142 vite nga lindja e Fan.S.Nolit/ Jeta, veprat dhe kontributi i tij

6 Janar 2024, 21:01, Kulturë CNA

Fan.S.Noli

Fan.S.Noli lindi në 6 Janar të vitit 1882 dhe u shua në 13 Mars të vitit 1965.

Fan.S.Noli ishte një shkrimtar, studiues, diplomat, politikan, historian, orator, kryepeshkop, mitropolitan dhe themelues i Kishës Ortodokse Shqiptare dhe i Kryedioqezës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, shërbeu si kryeministër dhe regjent i Shqipërisë në vitin 1924 gjatë Revolucionit të Qershorit.

Fan Noli nderohet si kampion i letërsisë, historisë, teologjisë, diplomacisë, gazetarisë, muzikës, bashkimit kombëtar dhe ekumenizmit. Ai luajti një rol të rëndësishëm në konsolidimin e shqipes si gjuhë kombëtare të Shqipërisë me përkthime të shumta të kryeveprave të letërsisë botërore.

Gjithashtu shkroi edhe në anglisht, si studiues dhe autor i një sërë botimesh mbi Skënderbeun, Shekspirin, Bethovenin, tekste fetare dhe përkthime.

Fan.S.Noli kreu një përkthim të Dhiatës së Re në anglisht, Dhiata e Re e Zotit dhe Shpëtimtarit tonë Jezu Krisht nga teksti i miratuar greqisht i Kishës së Konstandinopojës dhe Kishës së Greqisë, botuar në 1961.

Jeta e Fan.S.Nolit

142 vite nga lindja e Fan.S.Nolit/ Jeta, veprat dhe kontributi i tij

Noli u diplomua në Harvard në vitin 1912, në Konservatorin e Muzikës në New England në vitin 1938, dhe përfundoi doktoraturën në Universitetin e Bostonit në 1945.

Ai u shugurua meshtar në vitin 1908, duke themeluar në këtë mënyrë Kishën Shqiptare dhe duke e ngritur gjuhën shqipe në përdorim kishtar. Ai qëndroi për një kohë të shkurtër në Shqipëri pas shpalljes së pavarësisë në 1912. Pas Luftës së Parë Botërore, Noli drejtoi përpjekjet diplomatike për ribashkimin e Shqipërisë dhe mori mbështetjen e presidentit amerikan Woodrow Wilson. Më vonë ai ndoqi një karrierë diplomatike-politike në Shqipëri, duke udhëhequr me sukses kërkesën shqiptare për anëtarësim në Lidhjen e Kombeve .

Një figurë e respektuar që mbeti kritik ndaj korrupsionit dhe padrejtësisë në qeverinë shqiptare, Fan Nolit iu kërkua të drejtonte Revolucionin e Qershorit 1924. Më pas ai shërbeu si kryeministër derisa qeveria e tij revolucionare u rrëzua nga Ahmet Zogu. Ai u internua në Itali dhe u vendos përgjithmonë në Shtetet e Bashkuara në vitet 1930, duke marrë nënshtetësinë amerikane dhe duke rënë dakord t'i jepte fund përfshirjes së tij politike. Ai e kaloi pjesën tjetër të jetës së tij si akademik, udhëheqës fetar dhe shkrimtar.

Fan Noli lindi 1882 në Ibriktepe, një fshat i vogël i vendosur në Vilajetin Thrakian Osman të Adrianopojës, i vendosur fillimisht nga shqiptarët nga Qyteza, në qarkun e Korçës dhe i njohur për banorët e qytetit si i tillë në atë kohë.

Përveç shqipes, ai fliste shumë gjuhë si greqisht, anglisht, frëngjisht, turqisht dhe arabisht.

Nëpërmjet kontakteve të tij me lëvizjen e emigrantëve shqiptarë, ai u bë një mbështetës i flaktë i lëvizjes nacionaliste të vendit të tij dhe u transferua në Shtetet e Bashkuara në vitin 1906.

Gjatë prillit të vitit 1912 , u themelua Vatra një organizatë e diasporës shqiptaro-amerikane me Nolin dhe Faik Konicën që shërbenin si drejtues të saj. Ai u kthye në Evropë për të promovuar pavarësinë e Shqipërisë, duke vendosur këmbën në Shqipëri për herë të parë në vitin 1913.

Noli u kthye në Shtetet e Bashkuara gjatë Luftës së Parë Botërore, duke shërbyer si kreu i organizatës Vatra, e cila në fakt e bëri atë udhëheqës të diasporës shqiptare.

Jeta politike e Fan.S.Nolit

Në vitin 1921, Noli hyri në Kuvendin e Shqipërisë si përfaqësues i Partisë Popullore liberale pro-britanike lëvizja kryesore liberale në vend. Partitë e tjera ishin "Partia Përparimtare" konservatore pro-italiane e themeluar nga Mehdi Frashëri dhe e udhëhequr nga Ahmet Zogu, dhe "Partia Popullore" e Xhafer Ypit . Konservatorët e Zogut do të dominonin skenën politike. Kongresi i Beratit në 1922 u mblodh për të hedhur zyrtarisht themelet e një kishe ortodokse shqiptare e cila shuguroi Fan Nolin si peshkop të Korçës dhe primat të gjithë Shqipërisë, ndërsa ngritja e kishës shihej si e rëndësishme për ruajtjen e gjuhës shqipe dhe bashkimit kombëtar.

Noli shërbeu për një kohë të shkurtër si Ministër i Jashtëm në qeverinë e Xhafer Ypit . Kjo ishte një periudhë trazirash intensive në vend midis liberalëve dhe konservatorëve. Pas një atentati të dështuar kundër Zogut, konservatorët u hakmorrën duke vrarë një tjetër politikan liberal, Avni Rustemi. Fjalimi i Nolit në funeralin e Rustemit ishte aq i fuqishëm sa mbështetësit liberalë u ngritën kundër Zogut dhe e detyruan të ikte në Jugosllavi në mars të 1924. Noli u emërua kryeministër dhe regjent më 16 qershor 1924.

Megjithë përpjekjet e tij për të reformuar vendin, "Programi njëzet pikësh" i Nolit nuk ishte i pëlqyer dhe qeveria e tij u rrëzua nga grupet besnike të Zogut në prag të Krishtlindjeve të atij viti.

Noli themeloi "Komitetin Kombëtar" i njohur edhe si KONARE në Vjenë . Komiteti botoi periodikun e quajtur "Liria Kombëtare".

Komiteti synonte rrëzimin e Zogut dhe rivendosjen e demokracisë. Pavarësisht përpjekjeve, aksesi dhe ndikimi i komitetit në Shqipëri do të ishte i kufizuar.

Në vitin 1928, KONARE ndryshoi emrin në "Komiteti i Çlirimit Kombëtar". Ndërkohë, në Shqipëri, pas tre vitesh regjim republikan, "Këshilli Kombëtar" e shpalli Shqipërinë Monarki Kushtetuese dhe mbret u bë Ahmet Zogu. Noli u kthye në Shtetet e Bashkuara në 1932 dhe formoi një opozitë republikane ndaj Zogut, i cili që atëherë e kishte shpallur veten "Mbreti Zog I". Gjatë viteve në vijim, ai vazhdoi shkollimin e tij, duke studiuar dhe duke mësuar muzikën bizantine , dhe vazhdoi zhvillimin dhe promovimin e Kishës Ortodokse Shqiptare autoqefale që ai kishte ndihmuar në themelimin e saj.

142 vite nga lindja e Fan.S.Nolit/ Jeta, veprat dhe kontributi i tij

Pas luftës, Noli vendosi disa lidhje me qeverinë komuniste të Enver Hoxhës , e cila mori pushtetin në vitin 1944. Ai pa sukses i kërkoi qeverisë amerikane të njihte regjimin, por persekutimi në rritje i Hoxhës ndaj të gjitha feve e pengoi kishën e Nolit të mbante lidhje me hierarkinë ortodokse në Shqipëri. Pavarësisht prirjes antiklerikale të regjimit të Hoxhës , nacionalizmi i flaktë shqiptar i Nolit e solli peshkopin në vëmendjen e Byrosë Federale të Hetimit të SHBA-së . Zyra e FBI-së në Boston e mbajti peshkopin nën hetim për më shumë se një dekadë pa asnjë rezultat përfundimtar të hetimit.

Në vitin 1945, Fan S. Noli mori një diplomë doktorature (Ph.D.) në histori nga Universiteti i Bostonit , duke shkruar një disertacion mbi Skënderbeun . Ndërkohë, ai kreu gjithashtu kërkime në Departamentin e Muzikës në Universitetin e Bostonit, duke botuar një biografi mbi Ludëig van Beethoven . Ai kompozoi gjithashtu një simfoni me një lëvizje të quajtur Skënderbeu në 1947. Nga fundi i jetës së tij, Noli u tërhoq në Fort Lauderdale, Florida , ku vdiq në 1965.

Fan Noli u varros në varrezat "Forest Hills", të vendosura në pjesën jugore të lagjes "Jamaica Plain" të Bostonit./ CNA