What do you think?
Rate this book
Atheïstisch manifest en De onredelijkheid van religie
Van oudsher hebben filosofen kritische vragen gesteld over godsdienst en ethiek. Is er in redelijkheid iets te zeggen over het bestaand van een god of behoort godsdienst eerder tot het domein van het irrationele? Kunnen morele normen gerechtvaardigd worden door een beroep op Gods wil? Is een religieuze overtuiging te verenigen met elementair intellectueel fatsoen? Op deze en dergelijke vragen geeft dit boek een beargumenteerd antwoord. Bij het verschijnen in 1995 heet het 'Atheïstisch manifest' commotie veroorzaakt door de uitdagende standpunten die erin verdedigd worden. Na 11 september 2001 heeft het thema godsdienst en moraal een grote urgentie gekregen. Deze uitgave bevat nast het 'Atheïstisch manifest' een nieuwe bundel van vier essays onder de titel 'De onredelijkheid van religie', waarin de verhouding van godsdienst en wetenschap het centrale thema is. De onverenigbaarheid van beide wordt beargumenteerd en verschillende wetenschappelijke verklaringen van het verschijnsel godsdienst passeren de revue. Als godsdienstige overtuigingen illusies zijn, hoe moeten we dan verklaren dat vrijwel alle volkeren er godsdiensten op na houden?
- GenresPhilosophy
198 pages, Paperback
First published March 1, 2004
About the author
Herman Philipse
31 books20 followersHerman Philipse (born 13 May 1951) is a professor of philosophy at Utrecht University in the Netherlands. From 1986 until 2003, he taught at Leiden University, where he obtained his doctorate in 1983.
Philipse has written many philosophical works in Dutch, including books on Husserl's early philosophy of logic, the role of certainty in Descartes' moral theory, and a widely read Atheist Manifesto (Atheistisch manifest & De onredelijkheid van religie (2004), untranslated; Eng: Atheist Manifesto and the unreasonableness of religion). In English, he has written over a dozen articles in philosophical journals, as well as a detailed assessment of Heidegger, Heidegger's Philosophy of Being: A Critical Interpretation. He has also written many commentaries for Dutch newspapers (most frequently as a regular contributor to the NRC Handelsblad) and current events television programs, defending atheism and advocating cultural assimilation for non-European immigrants in the Netherlands.
In his philosophical work, Philipse defends a non-reductionist naturalism, akin to that of Gilbert Ryle, Peter Strawson, and P.M.S. Hacker. While highly critical of the transcendental idealist tradition of Kant and Husserl for its allegedly incoherent notion of conceptual schemes, Philipse argues that scientistic philosophies that attempt to reduce consciousness to purely physical descriptions (such as those of Quine and Churchland) fall victim to a similar inconsistency: their theories logically depend on the concepts of ordinary human life they would abolish. More generally, Philipse firmly defends the values of the Enlightenment: support for the natural sciences and political liberalism.
Philipse's vigorous public atheism has, unsurprisingly, brought him into conflict with Islamists in the Netherlands. His 1995 Atheist Manifesto was republished in an expanded edition in 2004 with a foreword by Ayaan Hirsi Ali, who partly credits the book for her shift from Islam to atheism.
Philipse has written many philosophical works in Dutch, including books on Husserl's early philosophy of logic, the role of certainty in Descartes' moral theory, and a widely read Atheist Manifesto (Atheistisch manifest & De onredelijkheid van religie (2004), untranslated; Eng: Atheist Manifesto and the unreasonableness of religion). In English, he has written over a dozen articles in philosophical journals, as well as a detailed assessment of Heidegger, Heidegger's Philosophy of Being: A Critical Interpretation. He has also written many commentaries for Dutch newspapers (most frequently as a regular contributor to the NRC Handelsblad) and current events television programs, defending atheism and advocating cultural assimilation for non-European immigrants in the Netherlands.
In his philosophical work, Philipse defends a non-reductionist naturalism, akin to that of Gilbert Ryle, Peter Strawson, and P.M.S. Hacker. While highly critical of the transcendental idealist tradition of Kant and Husserl for its allegedly incoherent notion of conceptual schemes, Philipse argues that scientistic philosophies that attempt to reduce consciousness to purely physical descriptions (such as those of Quine and Churchland) fall victim to a similar inconsistency: their theories logically depend on the concepts of ordinary human life they would abolish. More generally, Philipse firmly defends the values of the Enlightenment: support for the natural sciences and political liberalism.
Philipse's vigorous public atheism has, unsurprisingly, brought him into conflict with Islamists in the Netherlands. His 1995 Atheist Manifesto was republished in an expanded edition in 2004 with a foreword by Ayaan Hirsi Ali, who partly credits the book for her shift from Islam to atheism.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 of 1 review
January 18, 2023
Het Atheïstisch Manifest (1994) is een verzameling van drie essays van emeritus hoogleraar filosofie Herman Philipse. In essay 1 verdedigt Philipse de stelling dat geloof geen publieke zaak kan en mag vormen in een multiculturele, geseculariseerde samenleving. Dit betekent dat geloof een privézaak voor individuele mensen vormt - en dit vereist een liberale publieke moraal. D.w.z. dat het individu zelf vorm geeft aan zijn of haar leven, binnen de grenzen van de publieke ruimte (die democratisch wordt vastgesteld).
In essay 2 analyseert Philipse de inhoud en betekenis van geloofsovertuigingen. Wanneer de gelovige mens stelt dat God bestaat, doet hij/zij dan een waarheidsclaim? Dit brengt hem tot de vraag in hoeverre het antwoord op de vorige vraag binnen het domein van de rationaliteit (lees: wetenschap) ligt. Zowel de gelovige als de atheïst erkennen dat dit type uitspraken een waarheidsclaim betreffen terwijl de agnost zichzelf afzijdig houdt. Volgens Philipse is de laatste positie betekenisloos en is de gelovige positie (geloof valt buiten de sfeer van het verstand) onhoudbaar, omdat het buiten de rationele sfeer plaatsen van dit type claims betekent dat er geen invulling meer gegeven kan worden aan begrippen als God.
In essay 3 zoomt Philipse in op de vraag naar de oorsprong en fundering van de moraal. In het kort: tot de 20e eeuw werd deze vraag beantwoord in de lijn van de filosofie in het algemeen - moraal vereist absoluut zekere premissen op basis waarvan een absoluut zeker ethisch systeem gebouwd kan worden. Hij haalt Sartre aan als representant van de tegenovergestelde visie: de mens is fundamenteel fundamentloos en absoluut vrij in zijn keuzes (waarbij moraal een kwestie van keuzes uit onoplosbare dilemma's is). Als vervanging van beide problematische opvattingen presenteert Philipse een drielledig verklaringsmodel: morele keuzes van het individu vinden plaats binnen de grenzen van culturele bepaaldheid, die op zichzelf weer een subset is van mogelijke alternatieven binnen de biologische bepaaldheid.
In de editie van 2004 zijn behalve de drie oorspronkelijke essays nog vier nieuwe opstellen toegevoegd, waarin Philipse ingaat op (4) het belang van de wetenschappelijke houding als alternatief voor de individuele of collectieve koppigheid die domineert; (5) het onoplosbare probleem van het beroep op een waarheidscriterium (dat de waarheid van zijn eigen premisse vooronderstelt) en daarmee de fundamentele onmogelijkheid van interreligieuze dialoog en samenwerking; (6) de verhouding tussen wetenschap en religie m.b.t. waarheid - zijn beiden continue, volkomen gescheiden of conflictueus? - en het onvermijdelijke atheïsme (semantisch dan wel klassiek) dat hieruit voortvloeit; en (7) de verklaring van godsdienst, waarbij Philipse evolutionaire verklaringen van religie (als adapatie [Wilson] dan wel bijproduct [Boyer]) analyseert en afserveert, waarna hij benadrukt dat godsdienst een in-group/out-group houding cultiveert die een steeds groter probleem vormt in een wereld die steeds meer verbonden is en voor steeds grotere, collectieve problemen staat.
In 2016, tijdens mijn atheïstische fase, las ik dit boekje van Philipse en was enorm geïnspireerd om me verder te verdiepen in de hierboven beschreven thema's en auteurs. Nu, zeven jaar later en een hele berg met levens- en leeservaring verder, moet ik constateren dat Philipse's rationele analyses en argumentaties nog even ijzersterk zijn als destijds maar desondanks een groot onbevredigend gevoel achterlaten. Logische analyse, waarschijnlijkheidstheorie, wetenschappelijke verklaringen, etc. hebben hun charmes, maar het is als met de regels van voetbal: zolang je voetbal wil spelen zijn dit de spelregels, maar niets verhindert je om geen voetbal te willen spelen - waarmee de betreffende spelregels betekenisloos worden.
Uiteindelijk ben ik het met Philipse eens dat opvattingen helder en duidelijk geformuleerd moeten worden (d.w.z. toetsbaar en falsifieerbaar moeten zijn), maar het menselijk leven kent een te breed scala aan ervaringen, gevoelens en gebeurtenissen die niet reduceerbaar zijn tot logische analyses of wetenschappelijke ervaringen. Het is beter om het fundamentele verschil tussen beide domeinen te erkennen en de betekenisgeving van het leven over te laten aan mensen zelf (en vooral: mensen onderling).
In essay 2 analyseert Philipse de inhoud en betekenis van geloofsovertuigingen. Wanneer de gelovige mens stelt dat God bestaat, doet hij/zij dan een waarheidsclaim? Dit brengt hem tot de vraag in hoeverre het antwoord op de vorige vraag binnen het domein van de rationaliteit (lees: wetenschap) ligt. Zowel de gelovige als de atheïst erkennen dat dit type uitspraken een waarheidsclaim betreffen terwijl de agnost zichzelf afzijdig houdt. Volgens Philipse is de laatste positie betekenisloos en is de gelovige positie (geloof valt buiten de sfeer van het verstand) onhoudbaar, omdat het buiten de rationele sfeer plaatsen van dit type claims betekent dat er geen invulling meer gegeven kan worden aan begrippen als God.
In essay 3 zoomt Philipse in op de vraag naar de oorsprong en fundering van de moraal. In het kort: tot de 20e eeuw werd deze vraag beantwoord in de lijn van de filosofie in het algemeen - moraal vereist absoluut zekere premissen op basis waarvan een absoluut zeker ethisch systeem gebouwd kan worden. Hij haalt Sartre aan als representant van de tegenovergestelde visie: de mens is fundamenteel fundamentloos en absoluut vrij in zijn keuzes (waarbij moraal een kwestie van keuzes uit onoplosbare dilemma's is). Als vervanging van beide problematische opvattingen presenteert Philipse een drielledig verklaringsmodel: morele keuzes van het individu vinden plaats binnen de grenzen van culturele bepaaldheid, die op zichzelf weer een subset is van mogelijke alternatieven binnen de biologische bepaaldheid.
In de editie van 2004 zijn behalve de drie oorspronkelijke essays nog vier nieuwe opstellen toegevoegd, waarin Philipse ingaat op (4) het belang van de wetenschappelijke houding als alternatief voor de individuele of collectieve koppigheid die domineert; (5) het onoplosbare probleem van het beroep op een waarheidscriterium (dat de waarheid van zijn eigen premisse vooronderstelt) en daarmee de fundamentele onmogelijkheid van interreligieuze dialoog en samenwerking; (6) de verhouding tussen wetenschap en religie m.b.t. waarheid - zijn beiden continue, volkomen gescheiden of conflictueus? - en het onvermijdelijke atheïsme (semantisch dan wel klassiek) dat hieruit voortvloeit; en (7) de verklaring van godsdienst, waarbij Philipse evolutionaire verklaringen van religie (als adapatie [Wilson] dan wel bijproduct [Boyer]) analyseert en afserveert, waarna hij benadrukt dat godsdienst een in-group/out-group houding cultiveert die een steeds groter probleem vormt in een wereld die steeds meer verbonden is en voor steeds grotere, collectieve problemen staat.
In 2016, tijdens mijn atheïstische fase, las ik dit boekje van Philipse en was enorm geïnspireerd om me verder te verdiepen in de hierboven beschreven thema's en auteurs. Nu, zeven jaar later en een hele berg met levens- en leeservaring verder, moet ik constateren dat Philipse's rationele analyses en argumentaties nog even ijzersterk zijn als destijds maar desondanks een groot onbevredigend gevoel achterlaten. Logische analyse, waarschijnlijkheidstheorie, wetenschappelijke verklaringen, etc. hebben hun charmes, maar het is als met de regels van voetbal: zolang je voetbal wil spelen zijn dit de spelregels, maar niets verhindert je om geen voetbal te willen spelen - waarmee de betreffende spelregels betekenisloos worden.
Uiteindelijk ben ik het met Philipse eens dat opvattingen helder en duidelijk geformuleerd moeten worden (d.w.z. toetsbaar en falsifieerbaar moeten zijn), maar het menselijk leven kent een te breed scala aan ervaringen, gevoelens en gebeurtenissen die niet reduceerbaar zijn tot logische analyses of wetenschappelijke ervaringen. Het is beter om het fundamentele verschil tussen beide domeinen te erkennen en de betekenisgeving van het leven over te laten aan mensen zelf (en vooral: mensen onderling).
Displaying 1 of 1 review