records. Mimo że nie grały jej stacje radiowe, to – m.in. dzięki coraz popularniejszym szafom grającym – stała się dużym, choć kontrowersyjnym hitem. Już wtedy uznano ją za przełomową w walce z rasizmem. W 1999 magazyn Time uznał ją za piosenkę XX wieku.

Jej pierwszy mąż i następny partner, puzonista Jimmy Monroe i trębacz Joe Guy, korzystali z narkotyków, co stało się przyczyną narastających z czasem kłopotów zdrowotnych oraz problemów z prawem. Jak napisał Randall Roberts z LA Times, „następne jej lata będą [częściowo] walką z anty-narkotykowymi agentami federalnymi” („w związku z ówczesnym instytucjonalnym rasizmem”), „mającymi obsesję zarówno na punkcie jej uzależnienia od heroiny jak i jej wykonania wstrząsającej ballady „Strange Fruit”, dzięki której stała się gwiazdą”. Rządowa walka z muzykami korzystającymi z narkotyków nie obejmowała bowiem wszystkich. Według książki „Chasing the Scream: The First and Last Days of the War on Drugs” (2015), pierwszy i wieloletni Komisarz Federalnego Biura ds. Narkotyków, Harry Anslinger, zapewnił w trakcie przesłuchania przed Kongresem, że „represje nie będą dotyczyć dobrych muzyków, lecz tych jazzowych”.

W 1941, po kłótni z matką, Holiday wspólnie z Arthurem Herzogiem napisała piosenkę „God Bless the Child”, która stała się jej najpopularniejszym i najczęściej interpretowanym przebojem. Nagranie sprzedało się w liczbie ponad miliona sztuk, a w 1976 utwór wprowadzony został do Grammy Hall of Fame. W 1942 nagrała „Trav'lin Light”, a w 1944 specjalnie dla niej napisaną piosenkę „Lover Man (Oh, Where Can You Be?)”, jeden z jej największych przebojów. W 1943 roku została wybrana w ankiecie magazynu Esquire „najlepszą wokalistką”, wygrywając z Mildred Bailey i Ellą Fitzgerald.

Na 1947 przypadł szczyt jej komercyjnej kariery. W tym samym roku, w maju, aresztowano ją za posiadanie narkotyków. Skazana na więzienie, opuściła je 16 marca 1948 za dobre sprawowanie, ale do 1967 odebrano jej pozwolenie New York City Cabaret Card, wymagane do występów w nowojorskich klubach nocnych. Niepewna jak przyjmie ją publiczność, Holiday dała kilkanaście dni później koncert w prestiżowej Carnegie Hall. 2700 biletów rozeszło się w przedsprzedaży, co było ówczesnym rekordem. Popularność piosenkarki była tym bardziej niezwykła, że Holliday nie miała wtedy żadnego aktualnego hitu.

W styczniu 1949 została ponownie aresztowana, ale ją uniewinniono. W październiku tego samego roku nagrała „Crazy He Calls Me”, wprowadzoną do Grammy Hall of Fame w 2010. W późnych latach 40. single Holiday były jednak mało grane w radio pomimo popularności i uznania koncertowego, być może z powodu reputacji, stąd jej zarobki były niewielkie.

Billie Holiday nagrała ponad 350 utworów, w tym około 70 z Teddym Wilsonem i Lesterem Youngiem. Nagrała 12 albumów studyjnych, wszystkie w ostatnich latach życia (1952-59). Jedynym znaczącym filmem, w którym wystąpiła m.in. razem z Louisem Armstrongiem i Woodym Hermanem, był New Orleans (1947), gdzie jednak w atmosferze rasizmu i makkartyzmu role ciemnoskórych członków obsady były pomniejszane, by nie stwarzać wrażenia, że to oni stworzyli jazz.

W wieku 44 lat, trafiła 31 maja 1959 do szpitala z powodu marskości wątroby. Została aresztowana i skuta, a następnie, gdy leżała umierając, jej szpitalne pomieszczenie objęto ochroną policyjną. Zmarła półtora miesiąca później, 17 lipca, z powodu obrzęku płuc i niewydolności serca, spowodowanych chorobą pierwotną. W ostatnich latach życia wyłudzano jej zarobki, w momencie śmierci na jej koncie w banku było 0,7 dolara, a pozostawiła po sobie 750 dolarów w banknotach przywiązanych podobno do jej nogi.

W 2000 roku wprowadzona została do Rock and Roll Hall of Fame.

Autobiografia piosenkarki Lady Sings the Blues wydana została w 1956 i towarzyszył jej album o tym samym tytule. Traktuje ona jednak pobieżnie o dzieciństwie i pomija część innych faktów. Więcej informacji przyniosła biografia artystki autorstwa Stuarta Nicholsona z 1995. Nakręcono o niej trzy filmy biograficzne; obydwa fabularne spotkały się z mieszanymi recenzjami, jednak za każdym razem doceniano odtwarzające postać Holiday aktorki. W 1973 roku 5-krotnie nominowana była do Oskara biografia Lady śpiewa bluesa (1972), w której w rolę Holliday wcieliła się Diana Ross, nominowana do Oscara dla najlepszej aktorki i nagrodzona m.in. Złotym Globem dla najbardziej obiecującej aktorki. W 2021 miał premierę film The United States vs. Billie Holiday, z Andrą Day w roli głównej, który właściwiej przedstawił jej działalność jako orędowniczki praw obywatelskich. Ponownie odtwórczynię Holiday nominowano do Oscara oraz nagrodzono Złotym Globem.

Bibliografia

• Billie Holiday, William Dufty (1956). Lady Sings the Blues. Broadway Books; reprint: Harlem Moon Classics. ISBN 0-767-92386-3
• Stuart Nicholson (1995). Billie Holiday. Boston, Massachusetts: Northeastern University Press. ISBN 1-555-53303-5; OCLC 32348099
• Donald Clarke (2000). Billie Holiday: Wishing on the Moon. Cambridge: Da Capo Press. ISBN 0-306-81136-7
• Johann Hari (2015). Chasing the Scream: The First and Last Days of the War on Drugs. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-62040-890-2; OCLC 881418255