Sick Day Rules

Przewlekłe choroby niezakaźne, a wśród nich otyłość, cukrzyca i choroby układu sercowo-naczyniowego są przyczyną blisko ¾ wszystkich zgonów na świecie. W Polsce statystyki również są alarmujące: co trzeci Polak ma nadciśnienie tętnicze, co ósmy chorobę serca, a co jedenasty cukrzycę. Osoby z takim schorzeniami są dodatkowo bardziej narażone na częstsze i poważne infekcje dróg oddechowych czy infekcje żołądkowo-jelitowe, które z kolei wiążą się z ryzykiem odwodnienia.

Odwodnienie – ryzyko dla pacjentów z chorobami przewlekłymi

Odwodnienie może mieć poważne konsekwencje dla pacjentów przyjmujących niektóre leki, będące podstawą leczenia ich chorób przewlekłych. Przykładem może być ostra niewydolność nerek wskutek stosowania leków z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny czy kwasica ketonowa w trakcie terapii lekiem z grupy inhibitorów SGLT2 (SGLT2i, flozyny).

Jakie choroby mogą powodować odwodnienie?

Wszelkie stany chorobowe przebiegające z wysoką gorączką, którym towarzyszy brak łaknienia lub utrata płynów mogą powodować odwodnienie. Przykładami są:

infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych,
biegunka i wymioty,
zakażenie układu moczowego,
urazy (np. złamania),
zabiegi chirurgiczne.

„Sick Day Rules” to zalecenia dotyczące stosowania niektórych leków w trakcie ostrych i ciężkich infekcji, które mogą zapobiec powikłaniom, takim jak ostra niewydolność nerek, hipoglikemia czy kwasica ketonowa. Zostały stworzone przez międzynarodowy zespół ekspertów z różnych dziedzin medycyny i obejmują charakterystykę objawów, które powinny skłonić do stosowania tych zasad, jak również wskazówki dotyczące odstawiania, modyfikowania i ponownego włączania leków w trakcie i po chorobie

Jakie objawy ostrej choroby powinny skłonić do stosowania zasad „Sick Day Rules”?

Wskazówką do rozpoczęcia stosowania „Sick Day Rules” może być wystąpienie jednego lub kilku poniższych objawów utraty płynów w organizmie (jeśli są one nowe, występują częściej lub są bardziej nasilone niż zwykle):

wymioty lub biegunka prowadzące do znacznej utraty płynów;
brak łaknienia lub nudności prowadzące do znacznego zmniejszenia ilości przyjmowanych płynów;
nowe uczucie oszołomienia, zawroty głowy lub omdlenia, zwłaszcza podczas siadania lub wstawania;
znaczny spadek masy ciała (3 kg w ciągu 2 dni);
zmniejszenie ilości oddawanego moczu;
obniżony poziom świadomości lub nowe splątanie*;
wymioty > 4 razy w ciągu 12 godzin lub niemożność utrzymania płynów*;
niskie ciśnienie tętnicze (SBP <80 mm Hg; spadek SBP o 20 mm Hg lub DBP o 10 mm Hg)*;
umiarkowane lub wysokie stężenie ketonów (dotyczy pacjentów przyjmujących SGLT2i lub insulinę)*;
zwiększone tętno (wzrost o 30 uderzeń/min)*;
utrzymująca się gorączka > 38°C*.

*objaw wymagający pilnej konsultacji z lekarzem.

Jak uniknąć odwodnienia, hipoglikemii lub kwasicy ketonowej podczas ostrej choroby?

Wszystkim pacjentom podczas ostrej choroby zaleca się zwiększenie przyjmowania płynów przy jednoczesnym ograniczeniu spożycia kofeiny. W razie potrzeby można rozważyć stosowanie roztworów elektrolitowych. Pacjenci przyjmujący insulinę lub inhibitory SGLT2 powinni w trakcie trwania objawów częściej monitorować poziom cukru we krwi (co 4-6 godzin w ciągu dnia). Dodatkowo zaleca się, aby osoby stosujące insulinę lub inhibitory SGLT2, a także ci na dietach ketogenicznych regularnie sprawdzały poziom ketonów we krwi. Pacjenci, którzy zażyli pochodną sulfonylomocznika, powinni starać się jeść regularnie, aby zapobiec spadkowi poziomu cukru we krwi do czasu ustąpienia działania leku (zwykle w ciągu 12-24 godzin).

Jakie leki należy odstawić w okresie ostrych objawów infekcji z towarzyszącym odwodnieniem?

Zaleca się, aby czasowo odstawić następujące leki:

inhibitory SGLT2, np. empagliflozyna;
insulina, pochodna sulfonylomocznika, glinid – tylko w przypadku niskiego poziomu cukru i do czasu ustąpienia hipoglikemii;
niesteroidowe leki przeciwzapalne;
diuretyki oszczędzające potas, np. amiloryd, spironolakton;
diuretyki pętlowe, np. furosemid;
inhibitory konwertazy angiotensyny, np. perindopryl;
blokery receptora angiotensyny (sartany);
diuretyki tiazydowe (np. hydochlortiazyd, indapamid);
metformina;
bezpośrednie inhibitory reniny (aliskiren).

Ponowne przyjmowanie leków

Leki należy odstawić na czas choroby na krótko, maksymalnie na 72 godziny. Po ustąpieniu objawów i powrocie do normalnego jedzenia i picia pacjent powinien ponownie przyjmować leki w zwykłych dawkach. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 72 godziny, konieczna jest konsultacja z lekarzem.

Autor: mgr farm. Beata Rychlewska-Kłaput

Bibliografia:

[1] Narodowy Test Zdrowia Polaków: raport 2023. Kraków ; Warszawa: Ringier Axel Springer Polska sp. z o.o, 2023.

[2] World Health Organisation, „Non communicable diseases”. Dostęp: 26 kwiecień 2024. [Online]. Dostępne na: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/noncommunicable-diseases

[3] D. Moczulski, „Najczęstsze błędy popełniane przy wyrównywaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych”, Medycyna po Dyplomie. Dostęp: 9 kwiecień 2024. [Online]. Dostępne na: https://podyplomie.pl/medycyna/10711,najczestsze-bledy-popelniane-przy-wyrownywaniu-zaburzen-wodno-elektrolitowych

[4] K. E. Watson i in., „Consensus Recommendations for Sick Day Medication Guidance for People With Diabetes, Kidney, or Cardiovascular Disease: A Modified Delphi Process”, Am. J. Kidney Dis., t. 81, nr 5, s. 564–574, maj 2023, doi: 10.1053/j.ajkd.2022.10.012.

[5] „Medicines and Dehydration – Sick day Rules”. Dostęp: 26 kwiecień 2024. [Online]. Dostępne na: https://www.nottsapc.nhs.uk/media/yvzbql2m/sick-day-rules.pdf

[6] „TYPE 2 Diabetes: What to do when you are ill?” Dostęp: 26 kwiecień 2024. [Online]. Dostępne na: https://trenddiabetes.online/wp-content/uploads/2022/03/A5_T2Illness_TREND.pdf