Odrodzenie czyli renesans - to okres w kulturze przypadający na czasy XV i XVI wieku. Charakteryzowało się wszechstronnym rozkwitem nauki, kultury i sztuki. Postęp ten dokonał się w dużej mierze jako nawiązanie do kultury antycznej. Kolebką sztuki renesansowej były Włochy. Z nich idee odrodzenia rozprzestrzeniły się na całą Europę. W tym okresie doszło do reformacji w kościele katolickim, narodził się też prąd umysłowy - humanizm.
Okoliczności narodzin odrodzenia:
Idee Odrodzenia były odpowiedzią na trudne czasy późnego Średniowiecza. Trudności te dotknęły nie tylko sfery życia materialnego ale i duchownego. w obliczu głodu, wojen, epidemii ludzie zaczęli poszukiwać nowej drogi do Boga. Inaczej próbowano zrozumieć świat.
Najwcześniej idee nowej epoki możemy zaobserwować we Włoszech. Stało się tak min. dlatego, że państwo włoskie nie stanowiło w tamtych czasach jedności. był to najbardziej zaludniony obszar w europie, a tamtejsze miasta takie jak : Mediolan, Wenecja, Florencja były najludniejsze i zarazem najbogatsze w ówczesnym świecie. utrzymywały one kontakty z najdalszymi miejscami średniowiecznego świata, pośrednicząc w międzynarodowym handlu.
Wielki wpływ na kulturę odrodzenia i jej rozwój wywarły dwory monarsze. to dzięki nim mogli tworzyć ówcześni artyści. dużą rolę odegrały tu dwory papieży, Juliusza II i Leona X, książąt Gonzaga czy Medyceusza, Wawrzyńca Wspaniałego. Podobną rolę odegrały dwory Francji, Anglii, Hiszpanii, Węgier i Polski. Ściągały one architektów i rzeźbiarzy do budowania wspaniałych pałaców lub malarzy do portretowania mecenasów.
właściwym środowiskiem artysty doby renesansu stał się więc dwór panującego. Rzeźbiarze i malarze przestali być więc jedynie miejskimi rzemieślnikami, aspirując do godności szlacheckich.
Najważniejsi twórcy odrodzenia:
Twórców Odrodzenia cechowała wszechstronność. Wielu najwybitniejszych architektów, malarzy i rzeźbiarzy zajmowało się również twórczością literacką, poezją i filozofią albo prowadziło badania naukowe.
Wzorem, który chcieli naśladować była dla nich myśl starożytna, antyczna sztuka grecka i rzymska.
Takim wszechstronnym artystą był Leonardo da Vinci. Jego najsłynniejsze dzieła to: obraz " Mona Lisa", "Dama z gronostajem", fresk " Ostatnia wieczerza" w jednym z kościołów w Mediolanie. Leonardo da Vinci był równocześnie doskonałym konstruktorem, dzieł które wyprzedzały swoją epokę. Były to np. projekty machiny wojennej przypominającej czołg, roweru czy maszyny latającej.
Innym przedstawicielem tej epoki był Michał Anioł, genialny rzeźbiarz i malarz. Jest on autorem m.in. wspaniałych fresków na sklepieniu kaplicy sykstyńskiej w Watykanie oraz figury Matki boskiej trzymającej na kolanach ciało Chrystusa w Bazylice św. Piotra w Rzymie. On także zaprojektował kopułę tej bazyliki. Inne dzieło tego artysty to wspaniała rzeźba był Dawid, znajdujący się obecnie w zbiorach Akademii Sztuk Pięknych we Florencji. Michał anioł pisał także piękne sonety.
Kolejnym artystą Odrodzenia był malarz - Rafael. jest autorem słynnego obrazu Madonna Sykstyńska.
Humanizm :
To prąd umysłowy okresu Odrodzenia, odzwierciedlający świecki, naturalistyczny pogląd na świat. humanizm interesował się zwłaszcza człowiekiem, jego życiem i sprawami.
Wybitni przedstawiciele humanizmu tworzyli oczywiście we Włoszech. Wkrótce jednak idee humanistyczne rozprzestrzeniły się po całej Europie. Do najwybitniejszych przedstawicieli należał Erazm z Rotterdamu , wybitny filozof i pisarz, zwolennik pogodzenia wyznań chrześcijańskich, w czasach gdy reformacja spowodowała rozłam w Kościele. Innym przedstawicielem tego okresu był Tomasz Morus, autor słynnego dzieła Utopia, które przedstawiało idealne społeczeństwo, w którym nie ma podziałów społecznych i nędzy, a każdy swoją pracą i umiejętnościami służy ogółowi. Inny humanista to Mikołaj Machiavelli, opisujący w swym dziele Książę skutecznego władcę, kierującego się wyłącznie racją stanu i nie wahającego się dla utrzymania władzy użyć wszelkich środków.
Odrodzenie w Polsce:
Myśl humanistyczna zaczęła docierać do Polski już w drugiej połowie XV wieku. wielką zasługę w tej dziedzinie mieli studiujący we Włoszech Polacy, którzy zaczęli przywozić do kraju wszystkie " nowinki".
w czasach renesansu językiem międzynarodowym uczonych i literatów była łacina. Jednak najwybitniejsi poeci tego okresu zaczynali już pisać w językach ojczystych.
Poetą, który jako pierwszy zaczął pisać utwory w języku polskim był Mikołaj Rej z Nagłowic ( 1505 - 1569).
W swoich utworach głosił renesansowy sposób wychowania szlacheckiej młodzieży, który miał polegać na harmonijnym rozwoju umysłu i ciała. Był on też bacznym obserwatorem i krytykiem stosunków społecznych w Rzeczpospolitej. jego najsłynniejsze dzieła to: Żywot człowieka poczciwego i Krótka rozprawa między panem, wójtem i plebanem.
Innym słynnym poetą tego okresu był Jan Kochanowski ( 1530 - 1584), którego twórczość uważa się za szczytowe osiągnięcie literatury polskiej w okresie Odrodzenia. Ważne miejsce w twórczości tego poety zajmują fraszki i pieśni. Fraszki, czyli utwory o błahej tematyce , adresowane były często do konkretnych osób i pisane były przy różnych okazjach. zawierają jednak głęboką refleksję nad życiem.
Pieśni Kochanowskiego, to z kolei liryczne utwory opiewające miłość, piękno przyrody, męstwo, odwagę i patriotyzm. z wczesnego okresu twórczości poety pochodzi śpiewana do dziś w kościołach pieśń Czego chcesz od nas, Panie… . Kochanowski utrzymywał bliskie kontakty z dworem królewskim Stefana Batorego.
Jest autorem humanistycznej tragedii politycznej pt. Odprawa posłów greckich.
Ostatnim wielkim dziełem Kochanowskiego był cykl utworów żałobnych czyli Treny. Napisane one zostały po śmierci ukochanej córeczki Urszuli w 1580 roku.
Okres Odrodzenia to także rozwój nauki i myśli naukowej. Symbolem przełomu jest stworzona przez Mikołaja Kopernika teoria heliocentryczna, wyłożona przez niego w dziele O obrotach sfer niebieskich ( 1543 rok. ) .
Polski astronom udowodnił w tym dziele, że to słońce a nie ziemia znajduje się w centrum układu słonecznego. dowodził również, że to Ziemia i inne planety układu słonecznego krążą wokół słońca. Za te rewolucyjne twierdzenia zagrożono jednak Kopernikowi sądem inkwizycyjnym, a jego dzieło umieszczona w indeksie ksiąg zakazanych.
Na ziemiach polskich nurt Odrodzenia znalazł swe odbicie w architekturze. Nowy styl i koncepcje realizowali przede wszystkim architekci i budowniczowie pochodzący z Włoch. Bartłomiej Berecci rozpoczął z polecenia króla Zygmunta I Starego, przebudowę zamku na Wawelu, nadając jego głównej części dzisiejszy, renesansowy kształt i wystrój, wzorowany na pałacach włoskich.
Najdoskonalszym dziełem Berecciego jest Kaplica Zygmuntowska, zbudowana w latach 1519 - 1533, na miejsce spoczynku króla. Obok grobu króla Zygmunta I Starego znajduje się tam również nagrobek jego syna Zygmunta Augusta i ostatniej z rodu Jagiellonów, Anny Jagiellonki. Podstawą kaplicy jest kwadrat, zwieńczony kopułą. Kopuła została pokryta złotem. Na zamku wawelskim wyróżnia się też piękny dziedziniec renesansowy, który został otoczony arkadą kolumn o lekkich proporcjach.
W tym stylu wzniesiono również w Krakowie piękny kościół św. Anny. Rozbudowa zamku na Wawelu w stylu renesansowym odbywała się niewątpliwie pod dużym wpływem małżonki - królowej Bony pochodzącej z Włoch. Z tego powodu na dworze królewskim nastąpiła zmiana obyczajów i mody.
W stylu renesansowym budowano także w innych miastach Rzeczpospolitej. Tę inicjatywę naśladowali możni. Przykładem jest tu choćby zamek w Wiśniczu, który został rozbudowany z inicjatywy marszałka wielkiego koronnego Piotra Kmity. Na wzór włoski utrzymywał on tam liczny dwór i wiódł wystawne życie.
Kolejnym przykładem jest Opatów, gdzie renesansowe wzorce zostały przeniesione z inicjatywy kanclerza koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego.
Okres Odrodzenia w Polsce przypadł na wspaniały czas w historii Rzeczpospolitej, nic dziwnego więc, że czasy te nazywane są często " Złotym wiekiem".
