Ngày 30/3/2020, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng ra Lời kêu gọi hiệu triệu đồng bào, đồng chí, chiến sĩ cả nước và đồng bào ta ở nước ngoài đoàn kết một lòng, thống nhất ý chí và hành động, thực hiện quyết liệt, hiệu quả những chủ trương của Đảng và Nhà nước, sự chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ để bảo đảm chiến thắng đại dịch COVID-19.
Các chính sách thành công của Việt Nam trong cuộc chiến chống lại đại dịch COVID-19 có thể được cô đọng trong ba yếu tố chính: Đầu tiên là thời gian phản hồi, Chính phủ đã đưa ra các quyết định nhanh chóng kể từ khi mối đe dọa coronavirus xảy ra ở Trung Quốc trở nên rõ ràng. Yếu tố thứ hai là ưu tiên chính trị, các nhà lãnh đạo Việt Nam đã dành ưu tiên cao ngay từ giai đoạn đầu của đại dịch cho việc phòng, chống với virus. Bằng cách tuyên bố coi đại dịch là "chống dịch như chống giặc" và ưu tiên bảo vệ sức khỏe và tính mạng của người dân hơn là lợi ích kinh tế. Yếu tố thứ ba, và cuối cùng, là huy động toàn bộ hệ thống chính trị từ các quan chức chính quyền chủ chốt đến các phường/xã, làng và khu dân cư, cùng toàn thể xã hội đã được huy động hiệu quả để chống lại đại dịch COVID-19.
1) Về thời gian phản ứng với đại dịch COVID-19
Ngay khi thông tin về một loại virus mới lây lan tại Trung Quốc, Việt Nam đã rơi vào tình trạng cảnh giác tối đa. Việc phơi nhiễm các bệnh truyền nhiễm trước đây kể từ năm 2003, đầu tiên với Cov-2 (SARS) và sau đó là H5N1 ("cúm gia cầm"), đã khiến chính quyền ngay lập tức nhận ra virus là một mối đe dọa nghiêm trọng. Ngày 23/1/2020, Thủ tướng Chính phủ đã công bố một bức điện chính thức cung cấp thông tin tổng quan về tác động của virus đối với Trung Quốc. Tài liệu khẳng định virus này có thể lây truyền từ người sang người và hiện chưa có vắc xin hay thuốc chữa bệnh. Tài liệu đã cung cấp cho các cơ quan có thẩm quyền hướng dẫn về cách chú ý đến sự lây lan của vi rút ở Trung Quốc và cách kiểm tra sức khỏe của những du khách đến, cả qua biên giới đất liền và tại các sân bay. Điều này minh họa phản ứng tức thời của các cơ quan chức năng Nhà nước trong việc cảnh giác và chuẩn bị ứng phó với vi rút corona.
Phản ứng nhanh chóng đối với đại dịch từ cấp chính quyền trung ương, bao gồm cả khung luật pháp và kế hoạch chuẩn bị, đã có ảnh hưởng lớn đến hệ thống chính trị và toàn bộ xã hội. Điều này đã đặt ra, nhằm ưu tiên cao là ngăn chặn sự lây lan và đẩy lùi vi rút, và là cơ sở chính trị quan trọng cơ bản cho cuộc chiến chống lại đại dịch COVID-19.
2) Ưu tiên cao nhất cho sức khỏe cộng đồng
Ngày 28/01/2020, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chỉ thị số 05/CT-TTg Về việc phòng, chống dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của vi rút Corona (nCoV) gây ra, trong đó nhấn mạnh rằng việc ngăn chặn đại dịch phải được coi việc phòng, chống dịch như “chống giặc”. Từ kinh nghiệm trước đây trong việc quản lý và xử lý các bệnh truyền nhiễm chỉ ra rằng mức độ khẩn cấp và nghiêm trọng của đại dịch COVID-19 đòi hỏi phải có sự tham gia của toàn xã hội.
Các biện pháp quyết liệt ngay lập tức được thực hiện, bao gồm đóng cửa trường học, hạn chế và các quy định về du lịch quốc tế. Các chuyến bay kết nối với các tỉnh của Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi đại dịch và với các quốc gia khác đã bị tạm đình chỉ. Chỉ thị số 05/CT-TTg cũng đã yêu cầu kiểm tra cẩn thận sức khỏe của hành khách và việc chuẩn bị cơ sở hạ tầng y tế cần thiết cho cuộc chiến chống dịch.
Quan trọng nhất, Chỉ thị nhấn mạnh “toàn bộ hệ thống chính trị phải tham gia vào công tác phòng, chống đại dịch để bảo vệ sức khỏe và tính mạng của người dân, cũng như giảm thiểu tử vong do đại dịch gây ra”. Thông điệp này chỉ ra rằng ưu tiên dành cho sức khỏe con người là trên hết, cao hơn là các vấn đề khác, cả như kinh tế. Thật vậy, các tài liệu chính thức được công bố trong giai đoạn đầu của cuộc chiến chống lại đại dịch hoàn toàn không đề cập đến các tác động kinh tế. Hơn nữa, Thủ tướng đã nhiều lần tuyên bố rằng Chính phủ sẽ không tuân theo chính sách thỏa hiệp giữa sức khỏe cộng đồng và tăng trưởng kinh tế.
Các biện pháp này của Chính phủ cho thấy rằng các biện pháp ngăn chặn đại dịch được coi là vấn đề an ninh quốc gia. Việc sử dụng phép ví von với "chiến tranh" đã giúp toàn xã hội có hành động tôn trọng các quy tắc và tuân thủ các quy định.
Ngay sau khi công bố Chỉ thị số 05/CT-TTg, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành một Công văn số 79/CV-TW, ngày 29/01/2020 yêu cầu thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do vi rút Cô-rô-na gây ra. Ban Bí thư đã xác định việc giám sát, kiểm soát COVID-19 là nhiệm vụ cấp bách liên quan đến toàn bộ hệ thống chính trị, trong đó có “Mặt trận Tổ quốc” và các đoàn thể khác không đứng ngoài cuộc. Ngoài ra, cũng yêu cầu Bộ Thông tin – Truyền thông và Bộ Giáo dục hướng dẫn các cơ quan thông tấn báo chí và phổ biến thông tin về đại dịch tới công chúng. Cuối cùng, vào ngày 30/1/2020, Ban Bí thư đã thành lập một Tổ công tác cấp cao do Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam dẫn đầu làm Trưởng Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng chống và kiểm soát COVID-19, để triển khai công việc.
Tất cả bộ máy Nhà nước và hệ thống chính trị phải thực hiện nghiêm chỉnh các chính sách phòng chống đại dịch COVID-19, mọi vi phạm đều bị trừng phạt.
3) Huy động nguồn lực của toàn xã hội
Trong bối cảnh đó, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã phát biểu, thành công của Việt Nam trong cuộc chiến chống đại dịch COVID-19 sẽ đến từ "sự đồng thuận của quốc gia", “Toàn thể dân tộc Việt Nam đồng lòng trong cuộc chiến chống đại dịch". Sự hợp tác chặt chẽ trong toàn bộ bộ máy, hệ thống chính trị đã rất ấn tượng. Các bộ, đặc biệt là Bộ Quốc phòng, Y tế và Thông tin và Truyền thông ngay lập tức phối hợp với các địa phương, thông báo cho các hộ gia đình cá nhân về các chính sách của Chính phủ.
Bộ Quốc phòng đã đóng vai trò tích cực trong cuộc chiến chống đại dịch, như phát lệnh cho chiến sỹ tuần tra biên giới trên biển, trên đất liền với Trung Quốc, Lào và Campuchia. Bộ Quốc phòng cũng đã cung cấp nhiều cơ sở hạ tầng để chống dịch, như các trại quân sự gần các thành phố như Hà Nội hoặc Thành phố Hồ Chí Minh, nơi đã tiếp nhận hàng nghìn người Việt Nam trở về từ nước ngoài trong thời gian cách ly. Hơn nữa, các bệnh viện dã chiến quân đội đã sẵn sàng tiếp nhận bệnh nhân nhiễm virus.
Bộ Y tế chủ trì, thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng chống và kiểm soát COVID-19, cơ quan này điều phối các bộ và cơ quan khác nhau chịu trách nhiệm đưa ra các quyết định chính trị liên quan đến việc ngăn chặn và kiểm soát đại dịch COVID. Bộ Y tế cũng quản lý tiểu ban điều trị, một phần của Ban Chỉ đạo Quốc gia, chịu trách nhiệm cung cấp các hướng dẫn chăm sóc bệnh nhân bị coronavirus mới và điều phối kỹ thuật các cơ sở y tế ở cấp quốc gia.
Bộ Thông tin và Truyền thông đã huy động cả hệ thống thông tin tuyên truyền từ Trung ương đến địa phương. Thông tin về đại dịch được cập nhật liên tục trên các phương tiện thông tin đại chúng, bao gồm các kênh truyền hình, đài phát thanh, báo chí (cả báo in và kỹ thuật số) và đài phát thanh địa phương (cấp phường, thôn). Với sự hỗ trợ của Bộ Y tế, một bài hát đã được phát sóng, đã trở nên rất phổ biến, hướng đến giới trẻ nhằm nâng cao nhận thức về sự nguy hiểm của virus và cách phòng tránh. Trên đường phố và những nơi công cộng, những tấm áp phích được dán với hàng loạt những hướng dẫn về sức khỏe như rửa tay, sát khuẩn... đã giúp huy động đông đảo lực lượng cho "cuộc chiến" chống lại đại dịch COVID-19.
Cấp chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có trách nhiệm ứng phó khẩn cấp với bất kỳ đợt bùng phát nào xảy ra trong địa giới của tỉnh/thành phố của mình. Lãnh đạo có nghĩa vụ tuân theo các chỉ đạo và hướng dẫn của Chính phủ, nhưng được ủy quyền để thực hiện các chính sách và hành động theo tình hình cụ thể của địa phương. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, chính quyền Trung ương can thiệp vào các quyết định của tỉnh/thành phố bất cứ khi nào họ vi phạm pháp luật, đánh giá thấp hoặc đánh giá quá cao đại dịch, hoặc cản trở các hoạt động kinh tế, giao thương,… Do đó, chính quyền cấp tỉnh và thành phố được hưởng quyền tự chủ đáng kể trong việc lập kế hoạch ứng phó phù hợp với các điều kiện của địa phương. Trong những ngày ngay trước khi nới lỏng các biện pháp cách ly, giãn cách, chính quyền địa phương đã được tham khảo ý kiến trước khi được phân loại thành một hệ thống gồm ba mức độ rủi ro (cao, trung bình, thấp), mỗi mức có ngày kết thúc cách ly, giãn cách cụ thể.
Chính quyền địa phương, đặc biệt là chính quyền thành phố và khu vực lân cận, đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các chỉ thị được ban hành. Các chỉ thị về đại dịch được truyền đến các khu dân cư và lần lượt được thông báo đến các gia đình, cá nhân trên các phương tiện truyền thông. Có như vậy, các chính sách có thể kịp thời đến được với mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội Việt Nam một cách nhanh chóng và hiệu quả. Ngoài ra, trưởng các khu dân cư giám sát việc thực hiện các chính sách. Cảnh sát địa phương cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp đỡ các nhân viên y tế - như cán bộ y tế phường và quận - nhanh chóng xác định và tiếp cận những người có nguy cơ lây nhiễm (được phân loại là F1, F2 hoặc F3), để chính quyền địa phương nhanh chóng đưa ra quyết định phù hợp (kiểm dịch tại các cơ sở chuyên dụng hay tại nhà).
Tóm lại, có thể khẳng định, đến thời điểm hiện tại, chưa có một quốc gia nào có quy mô như Việt Nam lại đạt được mức độ thành công trong việc kiểm soát đại dịch COVID-19 như Việt Nam. Đạt được “thành công kép” này có thể kể đến ba yếu tố chính dẫn đến thành công trong phòng chống dịch COVID-19 của Việt Nam đó là vai trò của Chính Phủ trong việc phản ứng kịp thời với đại dịch COVID-19, nhận thức và sự tuân thủ của người dân, ưu tiên sức khỏe cộng đồng và huy động được nguồn lực to lớn của toàn xã hội.
Ban Biên tập
