Bestaat er recht op een bankrekening?

In SJB 2023 nummer 3 heeft mr. Marc Bannenberg (jurist op het kantoor Essed & Sohansing) – hierna ‘auteur’ – een artikel met een groot maatschappelijk belang geschreven, getiteld: “Heeft iedereen recht op een bankrekening en wat zijn de criteria voor ‘debanking’?Hieronder een korte samenvatting.
Daarnaast is er een tendens merkbaar waarbij van banken steeds meer actie wordt verwacht in het kader van het tegengaan van witwassen en terrorismefinanciering, waardoor de relatie met cliënten geregeld wordt opgezegd.
Een bank heeft een duidelijke maatschappelijke functie. Het openen van een bankrekening is evenwel het aangaan van een contractuele relatie. Contractsvrijheid staat hierbij centraal. Dit betekent dat niemand gedwongen kan worden tot het aangaan van een overeenkomst. Volgens de auteur staat dit beginsel op gespannen voet met de noodzaak voor een (rechts)persoon om te kunnen beschikken over een bankrekening.
De vraag is hoe omgegaan moet worden met de verschillende, soms conflicterende belangen, die in dit verband kunnen ontstaan.

Wettelijk kader
De auteur wijst erop dat in nagenoeg alle Europese landen een wettelijk recht op een bankrekening bestaat. Hierbij spelen nationaliteit en woonplaats (mits binnen de EU) geen rol. De laatste jaren is een aantal Nederlandse banken ertoe overgegaan de relatie met Surinaamse cliënten op te zeggen. Hiervoor kunnen legitieme redenen worden aangevoerd bijv. het bestaan van een te groot integriteitsrisico. De banken in Nederland zijn verplicht tot het verrichten van een cliëntenonderzoek waarbij vooral gekeken wordt naar het voorkomen van money laundering en terrorismefinanciering.
Op grond van de Surinaamse algemene bankvoorwaarden is de klant verplicht de bank de nodige informatie te verschaffen over zijn activiteiten en de wijze waarop hij aan geld is gekomen. Een Surinaamse bank mag ook het openen van een bankrekening weigeren indien de aanvrager niet kan aantonen een werkelijk belang te hebben.  

Contractsvrijheid
Dit beginsel brengt mee dat niemand verplicht kan worden een contractuele relatie aan te gaan met een ander.  Dit recht is fundamenteel en zwaarwegend, maar niet onbegrensd, aldus de auteur.
De banken hebben een bijzondere zorgplicht die meebrengt dat zij met de belangen van personen die van hun dienstverlening gebruikmaken, rekening moeten houden o.g.v. van wat in het maatschappelijk verkeer betamelijk is.
Hierbij moet vooral in het oog gehouden worden dat het vrijwel onmogelijk is deel te nemen aan het maatschappelijk verkeer, laat staan om een bedrijf te exploiteren zonder te beschikken over een betaalrekening bij een bank.
In 2014 besliste de Hoge Raad dat de omstandigheden van het geval kunnen meebrengen dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat een bank van haar contractuele opzeggingsbevoegdheid gebruikmaakt.

Surinaamse jurisprudentie
In een vonnis van kantonrechter van 3-1-2019 werd beslist dat de Hakrinbank de zakelijke relatie met een stichting niet mocht opzeggen, omdat de klant in de media in verband zou zijn gebracht met ernstige strafbare feiten.
In een ander proces, ook uit 2019, besliste de kantonrechter dat de bank weliswaar contractueel het recht heeft bedongen om de relatie te allen tijde op te zeggen, maar dat getoetst moest worden of de opgegeven reden voldoende was om in redelijkheid over te gaan tot opzegging van de bankrelatie, hetgeen in casu niet het geval was.

Conclusie
Bannenburg komt tot de conclusie dat bij het aangaan van de zakelijke relatie de bank een verantwoorde afweging moet maken op basis van het uitgevoerde cliëntenonderzoek.
Bij het opzeggen door de bank dient zij rekening te houden met de gerechtvaardigde belangen van de cliënt en de eisen van redelijkheid en billijkheid.

Slot (CJ)
Naar ik begrepen heb is het beleid van de huidige regering erop gericht dat iedere meerderjarige Surinamer over een bankrekening moet kunnen beschikken. Dit is vooral van belang voor de overheidsorganisatie o.a. voor het betalen van lonen en salarissen en uitkeringen.