Corneel VanfleterenEr zit heel wat Britse symboliek verstopt in een schilderij in Skyfall. De verhalen achter het schip Temeraire brachten een gedachtestroom op gang. Het zette mij alvast aan het denken over de toekomst van de Bond-reeks.
Toen ik onlangs in Londen was, vatte ik het plan op om naar de National Gallery af te zakken. Uiteraard moest ik onwillekeurig denken aan die scène in Skyfall (2012), waar Bond en Q elkaar voor het eerst ontmoetten. Ik was wel al in het museum geweest, maar dat was voor ik echt Bond-liefhebber was en tevens wat minder lang naar een schilderij keek. Nu wilde ik toch de tijd nemen om te staren naar olieverf op doek, zoals Bond en Q doen.
Het is grappig, want de twee personages zijn elkaars complete tegenstelling in die scène. Bond is de nuchtere oude man, die enkel dat museum binnenstapt omdat hij nu eenmaal daar moet zijn om zijn paspoort, vliegtickets en Walther in ontvangst te nemen. Hij moet koers zetten richting Shanghai, Patrice achterna. Er is haast bij, want de lijst met undercover-NAVO-agenten is in handen van iemand die de namen zou kunnen lekken en Patrice is de enige link. MI6-agenten zijn gesneuveld, M staat onder druk.
Q is niet alleen daar om Bonds gadgets aan te reiken, maar hij heeft ook nog tijd voor een gedachtegang over kunst. En wij, als kijkers van Skyfall, worden meegetrokken door het scenario en de beeldvoering van de film. Niet alleen Q, maar in een breder perspectief neemt ook de film zelf tijd voor deze scène, voor een poëtische overpeinzing. Die scène in de National Gallery met het schilderij helpt het plot niet vooruit. Maar daar gaat het niet om: het is een en al thematiek en symboliek. De dialoog tussen beiden vertelt iets over Bond en diens plaats in de wereld. Skyfall is net zozeer een character piece als dat het een actiefilm is.
De Temeraire als metafoor voor Bond
In de scène zit Bond op een bankje naar The Fighting Temeraire van de Britse romantische schilder William Turner (1775-1851) te kijken. Q komt naast hem zitten. “Ik word er altijd een beetje melancholisch van. Een groots oud oorlogsschip dat schandelijk wordt weggevoerd naar de schroot. De onvermijdelijkheid van de tijd, denk je niet?”, overpeinst hij. En inderdaad, op het doek heeft Turner de laatste reis van het schip Temeraire afgebeeld. De Temeraire speelde een belangrijke rol in de Slag bij Trafalgar, niet toevallig de naamgever van het plein waar de National Gallery zelf aan ligt. Veertig jaar lang deed het schip dienst in de Britse marine, maar zijn tijd is nu gekomen. De Temeraire wordt weggevoerd en maakt zijn laatste reis van Sheerness in Kent over de Thames naar Rotherhithe in Zuidoost-Londen.
Turner bedoelde het schilderij als een grote metafoor. Het is het einde van de zeeslagen, een tijd waarin machines zeilschepen vervangen. Later zal Bond in de boeken dan weer met heimwee terugverlangen naar de tijd van Turner, de ‘goeie oude tijd’ van het Britse Rijk waarin “Rule, Brittania!” weerklonk. De ondergaande zon is een vrijheid van de schilder, want hij is langs de verkeerde kant geschilderd. Turner gaat hier niet voor realisme, maar voor sfeerschepping.
The Fighting Temeraire staat in Skyfall dan ook symbool voor de centrale vraag in de film. Kan Bond, haast als laatste oud overblijfsel van de standvastige Britse kroon, overeind blijven? Of is ook zijn tijd gekomen? Nieuw (Q) lijkt oud (Bond) te vervangen in de scène. De tijd gaat voorbij, aan alles en iedereen komt vroeg of laat een einde. 007 zelf zit er niet mee in. Als Q hem vraagt wat hij ziet in de Temeraire of het schilderij tout court, antwoordt Bond droogweg “Een verdomd groot schip”.
De held zegeviert
Die gedachten gaan door mijn hoofd als ik me opmaak om te turen naar het schilderij van Turner. Ik draai de zaal in, en… niets. Geen The Fighting Temeraire te bespeuren. Een klein bordje wijst me op de tweehonderdste verjaardag van de National Gallery. Om dat te vieren zijn er een aantal schilderijen uitgeleend. De Temeraire is net verplaatst en kan ik gaan bekijken in Newcastle. Jammer, ik wilde me net als Q overgeven aan wat melancholie.
En dan valt mijn oog op een schilderij dat er wel wat op lijkt. Ook een schip van Turner, in eenzelfde gouden gloed. Deze keer geen Engelse historie, maar Griekse mythologie. Op Ulysses deriding Polyphemus (Ulysses spot met Polyphemus) staat Ulysses of Odysseus op het schip links te zwaaien met een rode banier. Hij heeft zonet de eenogige reus Polyphemus verslagen, en kijkt om naar het eiland waar dat gebeurd is. Turner heeft hier een scène uit de bekende Odyssee van Homerus afgebeeld. De held overwint, zegt het schilderij. Wat een contrast met een weggesleept en halfvergaan oorlogsschip.
Een held in woord en beeld
Maar als je Skyfall een beetje kent, dan weet je dat dit net de boodschap is van die film. De oude held wint het van de vooruitgang. Ja, er is plaats voor Bond in deze veranderende wereld. Technologie en hackers hebben niet het laatste woord. Omdat Bond, onze held, een sterkhouder is. Een volhouder. Zoals M (Judi Dench) laat weerklinken in de laatste regels van het gedicht van Alfred Tennyson dat ze voordraagt:
We are not now that strength which in old days
Moved earth and heaven, that which we are, we are;
One equal temper of heroic hearts,
Made weak by time and fate, but strong in will
To strive, to seek, to find, and not to yield.
En geloof het of niet, maar opeens is de cirkel rond. Het gedicht van Tennyson, getiteld ‘Ulysses‘, gaat over exact dezelfde figuur als op het schilderij. Het beschrijft de grote overwinningen van Odysseus, een moegestreden held. Hij weet dat zijn tijd gekomen is, maar hij gaat niet weg zonder een laatste keer alles te geven. Het werk is nog niet ten einde, hij is nog niet klaar. Verzwakt en oud als hij is, probeert hij de kracht te vinden.
Bond moet zich bewijzen
Mijn gedachten verspringen een laatste keer. Naar No Time to Die (2021), naar hoe Daniel Craig nog een laatste keer alles gaf om James Bond te zijn. Naar hoe zijn tijd gekomen was. Het lijkt steeds meer dat de Bond-reeks de Temeraire is. Een oud schip, niet meer relevant, onbekend, onbemind. Klaar voor de schroothoop. De flitsende werelden van Marvel, DC, Star Wars en Avatar hebben de bioscopen ingenomen. Is het dan onvermijdelijk, de tijd? Heeft Q gelijk, is Bonds tijd gekomen? Wie zit er, behalve de tabloids en de gokkantoren, te wachten op een nieuwe Bond-acteur? De jeugd niet, zo lijkt het.
En toch, terwijl we ons allemaal afvragen ‘Wanneer dan toch? Wanneer beginnen ze aan Bond 26?’, is er een sprankeltje hoop. Bond is moegestreden. Hij is niet meer de jonge held van weleer, van een jonge Connery achternagezeten door Japanners tijdens opnames voor You Only Live Twice (1967). Nee, Bond moet zich straks opnieuw bewijzen, dat hij het nog kan. Dat krijg je ervan, als je pauzes neemt van vijf, zes of wie weet zeven jaar.
Het valt nog te bezien of 007 nog een keer alles uit de kast kan halen om de twijfelaars ongelijk te geven. Maar laten we hopen dat Bond 26 meer weg heeft van dat andere schilderij van Turner. Dat Bond niet de Temeraire blijkt, maar Odysseus. Eentje die spot met zijn uitdager en zegt: “Wat zit je jezelf nu te verliezen in je gedachten? Het is slechts een verdomd groot schip.”
Nog even dit…
Alles wat James Bond Nederland publiceert, gebeurt volledig op vrijwillige basis en non-profit. Wil je JBN steunen middels een donatie, dan komt dit volledig ten goede aan betere artikelen. Elke cent wordt direct geïnvesteerd in onze website. Doneren kan via het onderstaande bankrekeningnummer. We danken je hartelijk voor je gift.
NL55 RABO 0338 6331 46 ten name van Stichting James Bond Nederland
Gosse Drent
Reageren