Mistrz na lodzie. "Ja byłem pierwszy, a pięciu następnych to Ruscy" [WYWIAD]

• Więcej ciekawych historii przeczytasz w serwisie premium "Przeglądu Sportowego"

ANTONI BUGAJSKI: Nie tylko dzisiaj, ale również za czasów PRL najpopularniejszą dyscypliną sportową w naszym kraju była oczywiście piłka nożna. Założę się, że w dzieciństwie też pan grał w piłkę.

BOGDAN KRAMER: Oczywiście, że grałem! Jestem mańkutem, mam lepszą lewą nogę, zasuwałem więc po lewym skrzydle. Miałem dwóch starszych braci i oni siłą rzeczy do sportu mnie wciągali. Tylko że musi tu być ważne zastrzeżenie. O ile piłka pociągała nas mocno, podobny magnes miało żeglarstwo. Wychowałem się w Kiekrzu, w pobliżu Jeziora Kierskiego i wiązało się to z nieuchronnymi konsekwencjami. Gdybym w dzieciństwie mieszkał w okolicach Zakopanego, zapewne z pasją jeździłbym na nartach. W Kiekrzu kluby żeglarskie istniały już przed drugą wojną światową.

Czyli to kwestia miejsca dorastania?

Nie, to kwestia pasji. Ja od dzieciaka lubiłem dłubać w drewnie, małe modele, jak to się mówi, coś postawić na wodę. Miałem dostęp do narzędzi i coraz lepiej potrafiłem je wykorzystać. Starsi zabierali mnie na łódkę. Najpierw to była tylko zabawa, ale miałem oczy szeroko otwarte, uczyłem się. Później okazało się, że tym starszym kolegom potrafię pomóc w drobnych naprawach, wstawić drewnianą klepkę tam, gdzie trzeba. Jeszcze w podstawówce zapisałem się do klubu, w końcu wystąpiłem w pierwszych zawodach, na małej łódce, które wygrałem. Gdy przesiadłem się do większej łódki, też było nieźle. Odnosiłem sukcesy jako bardzo młody zawodnik. Ależ mnie to cieszyło!

• Zobacz i posłuchaj: Nowy podcast "Przeglądu Sportowego" - Był sobie piłkarz

Dlaczego jednak bojery, czyli żeglarstwo lodowe?

Bo przychodziła zima, mróz skuł jezioro, więc pojawiały się bojery. I też mnie fascynowały. Patrzyłem z przejęciem na ślizgi innych. Było co oglądać. W 1971 r. spróbowałem i już wiedziałem, że takie latanie po lodzie to coś dla mnie.

Najciekawsze, że pan sam potrafił zatroszczyć się o jakość i sprawność sprzętu. Był pan w tym fachowcem klasy światowej.

Już przed wojskiem zajmowałem się w klubie naprawą łodzi i jachtów, a po powrocie ze służby dostałem etat szkutnika. Potem zostałem wysłany do stoczni w Chojnicach. Zdałem egzamin mistrzowski, zostałem zawodowym szkutnikiem. Ten zawód, dziś praktycznie nieistniejący, wymaga szczególnej wrażliwości. Drewno trzeba czuć i rozumieć, bo drewno ma duszę. W swoim życiu zbudowałem wiele ślizgów i byłem w tym tak dobry, że zaczęli je kupować za granicą. Wykonane przeze mnie bojery były mocne i lekkie. Oczywiście zgodnie z przepisami, ale potrafiłem optymalnie wykorzystywać tolerancję wymiarów. Obok zwykłego bojera był inny bojer. Ten mój. Bojer Piotra Burczyńskiego stał na lodzie i ważył ponad 50 kilogramów, a mój bojer, tak jak zważyli, miał 34 kilo. Różnica potężna. Ucząc się bojerów, dobrze wiedziałem, że to coś innego niż żeglarstwo, ale szybko się przekonałem, że ten zimowy sprzęt musi być elastyczny, jakościowo pewny, ale właśnie lekki.

Bogdan Kramer dwa razy w dziesiątce Plebiscytu Przeglądu Sportowego

Na sprzedawaniu bojerów można było się dorobić?

Mówimy o produkowaniu ich dla zagranicznych klientów, a mniej więcej wiemy, jaką wartość pół wieku temu miało w Polsce tysiąc zachodnioniemieckich marek. Wyjeżdżałem w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych na zawody, a przy okazji mogłem za granicą zrobić parę bojerów, pomóc w remontach i już zdecydowanie wychodziłem na swoje.

Nie proponowali pobytu na stałe?

I to nie raz. Obiecywali, że ściągną moją rodzinę, żebym mógł tam zacząć nowe życie. Zawsze odmawiałem, bo najlepiej czułem się w Polsce, w Poznaniu. Na Zachód mogłem jechać na trzy, cztery tygodnie, zrobić, co było do zrobienia, i do domu! Inna sprawa, że u nas nie wykorzystuje się tego, że ktoś coś potrafi. Tak było kiedyś i akurat to się nie zmienia.

W pana życiu wiele zmieniło się w 1978 r., kiedy został pan bojerowym mistrzem świata.

Dla mnie to była cudowna historia, która sprawiła, że znalazłem się na dziesiątym miejscu w Plebiscycie "Przeglądu Sportowego".

• Startuje sezon żużlowy! Przedstawiamy Skarb Kibica 2024. Aż 148 stron! Od 5 kwietnia w sprzedaży

To daje wyobrażenie popularności, jakiej pan wówczas doświadczył w skali kraju.

A według mnie to pokazuje, że kibice dostrzegali wtedy sukcesy sportowców niezależnie od dyscypliny. Nie chcę narzekać na obecne czasy, lecz dzisiaj takiego wyważonego spojrzenia na ocenę sportowych wyników czasem mi brakuje. W mediach jest wielki przechył w stronę piłki nożnej, wszyscy to widzimy. Z jej popularnością nie mam zamiaru dyskutować, jednak ja na sport zawsze starałem się patrzeć szerzej, miałem zresztą przyjaciół z wielu sportowych profesji na poziomie wybitnym. Trudno nie zauważyć, że dawniej przedstawiciele mniej komercyjnych dyscyplin byli w Polsce bardziej doceniani. Nie ma w tym nic konfrontacyjnego, zwyczajnie stwierdzam fakt. Proszę popatrzeć na wyniki tego Plebiscytu z 1978 r. Wygrał Józef Łuszczek, mistrz świata w biegach narciarskich, potem kolejni mistrzowie w swoim fachu: Janusz Peciak, Henryk Średnicki. Na ósmym miejscu był Wojciech Fibak, zwycięzca Australian Open w grze podwójnej, a na dziewiątej moja koleżanka z Leszna Adela Dankowska, wielka mistrzyni w szybownictwie. Ja zamykałem elitarną dziesiątkę.

Nie było w niej żadnego piłkarza. Zapewne dlatego, że 5–6. miejsce na mundialu w Argentynie zostało odebrane jak porażka...

No to jeszcze zaznaczę, że w 1984 r. ponownie byłem dziesiąty w Plebiscycie "Przeglądu Sportowego". A wie pan, kto był wówczas na miejscu dziewiątym, czyli tuż przede mną? Włodzimierz Smolarek. Wielki napastnik reprezentacji Polski i Widzewa Łódź. Wygrał Andrzej Grubba przed lekkoatletami Lucyną Kałek i Bogusławem Mamińskim. Proszę mi wierzyć, nie chodzi mi o chwalenie się, że kibice docenili Bogdana Kramera. Mnie urzekała ta równość szans dla wszystkich sportowców. Byłeś dobry w tym, co robisz, mogłeś liczyć, że zostanie to zauważone i docenione. A sportowcy trzymali się razem, wszyscy byliśmy kolegami. Przyjeżdżało się na zgrupowanie do Władysławowa, a tam Hubert Wagner, Feliks Stamm, siatkarze, pięściarze. W wolnym czasie było z kim pogadać, pośmiać się, gdzieś wyjść, a nawet zaprosić Lucka Trelę i jego kumpli na rejs żaglówką. Był czas na zabawę, ale oczywiście przede wszystkim na ciężką pracę, co w moim przypadku owocowało takim wynikiem jak wspomniane mistrzostwo świata w 1978 r.

Dwa puchary z węgla "od górnictwa polskiego"

Ten tytuł otworzył panu w Polsce największe sportowe salony.

W odbiorze społecznym został zauważony, to prawda. Zawody rozegrano w Krynicy Morskiej, która była bardzo ważnym międzynarodowym ośrodkiem żeglarskim, odbywało się tam wiele prestiżowych zawodów. Wygrałem, a na kolejnych pięciu miejscach byli wyłącznie przedstawiciele Związku Radzieckiego! Trzeba zaznaczyć, że po prawdzie to byli Estończycy, no ale wiadomo – wszyscy pod flagą Sowietów.

Zwycięstwo nad taką koalicją musiało mieć wyjątkowy smak.

Nawet trudno to wyrazić słowami. A chyba tak samo jak ja cieszył się świętej pamięci dyrektor górniczego ośrodka wypoczynkowego, u którego zwykle gościliśmy. Gdy stało się jasne, że mam złoty medal, wjechał na lód samochodem marki żuk. Na pace miał stulitrowy kocioł z herbatą. Ile w tej herbacie było spirytusu, nie potrafię odgadnąć, ale to jasne, że porządny grog musi być mocny, a on zdecydowanie był porządny. I dla wszystkich gratis. Dyrektor krzyknął: "Podawajcie szklanki, kubki! Zapraszam!". Jest radość, bo "Kramerciu" wygrał! Nie, że wygrał mistrzostwa świata – wygrał z Ruskami!

To było najważniejsze?

Dla dyrektora na pewno tak, bo był zatwardziałym antykomunistą i wrogiem narzucających nam swoją bratnią pomoc Sowietów. Jeżeli udawało się choćby w taki sportowy sposób zagrać im na nosie, był zachwycony i ten jego zachwyt był tak mocny jak herbata, którą wszystkich częstował. Krynica Morska była dla mnie wyjątkowa. Wtedy zostałem tam również wicemistrzem Europy, a kilka lat później mistrzem. Dzięki dyrektorowi za oba sukcesy dostałem, jakoby od górnictwa polskiego, wyrzeźbione w wysoko gatunkowym węglu dwa puchary. Niesamowitą strukturę ma ten węgiel, jest jak plastik.

• Zobacz również: Zdobył dwa bieguny i ma nowe cele. "Po wypadku odkryłem w sobie moc"

A dla pana co w tym mistrzostwie było najważniejsze?

Dotyka pan delikatnej i bardzo osobistej, wrażliwej sfery życia. Nie chciałbym, żeby za chwilę ktoś pomyślał, że rzuciłem kilka okrągłych zdań, bo tak wypada. Jestem maksymalnie szczery. Byłem niesamowicie wzruszony tym, że mogłem reprezentować Polskę, wygrywać dla niej, wysłuchiwać na podium Mazurka Dąbrowskiego. Takich momentów nie da się zamienić na cokolwiek innego. Mówiłem o, hm… dość krytycznym stosunku dyrektora ośrodka w Krynicy Morskiej do władzy ludowej, ale muszę dodać, że antykomunistą był też mój ojciec. Wychowywałem się w tym duchu i podzielałem jego poglądy, bo trudno było nie dostrzegać, co się działo w kraju, przecież skończyło się to wprowadzeniem stanu wojennego. Wkurzała mnie obłuda, niszczenie ludzi, nie chciałem mieć z tymi bezmyślnymi aparatczykami nic wspólnego. Gdy sekretarz Komitetu Wojewódzkiego w Poznaniu przygotował mi list gratulacyjny, to musiał wysłać umyślnego, żeby mi go przyniósł do mieszkania, bo nie miałem zamiaru iść go odebrać.

Łódka i mercedes w zamian za bojery

Sportowcom łatwiej było żyć w tamtym systemie niż zwykłym ludziom?

Trzeba przyznać, że tak. Prościej dawało się coś załatwić w urzędzie, a wielkim luksusem było na przykład posiadanie paszportu. Zawsze gdzieś kogoś się znało albo ciebie znali. W codziennych, często prozaicznych sprawach okazywało się to pomocne. Nie mówię o czerpaniu wielkich korzyści w tamtym systemie, bo to nie w moim stylu, nawet bym nie próbował. Ja akurat wielkich pieniędzy się nie dorobiłem, ale też nigdy mi na nich nie zależało. Miałem inne priorytety i to się w moim życiu nie zmienia, mimo że zmieniają się czasy.

Jakie są te priorytety?

Najważniejsze, żeby postępować w zgodzie z własnym sumieniem, mieć satysfakcję z tego, co się robi, poznawać wartościowych ludzi, spędzać z nimi czas, uczyć się od nich. Popełniasz błędy, niekiedy się za nie wstydzisz, ale i to przyjmujesz, bo co możesz zrobić? Żeglarstwo, bojery to piękne zajęcie, kształtuje nawyk zdrowej rywalizacji, ale też zaradności życiowej. Mówię o tamtych czasach, kiedy człowiek nawet sam dbał o sprzęt, żeby mieć na czym startować.

Gdyby nie pana upór i talent do budowania lodowych żaglowców, nie zostałby pan olimpijczykiem.

Oczywiście bojerów nie było w programie igrzysk, więc jedyną dla mnie szansą było żeglarstwo. Wszystko super, ale skąd wziąć odpowiedni sprzęt, na którym można trenować, startować i wreszcie wywalczyć sobie olimpijską kwalifikację? Gdybym długo się zastanawiał nad odpowiedzią, nic by z tego nie wyszło. Musiałem wziąć sprawy w swoje ręce. Zbliżały się igrzyska olimpijskie w Moskwie, choć akurat regaty żeglarskie miały się odbyć w Tallinie. Bojerowe mistrzostwo świata i powszechna wiedza w środowisku, że sam, od zera szykuję sobie sprzęt spowodowały, że wzrósł popyt na moje usługi.

• Zobacz również: Siatkarski dream team był we Wrocławiu. Maciej Jarosz ujawnia kulisy [WYWIAD]

"Startuj na ślizgach przygotowanych przez mistrza świata" – brzmi jak slogan reklamowy.

I tak to trochę działało. Nie chodziło tylko o wyczynowych sportowców, ale w ogóle o zawodników zajmujących się bojerami. Na Zachodzie potrzebowali wysokiej klasy sprzętu i ja im mogłem go zapewnić, bo się na tym znałem. Gdy zostałem mistrzem świata, mogłem realnie pomyśleć o igrzyskach. Wykorzystałem swoje kontakty, pożyczyłem od kolegów łódkę Tornado. W tej klasie zamierzałem wystartować w zawodach olimpijskich. Przez dwa lata startowałem na pożyczonych łódkach, aż w końcu miałem swoją!

Jak to się panu udało?

Mój klub podpisał kontrakt z niemieckim ośrodkiem. Przekazałem mu dziesięć wykonanych przeze mnie bojerów, a w zamian otrzymałem łódkę Tornado. Z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży innych bojerów już wcześniej sprowadziłem do Polski używanego mercedesa. W sam raz nadawał się do przetransportowania sprzętu do Tallina. W ten sposób zadbałem o wszystkie warunki, od których spełnienia zależał start na igrzyskach. Nawet nie prosiłem o pomoc Polskiego Związku Żeglarskiego, bo wiedziałem, że jeżeli chcę zostać olimpijczykiem, muszę liczyć na siebie.

Na igrzyskach było dziewiąte miejsce.

Zawsze można się zastanawiać, czy dało się osiągnąć wyższą pozycję, zwłaszcza że zabrakło paru zawodników z zachodnich państw, które zbojkotowały Moskwę. Z drugiej strony właśnie dlatego łatwiej było mi dostać kwalifikację. W końcu moją koronną dyscypliną były bojery. Na igrzyskach startowałem w duecie z Jarogniewem Krügerem.

Ta pana olimpijska przygoda pokazuje, że w staraniach o igrzyska może się przydać talent nie tylko sportowy.

Wykorzystałem wszystkie sprzyjające okoliczności. Ja też lubiłem pomagać kolegom w sprzęcie. Kiedyś reprezentujący AZS Olsztyn Piotr Burczyński, który zresztą rok po mnie zdobył mistrzostwo świata, powiedział swoim działaczom, że jak nie kupią sprzętu ode mnie, to on przenosi się do Poznania. Kupili. Dzięki temu w 1973 r. zajął piąte miejsce na rozgrywanych na Mazurach mistrzostwach Europy. Wdarł się do czołówki, w której byli wyłącznie bojerowcy z ZSRR.

Bogdan Kramer znowu dostał medal

A w tym roku mistrzem świata, już po raz czwarty w karierze, został Michał Burczyński, syn Piotra.

Zawody na lodzie Zatoki Ryskiej w Estonii miały wyjątkową oprawę, bo odbywały się w pięćdziesiątą rocznicę pierwszych w pełni oficjalnych mistrzostw świata, które w 1974 r. zorganizowano na Zalewie Zegrzyńskim. Ja zresztą w nich startowałem, byłem dziewiąty. W związku z odświętną rocznicą przesłano mi złoty medal, taki sam, jaki za zwycięstwo dostał Michał. W dowód uznania od władz Międzynarodowego Związku Żeglarstwa Lodowego dla wybranych zawodników z przeszłości, którzy odnosili sukcesy i mieli wpływ na rozwój bojerów. Widzi pan, w ten sposób w wieku 80 lat znowu zostałem złotym medalistą.

• Zobacz również: W Moskwie dał sygnał do ataku na podium. Wypadek na motocyklu zakończył karierę medalisty

Piękne podsumowanie.

I to nie tylko sportowe. Często zwracam uwagę, że każdy z nas ma inną drogę. Nie zawsze jest miło i tak, jak byśmy planowali. Kiedyś dopadły mnie poważne problemy zdrowotne, przy ówczesnych możliwościach leczenia bardzo niebezpieczne, nie wiedziałem, jak to się skończy, więc od tamtej pory tym bardziej cieszę się życiem. Podpisuję się pod mądrymi słowami piosenki Wojciecha Młynarskiego: "Róbmy swoje". Powinno się robić to, co człowiek lubi. Bo to, co kocha – oczywiście również, ale to już później, bo mówimy o znacznie głębszej sprawie. Trzeba umieć czerpać prawdziwą satysfakcję z tego, czym się człowiek zajmuje na co dzień. Żeglarstwo letnie, zimowe było dla mnie sposobem na życie, bo wiązało się ze źródłem utrzymania. Stawało się jednak też prawdziwą pasją, bo zaczęło dotyczyć także – no właśnie – uczucia głębszego.