Slag bij Waterloo: de toekomst van Europa werd in een middagje bepaald

Kapitein John Kincaid heeft een goed uitzicht over wat het slagveld zal worden.

De meeste deelnemers aan de Slag bij Waterloo zien niet meer dan de grond vlak voor hun voeten, maar de Britse officier kijkt uit over het glooiende Waalse landschap.

Hij hoort bij een eenheid in het groen gestoken scherpschutters, die in een brede greppel voor de slaglinie van de Britse hertog van Wellington liggen.

De rest van het coalitieleger staat verderop achter een lage heuvelrug: Engelsen, Nederlanders en Duitsers.

Maar het goede uitzicht heeft een hoge prijs: de scherpschutters lijden deze zomerdag de eerste verliezen.

‘Er kwam een kanonskogel, God mag weten waarvandaan, en een officier was zijn hoofd kwijt,’ schrijft Kincaid in zijn memoires.

Hij ziet dat het Franse leger van Napoleon zich aan de andere kant van de graanvelden opstelt voor de slag.

Al snel opent een enorme batterij van tachtig kanonnen het vuur. De kogels komen iets achter de greppel met de nerveuze schutters terecht.

Het is 18 juni 1815, rond 11.30 uur, en de slag om de toekomst van Europa is begonnen.

Na uitputtende marsen en vele schermutselingen volgt nu de allesbepalende krachtmeting, die moet laten zien of het tijdperk van Napoleon echt voorbij is, of dat de grootste veldheer ter wereld Europa opnieuw stevig in zijn greep zal weten te krijgen.

Drie dagen eerder, op 15 juni, was de Franse keizer met zijn troepen de Frans-Belgische grens overgestoken.

Hij had heel Europa tegen zich, en om kans te maken tegen dit machtige bondgenootschap, moest hij wel de eerste tik uitdelen.

Aan de Belgische kant van de grens vormden twee vijandelijke legers een aantrekkelijk doelwit: de Pruisen van Blücher en de internationale strijdmacht van de hertog van Wellington.

Samen konden de geallieerden zo’n 230.000 man tegenover de 130.000 van Napoleon stellen, maar als hij hen een voor een kon bevechten, maakte de keizer een goede kans. Deze strategie had hem al eerder succes gebracht.

Met valse geruchten bracht Napoleon Wellington op een dwaalspoor, zodat hij het op 16 juni in de Slag bij Ligny alleen tegen generaal Blücher hoefde op te nemen.

De Pruisen sloegen op de vlucht, en Napoleon richtte zijn blik nu op de Britten, die hij de hele volgende dag in de regen op de hielen zat.

Napoleons 100 dagen vóór Waterloo

Kanonnen moeten weg vrij maken naar Waterloo

Napoleon was opgeleid tot artillerist, en hij concentreerde zijn geschut het liefst op één plek langs het front. Zo kon hij in het begin van de slag een gapend gat schieten in de linie van de vijand.

‘Oorlogvoeren doe je met artillerie,’ mocht de keizer graag zeggen. Als de kanonnen hun bloedige werk hadden gedaan, konden infanterie en cavalerie oprukken en de veldslag snel tot een goede afloop brengen.

Op deze ochtend werden tachtig kanonnen bij de oostelijke vleugel van Wellington opgesteld. 48 ervan waren bronzen gevaartes, die de Fransen ‘de jonge dochters van de keizer’ noemden.

Een half uur nadat de keizer de Pruisen aan de horizon gezien had, kwamen 18.000 Franse soldaten in beweging.

Vier divisies rukten op naar het deel van Wellingtons linie dat door de artillerie bestookt was. De mensenmassa bood een angstaanjagende indruk.

‘We zagen Bonaparte zelf vlak voor ons langs de kant van de weg staan,’ schreef de Britse kapitein Kincaid.

‘Elk regiment schreeuwde “Leve de keizer!” wanneer het voorbijliep.’

De trommelslagers gaven de maat aan terwijl de massa Fransen met hun blauwe uniformen naderbij kwam.

In de 15 minuten dat het de Fransen kostte om het dal tussen de linies over te steken, bestookte Wellington hen met kogels, granaten en kartetsen – munitie van ijzeren kogeltjes, die bij het vuren uit elkaar spatten zoals hagel.

Eén Frans bataljon had nog geen honderd meter afgelegd voordat de commandant dodelijk getroffen werd. Even later sneuvelden een compagniecommandant en een vaandeldrager.

Steeds klonk het bevel ‘Aansluiten!’ als er een gat in de formatie gevallen was.

Ondanks de beschietingen bleven de Franse soldaten doorgaan, en de scherpschutters van Kincaid moesten hun post in de greppel ijlings verlaten.

Ze stelden zich tussen de Britse infanterie op.

‘Toen de voorste soldaten van achter de heuvelrug tevoorschijn kwamen, kregen ze zo’n salvo voor hun kiezen dat ze wankelden,’ aldus Kincaid.

‘Maar toch gingen ze door, aangespoord door hun dappere officieren die ronddansten en met hun sabel zwaaiden.’

Franse colonnes formeerden zich tot een linieformatie, en de musketten blonken.

Door zijn verrekijker volgde de keizer het drama op de heuvel op de voet.

‘Zijn gezicht glom van tevredenheid,’ aldus een Franse stafofficier.

‘Alles ging goed, en het was zonneklaar dat hij toen dacht dat de veldslag gewonnen was.’

Ook de voorste Franse infanteristen waren al in jubelstemming. ‘Victoire!’ werd er geroepen.

Maar ze juichten te vroeg.

‘Kijk uit, cavalerie!’ wist een Franse soldaat nog uit te brengen voor er plotseling Britse dragonders met vuurrode uniformen opdoken. Onder hoorngeschal stortten 2600 ruiters zich op de Fransen.

‘Er volgde een ware slachtpartij,’ zo beschreef een Franse korporaal het.

De enige manier waarop de infanterie de aanval van de ruiters kon weerstaan, was door een carré te vormen – een vierkant met bajonetten naar alle kanten.

Maar het was al te laat. De Fransen konden alleen nog vluchten, en er kwam een vloedgolf Britten van de heuvel af.

De grote aanval was voorbij.

Het enige lichtpuntje voor de Fransen was dat de dragonders te ver doorstootten, recht op de Franse cavaleriereserves af.

De strijd om het landgoed Hougoumont

Aambeien en andere kwalen

Het plan van Napoleon was mislukt, en nu moesten de Fransen improviseren.

De keizer was het initiatief kwijt. Hij bracht de dag voornamelijk over zijn kaarten gebogen achter de Franse slaglinie door, en nam met een grassprietje tussen zijn tanden berichten in ontvangst.

Vermoeidheid en een slechte gezondheid speelden hem parten, en vanwege zijn aambeien kon hij moeilijk op een paard zitten om zijn troepen te volgen. Die taak liet hij over aan zijn maarschalk Michel Ney.

Ney had twintig jaar strijdervaring en gold als de dapperste soldaat in het leger van Napoleon.

Als tacticus stelde hij weinig voor, maar de keizer zag hem als de juiste man om de frontale aanvallen te leiden waarmee hij door de vijandelijke linies wilde breken.

De sterke Franse artillerie was weer begonnen met vuren, en Ney zag vanaf zijn paard dat Wellington vanwege de aanhoudende beschietingen zijn troepen moest verplaatsen.

De cavalerie van maarschalk Ney rukt op

Ney bevond zich in het dal tussen de twee legers, waar het uitzicht beperkt was, en waarschijnlijk dacht hij dat de vijand zich terugtrok.

De maarschalk besloot aan te vallen, maar alle Franse infanteristen waren aan het vechten, hun wonden aan het likken na het verlies eerder die dag of stonden de Pruisen op te wachten. De grote reserve van cavaleristen moest de beslissende slag leveren.

Ney nam dan ook het bevel over 5000 zogeheten kurassiers, de beste ruiters van heel Europa. Een voor een kwamen de gelederen van geharnaste cavaleristen in beweging.

‘Woorden schoten tekort toen we deze zwaarbewapende gestalten op ons af zagen komen,’ schreef een jonge Britse officier na de slag.

De aarde trilde onder de duizenden hoeven toen de cavaleristen in draf de heuvel op reden. Het tempo lag niet erg hoog, zodat de eenheden bij elkaar bleven en de paarden gespaard werden voor het beslissende moment.

Cavalerie probeert door te breken

Keizerlijke garde moest de dag redden bij Waterloo

Terwijl de cavalerieaanval in volle gang was, bereikten de eerste Pruisen de flank van het leger van Napoleon. Er kwamen er steeds meer – precies het scenario dat de 30.000 man van De Grouchy hadden moeten verhinderen.

16 kilometer verderop, bij Waver, was de maarschalk de achterhoede van Blücher aan het bevechten.

Een generaal smeekte hem om naar Waterloo te gaan, maar De Grouchy hield zich aan het oorspronkelijke bevel van Napoleon.

De keizer stond er alleen voor, en het zag er niet best voor hem uit. Hij had nog maar één troef om uit te spelen, maar wel een sterke: de garde.

De Franse elitetroepen werden zoals altijd achter de hand gehouden voor als ze echt nodig waren.

Negen bataljons van ervaren veteranen marcheerden op het verzwakte midden van Wellington af.

Napoleon leidde ze persoonlijk tot aan de bodem van het dal, waar hij het commando aan maarschalk Ney overdroeg. Onder diens bevel moesten ze de heuvel op stormen en de slag in één klap beslissen.

Napoleons leger valt uiteen

Na de aftocht van de garde zagen de Franse soldaten aan het hele front het niet meer zitten.

De Pruisen maakten voortgang aan de flank, en op de heuvel bezag Wellington de situatie. Hij klapte zijn verrekijker in, tilde zijn hoed op en gaf het bevel tot een groots offensief.

Napoleon had verloren. Zijn leger viel uiteen toen zijn troepen in paniek naar het zuiden vluchtten.

De vijand kwam snel dichterbij, en hij moest zich terugtrekken, omgeven door gardisten. Zij hielden het hoofd koel, een eiland van rust midden in de chaos.

Op het slagveld daalde het stof langzaam neer. De Pruisen gingen achter de Fransen aan, en de Britse troepen konden niet meer op hun benen staan.

De verliezen waren enorm.

‘Het 27e Regiment lag letterlijk dood in een carréformatie,’ schreef kapitein Kincaid.

‘Onze divisie, die in het begin 5000 man had geteld, was gereduceerd tot één enkele linie schutters.’

Samen verloren Wellington en Blücher zo’n 24.000 man, terwijl er 41.000 Fransen sneuvelden, gewond raakten of werden gevangengenomen. Het slagveld was één groot kerkhof.

Zelfs de stoïcijnse Wellington was er stil van.