Lumière! L’aventure commence (2016)

Regie: Thierry Frémaux | 90 minuten | documentaire | Met: Thierry Frémaux, Auguste Lumière, Louis Lumière, Andrée Lumière, Mrs. Auguste Lumière, Madeleine Koehler, François Clerc, Benoît Duval, Leopoldo Fregoli, Loie Fuller, Madeleine Koehler, Martin Scorsese

Auguste en Louis Lumière waren pioniers op het gebied van film. In 1895 ontwierpen de Franse broers de cinématographe, een draagbaar apparaat dat camera, optische printer en projector in één was. Andere uitvinders, onder wie Edison, hadden zich in die tijd ook beziggehouden met film, maar de apparaten die zij hadden bedacht waren beduidend minder gebruiksvriendelijk dan de cinématographe. In datzelfde jaar ontwikkelden Auguste, Louis en hun vader Antoine zich tot de belangrijkste filmproducenten. Hun eerste film, ‘La sortie des usines Lumière’, werd op 22 maart 1895 vertoond voor een klein publiek; later dat jaar zouden ze ook de eersten zijn die een betaalde publieke vertoning van een film realiseerden. In de tien jaar die volgden maakten Auguste en Louis 1.422 filmpjes, waarvan verreweg de meeste behouden zijn gebleven. De filmpjes zijn heel eenvoudig; ze bestaan uit slechts één shot en duren elk ongeveer een minuut. De gebroeders Lumière zijn de geschiedenisboeken ingegaan als ‘zakelijke’ filmers; hun realistische stijl ligt dichter bij de documentaire dan bij de speelfilm. In tegenstelling tot bijvoorbeeld hun landgenoot Georges Méliès (‘Le voyage dans la lune’, 1902), die te boek stond als meer artistiek en theatraal. In de documentaire ‘Lumière: L’aventure commence’ (2016) pleit Thierry Frémaux, de directeur van het Filmfestival van Cannes, voor een vorm van eerherstel. Volgens hem zijn de filmpjes van de Lumières échte cinema, die aantonen hoe ze experimenteerden met technieken en genres.

In ‘Lumière: L’aventure commence’ toont Frémaux 108 door hem samengestelde korte filmpjes van Lumière, die hij niet alleen ordent naar historie maar tevens naar thema. Te beginnen met een reeks filmpjes rond de Lumière-fabriek, waarbij het bekendste werk van de broers – ‘La sortie des usines Lumière’ – uiteraard niet mag ontbreken. De beelden worden begeleid door helder commentaar van Frémaux, die alles wat we in beeld zien duidt. Meteen aan het begin weet hij ons al te verrassen: van ‘La sortie des usines Lumière’ bestaan meerdere versies, waardoor de broers dus feitelijk de eerste remake op hun naam hebben staan. Andere thema’s waaraan Frémaux zijn bloemlezing ophangt zijn onder meer de stad Lyon (de thuisstad van zowel de regisseur zelf als de Lumières), werk, sport en spel, kinderen en uitvindingen in de Belle époque. Er is tevens een sectie gewijd aan humor. Frémaux, die alles op innemende en soms droogkomische wijze aan elkaar praat, heeft er zijn doel van gemaakt aan te tonen dat de Lumières ook op technisch vlak pionierwerk verrichtten. Hij is er duidelijk op uit om de mythes rond de broers, van wie boze tongen beweerden dat ze alleen maar geld wilden verdienen met hun spectaculaire nieuwe apparaat en er verder weinig mee hadden, onderuit te halen. Hij wijst er dan ook op dat ze wel degelijk ook bezig waren met het technische aspect – kadrering, mise-en-scène, camerastandpunten et cetera – en toont ons meteen hoe, wat en wanneer.

Frémaux is natuurlijk een liefhebber pur sang, die geen mogelijkheid onbenut laat om zijn diepgravende passie voor het pionierswerk van de Lumières van de daken te schreeuwen. Gelukkig laat hij ook ruimte over voor humor in zijn begeleidende teksten: zo noemt hij een opname vanuit een luchtballon het allereerste drone-shot. En dat is slechts één voorbeeld. Maar hij weet ook haarfijn uit te leggen wat we zien, en waarom de Lumières bepaalde zaken aanpakten zoals ze deden. Zelfs als het lijkt alsof hij alleen maar vertelt wat er in beeld te zien is, kunnen we daar (uiteindelijk) meer informatie uithalen dat we op het eerste gezicht denken. Frémaux’ commentaar is essentieel om de ultrakorte filmpjes van de Lumières voor een hedendaags publiek interessant te maken – de pure cinefielen daargelaten uiteraard – omdat de filmkijker van nu verwend is met kleur-, geluids- en effectenexplosies. Zijn aanpak, aan de hand van thema’s, maakt de enorme hoeveelheid beeldmateriaal bovendien overzichtelijk. En elke keer wanneer het te veel een monotone aaneenschakeling van filmpjes dreigt te worden, weet Frémaux met zijn observaties de aandacht terug te halen. Filmgeschiedenis in hapklare brokken, begeleid met helder, charmant en soms ook grappig commentaar, ‘Lumière: L’aventure commence’ is meer dan de moeite waard voor iedereen die een duik wil nemen in de geschiedenis van de cinema.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 8 maart 2018
DVD-release: 23 mei 2018