R1F8clEai7EQc

Z pamiętnika polskiego szlachcica, czyli… Fraszki Jana Kochanowskiego

Czarnolas – siedziba Jana Kochanowskiego, w której gospodarował aż do śmierci po opuszczeniu Krakowa
Napoleon Orda, Czarny Las [Czarnolas], XIX wiek, litografia, domena publiczna

Współcześnie słowa „fraszka” używa się w różnych sytuacjach. Określenie to pojawia się, gdy jest mowa o jakiejś drobnostce („To dla mnie fraszka”), a także gdy wskazuje się utwory o niewielkich rozmiarach lub teksty żartobliwe („Napisałem kilka fraszek”). Jednak najczęściej słowo „fraszka” jest kojarzone z jednym z renesansowych twórców – Janem Kochanowskim.

Już wiesz

Zapoznaj się z biografią Jana Kochanowskiego zamieszczoną w tym podręczniku i obejrzyj wirtualny spacer po Czarnolesie, Sycynie i Zwoleniu.

RSumnS55wBhVY
zadanie interaktywne
Materiał dodatkowy: wirtualny spacer po Czarnolesie, Sycynie i Zwoleniu.
ORE, tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl
j000000008B1v50_0000000H
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Jan Kochanowski i jego Fraszki

R5PGD89wp3GDt1
Wizerunek Jana Kochanowskiego zaczerpnięty z portretu w zwoleńskiej kaplicy.
Andrzej Zajkowski, „Tygodnik Ilustrowany” 1884 (z dn. 23.08), domena publiczna

Jan Kochanowski to najważniejszy XVI‑wieczny poeta środkowej Europy. Urodził się w szlacheckiej rodzinie w 1530 roku, w wiosce Sycyna w okolicach Radomia. Po studiach w Akademii Krakowskiej wyjechał na nauki do Królewca (wtedy – Prusy, dziś – Rosja), a później do Padwy we Włoszech, gdzie przebywał z przerwami w latach 1556–1559. Po powrocie do kraju najpierw pracował na dworach możnowładców, by w końcu związać się z dworem królewskim (pełnił m.in. funkcję sekretarza króla Zygmunta II Augustaj000000008B1v50_000tp001Zygmunta II Augusta. Około 1574 roku osiadł w Czarnolesie (niedaleko Sycyny), a rok później ożenił się z Dorotą Podlodowskąj000000008B1v50_000tp002Dorotą Podlodowską. Kochanowski gospodarował w Czarnolesie do swej nagłej śmierci w 1584 roku. Poeta został pochowany w Zwoleniu.

Trzeba pamiętać, że Jan Kochanowski poświęcił się działalności literackiej od czasu swego pobytu we Włoszech. Artysta tworzył zarówno w języku polskim, jak i po łacinie. Jego największe dzieła to: Fraszki, Pieśni, Treny, Odprawa posłów greckich, Psałterz Dawidów – parafraza (czyli dość swobodna przeróbka oryginału) Księgi Psalmów.

To Jan Kochanowski stworzył polski język literacki. Już za życia traktowano go jako poetę dorównującego talentem wybitnym lirykom starożytnym – to był największy wyraz uznania dla artysty.

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R72mn9tSJuLty1
Mapa życia i twórczości Jana Kochanowskiego
Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl

O dziele

R1SKDItBQLKQI1
Fraszki Iana Kochanowskiego (strona tytułowa)
Jan Kochanowski, Fraszki Iana Kochanowskiego (strona tytułowa), 1584, domena publiczna

W 1584 roku (roku śmierci Kochanowskiego) ukazały się w Krakowie Fraszki – zbiór około 300 utworów, które poeta pisał niemal przez 25 lat. Tytuł dzieła pochodzi od włoskiego słowa frascaj000000008B1v50_000tp003frasca. Poeta wprowadził je do języka polskiego. W skład podzielonego na trzy księgi dzieła wchodzą wiersze o bardzo różnorodnej tematyce i sięgające do różnych źródeł, np. do literatury antycznej, oraz czerpiące inspirację z życia obyczajowego XVI wieku. Różnorodność widać też w tonacji utworów wchodzących w skład zbioru Fraszki. Obok utworów żartobliwych (a nawet swawolnych) występują fraszki o charakterze miłosnym, patriotycznym, a także refleksyjno‑filozoficznym.

j000000008B1v50_000tp003
j000000008B1v50_000tp001
j000000008B1v50_000tp002
j000000008B1v50_0000001L
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kramj000000008B1v50_000tp004Kram z utworami

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R13q4veZiKnDm1
O żywocie ludzkim (pierwodruk) Źródło: Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim (pierwodruk), 1584, domena publiczna.
O żywocie ludzkim (pierwodruk)
Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim (pierwodruk), 1584, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Fraszki są zbiorem różnorodnych utworów, zarówno pod względem tematyki, tonacji, jak i formy (niektóre mają charakter monologu postaci mówiącej, inne zawierają dialogi; jedne są dosyć krótkie, składają się zaledwie z kilku wersów, inne zaś są dłuższe, bardziej rozbudowane, składają się z kilkunastu wersów). Jan Kochanowski w zbiorze Fraszki zdaje się mówić: „Każdy tu znajdzie coś dla siebie! A jeśli jakiś tekst nie odpowiada gustowi czytelnika, nie trzeba od razu krytykować autora. Po prostu należy przeczytać kolejny utwór…”.

R1L5MhaukAMbU
Jan Kochanowski, O fraszkach, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, O fraszkach, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
O fraszkach (III 39)Jan Kochanowski
Jan Kochanowski O fraszkach (III 39)

Fraszki tu niepoważne z statkiemj000000008B1v50_000tp005z statkiem się zmieszały;
Komu by drugie rzeczy więc nie smakowały,
Wziąwszy swą część, ostatek drugim niech podawa;
Ty to wolisz, a ów zaś przy owym zostawa.
A ja, jako bogaty kupiec w sklepie wielkim,
Rozkładam swe towary cudzoziemcom wszelkim:
Tu bisiórj000000008B1v50_000tp006bisiór, tu kofteryj000000008B1v50_000tp007koftery, tu włoskie zaponkij000000008B1v50_000tp008zaponki,
Samj000000008B1v50_000tp009Sam dalej półhatłasiej000000008B1v50_000tp00Apółhatłasieczarne pierścionkij000000008B1v50_000tp00Bczarne pierścionki.

j000000008B1v50_00000_BIB_001Jan Kochanowski, O fraszkach (III 39), [w:] tegoż, Fraszki, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 2008, s. 141.

Po przeczytaniu powyższej fraszki wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 1.1

Ćwiczenie 1.2
RPxR1NswfTY2o1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.3

W pierwszym wersie pojawia się opinia osoby mówiącej na temat zawartości całego zbioru. Co z tej sugestii wynika? Wyjaśnij.

Ćwiczenie 1.4

W drugim wersie znalazł się czasownik: „smakowały”. Wyjaśnij, w jakim znaczeniu został on użyty.

Ćwiczenie 1.5

Jak sądzisz, co upodabnia postać mówiącą do kupca? Uzasadnij.

Ćwiczenie 1.6

Ćwiczenie 1.7
R1O56iOWBjFxv1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.8

Wyjaśnij, jaka jest funkcja tego środka artystycznego w kontekście przesłania utworu.

j000000008B1v50_000tp004
j000000008B1v50_000tp005
j000000008B1v50_000tp006
j000000008B1v50_000tp007
j000000008B1v50_000tp008
j000000008B1v50_000tp009
j000000008B1v50_000tp00A
j000000008B1v50_000tp00B
j000000008B1v50_0000003D
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Ach, te kobiety…

R1YQXOUmUaE2Q
Jan Kochanowski, Na starą, czyta Krzysztof Kulesza Jan Kochanowski, Na starą, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Na starą (I 7)Jan Kochanowski
Jan Kochanowski Na starą (I 7)

Teraz byj000000008B1v50_000tp00CTeraz by ze mną zygrywaćj000000008B1v50_000tp00Dzygrywać się chciała,
Kiedyś, niebogo, sobie podstarzała.
Daj pokój, prze Bógj000000008B1v50_000tp00Eprze Bóg! Sama baczysz snadniej000000008B1v50_000tp00Fbaczysz snadnie,
Że nic po cierniu, kiedy róża spadnie.

j000000008B1v50_00000_BIB_002Jan Kochanowski, Na starą (I 7), [w:] tegoż, Fraszki, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 2008, s. 7.
R1Okd4m3tWuMb1
Apoteoza Kochanowskiego
Henrietta Beyer, Apoteoza Kochanowskiego, 1830, domena publiczna

Po przeczytaniu fraszki Na starą wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 2.1

Wyjaśnij, do kogo zwraca się postać mówiąca.

Ćwiczenie 2.2

Opisz postępowanie adresatki utworu, o którym wspomina postać mówiąca.

Ćwiczenie 2.3

Zastanów się i powiedz, czy postać mówiąca aprobujej000000008B1v50_000tp00Gaprobuje postępowanie adresatki utworu. Uzasadnij swoje stanowisko. W odpowiedzi zacytuj fragment fraszki, który określi stosunek osoby mówiącej do tytułowej bohaterki.

Ćwiczenie 2.4

Jak sądzisz, w jakim celu w ostatnim wersie fraszki osoba mówiąca przywołuje różę? W odpowiedzi uwzględnij symboliczne znaczenie tego kwiatu.

Ćwiczenie 2.5

Ćwiczenie 2.6
R1DpWq3FJmNaZ1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1DHvyh4IrJPQ
Jan Kochanowski, Raki, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Raki, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Raki (I 14)Jan Kochanowski
Jan Kochanowski Raki (I 14)

Folgujmyj000000008B1v50_000tp00HFolgujmy paniom nie sobie, ma rada,
Miłujmy wiernie nie jest w nich przysadaj000000008B1v50_000tp00Iprzysada.
Godności trzeba nie za nic tu cnota,
Miłości pragną nie pragną tu złota.
Miłują z serca nie patrzają zdrady,
Pilnują prawdy nie kłamają radyj000000008B1v50_000tp00Jrady.
Wiarę uprzejmą nie dar sobie ważą,
W miarę nie nazbyt ciągnąć rzemieńj000000008B1v50_000tp00Kciągnąć rzemień każą.
Wiecznie wam służę nie służę na chwilę,
Bezpiecznie wierzcie nie rad ja omylęj000000008B1v50_000tp00Lomylę.

j000000008B1v50_00000_BIB_003Jan Kochanowski, Raki (I 14), [w:] tegoż, Fraszki, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 2008, s. 10.

Po przeczytaniu fraszki Raki wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 3.1

Utwór ten charakteryzuje bardzo oryginalna forma. Każdy wers można czytać zarówno od lewej, jak i od prawej strony. Streść tę fraszkę, odnosząc się do wersji czytanej tradycyjnie, jak i tej czytanej od końca.

Ćwiczenie 3.2

Określ, kim jest postać mówiąca we fraszce.

Ćwiczenie 3.3

Omów obraz kobiet, jaki wyłania się z tego utworu, odczytanego zarówno tradycyjnie, jak i od końca.

j000000008B1v50_000tp00C
j000000008B1v50_000tp00D
j000000008B1v50_000tp00E
j000000008B1v50_000tp00F
j000000008B1v50_000tp00G
j000000008B1v50_000tp00H
j000000008B1v50_000tp00I
j000000008B1v50_000tp00J
j000000008B1v50_000tp00K
j000000008B1v50_000tp00L
j000000008B1v50_0000005N
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Fraszka o polskich rycerzach

Dla zainteresowanych

Zbiór Fraszki zawiera także utwory, w których Jan Kochanowski nawiązywał do znaczących wydarzeń rozgrywających się w czasach współczesnych poecie. Do takich należała bitwa pod Sokalem (miejscowość nad rzeką Bug) w 1519 roku, w której wojska polsko‑litewskie, walcząc w obronie kraju, zmierzyły się z Tatarami. Niestety, nie zdołały odeprzeć ataku wroga. W walce z Tatarami poległo około 1200 polskich szlachciców.

Rs2Ajxu789c7K
Jan Kochanowski, Na sokalskie mogiły, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Na sokalskie mogiły, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Na sokalskie mogiły (I 77)Jan Kochanowski
Jan Kochanowski Na sokalskie mogiły (I 77)

Tuśmyj000000008B1v50_000tp00MTuśmy się mężnie prze ojczyznęj000000008B1v50_000tp00Nprze ojczyznę bili
I na ostatek gardła położyli.
Nie masz przeczj000000008B1v50_000tp00Oprzecz, gościu, złezj000000008B1v50_000tp00Pzłez nad nami tracić,
Taką śmierć mógłbyś sam drogo zapłacić.

j000000008B1v50_00000_BIB_004Jan Kochanowski, Na sokalskie mogiły (I 77), [w:] tegoż, Fraszki, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 2008, s. 38.
R4QXVPTCxLwMx1
Pomnik poległych pod Sokalem
Pomnik poległych pod Sokalem, 1916, pocztówka, domena publiczna

Po przeczytaniu fraszki Na sokalskie mogiły wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 4.1

Określ, kim jest osoba mówiąca w utworze.

Ćwiczenie 4.2

Jak sądzisz, kto jest adresatem wypowiedzi postaci mówiącej? Uzasadnij, przywołując właściwy cytat z tekstu.

Ćwiczenie 4.3

Zinterpretuj znaczenie zwrotu: „położyć gardło”.

Ćwiczenie 4.4

Określ, w jakiej tonacji poeta utrzymał swój utwór: żartobliwej czy poważnej? Uzasadnij.

j000000008B1v50_000tp00M
j000000008B1v50_000tp00N
j000000008B1v50_000tp00O
j000000008B1v50_000tp00P
j000000008B1v50_0000006U
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Fraszka to…

R1R45NhMHhPFn
Jana Kochanowskiego dzieła polskie
Jana Kochanowskiego dzieła polskie, Warszawa 1919, domena publiczna

To właśnie Jan Kochanowski wprowadził do polszczyzny słowo „fraszka”. W XVI wieku miało ono kilka znaczeń, tym mianem określano „kogoś mało znaczącego”, „coś niedużego”, „rzecz o niewielkiej wartości”. Dzięki zbiorowi Jana z Czarnolasu „fraszką” zaczęto nazywać też jeden z gatunków literackich.

Ćwiczenie 5
ReX0CByzjTQin1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j000000008B1v50_00000076
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Fraszki z Czarnolasu

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Rj3nq3KqVvh4F1
Odwiedziny Jana Zamoyskiego w Czarnolesie Źródło: Karol Miller (1835–1920; polski malarz), Odwiedziny Jana Zamoyskiego w Czarnolesie, 1877, Muzeum Narodowe w Krakowie, domena publiczna.
Odwiedziny Jana Zamoyskiego w Czarnolesie
Karol Miller (1835–1920; polski malarz), Odwiedziny Jana Zamoyskiego w Czarnolesie, 1877, Muzeum Narodowe w Krakowie, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Dla zainteresowanych

Kochanowski w swej twórczości wiele razy odwoływał się do faktów z własnego życia, wprowadzając wątki autobiograficzne. Dotyczy to także Fraszek i między innymi z tego względu zbiór ten nazywa się „swoistym pamiętnikiem poety”. W tekstach odnaleźć można zarówno odniesienia do ludzi, których artysta znał, jak i do miejsc, w których bywał.

RJAWpZou3YUAG
Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Na dom w Czarnolesie (III 37)Jan Kochanowski
Jan Kochanowski Na dom w Czarnolesie (III 37)

Panie, to moja praca, a zdarzenie Twojej000000008B1v50_000tp00Qzdarzenie Twoje;
Raczyszj000000008B1v50_000tp00RRaczysz błogosławieństwo dać do końca swoje.
Inszy niechaj pałace marmórowej000000008B1v50_000tp00Smarmórowe mają
I szczerym złotogłowiemj000000008B1v50_000tp00Tzłotogłowiem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniemj000000008B1v50_000tp00Usumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.

j000000008B1v50_00000_BIB_005Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie (III 37), [w:] tegoż, Fraszki, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 2008, s. 140.
Wskazówka

Więcej na temat Czarnolasu: Konteksty nr 1a i 1b oraz strona internetowa Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie.

R1ck3EI3uWUy6
Jan Kochanowski w Czarnolesie
Władysław Łuszczkiewicz (1828–1900; polski malarz, pedagog, historyk sztuki), Jan Kochanowski w Czarnolesie, 1864–1865, Muzeum Narodowe w Krakowie, domena publiczna

Po przeczytaniu fraszki Na dom w Czarnolesie wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 6.1

Określ, przywołując odpowiedni cytat z tekstu, kim jest adresat fraszki.

Ćwiczenie 6.2

Zastanów się i powiedz, co świadczy o modlitewnym charakterze utworu.

Ćwiczenie 6.3

Jak sądzisz, czy w przypadku tej fraszki wolno utożsamiać autora wiersza z postacią mówiącą? Uargumentuj swoją opinię.

Ćwiczenie 6.4

Jaki obraz domu w Czarnolesie wyłania się z tego utworu? Stwórz jego opis.

Ćwiczenie 6.5

Dlaczego Czarnolas jest miejscem, które – według Kochanowskiego – sprzyja szczęśliwemu życiu? Uzasadnij.

Ćwiczenie 6.6

Na podstawie wiersza wyjaśnij, jakie czynniki – zdaniem Kochanowskiego – pozwalają człowiekowi doświadczyć szczęśliwego życia, a jakie elementy są zbyteczne w osiągnięciu szczęścia.

Jednym z najsłynniejszych polskich drzew jest czarnoleska lipa. Rozsławił ją w swoich wierszach Jan Kochanowski. Chociaż dziś w Czarnolesie nie ma już tego drzewa, pod którym tworzył poeta, pamięć o nim pozostała w wierszach. Dzięki twórczości poety lipa stała się symbolem, który zyskał stałe miejsce w polskiej kulturze.

R1BuVcsvmAF8l
Jan Kochanowski, Na lipę, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Na lipę, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RIasEPfZtqq421
Lipa
Małgorzata Skibińska, Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl
Na lipę (II 6)Jan Kochanowski
Jan Kochanowski Na lipę (II 6)

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij000000008B1v50_000tp00Vodpoczni sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszejj000000008B1v50_000tp00Wnawysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelanej000000008B1v50_000tp00Xrozstrzelane cienie.
Tu zawżdyj000000008B1v50_000tp00Yzawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacyj000000008B1v50_000tp00Zszpacy wdzięcznie narzekająj000000008B1v50_000tp010narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły
Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadniej000000008B1v50_000tp011snadnie,
Że człowiekowi łacnoj000000008B1v50_000tp012łacno słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładziej000000008B1v50_000tp013kładzie
Jako szczep napłodniejszyj000000008B1v50_000tp014Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadziej000000008B1v50_000tp015w hesperyskim sadzie.

j000000008B1v50_00000_BIB_006Jan Kochanowski, Na lipę (II 6), [w:] tegoż, Fraszki, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 2008, s. 52.

Po przeczytaniu fraszki Na lipę wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 7.1

Jak sądzisz, kim jest adresat utworu? Uzasadnij swoją opinię.

Ćwiczenie 7.2

Wymień – na podstawie tekstu Kochanowskiego – jakie korzyści daje lipa. W odpowiedzi wskaż i podaj nazwę przynajmniej dwóch środków artystycznych, które oddają stosunek poety do tego drzewa.

Ćwiczenie 7.3

Jak sądzisz, kim jest „pan” wymieniony w przedostatnim wersie? Wyjaśnij.

Ćwiczenie 7.4

Lipa stała się symbolem poezji Kochanowskiego. Zastanów się i powiedz, jakie okoliczności – twoim zdaniem – przyczyniły się do takiego postrzegania tego drzewa. Uzasadnij swoje stanowisko.

j000000008B1v50_000tp00Q
j000000008B1v50_000tp00R
j000000008B1v50_000tp00S
j000000008B1v50_000tp00T
j000000008B1v50_000tp00U
j000000008B1v50_000tp00V
j000000008B1v50_000tp00W
j000000008B1v50_000tp00X
j000000008B1v50_000tp00Y
j000000008B1v50_000tp00Z
j000000008B1v50_000tp010
j000000008B1v50_000tp011
j000000008B1v50_000tp012
j000000008B1v50_000tp013
j000000008B1v50_000tp014
j000000008B1v50_000tp015
j000000008B1v50_000000AG
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Z fraszek dworskich

Rcief108KiGEs
Jan Kochanowski, O doktorze Hiszpanie, czyta Krzysztof Kulesza Jan Kochanowski, O doktorze Hiszpanie, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
O doktorze Hiszpanie (I 79)Jan Kochanowski
Jan Kochanowski O doktorze Hiszpanie (I 79)

„Nasz dobry doktorj000000008B1v50_000tp016doktor spać się od nas bierze,
Ani chce z nami doczekać wieczerzej000000008B1v50_000tp017wieczerze”.
”Dajcie mu pokój! Najdziem go w pościeli,
A sami przedsię bywajmy weseli”.
”Już po wieczerzy, pódźmyj000000008B1v50_000tp018pódźmy do Hiszpana!”
”Ba, wieręj000000008B1v50_000tp019wierę, pódźmy, ale nie bez dzbana”.
”Puszczaj doktorze, towarzyszu miły!”
Doktor nie puścił, ale drzwi puściły,
”Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie!”
By jeno jednaj000000008B1v50_000tp01ABy jeno jedna” – doktor na to powie.
Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci,
A doktorowi mózg się we łbie mąci.
”Trudny (powiada) mój rząd z tymi panyj000000008B1v50_000tp01Brząd z tymi pany:
Szedłem spać trzeźwioj000000008B1v50_000tp01Ctrzeźwio, a wstanę pijany.”

j000000008B1v50_00000_BIB_007Jan Kochanowski, O doktorze Hiszpanie (I 79), [w:] tegoż, Fraszki, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 2008, s. 39.

Po przeczytaniu fraszki O doktorze Hiszpanie wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 8.1

Znajdź w utworze wersy wypowiadane przez postać mówiącą. Następnie wyjaśnij, jakich kwestii dotyczą te wypowiedzi.

Ćwiczenie 8.2

Określ, kim są uczestnicy dialogu i gdzie rozgrywa się akcja utworu.

Ćwiczenie 8.3

Jak sądzisz, na czym polega moralizatorski charakter fraszki O doktorze Hiszpanie? Uzasadnij.

Ćwiczenie 8.4

W jakim tonie utrzymany jest ten utwór: poważnym czy żartobliwym? Wyjaśnij.

Ćwiczenie 8.5

Ćwiczenie 8.6
RpUoL5lKZgf1Y1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Do Fraszek nawiązywali też twórcy kolejnych epok, a lipa czarnoleska do dziś symbolizuje miejsce szczególnie sprzyjające tworzeniu poezji, będąc jednocześnie znakiem poezji Jana Kochanowskiego. Na przestrzeni wieków wielu twórców pisało fraszki. Najwybitniejszym autorem polskich fraszek współczesnych jest Jan Sztaudyngerj000000008B1v50_000tp01DJan Sztaudynger (zob. Preteksty).

j000000008B1v50_000tp016
j000000008B1v50_000tp017
j000000008B1v50_000tp018
j000000008B1v50_000tp019
j000000008B1v50_000tp01A
j000000008B1v50_000tp01B
j000000008B1v50_000tp01C
j000000008B1v50_000tp01D
j000000008B1v50_000000C0
JPOL_E3_E4_Konteksty

Więcej o Czarnolesie

JPOL_E3_E4_Konteksty
R11U4Qb2bXDQx1
Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie Źródło: Rafał Terkner, licencja: CC BY-SA 3.0.
Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie
Rafał Terkner, licencja: CC BY-SA 3.0
JPOL_E3_E4_Konteksty

1a.

R8g5evBuLtJzN1
Jan Kochanowski w Czarnolesie
Antoni Oleszczyński, Jan Kochanowski w Czarnolesie, 1842, staloryt, domena publiczna
Domy ojczyste Jana KochanowskiegoZbigniew Zielonka
Zbigniew Zielonka Domy ojczyste Jana Kochanowskiego

Ale my przejdźmy do konkretnego domu, do którego wprowadził Jan Kochanowski w 1575 roku pochodzącą z Przytyka żonę Dorotę z domu Podlodowskich. Prawdopodobnie przygotował go specjalnie na te przenosiny, przebywał bowiem tutaj przedtem, jeszcze jako sekretarz królewski […]. Był to dom dębowy, podmurowany, jednopiętrowy. Obszerna sień rozdzielała wszystkie mieszkania na dwie części. Kilka izb i komór znajdowało się na parterze, na górze jedna większa sala, komnaty i izby. Dzisiaj nie ma śladu po tym domu.

j000000008B1v50_00000_BIB_008Zbigniew Zielonka, Domy ojczyste Jana Kochanowskiego, [w:] , Rzeczpospolita domów. Zamki, dworki i pałace, t. 1, red. Krystyna Krawiec-Złotkowska, Słupsk 2008, s. 81.

1b.

R1BG8HnIEWqbI1
Pamiątki po Janie Kochanowskim w Czarnym Lesie
Julia Krajewska, Pamiątki po Janie Kochanowskim w Czarnym Lesie, „Tygodnik Ilustrowany” 1884 (z dn. 23.08), drzeworyt,
Domy ojczyste Jana KochanowskiegoZbigniew Zielonka
Zbigniew Zielonka Domy ojczyste Jana Kochanowskiego

Obecnie stworzono przynajmniej piękne wyobrażenie i otoczenie miejsc, w którym mieszkał Jan Kochanowski z żoną i córeczkami. […] Ksiądz Józef Gacki jeszcze przed powstaniem styczniowymj000000008B1v50_000tp01Eprzed powstaniem styczniowym zdołał zdobyć dokumenty dotyczące rodziny Kochanowskiego […]. Wśród ocalonych (przedrukowanych) dokumentów jest jeden, który rzuca światło na rozkład i zasobność domostwa poety. Niestety, nie dotyczy go bezpośrednio, bo mowa w nim jest o domu w Czarnolesie Mikołaja Kochanowskiego, stryjecznego brata poety […]. Otóż według tego dokumentu (podziałowego) było „w domu wielkim izb dobrych trzy i komór pięć o sieni jednej; piwnica murowana pod tym domem i lamus z drzewa zbudowany gliną oblepiany; a w małym budynku […] dwie, jedna na drugiej i saliczka na sieni, sień, kuchnia i izdebka kuchenna; piekarnia, podle piekarni serniczekj000000008B1v50_000tp01Fserniczek i chlewik jeden, a stodoły połowa tego siedliska”. […] Czyli że druga część składała się z mniej więcej podobnych mieszkań i zabudowań. Włodarz i „roczna czeladź”j000000008B1v50_000tp01G„roczna czeladź” zajmowała stary dom, państwo Jan i Dorota Kochanowscy nowy, złożony, jak widzieliśmy, z trzech izb, z pięciu komór i szóstą na dole, z dwóch wielkich izb, z komnaty i sali na górze. […] Poeta w swej fraszce Na dom w Czarnolesie prosi o błogosławieństwo Boże dla tego właśnie domostwa.

j000000008B1v50_00000_BIB_008Zbigniew Zielonka, Domy ojczyste Jana Kochanowskiego, [w:] , Rzeczpospolita domów. Zamki, dworki i pałace, t. 1, red. Krystyna Krawiec-Złotkowska, Słupsk 2008, s. 81.

2.

R1EJ2mIZbyB961
Fragment zachowanych murów domu Jana Kochanowskiego
Antoni Musiałowski, Fragment zachowanych murów domu Jana Kochanowskiego, „Tygodnik Ilustrowany” 1884 (z dn. 23.08), drzeworyt,
Lipa, Chiron i labirynt. Esej o „Fraszkach”Jacek Sokolski
Jacek Sokolski Lipa, Chiron i labirynt. Esej o "Fraszkach"

Nawet XVI‑wieczne polskie zielniki, co może się wydawać raczej dziwne ze względu na powszechnie znane lecznicze właściwości kwiatu lipy, nie zajmują się nią. Dlatego też swoje miejsce, które później zajęła w polskiej tradycji literackiej, zawdzięcza ona niemal bez reszty autorowi Fraszek. To dzięki niemu stała się czymś więcej niż tylko elementem swojskiej wersji przedstawień miejsca przyjemnego […].

j000000008B1v50_00000_BIB_009Jacek Sokolski, Lipa, Chiron i labirynt. Esej o „Fraszkach”, Wrocław 1998, s. 51–52.

Po przeczytaniu fragmentów przywołanych tekstów Zbigniewa Zielonkij000000008B1v50_000tp01HZbigniewa ZielonkiJacka Sokolskiegoj000000008B1v50_000tp01IJacka Sokolskiego wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 9.1

Opisz własnymi słowami, jak wyglądał dom Kochanowskiego w Czarnolesie.

Ćwiczenie 9.2

Narysuj, korzystając z informacji podanych w Kontekstach – punkt 1b, plan domu w Czarnolesie.

j000000008B1v50_000tp01E
j000000008B1v50_000tp01F
j000000008B1v50_000tp01G
j000000008B1v50_000tp01I
j000000008B1v50_000tp01H
j000000008B1v50_000000DJ
JPOL_E3_E4_Preteksty

Fraszki Jana Sztaudyngera

Najbardziej znanym polskim fraszkopisarzem XX wieku był Jan Sztaudynger.

R117yaaFIlTR81
Jan Izydor Sztaudynger
ok. 1970, fotografia archiwalna,
Nie tylko „Piórka”. Fraszki, wiersze, bajkiJan Sztaudynger
Jan Sztaudynger Nie tylko "Piórka". Fraszki, wiersze, bajki

Wilk i koza

Schwycił wilk kozę. Minęło lat kilka
I koza zjadła z kopytami wilka.

Rajska depesza

Jabłek nie jadam,
Zmądrzałem
Adam.

Dobra rada

„Módl się i pracuj” –
Radzą przyjacioły.
To się inni obłowią,
A ty będziesz goły.

j000000008B1v50_00000_BIB_00AJan Sztaudynger, Nie tylko „Piórka”. Fraszki, wiersze, bajki, red. Anna Sztaudynger-Kaliszewicz, Łódź 1980, s. 12.

Po przeczytaniu kilku utworów Sztaudyngera wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 10.1

Określ tematykę przywołanych fraszek.

Ćwiczenie 10.2

Zastanów się i powiedz, na czym polega uniwersalność tekstów Jana Sztaudyngera.

Ćwiczenie 10.3

Rozważ, odnosząc się do obserwacji współczesnej kultury, jakie czynniki wpływają na to, że fraszka jest atrakcyjnym gatunkiem dla artystów żyjących w czasach obecnych.

j000000008B1v50_000000EC
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 11

Przygotuj – na podstawie fraszki O doktorze Hiszpanie – razem z koleżankami i kolegami z klasy scenkę dramatyczną odnoszącą się do tego utworu.

Ćwiczenie 12

Narysuj komiks, odwołując się do dowolnie wybranej fraszki Kochanowskiego.

Ćwiczenie 13

Napisz krótki tekst (najwyżej na pół strony), w którym – cytując fraszki Kochanowskiego – opiszesz kogoś ze swojej rodziny w zabawnej sytuacji.

Ćwiczenie 14

Wybierz dowolną fraszkę Kochanowskiego i znajdź w niej jak najwięcej informacji o świecie, w którym żył poeta (obyczaje, stroje, wydarzenia itp.).

RapXnuT1U8sQA1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.