1540

1540

Eeuwen:	15e eeuw · 16e eeuw · 17e eeuw
Decennia:	1530-1539 · 1540-1549 · 1550-1559
Jaren:	<< · < · 1539 · 1540 · 1541 · > · >>
Jaartelling in verschillende culturen

Ab urbe condita:		2293 MMCCXCIII
Armeense jaartelling:		989 – 990 ԹՎ ՋՁԹ – ՋՂ
Chinese jaartelling:		4236 – 4237 丙亥 – 丁子
Christelijke jaartelling:		1540 MDXL
Ethiopische jaartelling:		1532 – 1533
Hebreeuwse jaartelling:		5300 – 5301
Hindoekalenders:
- Vikram Samvat		1595 – 1596
- Shaka Samvat		1462 – 1463
- Kali yuga		4641 – 4642
Iraanse jaartelling:		918 – 919 ۹۱۸ – ۹۱۹
Islamitische jaartelling:		946 – 947 ٩٤٧ – ٩٤٦
Maçonnieke jaartelling:		5539 – 5540
Juliaanse kalender van 1540

Het jaar 1540 (in Romeinse cijfers MDXL) was een schrikkeljaar dat op een donderdag begon. Het was het 40e jaar van de 16e eeuw.

Gebeurtenissen[bewerken | brontekst bewerken]

januari

6 - Hendrik VIII van Engeland trouwt met Anna van Kleef.

februari

23 - Francisco Vásquez de Coronado vertrekt vanuit Nieuw-Spanje noordwaarts op zoek naar de Zeven Steden van Cibola.

april

16 - Pedro de Anzures sticht Sucre.
30 - Concessio Carolina: Karel V legt de stad Gent een nieuwe stadskeur op, waarmee de stedelijke autonomie feitelijk tot een einde komt. Einde van de Gentse Opstand.

mei

12 - Karel V legt de eerste steen van het Spanjaardenkasteel in Gent dat de stad in bedwang moet houden.
17 - slag bij Kannauj: Sher Shah Suri, heerser van Bihar, verslaat grootmogol Humayun. Hij laat zich uitroepen tot Sultan van Delhi en sticht de Suridynastie.

juni

1 - Edict van Fontainebleau: Koning Frans I van Frankrijk verklaart het protestantisme "hoogverraad aan God". Begin van de protestantenvervolgingen in Frankrijk.
10 - Thomas Cromwell wordt gearresteerd en uit zijn functies ontheven.

juli

9 - Koning Hendrik VIII van Engeland laat zijn huwelijk met Anna van Kleef, nietig verklaren.
14 - Stichting van Buenaventura door Juan de Ladrilleros

augustus

8 - Hendrik VIII van Engeland trouwt voor de vijfde maal, met Catharina Howard.
20 - Huwelijk van René van Chalon en Anna van Lotharingen.
augustus - Huwelijk van Johannes Calvijn met Idelette de Bure

september

27 – De Sociëteit van Jezus, bekend als de jezuïeten, wordt officieel erkend door paus Paulus III in de bul Regimini militantis Ecclesiae.
september - García López de Cárdenas wordt door Francisco Vásquez de Coronado uitgezonden, bereikt de Colorado en ziet als eerste Europeaan de Grand Canyon.

oktober

11 - Graafschap Gavere wordt verheven tot een prinsdom.

december

16 - Keizer Karel V vaardigt als koning van Spanje een edict uit, waarin Maranen met straf worden bedreigd als ze heimelijk de joodse godsdienst belijden.

zonder datum

Pedro de Valdivia begint de verovering van Chili.
Francisco de Montejo begint de verovering van Yucatán.
De Krimtartaren en het kanaat Kazan vallen Moscovië aan, maar worden teruggedrongen.
Grote zonnejaar: De zomer van dit jaar is in West- en Midden-Europa uitzonderlijk lang, warm en droog
Hernando de Soto trekt met zijn expeditie door de Appalachen.
Alvar Núñez Cabeza de Vaca leidt een kolonisatie-expeditie naar Rio de la Plata.
Melchior Díaz ontdekt de monding van de Colorado en stelt vast dat de Golf van Californië geen tweede uitgang heeft.
Hernando de Alarcón, met een bevoorradingsexpeditie voor Francisco Vazquez de Coronado, vaart de Golf van Californië op tot aan de Colorado, en vervolgens eindweegs rivieropwaarts.
Oprichting van de Michoacaanse Universiteit van San Nicolás de Hidalgo, de oudste universiteit op het Amerikaanse vasteland.
Stichting van de stad Ternopil.
António de Faria leidt de eerste Europese expeditie naar Champa (Noord-Vietnam) en Hainan.
Stadsbrand van Nijkerk
Stadsbrand van Vianen
De Portugezen bouwen Fort Kalamata op Ternate.
Stichting van het koninkrijk Imerina op het eiland Madagaskar door koning Andriamanelo (jaartal bij benadering)

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

Petrus Apianus: Astronomicum Caesareum
Thomas Elyot: The Defence of Good Women
Georg Forster: Der ander theyl kurtzweiliger guter frischer Teutscher Liedlein zu singen vast lustig
Jan z Lublina: Tabulatura Ioannis de Lyublyn Canonic[orum] Reg[u]lariu[m] de Crasnyk
Rheticus: Narratio Prima
Georg Wickram: Der verlorene Sohn
Willem van Zuylen van Nijevelt (toekenning onzeker): Souterliedekens

Beeldende kunst[bewerken | brontekst bewerken]

Titiaan: Johannes de Doper
Twee belastingontvangers (ca. 1540) Marinus van Reymerswale, National Gallery
Giovanni delle Bande Nere (1540) Baccio Bandinelli, Florence
Detail van portret door Johan Stefan van Kalkar

Opvolging[bewerken | brontekst bewerken]

Calenberg - Erik I opgevolgd door zijn zoon Erik II
Friesland, Overijssel, Groningen en Drenthe (stadhouder) - Georg Schenck van Toutenburg opgevolgd door Maximiliaan van Egmont
Holland en Zeeland (stadhouder) - Antoon I van Lalaing opgevolgd door René van Chalon
Oost-Hongarije - Johan Zápolya opgevolgd door zijn zoon Johan II Sigismund Zápolya onder regentschap van diens moeder Isabella van Polen
Mantua en Monferrato - Federico II Gonzaga opgevolgd door zijn zoon Francesco III Gonzaga
Montenegro - Vasilije I opgevolgd door Nikodim, op zijn beurt opgevolgd door Romil
Oost-Friesland - Enno II opgevolgd door zijn zoon Edzard II

Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]

Lateinschulhaus, Brugg, Zwitserland (1540)
Palazzo Doria Tursi, Genua (1540)

Geboren[bewerken | brontekst bewerken]

23 januari - Magdalena van Mansfeld, Duits edelvrouw
25 januari - Edmund Campion, Engels jezuïet
28 januari - Ludolph van Ceulen, Duits-Nederlands wiskundige
20 februari - Cornelius van Hille, Zuid-Nederlands predikant
17 maart - Bernhard VII van Anhalt, Duits edelman
9 mei - Maharana Pratap, koning van Mewar (1572-1597)
16 mei - Paschalis Baylon, Spaans monnik
18 mei - Evert IV Zoudenbalch, Nederlands politicus
3 juni - Karel II van Oostenrijk, aartshertog van Binnen-Oostenrijk
29 juni - Ana de Mendoza y de la Cerda, Spaans edelvrouw
7 juli - Johan II Sigismund Zápolya, vorst van Oost-Hongarije (1540-1571)
11 juli - Adolf van Nassau, Duits edelman
16 juli - Alfonso Carafa, Napolitaans kardinaal
31 juli - Frans II van Nevers, Frans edelman
5 augustus - Josephus Justus Scaliger, Frans historicus
25 augustus - Catherine Grey, Engels edelman
26 augustus - Magnus van Lijfland, koning van Lijfland
27 september - Ostilio Ricci, Italiaans wiskundige
17 oktober - Jan van Foreest, Nederlands politicus
12 november - Anna van Palts-Veldenz, Duits edelvrouw
16 november] - Cecilia van Zweden, Zweeds prinses
8 december - Giovanni Vincenzo Gonzaga, Italiaans kardinaal
12 december - Christopher Hatton, Engels staatsman
José de Acosta, Spaans jezuïet en historicus
Denijs Calvaert, Zuid-Nederlands kunstschilder
Leonard van Casembroot, Zuid-Nederlands politicus
Adolf van Cortenbach, Zuid-Nederlands veldheer
Pauwels Franck, Zuid-Nederlands kunstschilder
Conrad VI Kettler, Nederlands edelman
Lettice Knollys, Engels hofdame
Herman Georg van Limburg Stirum, Nederlands edelman
Eleonor van Longueville, Frans edelman
Filips van Marnix van Sint-Aldegonde, Nederlands diplomaat en schrijver
Amalia van Nieuwenaar-Alpen, Nederlands edelvrouw
Dirck Pietersz van Nierop, Nederlands anabaptistenleider
Sanggye Rinchen, Tibetaans geestelijk leider
Maarten Schenk van Nydeggen, Nederlands veldheer
Cornelius Schonaeus, Nederlands schrijver
Hans Speckaert, Zuid-Nederlands kunstschilder
Nicolò Stizzìa, Siciliaans geestelijke en jurist
Simon Syrenius, Pools botanicus
Willem Taelboom, Zuid-Nederlands theoloog
Olivier van den Tympel, Nederlands veldheer
François Viète, Frans wiskundige
Josyne van Beethoven, Zuid-Nederlands hekserijveroordeelde (jaartal bij benadering)
Gilles van Berlaymont, Zuid-Nederlands staatsman (jaartal bij benadering)
Peter Binsfeld, Duits theoloog (jaartal bij benadering)
Amelis van den Bouckhorst, Nederlands edelman (jaartal bij benadering)
Joris van Bracle, Zuid-Nederlands politicus (jaartal bij benadering)
Palamedes van Chalon, Nederlands aristocraat (jaartal bij benadering)
Margaret Clifford, Engels edelvrouw (jaartal bij benadering)
Francis Drake, Engels kaper en ontdekkingsreiziger (jaartal bij benadering)
Hiëronymus Francken, Zuid-Nederlands kunstschilder (jaartal bij benadering)
Augustijn van Hernighem, Zuid-Nederlands dagboekschrijver (jaartal bij benadering)
Adam van Haren, Nederlands staatsman (jaartal bij benadering)
Jean Le Saive I, Zuid-Nederlands kunstschilder (jaartal bij benadering)
Hojo Ujiteru, Japans samoerai (jaartal bij benadering)
Johan Ingenhuys, Nederlands koopman en politicus (jaartal bij benadering)
Pieter Keyser, Nederlands zeevaarder (jaartal bij benadering)
Bernardo Morando, Venetiaans-Pools architect (jaartal bij benadering)
Mimar Davud Ağa, Turks architect (jaartal bij benadering)
Jakob Muys van Holy, Nederlands politicus (jaartal bij benadering)
Antonio Pérez, Spaans staatsman (jaartal bij benadering)
Simone Peterzano, Italiaans kunstschilder (jaartal bij benadering)
Pieter Pietersz., Nederlands kunstschilder (jaartal bij benadering)
Jacob van Quesnoy, Nederlands jurist (jaartal bij benadering)
Herman de Ruyter, Nederlands geuzenleider (jaartal bij benadering)
Gilles de Souvré, Frans veldheer (jaartal bij benadering)
Jerome Tseraerts, Zuid-Nederlands edelman (jaartal bij benadering)
Santiago de Vera, Spaans koloniaal bestuurder (jaartal bij benadering)

Overleden[bewerken | brontekst bewerken]

27 januari - Angela Merici (~65), Italiaans kloosterstichtster
2 februari - Georg Schenck van Toutenburg, Duits-Nederlands staatsman
22 februari - Ferrante d'Este (~62), Italiaans edelman
21 maart - John de Vere (~57), Engels hoveling
15 april - Cornelia van Wulfschkercke, Zuid-Nederlands miniaturist
21 april - Alfons van Portugal (30), Portugees prins en kardinaal
6 mei - Juan Luis Vives (47), Spaans filosoof
22 mei - Francesco Guicciardini (57), Florentijns politicus en geschiedschrijver
27 juni - Antonio Montesino (~64), Spaans monnik
28 juni - Federico II Gonzaga (40), markgraaf en hertog van Mantua en Monferrato
juni - Annibale II Bentivoglio (~72), Italiaans legerleider
22 juli - Johan Zápolya (53), koning van Hongarije (1526-1540)
28 juli - Thomas Cromwell, Engels staatsman (executie)
30 juli - Thomas Abel, Engels priester (executie)
30 juli - Erik I van Brunswijk-Calenberg-Göttingen (70), Duits edelman
5 augustus - Jean Jonglet (~60), Zuid-Nederlands diplomaat
15 augustus - Johannes de Witte (65), Zuid-Nederlands humanist
20 augustus - Guillaume Budé (73), Frans classicus
24 augustus - Parmigianino (37), Italiaans kunstschilder
29 augustus - Jan Latalski (~77), Pools prelaat
2 september - Dawit II (~44), keizer van Ethiopië (1508-1540)
14 september - William Kingston (~64), Engels hoveling
20 september - Eduard van Guimarães (24), Portugees prins
24 september - Enno II (~35), graaf van Oost-Friesland
4 november - Marcus Laurinus (52), Zuid-Nederlands humanist
4 december - William Sandys (~70), Engels diplomaat
10 december - Jan van Horne (~60), Zuid-Nederlands edelman
Lodewijk van Bodegem (~70), Zuid-Nederlands architect
Adolf van Bourgondië (~51), Nederlands edelman
Nicolaas Cop (~39), Zwitsers kerkhervormer
Rosso Fiorentino (~46), Italiaans kunstschilder
Sigismund Holbein, Duits kunstschilder
Gerard Horenbout, Zuid-Nederlands kunstschilder
Antoon I van Lalaing (~60), Zuid-Nederlands edelman
Mac Dang Dung, kroonprins van Vietnam
Giovanni Nevizzano (~50), Italiaans jurist
Balthasar Oomkens van Esens, Oost-Fries edelman
Rinchen Öser (~87), Tibetaans geestelijk leider
Carolus Souliaert, Zuid-Nederlands componist
Jean Clouet, Zuid-Nederlands-Frans kunstenaar (jaartal bij benadering)
Tristão da Cunha, Portugees ontdekkingsreiziger (jaartal bij benadering)
Johann Faust, Duits geneesheer en alchemist (jaartal bij benadering)
Francesco de Layolle (~48), Italiaans componist (jaartal bij benadering)

Zie de categorie 1540 van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.