BALIK TAN-AW SA IYANG KAAGI

Gihubad sa Binisaya ni Quintilo G. Logarta

ANG UNANG MGA MOLUPYO

Gikan sa bato-on nga pulo sa Sugbu kang kinsang ngalan daan nang nahipatik sa bulawanong mga panid sa kasaysayan, miabot dinhi sa Mindanao ang usa ka pundok sa mga maisog ug manggiusisahon nga mga maguuma nga nangita sa mga tambok ug mabungahon pa nga yuta nga ilang matikad. Ang Mindanao kaniadto giila pang Yuta sa Saad ug tungod niini, ang maong pundok nagtoo nga ania dinhi ang kaugmaon sa ilang mga banay, ang ilang mga anak ug umaabot nga kaliwat. Mao nga kaniadtong tuig 1920 ang pundok milandig diha sa kabaybayonan sa Misamis Occidental, sa karon mga balangay sa Labinay ug Sinosa sa lungsod sa Tangub aron dinhi motagamtam sa abut gikan sa matambok nga yuta. Wala madugay, sa ngadto-gadto nag-anam pagtubo ang ilang mga banay hangtod nga daku na ug kulang ang ilang mga abut. Gikinihanglan nga mangita sila ug yuta nga ilang makaugalingon aron ang ilang abut malonlon na gayud nga alang na lamang sa ilang panginahanglan.

Mao kadto ang nakahukom sila sa pagpangita ug bag-ong mga kayutaan tabok sa bahiya sa Panguil paingon sa kasadpan sa lungsod sa Regidor, karon dakbayan sa Tangub Sakay sa mga banding (sakayan nga lon-lon kahoy ug walay katig) ilang gitastas ang bahiya nga puno sa mga buaya pinaagi sa pagsubay lamang hangtud nga misulod sila sa dakung suba. Kini ilang gisubay hangtud nga nahidangat sila sa usa ka malamboon nga balangay nga gipuy-an sa mga Muslim—ang lintugop.

Sa Sugbu ug bisan pa gani sa Misamis Occidental ang mga Moros (Muslims) naila na nga mga tawong mangugubot, maluibon ug hakog. Apan sa dakung kahibulong sa mga dumuduong, ang mga Muslim nga misugat kanila maabi-abihon ug mahigalaon. Gani, daku ang ilang kahimuot sa dihang sila gisayran sa tuyo sa mga dumuduong sa paganha sa Lintugop. Mihagad pa gani sila sa paggiya sa mga dumuduong paingon sa ibabaw diin, matud pa nila, aduna pa’y mga yuta nga walay mga tag-iya ug kini daku pang kalasangan.

Mga upat ka kilometro paingon sa ibabaw sa Lintugop ang grupo, uban sa ilang mga giya nga Muslim, miabut sa usa ka hanayhay nga patag nga gitubkan sa mabagang kogon. Kini mao ang kanhi mga uma sa tribo nga ginganlan ug mga Suban-on. Ang mga Suban-on, sumala sa ilang kina-iya, mougmad sa yuta sa usa lamang ka tingpugas. Human maani ang ilang pugas mobalhin na usab sila ug lain nga kaingin. Ang hawan nga natukmaan sa grupo gilibutan pa sa dakung kalasangan. Kon ipalibot ang panan-aw gikan sa Silangan paingon sa Kasadpan, ang makita mao lamang ang putli nga kakahoyan timailhan nga wala pa kini maangkon ni bisan kinsa.

Sa taliwala niadtong hawan nga kakognan, ang grupo miugbok sa ilang kampo ug kini maoy gihimo nilang pundokanan matag hapon human sa ilang pagsukod sa ilang palibot. Diha sa ilang kampo, magalirong sila sa suga nga gikan sa tagok sa kahoy ug maghinugilon sa ilang nasaksihan o nasinati nianang adlawa.

Ang pagpanag-iya ug yuta, bisan pa kon kini wala pa masukod nga kalasangan, nagkinahanglan gayod sa pagtugot sa kagamhanan. Mao kadto nga ang grupo mipadayon pa gayod pagsuot sa kalasangan subay sa labing haduol nga lakturanan paingon sa Labangan nga mao ang distrito municipal sa lungsod sa Pagadian. Ug didto gikakita sa mga dumuduong ang usa ka mahigalaon kayo nga Muslim, si Datu Balimbingan, nga maoy nagtugot nila sa pag-angkon sa mga kayutaan nga ilang nasum-okan. Kini ilang gihinganlan ug “Cebuano Barracks” ( kampo sa mga Sugbuanon) nga maoy kadaghanan sa ilang pundok. Kinsa kadtong mga sakop sa ilang grupo nga karon giila nga “Sixteen Pioneers” sa Aurora makita diha sa mga tipiganan nga karon anaa sa balay-lungsod. Mao kining mosunod:

Gavino Ceniza – taga Mandaue, Sugbu
Melecio Zanoria – taga Mandaue, Sugbu
Zacarias Cabatingan – taga Mandaue, Sugbu
Cornelio Soon – taga Mandaue, Sugbu
Santiago C. Ceniza – taga Mandaue, Sugbu
Severino Mayol – taga Mandaue, Sugbu
Enrique Albaño – taga Mandaue, Sugbu
Marcos Ondiano – taga Oslob, Sugbu
Sergio Lagare – taga Oslob, Sugbu
Mamerto Medel – taga Alcoy, Sugbu
Lorenzo Romarate – taga Alcoy, Sugbu
Simeon Mijares – taga Carcar, Sugbu
Gabriel Orlanes – taga Catmon, Sugbu
Evaristo Abadies – taga Pardo, Dakbayan sa Sugbu
Nestor Cabasag – taga Siquijor
Tamon Timbao (us aka Suban-on) nga taga Tangub, Mis. Occ.

Balita sa kalampusan sa panaw niadtong migikan aron pagpangita sa yuta nga sarang

nilang matawag ug ilang kaugalingon, madali rang miabot sa ilang mga banay nga nahibilin didto sa Misamis Occidental. Busa, kadtong makagikan dayon walay langan nga misunod sa ilang mga kauban nga mikuyog sa mga “pioneers” dala ang ilang mga kabtangan ug mga kinahanglanon. Kadtong walay andam nagpahibalo pa sa ilang mga kabanay didto sa Sugbu hangtud nga sa ngadto-ngadto ang Cebuano Barracks nahimong usa ka masadya ug magahub nga komunidad.

Ang mga buluhaton sa kampo gihimo pinaagi sa “ayon” kon “bayanihan “. Lain ang manguba ug mamutol sa mga kahoy ug bagon aron idapat sa mga payag-payag lain usab ang magkuha ug tubig. Lain usab ang mangayam sa mga ihalas nga baboy ug binaw aron isud-an sa tanan.

Si Enrique Albaño (Manoy Eking) nga maoy pangulo sa grupo, maoy nagdumala sa mga buluhaton sa kampo. Siya ang nagtudlo kang Anselmo Romanillos sa pag andam sa lista sa mga buluhaton alang sa usag-usa. Ang matag sakop sa grupo adunay iyang tahas nga buluhaton gawas kang Evaristo Abadies ug Maria Zanoria Salva, ang bugtong babaye sa grupo, nga nagpabilin didto sa Lintugop aron magpahigayon sa pagpadala sa makaon ug uban pang kahimanan paingon sa kampo. Ang ilang masugo-sugo mao ang usa ka bata nga gihinganlan ug Sergio Mascual. Tingali sugo ba kaha sa kahigayonan, si Evaristo ug si Maria nahimo ra gayud nga bana ug asawa sa ulahing mga adlaw.

Ang kahigayonan alang sa usa ka bag-ong kinabuhi diha na. Gikinahanglan nga ang matag usa mag-amping sa ilang panglawas aron makapadayon sa ilang mga gimbuhaton – panghawan ug pagpangaingin aron modaku ang ilang mga uma ug pugsanan. Nakigbisog sila batok sa malaria, ang sakit nga maoy gikahadlokan nilang tanan apan ila gayung natilawan. Usab, diha ang mga bitin, mga mananap nga ihalas nga nagtugaw kanila adlaw ug gabii. Quinina maoy unang tambal nga ilang maabot alang sa malaria. Apan alang niadtong dili makaabot niini, ang gamut sa kugong-kugong ug panyawan maoy ilang gigamit. Palaran ang mga “pioneers”. Tungod sa ilang mga pag-antos ang balangay sa Cebuano Barracks mitubo, ngadto sa usa ka mauswagong komunidad. Gikan sa nagkalain-laing dapit sa Kabisay-an milalin nganhi ang dili na maisip nga katawhan, tanan nagbugtaw sa ilang kapalaran dinhi niining bag-ong nabuksan nga Paraiso.

POLITIKANHONG PAGLAMBO

Sa nanglabay ang mga tuig ang Cebuano Barracks dali rang miuswag hangtod nga iya nang naangkon ang tanang mga gikinahanglan nga kalipikasyon alang sa pagka-lungsod. Kini nasayran na sa mga opisyales sa lalawigan sa Zamboanga didto sa Dipolog nga mao ang kaulohan. Tungod sa paninguha ni Kogresista Juan Alano sa bugtong distrito sa Zamboanga, ang Orden Ehikutibo No. 353 gitiman-an ni anhing Presindente Manuel Luis Quezon nga nagmugna sa Cebuano Barracks nga usa n aka lungsod. Gibunyagan kini sa ngalan nga Aurora agig pasidungog sa Unang Ginang sa nasud ug kapikas sa Presidente, Doña Aurora Aragon Quezon. Ang inaugurasyon gitakda unta nga himoon sa unang adlaw sa Enero, 1942 human ikatudlo ang mga opisyales gikan sa Mayor ngadto sa unom ka mga konsehales. Apan wala kini madayon kay sa Dissyembre 8, 1941 gibombahan sa mga Hapon ang base military sa Amerika didto sa Pearl Harbor, Hawaii nga maoy timailhan sa pagulbo sa IUkaduhang Gubat sa kalibutan.

Human moampo ang hinugpong nga mga armadong kusog sa Pilpinas ug Amerika dinhi sa Pilipinas ngadto sa mga kasundalohang Haponanon nianang Hunyo, 1942 may mga pundok gihapon sa alyadong kasundalohan ug mga sibilyan nga nagdumili sa pagluhod ngadto sa manunulong. Kining mga maisog nga mananalipod naghiusa sa ilang kusog ug nanumpa gayud sa pagpadayon sa away pinaagi sa girilya nga pakig-away. Usa niining maisog nga mga girilyero mao si Kapitan Luis P. Morgan nga kinadto sakop sa konstabularyo mao si Kapitan Luis P. Morgan nga kianadto sakop sa konstabularya. Gipahibalo ug gipundok ni Morgan ang tanang nagpat-ak-pat-ak nga mga pundok ug siya ang nangulo sa us aka expedisyon sa tibuok Mindanao. Iyang gipahibalo sa katawhan nga iyang tukoron pagbalik ang kagamhanang Mankomunidad sa tuyo sa pagpatunhay sa paglaum sa mga tawo nianang kagamhanana uban sa iyang ka-alyado, ang Tinipong Bansa sa Amerika. Mao kadto nga nitindog pagbalik ang kagamhanang sibil sa mga lalawigan sa Misamis Occidental ug Zamboanga lakip na niini ang kagamhanang local sa Aurora nga wala mapadayon paglihok gumikan sa gubat.

Si Kapitan Luis P. Morgan ang nagtudlo sa unang mga opisyal sa lungsod nga bisan pa kon natudlo panahon sa gubat, milihok isip nga kagamhanang sibil, Ang nangadtudlo mao sila si:

Anselmo Romanillos – Pamuno-Lungsod

Isidro Real, Sr. – Puli- Pamuno-Lungsod

Nestorio Lubguban – Konsehal

Diosdado Mabulay – Konsehal

Miguel Cabahug – Konsehal

Hilario Cabahug – Konsehal

Saturnino Realista – Konsehal

Nicolas dela Cerna – Konsehal

Paghibalik sa mga Amerkanhong puersa nganhi sa Pilipinas sa 1944, usa sa mga gitinguha sa mga opisyales sa nasud nga nahibalik kuyog sa mga puwersa sa liberasyon mao ang pagestablisar pagbalik sa kagamhanang sibil. Ang kamatayon ni Presidente Quezon didto sa America wala makababag sa maong tinguha tungod kay si Bise-presidente Osmeña mao na man ang nagdala sa pamunoang nasudnon. Sa piniliay sa 1946 sa Osmeña napildi kang Manuel Acuña Roxas kinsa human sa pipila ka bulan gikan sa iyang pagligkod, mipakanaug ug direktiba pinaagi kang Gob. Felipa B. Azcuna sa Zamboanga nga ang termino sa tanang mga opisyales sa lungsod nga natudlo panahon sa gubat-matapus na nianang Hunyo 25, 1946. Mao kadto nga us aka bag-ong hut-ong sa mga opisyales sa lungsod sa Aurora gitudlo. Sila mao si:

Alejandro O. Ceniza (sa Aurora) – Pamuo-Lungsod

Pelagio A. Blancia ( taga Salug) – Puli Pamuno-Lungsod

Jesus mantegro (taga San Isidro) – Konsehal

Servando Barimbao (taga Dao) – Konsehal

Juan Lumusad (sa Aurora) – Konsehal

Vicente Albaño (sa Aurora) – Konsehal

Jose Dongallo (sa Aurora) – Konsehal

Fabio Salomon (sa Aurora) – Konsehal

Sa bisperas sa Hunyo 25, 1946 ang mga bag-ong natudlo nanumpa atubangan ni Gob. Felipe B. Azcuna diha sa balay-puloy-anan ni Quirino Erana nga gigamit usab nga temporeryo nga balay-lungsod. Sa pinili-ay sa 1947, human niya ibilin ang pagka-Mayor ngadto kang Santago Ceniza, us aka haduol nga kabanay, si Mayor Alejandro O. Ceniza misulay sa iyang politikanhong kasinatian sa dihang midagan siya ubos sa Partido Liberal ug midaug batok kang Anselmo Romanillos, ang unang natudlo nga Mayor kinsa maoy nagdala sa bandila sa Patido Nationalista. Uban kang Ceniza sa talay sa mga mananaug mao sila si: Pelagio Blancia, Puli-Pamuno; ug si Vicente Albaño, Jesus Manlegro, Saturnino Mendoza, Daniel Lumapas, Jose Dongallo ug Felicisimo Astillero, mga Konsehal. Si Dongallo ug Astillero mga Liberal Independiente.

Ang unang mga tuig sa iyang pagka-lungsod ang Aurora kanunay nang naghandum sa kalamboan dili lamang sa politikanhong kahimtang kon dili lakip usab ang pag-uswag sa iyang katilingban ug ekonomiya. Dili maisip ang iyang mga pangandoy sa kalamboan. Pipila niini mao ang ospital, mga dispensary, mga tulonghaan, tubig nga ilimnon ug andam nga gamiton, sugang dagitabnon, malungtaron nga kadalanan ug mga dapit lulinghayawan. Apan ang naguna nga sagabal sa maong mga pangandoy mao ang salapi.Bata pa ang lungsod u gang mga gahin nga madawat niini gikan sa kagamhanang nasyonal igo ra sa pagmintinar sa pagpadagan sa lain-laing mga local nga buhatan. Ang politika nga naandan mao man nga ang mga lider nga adunay mga koneksyon didto sa itaas mao ra man ang makadawat sa dugang nga mga hinabang. Kining tanang mga sagabal sa iyang pamunoan giatubang ni Mayor “Andoy” Ceniza sa tumang kabugnaw ug iyang gipasabut ang katawhan nga tungod kay dili man mapugos ang mga kadagkuan nga hingtungdan, pilit ang mga nagkinahanglan diri sa ubos nga naghulat lamang. Ang mahinungdanon, matud niya, nga “dili kita kawad-an sa paglaum sa pagsalig sa akong liderato.”

Ang pagkamaligbanay nga pangunahuna sa mga lider sa Aurora nakita na usab sa panahon sa eleksyon sa 1951 diin ang mga Cabahug, mga Romanillos ug mga Cabatingan nag-usa sa ilang kusog aron pagpukan kang Mayor Ceniza. Wala kini magpulos kay “Mano Andoy” nakagamut na pag-ayo diha sa kasingkasing sa mga tawo. Kuyog ni Vicente Albañonga maoy Bise, usa raka Nacionalista ang milusot sa maong pili-ay, si Rosalia Cabahug Gonzaga. Labi na gyod kay ang kaatbang ni Mano Andoy usa man ka taga-Siquijor, si Juan Lumusad nga usa ka meriko ug mag-unsa man siya diha sa mga pumipili nga pulos-pulos mga Sugbuanon.

Sa pagkabahin sa Zamboanga ngadto sa duha kaniadtong 1952, ang lungsod sa Aurora nahimong usa sa mga unang lungsod sa Zamboanga del Sur. Gitudlo nga Gobernador sa bag-ong lalawigan si Serapio J. Datoc kinsa maoy nagdala sa rinda sa kagamhanan sa probinsya hangtud nga nasuspenso siya gumikan sa mga sumbong nga gipasaka batok kaniya ni Atty. Bienvenido Ebarle. Kini nakita ni Mano Andoy nga mao na’y higayon niya sa pagsulay sa pagka-Gobernador. Busa, sa 1955, taliwala sa mga pagsalig sa iyang mga dumadapig nga mga Liberal nga siya daku’g kahigayonan nga modaug, si Mano Andoy mipahibalo dayon sa iyang tinguha sa pagpapili nga Gobernador sa Zamboanga del Sur. Si Vicente Albaño mao ang mipuli sa iyang posisiyon sa pagka-Mayor. Apan tingali, dili pa gayud niya palad mahimong Pamuno-Lalawigan. Kay sa dihang naghinandas na unta siya sa pagkampanya, ang sumbong batok kang Gob. Datoc. Gi-abswelto sa hukmanan ug gibalik siya pagka-Gobernador sa lalawigan. Niadtong panahon kanus-a duha lamang ka partido ang magbanus-banus sa pagpadagan sa kagamhanan, wala na’y kabalikan si Mano Andoy.

Busa, midagan na lamang siya ubos sa Partido nga bag-ong natukod nila ni Sen. Fernando Lopez ug Gen. Carlos P. Romulo, ang Partido Democratico. Apan tungod kay wala siya’y igong makinarya sa iyang pagpangandidato, ang bag-ong Partido walay sarang ika-sukol sa duh aka malig-on ug maayo nang nakapundar nga Partido Liberal ug Nacionalista. Naparot si Mano Andoy. Apan tungod sa iyang liderato, ang iyang gimanok sa pqagka-Mayor dinhi sa Aurora, si Atty. Guilermo Ontal, naglayag batok kang Hilario Cabahug ug kang Atty. Domingo Redelosa. Sa iyang kaugalingong silong, si Mano Andoy malisod nga mapildi sa politika. Sa piliay sa 1959 midaug gihapon siya pagka Mayor kauban ni Atty. Jose L. Tecson nga maoy iyang Bise. Sumala sa naandan, si Mano Andoy kanunay nga naninguha nga ang diyutayng salapi sa lungsod mapaigo ra usab sa mga kagastohan. Usa siya sa mga karaan nga politico kinsang pagbati ug pagtagad atua kanunay sa mga tawo. Busa, may katarungan ang katawhan sa Aurora sa ilang kasingkasing nga pagbangutan sa iyang kamatayon kaniadtong Abril 13, 1962, adlaw Biyernes. Si Atty. Jose L. Tecson maoy mipuli pagka-Mayor samtang si Dr. Antolin Ceniza, manghud ni Mano Andoy, maoy gitudlong Bise-Mayor sumala sa gimbut-an sa mga kadagkuan sa Partido dinhi sa Aurora.

Tungod kay siya usab may kaugalingon man nga panlantaw sa politika, si Dr. Ceniza midagan sa eleksyon sa 1963. Midaug siya batok kang Atty. Castor Cabilao. Uban kaniya sa kadaugan mao si Cayetano Mayol, Bise, ug sila si Regino Batoctoy, Elpidio Pepito, Pulquerio Ondiano, Porferio tabudlong, Benita Sarcol, Nicolas dela Cerna, Hilarion Sabellano ug Leoncio Palces, mga konsehal.

Sa 1967 si Atty. Jose L. Tecson na gayod ang miparang kang Dr. Ceniza. Silang duha naila na nga mga bangiitang politico nga naghupot sa tagsa-tagsa nil aka mga sumusunod. Ang mga tawo nagpili lang kon kinsa sa duha ang ilang botaran – ang doctor o ang abogado ba. Ang naulahi, tungod kay may kasinatian sa balaod, maoy ilang gipalabi. Busa kang Tecson na usab nga terno sa 1968.

Sa 1971 mikuyog si Tecson nga maoy Bise Gobernador ni Vicente Madarang Cerilles. Midaug sila apan tungod kay mao may bahin sa ilang sabut, gibilin ni cerilles sa Tecson nga maoy molingkod pagka Gobernador samtang siya modagan pagka Kongresista. Tuod man, midaug siya ug si Tecson mao ang nagpadagan sa kagamhanang probinsyal. Nianang tuiga, dinhi sa Aurora gipadagan ni Tecson ang iyang asawa, si Inday Leoning ( Leonila Fabian sa dalaga pa) batok kang Dr. Ceniza. Apan naparot siya ug niining higayona, Ceniza na usab ang nanghawod sa kagamhanan sa lungsod. Ang pagkao-ot sa mga gihunahunang kalamboansa lungsod ni Dr. Ceniza nagatubang sa kalisud tungod kay ang Konseho Munisipal ginsakpan man sa mga kontra-partido nga maoy naghatag kaniya ug “labad sa ulo.’ Gawas kang Eduvigis Cabilao, Regino Batoctoy ug Jesus Lastimosa, ang uban pulos na mga tawo ni Tecson: Catalino Amorganda, Damian Arsua, Rolando Ardiente, Sixto Pepito, Jacinta mayol, ug Domingo Mendez.

Sa pagdeklarar ug “Martial Law” ni Presidente Marcos sa Septyembre 21, 1972 nausab ang sistema sa pamalaod sa nasud. Giwala ang Kongreso ug maoy gipuli ang Btasang Pambasa. Paingon sa ubos gihimo nang Sangguniang Panlalawigan ang Hunta Probinsyal, Sangguniang Bayan ang konseho Municipal ug Sangguniang Barangay ang Konseho sa Baryo. Ang tanang Sangguniang Bayan aduna na’u tinugyanan isip nga sakop sa Sangguniang Panlalawigan samtang ang Sangguniang Bayan gidugangan usab sa mga “sectoral representatives,” mga tinugyanan sa ngakalain-laing sector sa katilingban. Kini maoy nakadugang sa “labad sa ulo” ni Mayor Antolin Ceniza diha sa pagpalusot sa iyang gihunahunang mga kalamboan. Ang mga sakop sa Sangguniang Bayan nga pulos gayod mga tawo ni Tecson mao sila si: Remegio Pitogo (ABC President); Marlon Lagare ( Kabataang Barangay Chairman); Pacifico L. Tecson ( igsoon ni kanhi Mayor Tecson nga nagrepresentar sa Professional Sector); Aurora Lim Tecson, igsoon gihapon ni kanhi Mayor Tecson nga nagrepresentar sa Capital Sector); Rogelio Andales ( Industrial Sactor); Eugenio Conejos ( Agricultural Sector); Leopoldo Opada ( Barangay Captain); Alejandro Pintac (Barangay Captain); ug Venancio Villaverde (Barangay Captain).

Sa iyang tinguha sa pagbawi sa iyang liderato dinhi sa Aurora, gituboy ni Tecson ang usa ka dumuduong sa lungsod, si Atty. Fermente Dablo, Election Registrar nga taga-Camiguin, sa pili-ay sa 1980. Sa tapad, walay timailhan nga modaug siya batok kang Dr. Ceniza kinsa, gawas nga kaliwat sa mga pioneers, mao may diha sa katuingdanan. Ang iyang kompleto nga talay: Dr. Antolin Ceniza, Mayor, Condrado Mayol, Bise Mayor; ug Rosario Pintor, Celso Manuales, Santiago Codeniera, Rosita Chavez, Sotero Jayme, Perfecto Cas, Jesus Burlaos, Constantino Baquirquir, mga Konsehal; ug Eugenia Cabahug(SK) ug Apolinaria Ceniza( biyuda ni Mano Andoy ug ABC President)

Sa pagkamatay ni Bise Mayor Condrado Mayol nianang Hulyo 21, 1983, si Rosario Pintor, Unang Konsehal, maoy mipuli pagka Bise. Ingon man, ang tanan gikan sa ubos misaka ug tags aka ang-ang hangtod nga nahibilin nga bakante ang katapusang pwesto sa pagka-konsehal. Si kanhi-Konsehal Rolando Ardiente maoy gitudlo ni Gobernador Vicente M. Cerilles aron maoy ihulip sa bakante: Apan, gumikan sa mga katarungan nga siya ra ang nasayod, si Ardiente wala gayud ilha ni Mayor Ceniza. Bisan pa kon siya kanunay gayud nga nagtambong sa mga sesyon sa Sangguniang Bayan wala ilha nga opisyal ang iyang pagtambong. Busa, napugos siya sa pagpasaka ug sumbong batok sa Mayor ug sa tanang sakop sa Sangguniang Bayan.

Tinuod nga ang gitawag ug “People Power Recolution” didto ra mahitabo sa Manila apan ang tanang mga kagamhanang local paingon sa ubos nag-agi gayud ug kausaban sa ilang pagpalakaw. Sama sa liti sa udtong tutok, migawas nga sugo sa kagamhanang nasyonal, ang mga tawong gitawag ug OWIK kon OIC. Kini sila gitudlo dili kay adunay kabangkaagan mahitungod sa pangagamhanan kon dili tungod sa ilang politikanhong baruganan. Gitudlo samtang ang nasud naghinay-hinay pagbalik sa pagkanormal mao sila si Felipe Beduya pagka Mayor; Enrique Cabahug, Jr. pagka Bise mayor; Nestor Alinsug, Damian Arsua, Loreto Cosido, Celso Manuales, Francisco Romanillos, Santos Revil, Jose Dongallo ug Deogracias Bontia, mga sakop sa Sangguniang Bayan. Si Allan Godoy ug Apolinaria Ceniza maoy nagdala sa tingog sa Kabataang Barangay ug Association of Barangay Councils (ABC)

Ang eleksyon regular gihimo sa 1988. Niining higayona ang gidaghanon sa mga magtinguha sa pagpapili midugang ug daku. Niining hugnaa si Rosario Pintor na ang miparang kang Enrique Cabahug, Jr. sa ngalan sa mga Ceniza, Kauban ni cabahug sa pagka Bise mao ang bag-ong abogado, Celso Manuales, Apan duha ra sa talay ni Pinto rang milusot: sa Erlinda bagaboyboy ug Carlos Logarta. Ang uban nga nanagpakadaug mao sila si: Enrique Cabahug, Jr. Mayor; Cornelio Anoling, Jr., Bise Mayor; ug sila si Segundo Arandid, Deogracias Bontia, Thompson Nuñeza, Eugenio Conejos, Silvestre Romanillos ug Santiago Codeniera, mga konsehal. Si Apolinaria R. Ceniza nagpadayon pagpresentar sa ABC samtang ang Sangguniang Kabataan karon girepresentahan nan i Esmeraldo Monsanto.

Sa 1992 si Enrique Cabahug, Jr. mao gihapon ang nagdala sa local nga pamunoan. Human niya napildi si Dr. Dativo Ceniza sa piliay nianang tuiga, siya nagmatuod lamang nga ang mga Cabahug maoy mga kaliwat nga may igo nang kusog sa politika ug nakagamut na diha sa local nga natad nga maoygikinanhanglan ug nakatabang kaniya sa ulahing mga tuig. Ang iyang talay, bisan kon dili kayo hugot ang panagdugtong, ginsakpan nila ni: Cornelio Anoling, Jr. Bise Mayor, ug Deogracias Bontia, Matias Lagare, Carlos Logarta, Leocio Zanoria, Nestor Alinsug, Rosario pintor, ug Martin Bunal, mga Konsehal si Apolinaria Ceniza gipulihan nan i Leonardo Albert, Kapitan sa Commonwealth, sa ABC samtang ang Sangguniang Kabataan gireprensentahan na usab ni Esmeraldo Monsanto.

Uban sa igong suporta pinansyal ug nagdugang nga mga sumusunod, si Enrique Cabahug, Jr. nagpadayon paghupot sa katungdanan gikan sa 1988 hangtud sa 1992, Giisip nga usa ka dakung sayop ni Santiago Codeniera ang pagsulay pagsakmit sa pagka-Mayor gikan ni Cabahug sa 1995, Bisan kon mao ra’y iyang gisaligan ang iyang mga patigayon sa galling ug kahoy, iyang gisungasong ang maayo nang pagkagamut.