در قانون و فقه شیعه، عقد یا نکاح به دو دسته عقد دائم و عقد موقت یا صیغه تقسیم می شود. صیغه یک نوع عقد ازدواج است که برای مدت معلوم و با مهریه مشخص منعقد شده، که در نتیجه محرمیت برای زن و مرد ایجاد می شود و رابطه زوجیت بین آن ها برقرار می شود. برای این که زن و مرد به صیغه هم در بیایند کافی است فقط خطبه صیغه را بخوانند. از این رو در این مقاله به این پرسش ها پاسخ می دهیم که اولا عقد موقت چیست و در چه شرایطی صحیحا منعقد می شود و سپس به این خواهیم پرداخت که شرایط ارث بردن و نفقه گرفتن در ازدواج موقت شامل چه مواردی است و در آخر هم شرایط انحلال، عده زن و قوانین ثبت ازدواج موقت را بررسی خواهیم کرد.
ازدواج موقت چیست؟
متعه یا نکاح منقطع یا ازدواج موقت که به صیغه یا ازدواج انقطاعی نیز معروف است. ازدواج موقت خاص مذهب شیعه است که در آن مرد و زن برای مدت معین و محدودی با مهریه ای معلوم به زوجیت هم در می آیند و با پایان یافتن مدت آن رابطه زوجیت خود به خود منقضی می شود. عقد موقت، در واقع عقدی است که بر خلاف عقد دائم، برای مدت زمان و مهریه مشخص و معینی جاری می شود و زن و مرد را به زوجیت یکدیگر در می آورد. مهم است که هنگام جاری شدن صیغه عقد موقت مهریه عقد موقت زن و مدت دقیق عقد مشخص و معلوم باشد؛ در غیر این صورت عقد موقت یا صیغه صحیح نیست. برای اینکه صیغه منعقد شود تنها لازم است که زن و مرد جمله صیغه را بخوانند و پس از آن به ازدواج یکدیگر در می آیند و محرمیت حاصل می شود. جمله صیغه می تواند توسط مرد، زن و یا به نمایندگی از آن دو توسط وکیل قرائت شود که با توجه به اینکه چه کسی آن را می خواند عبارت های آن متفاوت است.
شرایط صحیح بودن ازدواج موقت
برای اینکه آثار حقوقی و شرعی عقد موقت یا نکاح متعه، جاری شود باید شرایطی را داشته باشد. این شرایط شامل شرایط صحت عقد نکاح به صورت کلی، که باید هم در صیغه هم در نکاح دائم وجود داشته باشد، و شرایط اختصاصی صحیح بودن عقد، که فقط مختص به ازدواج موقت بوده، می باشد و در صورت نبود هر کدام از این شرایط عمومی و اختصاصی، عقد موقت صحیح نخواهد بود. شرایط صحیح بودن صیغه عبارتند از:
- شرایط عمومی صحت ازدواج موقت: داشتن قصد برای ایجادعقد، رضایت داشتن برای انعقاد عقد، نبودن مانع برای ازدواج به طور مثال زن شوهر نداشته باشد، و در آخر هم رعایت شرایط ازدواج موقت دختر باکره؛ یعنی اذن پدر یا جد پدری آنها.
- شرایط اختصاصی صحت ازدواج موقت: تعیین مدت برای ازدواج موقت و تعیین مهریه عقد موقت.
مطالبه مهریه در عقد موقت
برخلاف نکاح دائم عدم تعیین مهر درعقد موقت موجب بطلان عقد می شود. پرداخت مهریه در عقد موقت به زن الزامی است و این حق از وی ساقط نمی شود. حتی در صورتی که:
- زن فوت شود. (ورثه زن می توانند مهریه را مطالبه کنند.)
- شوهرش هرگز با وی نزدیکی نکند.(نصف مهریه به زن تعلق می گیرد.)
- مرد باقی مدت عقد را ببخشد.
مگر اینکه زن مهریه خود را ببخشد. برای مثال چنانچه زن مایل به جدایی از مرد، پیش از اتمام مدت صیغه باشد؛ می تواند با بخشیدن مهریه خود رضایت مرد را مبنی بر بذل باقی مدت صیغه جلب نماید. برای وصول مهریه در عقد موقتی که در دفاتر ازدواج ثبت نشده باشد، باید به دادگاه مراجعه کرده و و با ادله قابل استناد ازدواج موقت خود را ثابت کرده و دادخواست مطالبه مهریه نماید. در صورت اثبات ادعای وی، دو حالت پیش می آید:
- چنانچه مبلغ مهریه کمتر از 200 میلیون ریال باشد، دادخواست مطالبه را باید به شورای حل اختلاف ارائه نمود.
- ولی اگر مبلغ مهریه بیشتر از 200 میلیون ریال باشد، دادگاه خانواده به دادخواست رسیدگی خواهد کرد.
ارث در ازدواج موقت
مطابق ماده ۱۱۵۴ در قانون مدنی ارث بین زوجه دائمی برقرار میشود به این معنا که زوجه موقت ارث نمی‌برد؛ به عبارت دیگر توارث بین زن و شوهر هنگامی است که رابطه زناشویی آنان ناشی از ازدواج دائم باشد در نکاح موقت هیچ یک از زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند. ولی مرد میتواند وصیت کند که در زمان فوتش، تا یک سوم اموال به زوجه موقت داده شود که این وصیت است و از حکمی که حق زن را تعیین میکند، مجزا است.
شرایط نفقه در ازدواج موقت
سوال مهمی که معمولا در خصوص صیغه مطرح می شود، در مورد نفقه زن در صیغه است . به بیان دیگر، آیا مرد موظف است که در عقد موقت یا صیغه به همسر خود نفقه دهد و اگر نه شرایط نفقه در عقد موقت چیست؟ در عقد دائم مرد مکلف است که نفقه زن خود را تامین نماید و در صورتی که از این تکلیف خود سر باز زند، ضمانت اجراهایی در قانون تعریف شده است که زن می تواند با استفاده از آن و با مراجعه به دادگاه نفقه خود را بگیرد.
مطابق قانون مدنی، مرد تکلیفی بابت پرداخت نفقه به همسر موقت خود ندارد . بلکه زن تنها در صورتی مستحق نفقه در ازدواج موقت است که توافقی حاصل شده باشد یا عقد بر مبنای آن جاری شده باشد به این معنی که در حین عقد شرط شود که به زن حتما نفقه تعلق گرفته شود.
بیشتر بخوانید : نفقه دوران عقد
موارد انحلال عقد موقت
۱ – انقضای مدت عقد موقت : حسب ماده 1139 قانون مدنی طلاق مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه با انقضای مدت از زوجیت خارج میشود.
۲ – بذل مدت عقد موقت : از جمله اختیارات شوهر میباشد. نظر به این که برای تحقق بذل شرایط و تشریفات خاصی در قانون قید نشده است، لذا این عمل به هر لفظ یا فعلی که دلالت بر اراده زوج به بذل مدت نماید کفایت میکند. در صورت بذل مدت از سوی شوهر، امکان منتفی شدن مهریه وجود ندارد زیرا به محض عقد، زن مالک مهریه است و بخشش باقی‌مانده مدت عقد از سوی مرد هیچ تاثیری در مهریه زن ندارد.
۳ – فوت هر یک از زوجین
عده در صیغه موقت
مدت عده ازدواج موقت، دو بار پاک شدن از قاعدگی پس از پایان متعه است؛ برای اشخاصی که با وجود یائسه نبودن قاعده نمیشوند، این مدت ۴۵ روز است.
ارث بری فرزند در ازدواج موقت
ارث فرزندی که ثمره ازدواج موقت باشد، مانند فرزندان ناشی از عقد دائم است و از پدر ارث می‌برد. به عبارت دقیق‌تر همه حقوق و تکالیفی که پدر در قبال فرزندان زن دائم دارد، برای این فرزند نیز داراست که بر این اساس نفقه، حضانت، توارث و سایر حقوق این فرزند مانند فرزندان دیگر پدر برقرار است.
مذهب در صیغه موقت
زن نمی تواند با غیر مسلمان و بنا به قولی غیر شیعیان دوازده امامی ازدواج کند و مرد هم با زن ناصبی و مشرک نمیتواند ازدواج کند اما با اهل کتاب از جمله زرتشتیان میتواند ازدواج کند.
تعداد ازدواج موقت زن با بیش از یک مرد در یک زمان جایز نیست اما بر اساس نظر مشهور مرد در ازدواج موقت محدودیت عددی ندارد و به هر میزان که بخواهد میتواند همسر موقت اختیار کند، برخلاف ازدواج دائم که به چهار همسر همزمان محدود شده است.
آیا مرد متأهل می تواند ازدواج موقت کند؟
لازم به ذکر است قانون ازدواج موقت در سال های اخیر کمی اصلاح شده و موادی را برای شرایط صیغه موقت برای مرد متاهل منظور کرده است. از جمله این قوانین می توان به موارد زیر اشاره نمود:
قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۸۲ به صراحت اشاره ای به اجازه ارتباط مرد به صورت همزمان با چند زن نکرده است. همچنین به استناد ماده ۳ قانون مدنی، باید در هر موضوعی به عرف جامعه توجه نمود. لذا با توجه به اینکه در قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ اشاره ای به تعداد مجاز زوجات مرد نکرده است، می توان به عرف جامعه رجوع نمود، اما همچنان از نظر فقها ۴ همسر مباح است.
به علاوه با توجه به اینکه در جامعه امروزه وضع اقتصادی حرف اول را می زند، شرایط مالی مرد و توانایی وی در مدیریت مالی خانواده از شروط اصلی اقدام وی به ازدواج موقت یا چند همسری و همچنین از شرایط صیغه کردن است. در کنار این قوانین، در بندهای پیشین نیز به اجازه همسر اول د ر صورت قید در شروط ضمن عقد برای ازدواج موقت مرد متاهل اشاره شده است. در صورتی که زن محکوم یا معتاد باشد، و همچنین خانه را ترک کرده باشد، مرد می تواند بدون اجازه وی اقدام به ازدواج مجدد نماید.
ثبت رسمی ازدواج موقت
ماده 21 قانون حمایت از خانواده مقرر می دارد : نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار می دهد.
نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در موارد زیر الزامی است:
- زمانی که زن صیغه ای باردار گردد، مرد موظف و مکلف به ثبت ازدواج موقت خواهد بود.
- زمانی که ضمن عقد، ثبت ازدواج موقت از سوی زوجه شرط شده باشد و این شرط قابل اثبات باشد، مرد مکلف به ثبت ازدواج موقت است.
- زمانی که طرفین ازدواج بر ثبت ازدواج موقت توافق کنند.
امتناع مرد از ثبت رسمی صیغه موقت
آیین نامه اجرایی ماده 21 قانون حمایت از خانواده، در بهمن ماه سال 93 تصویب شده است. و تصریح می دارد: چنانچه مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح اقدام یا پس از رجوع تا یک ماه از ثبت آن خودداری یا در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است از ثبت آن امتناع کند، ضمن الزام به ثبت واقعه به پرداخت جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم می شود.
این مجازات در مورد مردی که از ثبت انفساخ نکاح و اعلام بطلان نکاح یا طلاق استنکاف کند نیز مقرر است.
بیشتر بخوانید: فسخ نکاح چیست و با طلاق چه فرقی دارد؟
امتناع مرد از گرفتن شناسنامه برای فرزند حاصل از عقد موقت
بر اساس ماده 8 قانون حمایت از خانواده و بر اساس اصول آیین دادرسی گرفتن تقاضای صدور شناسنامه در صلاحیت دادگاه خانواده محل اقامت خوانده یا آخرین محل سکونت وی در صورت خروج از کشور یا مشخص نبودن محل اقامت وی خواهد بود.
مادر می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و اثبات واقعه ازدواج موقت که به تبع آن الحاق فرزند به پدر ثابت خواهد شد پدر را ملزم به اخذ شناسنامه برای فرزند نماید این عمل باعث تعلق ارث و سایر حقوق به چنین فرزندی خواهد شد.
حتی اگر به پدر فرزند هم دسترسی نباشد جای نگرانی نیست؛ چراکه تبصره ماده شانزده قانون ثبت احوال مقرر کرده است اگر ازدواج پدر و مادر شرعی باشد، اما به ثبت رسمی نرسیده باشد، در صورتی که پدر به هر دلیل حضور نداشته باشد و به مدارک وی نیز دسترسی وجود نداشته باشد، مادر باید برای صدور شناسنامه یک طرفه از دادگاه حکم «امین موقت» دریافت کند.
با دریافت حکم امین موقت، مادر سمت قانونی پیدا کرده و میتواند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به صدور شناسنامه یک طرفه مادری، با نام خانوادگی خود اقدام کند.
