In 1672 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden van verschillende kanten aangevallen. Zowel Engeland, Frankrijk als de bisdommen Münster en Keulen gingen de confrontatie aan. De politieke moord op raadspensionaris Johan de Witt en zijn oudere broer Cornelis wordt gezien als het trieste dieptepunt van het Rampjaar. Hoe had het zo ver kunnen komen?
Wat gebeurde er in het Rampjaar 1672?
Het Rampjaar begon in maart met een aanslag van de Engelse vloot op een Nederlands handelskonvooi dat terugkeerde uit de Levant. Kort daarna verklaarden de koningen van Engeland en Frankrijk, de aartsbisschop van Keulen en de bisschop van Münster de Republiek de oorlog.
In april trok een groot Frans leger van zo’n 120.000 man, onder opperbevel van koning Lodewijk XIV zelf, op naar de Republiek. Het marcheerde via Namen en Luik naar het noorden, liet Maastricht links liggen en trok verder naar Keulen. Een schipbrug bij Arnhem maakte een snelle opmars naar Utrecht mogelijk; in de Domkerk werd voor het eerst in honderd jaar de katholieke mis weer gelezen en de magistraten van de stad werden gedwongen trouw te zwerven aan de Franse koning. De invasie was een feit.
De bisschopsstaten Münster en Keulen vielen met een gezamenlijk leger onder leiding van bisschop Bernhard von Galen vanuit Bentheim Overijssel binnen. IJsselsteden als Zwolle en Kampen gaven zich zonder veel weerstand binnen een paar weken over. Gelderland, Overijssel en Drenthe werden eenvoudig onder de voet gelopen. Op 11 juli viel na een kort beleg de vesting Coevorden en kort daarna werd Groningen belegerd.
Waarom noemen we 1672 een rampjaar?
Het gemak waarmee vooral de Fransen de Republiek wisten te overmeesteren, leidde tot grote paniek in Nederland. Er kwam een vluchtelingenstroom op gang uit het bezette gebied: de wegen werden overspoeld met koetsen, wagens, handkarren en lieden met hun huisraad op de rug.
Bovendien gaven de Oranjegezinden het staatsbewind de schuld van de misère waarin de Republiek na de Franse inval was terechtgekomen. Er ontbrandde een felle pamflettenoorlog: geschriften die een rol vervulden zoals sociale media dat nu doen.
Vooral raadspensionaris Johan de Witt, de belangrijkste politicus van het land, moest het ontgelden. De Witt zou het landleger onvoldoende op de Franse invasie hebben voorbereid. Hij werd als verantwoordelijke aangewezen. Op 20 augustus 1672 werden De Witt en zijn broer op weerzinwekkende wijze gelyncht in Den Haag. Het Rampjaar 1672 bereikte daarmee een dieptepunt.
Het Rampjaar duurde geen jaar
In september 1673 heroverde prins Willem de vestingstad Naarden. Het markeerde het begin van het einde aan de misère in de Republiek. Het rampjaar duurde dus langer dan een jaar: ongeveer zeventien maanden.
In 1673 sloot de Republiek ook de Haagse Alliantie met keizer Leopold I, Spanje en de hertog van Lotharingen. Een jaar later kwam het tot vrede met Engeland, Münster en Keulen. De oorlog met Frankrijk werd uiteindelijk in 1678 besloten met de Vrede van Nijmegen. De Republiek was door het oog van de naald gekropen en het land was volledig ontredderd. Maar desondanks had het stand gehouden.
