�MER B. ABD�LAZIZ (99-101/717-720)

“Onlar (o kimseler ki) kendilerine yery�z�nde iktidar verdigimiz takdirde, namazi kilarlar, zekati verirler, iyiligi emrederler, k�t�l�kten vazge�irmeye �alisirlar. B�t�n islerin sonu Allah’a aittir.” (Hac/41)

Dogum yeri ve tarihi konusunda degisik rivayetlerin bulundugu �mer b. Abd�laziz’in Medine’de dogdugu rivayeti kuvvetli g�r�slerdendir.

Babasi Abd�laziz’in Misir alisi olmasi m�nasebetiyle hayatinin b�y�k bir b�l�m� orada ge�mistir. Daha sonra babasinin istegi �zerine Medine’ye giden �mer b. Abd�laziz egitimini orada tamamlamaya �alisti. Sahabenin, hadis ravilerinin meclislerine devam eder, ayrica siir ve edebiyat meclislerine katilirdi. Hatta onun meclisi, fakihler, alimler ve edipler meclisiydi. �mer’in annesi de, �mm� Asim bint. Asim b. �mer b. Hatta bint’tir. Yumusak huylu, g�zel ahlakli, z�hd ve takva sahibi bir hanimdi.

Halife Abd�lmelik, onu Dimesk’e (Sam) �agirmis ve kizi Fatima ile evlendirmistir. Daha sonra Halife Velid tarafindan Hicaz Valiligi’ne tayin edildi.

Keyf� uygulamalarda bulunan diger valilerin aksine �mer, sehre gelir gelmez hadis bilen 10 dindar kimseden bir meclis kurdu. B�t�n m�him isleri bunlarla g�r�s�p karara bagladiktan sonra uygulamaya koyulurdu. Bu uygulamasindan dolayi, Haccac’in zulm�nden ka�an kisiler, Mekke ve Medine’ye siginmaya basladilar. Bu durum Haccac’in �mer’e karsi tavir almasina sebep oldu. Aralari a�ildi ve g�revden aldirdi. Yedi yil yaptigi bu g�revdeki basarisiyla saygin zevat tarafindan takdir topladi. Nitekim bu alim Reca b. Hayyan’in destegi sayesinde veliaht tayin edildi.

Halife S�leyman b. Abd�lmelik’in �l�m�nden sonra Halife se�ildi. Abd�lmelik’in ogullari Yezid ve Hisam tarafindan buna itiraz edilmisse de halkin tevecc�h�yle bu is tamamlandi. �mer b. Abd�laziz Halife oldu. (*)

HALIFE OLDUKTAN SONRA YAPTIKLARI ISLER

Itiraf etmek gerekir ki, Muaviye’den itibaren fethedilen b�lge sakinleri ikinci sinif (meval�) vatandas muamelesi g�r�yorlar, M�sl�man olmalarina, asker� seferlere katilmalarina ragmen hara� vermeye mecbur tutuluyorlar veya ganimetten �ok az pay aliyorlardi. Gayr-i Arap (Arap olmayan) kimseler Islam’a karsi s�pheyle bakiyorlardi.

Halife �mer, M�sl�man olanlarin hangi irktan olursa olsun diger M�sl�manlarla esit olduklarini a�ikladi. Onlardan vergi (hara�) alinmayacagini ifade etti.

Savastan ziyade barisi esas alan �mer, bu tutumundan dolayi bir�ok kabilenin M�sl�man olmasini sagladi. Bu, tefess�h eden Emev� hanedaninda idari bir reform niteligi tasimaktadir. Kararlarin alinmasindan ziyade uygulanmasi daha b�y�k �nem arzetmekte; bunun i�in de derhal idareye gelir getirmeyen halk tarafindan sevilmeyen, halka zulmeden ve keyf� tasarrufta bulunan valileri degistirip yerine yenilerini getirdi. Tayinde en �ok dikkate aldigi konu; ehliyet, ilim, takva ve salih ameldi. O, devlete sadikane hizmet verecek idarecilere g�rev verdi. B�ylece hilafet m�essesesi taze kanla takviye edilmis ve d�rt halife devrindeki canliligina kavusmustur.

Bu degisiklikler ve uygulamalar, hilafeti elinde bulunduran Umeyye ogullarini ciddi sekilde rahatsiz ediyordu. Yer yer a�iga vursalar da pek fazla bir sey de yapamiyorlardi.

Emev� ileri gelenleriyle �mer arasinda s�yle bir tartisma ge�er:

�mer onlarin “Bize g�rev ver” tekliflerine, “Isterseniz her birinizi asker yapayim.” cevabini verir.

Emev�ler:“Ne diye yapamayacagimiz bir seyi bize teklif ediyorsun?” diye s�ylenip, “Akraba degil miyiz? Bizim de bir hakkimiz yok mu?” diye diretince �mer:

“Benim i�in bu konuda, sizinle en uzak bir M�sl�man arasinda hi�bir fark yoktur.” diyerek bu konuda tavrini koydu.

�mer, minberlerde Hz. Ali (R.A.)’yi lanetlemeyi kaldirdi. Babasi Abd�laziz’in Misir’da takip ettigi yolu takip etmis olmasina sasilmaz. Zira kendisinden rivayet edildigine g�re babasi hutbede Hz. Ali (R.A)’nin adinin zikredildigi yere gelince kekeler, dili tutulurdu. Oglu �mer, ni�in �yle yaptigini sordugunda s�yle cevap verdi:

“Ogulcagizim! Bilesin ki, Ali b. Ebi Talip hakkinda bizim bildiklerimizi halk bilse, bizden ayrilip onun �ocuklarina t�bi olurlar.” �mer halife olunca hutbede Hz. Ali’ye sebti lanetlemeyi kaldirdi. Onun yerine Nahl 90. ayetin okunmasini sagladi.

Bu uygulamalaridir ki, �mer b. Abd�laziz’i m�ceddit, II. �mer ve Besinci Halife �nvanina kavusturmustur. Herseyi Allah’ta g�ren bir insanin neler yapabileceginin en g�zel �rnegini veren �mer b. Abd�laziz, hadis ilminin tedvininde oynadigi rol de takdire sayandir.

Iki sene bes aydan fazla s�rmemis olan Hilafeti esnasinda, i�te ve dista fevkalade hayirli isler yapmistir. Fitnecilerin fitnesine maruz kalan Halife, hicr� 101 yilinin Recep ayinda vefat etti.

DEVLET ADAMLIGINA TIPIK �RNEK

Emirul M�’minin �mer b. Abd�laziz vefat edince, ondan sonra Yezid b. Abd�lmelik halife oldu. Hanedandan biri gelerek:

“Ey m�’minlerin Emiri Yezid! Su m�ra� adam (�mer b. Abd�laziz) M�’minlere ihanet etti. G�c�n�n yettigi kadar cevher ve inciyi evinin iki odasina doldurup kilitledi.” dedi. Bunun �zerine Yezid, �mer’in hanimi olan kiz kardesine haber g�ndererek �agirtti ve:

“Bana, �mer’in kilitli iki odaya cevher ve incilerini doldurup biraktigina dair haber geldi.”dedi. Bunun �zerine Fatima:

“Kardesim, �mer su boh�anin i�indekinden baska ne bir t�y, ne de bir yele birakti.” dedi. Yezid boh�ayi a�ti. I�inde yamali ve kalin bir entari, bir aba ve zayif astarli kalin bir c�bbe buldu... Bana bunlari degil, kilitli iki odanin anahtarini verin denmesi �zerine Fatima:

“M�’minlerin Emirinin �l�m�yle bana musibet veren Allah’a yemin ederim ki, o halife olali onun istemedigini bildigim i�in, o iki odaya hi� girmedim. Sunlar oranin anahtaridir. Gel, a� ve i�indekilerini Beyt�’l Mal’e naklet.”

Yezid ve sikayet�i �mer b. Velid gidip eve girdiler; odalardan birini a�tilar, baktilar ki deriden bir sandalye, yaninda serilmis d�rt ��mlek ve bir de testi buldular. Bunun �zerine sikayet�i “Estagfirullah” dedi. Sonra ikinci odayi a�tilar. Baktilar ki �akillarla serilmis bir mescid ve tavaninda da asilmis bir zincir vardi. O zincirde de boynuna ge�ecek kadar bir halka vardi... Orada kilitli bir sandik buldular, a�tilar. Onda bir sepet vardi, sepette bir c�bbe ile bir y�n elbise vardi. Yezid ve yanindaki aglayarak s�yle dedi:

“Ey kardesim, Allah sana rahmet eylesin. Muhakkak senin hem gizlin ve hem de asik�rin temizmis.” Sikayet�i de:

“Estagfirullah, ben bana s�ylenen seyi s�yledim.”

(Prof. I. S�reyya Sirma, Emeviler D�nemi, Hilafetten Saltanata, s. 108, 109)

D�SMANINI HAYRAN BIRAKAN HALIFE

“Bir insanin, imkansizliklari dolayisiyla, ruhbanca bir yasantiya sahip �ikmasi, d�nyadan el-etek �ekmesi �ok kolaydir. ��nk� onun zaten terkedecegi herhangi bir d�nya malina sahipligi yoktur. Fakat bu halife gibi, d�nyanin en b�y�k devletinin y�neticisi i�in ayni seyleri s�ylemek m�mk�n degil. Onun elindeki hazinelere ragmen, bunlarin hi�birine aldirmayip, siradan bir fakirin yasantisina sahip �ikmasina hayran olmamak dogrusu elden gelmiyor.” (**)

Bu s�zler, �mer b. Abd�laziz vefat ettikten sonra ona olan hayranligini gizlemeyen Roma Imparatoruna ait.

�MER B. ABD�LAZIZ’DEN HIKMETLI S�ZLER

“Ey insanlar, kim bizimle arkadaslik yaparsa, bes sey i�in yapsin, bunu yapmazsa, bizden uzaklassin:

1- Ihtiya�larini karsilayamayanlari bize bildirsin.

2- Hayir i�in bize yardimci olsun.

3- Bilmedigimiz hayir yollarini bize �gretsin.

4- Bizim yanimizda kimsenin giybetini yapmasin.

5- Bos seylerden bize bahsetmesin.”

•••

“Seni en �ok hayrete d�s�ren sey nedir?” diye soran arkadasina:

“Beni en �ok sasirtan sey, bir kimsenin, Allah’i bilip, O’na isyan etmesi; Seytan’i bilip ona itaat etmesi ve d�nyayi bilip ona meyletmesidir.”

•••

Hanedandan biri:

“Ya Emire’l M�’minin, senden �nceki Halifeler bize hediyeler verirlerdi. Sen ise bize yasakladin. Halbuki buna alismis ailem ve de sikintim var. Izin ver de, eskisi gibi bize birseyler verilsin!” �mer:

“�l�m� sikca an! Ge�imde daraldiysan, seni rahatlatir; bolluk i�erisindeysen de seni daraltir.”

•••

Istisareye �ok �nem veren �mer b. Abd�laziz, Muhammed b. Ka’b’a:

“Basima gelenleri g�r�yorsunuz, bana ne tavsiye edersiniz.”

“Sen ihtiyarlari baba, gen�leri kardes ve �ocuklari evlat kabul et. Babana ihsan, kardeslerine rahmet, evladina da sefkat g�ster!”

Reca ise:

“Kendin i�in istedigini baskasi i�in de iste, kendin i�in istemedigin bir seyi baskasina da isteme!”

Salim ise:

“B�t�n d�nya nimetlerine karsi �yle bir oru� tut ki, iftarin �l�m olsun.” (***)

HALIFE SE�ILINCEKI HALI

Kendi adinin anildigi hilafet fermani okundugunda �mer:

“Vallahi, ben bu isi asla Allah’tan istememistim.”

Ne var ki salih iradeler, onu b�ylesine tehlikeli anlar i�in se�misti. O da “adam” olacak ve emaneti kabul edecekti. B�y�k hukuk�u Salim’us-S�dd�’ye:

“Hilafetim, seni sevindirdi mi, �zd� m�?” S�dd�:

“Insanlarin hesabina sevindim; ama senin payina da �z�ld�m.” �mer:

“Nefsimin helakindan korkuyorum.” S�dd�:

“Korkuyorsan �ok iyi... ��nk� ben de korkmamandan endiseliydim.” �mer:

“Bana bir �g�t ver!” S�dd�:

“Sunu unutma: Babamiz Adem, bir tek g�nah i�in cennetten �ikarildi.”(1)

ILK HUTBE

“Ey N�s! Kuskusuz Kur’an’dan sonra Kitap, Muhammed (s.a.v.)’den sonra Peygamber yoktur. Bilesiniz ki, ben hakim degil infaz ediciyim. Kanun koyucu degil t�biyim. Ben sizin hi�birinizden daha hayirli degilim; �stelik i�inizde y�k� en agir olan kisiyim. Zalim devlet reisinden ka�an adam zalim degildir. Surasini iyi biliniz ki, Allah’a isyan hususunda kula itaat edilmez.”(2)

Kaynaklar

(*) Dogustan G�n�m�ze B�y�k Islam tarihi, c. II, s. 402-413 �ag Yay.

Islam Tarihi (Siyasi, Dini, K�lt�rel, Sosyal) c. I, s. 412-148 Kayhan Yay.

(**) Islam’da Ihya Hareketleri, Mevdudi, Pinar Yay., s. 69

(***) Emeviler D�nemi, Hilafetten Saltanata, s. 85-86/89-93

(1) �mer b. Abd�laziz D�nemi ve Islam Inkil�bi, Imad�ddin Halil s. 58-59, Bir Yayincilik

Emeviler D�nemi/Hilafetten Saltanata

(2) Islam Tarihi, H. Ibrahim Hasan 1. c. s. 415.

 Kaynak: Ilkadimdergisi