nga Arben Dedja
The two most engaging powers of an author
are to make new things familiar and familiar things new.
Samuel Johnson, The life of the English poets
Me rastin e përvjetorit të çlirimit të Tiranës, Radiotelevizioni Shqiptar zgjodhi dy shkolla të dalluara të kryeqytetit për një konkurs që maste njohuritë rreth Tiranës. Njëra ishte shkolla “Jeronim De Rada”. Unë isha kapiteni i skuadrës.
Kishim pak kohë për t’u përgatitur. Fillova të lexoj për gjeografinë, ekonominë, historinë. Historia ishte terren i rrëshqitshëm. Me siguri do të na pyesnin si qe çliruar Tirana, e qysh e tek. Gjendej në shtëpi një libër, “Lufta për çlirimin e Tiranës”, shkruar nga Mehmet Shehu, kryeministër i vendit. Që në faqet e para jepej një informacion që m’u duk i rëndësishëm: shtabi partizan i luftës për çlirimin e Tiranës (Mehmet Shehu, natyrisht, ishte komandanti i Shtabit). Mirëpo se ç’kish ca emra aty, të padëgjuar. Tani unë vërtet isha i vogël, por jo naiv. Pyeta babain.
“Kush është ky Dali Ndreu?”
“Ah, lëre atë, mos e përmend, se e kanë pushkatuar” më tha babai.
“Po Kristo Themelko?”
Babai ngeli. Ishte komunist i vjetër, por, me ç’u kuptua, jo shumë i thekur në punët e Partisë.
“Me ç’di” tha, “ky gabime ka bërë e tani s’ka më funksione, por nga Partia sikur s’e kanë përjashtuar. Përmende.”
Memorizova menjëherë shtabin.
“Kujdes Daliun” më thirri babai nga pas kur po nisesha për në Radiotelevizion.
Filloi konkursi dhe xhirimet. Pashë për herë të parë (dhe të fundit) nga afër si këndohej në playback: Mentor Xhemali këndoi “Për ty, Atdhe”.
Pas nja dy provash, m’u ul afër.
“Kam probleme me zemrën” më tha, si për t’u justifikuar që, teksa zëri i tij buçiste nga altoparlantët në katër cepat e studios, ai vetëm sa hapte buzët.
Fat që u largua në kohë. Se pyetja për çlirimin e Tiranës erdhi dhe unë iu përgjigja aq hollësisht, sa i numërova edhe emrat e shokëve të shtabit. Natyrisht, Daliun nuk e përmenda.
Sapo mbarova regjisori, diku sipër nesh, ndërpreu xhirimet.
“Asnjë të mos lëvizë” tha.
Ia behu Drejtori i Përgjithshëm. Më mori në zyrë, bashkë me mësuesen e historisë që na shoqëronte. Fillimisht më pyeti i biri i kujt jam, e qysh e tek.
“Arben, kush të ka thënë që Kristo Themelko ka qenë anëtar i shtabit partizan të luftës për çlirimin e Tiranës?” më pyeti.
Mësuesja e historisë, Semiha Hysa, filloi të dridhet.
“Asnjeri” i thashë. “E kam lexuar.”
“Po ku e ke lexuar?”
“Te libri për çlirimin e Tiranës, që ka shkruar shoku Mehmet Shehu” i thashë.
Sytë iu bënë dy frëngji të holla, të zeza. Por duhet të ish njeri me nuhatje, se më pyeti:
“E mban mend vitin se kur është botuar libri?”
“Njëmijë e nëntëqind e dyzet e tetë”
Më përkëdheli flokët.
“A mund ta xhirojmë edhe njëherë përgjigjen tënde, por të mos e përmendësh emrin Kristo Themelko?” më tha.
Pranova. Përsërita pa entuziazëm përgjigjen. Juria na uli një pikë. Ishim një pikë përpara, kështu që ekipi tjetër barazoi. Deri në fund rezultati nuk ndryshoi. Atëbotë, juria deklaroi që meqenëse të dyja shkollat ishin shumë mirë të përgatitura, ata nuk e ndienin të nevojshme të bënin pyetje shtesë për të nxjerrë fituesin: të dyja ekipet e meritonin fitoren. Kur dolëm nga godina e Radiotelevizionit kishte rënë nata. Të nesërmen hymë në shkollë fitimtarë.
Pas dy javësh, më duket një të mërkurë pasdite, konkursi u shfaq në televizor. E ndoqa me turp.
*
Ishim familjarisht për darkë te një pacient i tim ati. Kjo ndodhte shumë rrallë, por tani më kujtohet edhe një lloj miqësie e largët e babait me personin në fjalë, të cilit para pak muajsh i kish hequr tëmthin. Darkë madhështore. Dikur, i zoti i shtëpisë na tregoi gurin që im atë i kish hequr (bashkë me tëmthin). E mbante mbi një mobilie në dhomën e pritjes, brenda një peshtafi të qelqtë. Anash, mbi një etiketë, ishte shkruar data e operacionit. Pranë kish një fotografi të kirurgut që e kish operuar, domethënë të tim ati. Ne as në shtëpinë tonë nuk kishim të ekspozuar ndonjë fotografi të tijën! Guri vinte bezhë, i madh sa një zar tavlle, por me më shumë se gjashtë faqe; ish i lëmuar, vezullonte. Një gur vërtet botëror.
“Në fakt nuk është guri i tij” u rrëfye babai kur dolëm, “por ato tyryfyçkat e sallës së operacionit e kishin hedhur. Zakonisht vetëm sa ua tregojmë pacientëve. Kurse ky nguli këmbë me të madhe: ja gurin, ja s’ka!”
“Po ti, ç’bëre?” tha nëna.
“Ç’të bëja?” tha babai. “Porosita infermieret të gjenin ndonjë gur tjetër hedhur sirtarëve të sallës dhe t’ia japin, se na çau bythën”.
*
Nuk e them dot që rruajtja për herë të parë e mjekrës për djemtë ka po aq rëndësi sa menarka për vajzat, por, gjithsesi, si shkelje në pragun e burrërisë; pak a shumë të gjithë e mbajmë mend. Unë e kam fare kollaj. Po ua rrëfej.
Shkolla udhëhiqej nga trekëndëshi revolucionar: mësim, punë prodhuese, kalitje fiziko-ushtarake. Pra një muaj punë duhet ta bënim ndaj, kur filluam maturën, klasës sonë i ra shorti ta niste menjëherë me punë prodhuese. Imagjinoni të fillosh shkollën më një shtator, vitin e katërt gjimnaz, pra më të rëndësishmin dhe të zbulosh që, në fakt, ke edhe një muaj tjetër pushim – zgjatim falas i verës. Se të tillë e konceptonim ne atëbotë muajin e punës prodhuese: i tillë ishte katandisur. Kështu pra, na shpërndanë në dy-tri ndërmarrje të kryeqytetit: unë shkoja te një ndërmarrje elektrike pranë shtëpisë. Natyrisht, doli që inxhinierin e repartit e kishim tonin, ndaj vërtet që një muaj nuk bëra asgjë. Më duhej vetëm të paraqitesha në ndërmarrje në orën tetë dhe, si sorrollatesha aty nja dy orë, ikja të loz futboll.
Një mëngjes (s’kisha vajtur akoma të loz) erdhën nga Radiotelevizioni Shqiptar të zgjidhnin “nga gjiri i klasës punëtore” figurantë për një film. Në fakt, zgjodhën dy që jo vetëm nuk ishin punëtorë, por ishin edhe më bjerraditësit: mua dhe një volejbollist të “17 Nëntorit” që gëzonte të drejtën e pesorëshit; edhe ai vetëm sa dukej në repart.
Hipëm në veturë. Rrugës shoferi ndaloi te MaPo-ja e Bulevardit “Stalin” (domethënë poshtë pallatit tim) dhe na bleu nga një këmishë. Shesh-xhirimi qe kati i dytë i Hotel “Vjosës”, sajuar me ca pankarta si punë fjetoreje minatorësh. Do të luanim rolin e dy minatorëve të rinj; vetëm se unë jam i gjatë mbi një e tetëdhjetë, kurse volejbollisti e kalonte një e nëntëdhjetën. Ama, nuk ishte gjatësia jonë, por diçka tjetër që e “tronditi” drejtorin e filmit. Sa na pa, thirri:
“Çuna, qenkeni të parruar!”
Dërgoi një të trupës të blente brisqe, furçë dhe sapun rroje. Mirëpo ku dija unë të rruhesha.
“Zgjate sa të mundesh, se do të të vijë në majë të hundës, siç më ka ardhur mua” më thosh im atë. “Do të ndihmoj vetë herët e para, po të presim ca” thosh, tek më kontrollonte gjatësinë e qimeve. Mirëpo për kriteret e filmit qimja tashmë ish rritur e stërritur.
E denoncova menjëherë veten si person që nuk dija të rruhesha; s’e kisha bërë kurrë më parë.
“S’ka problem” tha njëri nga elektricistët e trupës, “të rruaj unë.”
E mori vesh regjisori, Vladimir Prifti.
“Ma lër ta bëj vetë” tha, “se kam frikë mos e pret çunin.”
Besoj duhet të jetë një kënaqësi e fshehtë mashkullore prerja e qimeve. U grumbulluan katër-pesë të trupës. Kadri Roshi, protagonisti i skenës që po xhirohej, erdhi të jepte edhe ai një mendje. Vladimir Prifti nuk ia prishte. Më rruan për bukuri.
Ne ishim dy minatorë të rinj që takonim kolegët në fjetore. Dikush na ftonte brenda në një nga dhomat, ku diçka festohej. Aty merrnim nga një llokum, këndonim. Hare e madhe.
Kur filmi u shfaq, siç kishin bërë me qimet, të tëra këto i kishin prerë. Kisha dalë vetëm një çast, me kurriz dhe nga larg; e rruara nuk pati asnjë rëndësi. Kadri Roshi më përgëzon duke më rrahur shpatullat. Kaq. Bile në shtëpi askush nuk më pa se, megjithëse të gozhduar para ekranit, skena na kapi në befasi.
“Iu thaftë dora montazhierit, inshallah!” tha gjyshja, që nuk pati kohë as të vinte syzet.
*
Të mitë ishin hiperprotektivë ndaj vdekjes. Si student mjekësie, gjithashtu, kisha qenë pak i vëmendshëm ndaj saj, pranisë më të rëndësishme në jetën e njeriut, sidomos në jetën e një mjeku. Kështu që përvojën e parë në këtë lëmë e bëra, veç të tjerash, kur fillova punë si mjek i përgjithshëm në Maqellarë. Ndodhi nga pranvera, duhet të ketë muaji prill, se dëbora kishte shkrirë. Ishte një djalë i ri që e kish qëlluar rrufeja në mal.
“Hajde” më thonë, “se filan bari, në filan fshat, ka vdekur nga rrufeja.”
“Po ç’duhem unë” thashë, “për sa kohë që ka vdekur.”
“Duhet” më thonë, “që të përcaktosh vdekjen.”
Eh, ç’më gjeti! Shkova.
E kishin shtrirë në mes të dhomës së grave dhe po e qanin.
Ngushëllova të atin, burra të tjerë që më prezantoheshin dhe më tregonin çfarë e kishin viktimën, por që i harroja sakaq. U bëra një ngushëllim të përgjithshëm grave. Në vështrim të parë djaloshi dukej sikur flinte. Ishte i përsosur. Kërkova ta prek; mjekut i duhet të prekë. Gratë më shihnin gjithë pikëllim.
“Kam nevojë ta zhvesh” thashë.
U bindën. Herë-herë fëmijë kureshtarë fusnin fytyrën e tyre, faqekuqe nga cikmat e pranverës, në dhomë. Një grua u ngrit t’i përzinte duke i sharë. Gjyshja e të vdekurit erdhi pranë për të më ndihmuar ta zhvesh. Filluam nga këmbët për t’u ngjitur lart. Kur fillova t’i zbërthej kopsat e këmishës, iu fut punës edhe njëri nga vëllezërit. Ndoshta ishte diçka jashtë zakonit, por s’po dija si të veproja ndryshe. Mërmërita që gjithë të tjerët duhet të dilnin nga dhoma, por askush nuk më dëgjoi ose bëri sikur. Kraharori i dobët i të vdekurit sikur sa s’priste të fillonte frymëmarrjen. I vëllai më pa në sy.
“Doktor…”
“Më ndihmo ta ngremë” i thashë.
I ula këmishën. Më zuri frika se nuk do të gjeja asnjë shenjë që ta vërtetonte praninë e rrufesë dhe gjithçka do të mbetej ashtu vagull, një makth i kotë, kur… në shpatullën e djathtë pashë një vrimë e vogël, si e djegur cigareje. Aty kish hyrë. E mallkuara!
*
Vajza ishte te të njëzetat; e shoqëronin prindërit. Prisnin te dera e zyrës së shefit që ai ta vizitonte dhe ndërkaq përfitova t’i kërkoj gjeneralitetet për kartelën. Pastaj i futa në paradhomë. Po rrija jashtë kur shefi më thirri.
“Palpo pak këtu” më tregoi vendin.
Në gropën klavikulare të majtë të vajzës kish një fryrje, një masë sa një kokërr arre, e fortë, e palëvizshme.
“Është shenja e Troisier-it” më shpjegoi më pas, veçan. “Do të thotë kancer i paoperueshëm i stomakut.”
Mirëpo të nesërmen më thirri prapë. Kartelën e kisha hapur unë, ndaj isha, në njëfarë mënyre, i përfshirë.
“Duhet ta operojmë sa për sy e faqe” më tha. “Prindërit mendojnë se psikologjikisht vajzës do t’i bënte mirë. As ne, as ata, s’ia themi dot të vërtetën. Do të bëjmë hap-e-mbyll.”
Prindërit rrinin në cep të korridorit, të prerë në fytyrë.
Ashtu bëmë.
“Bobo!” tha shefi, në sallë, duke kontrolluar nëpërmjet incizionit. “E shkreta!”
Pasdite, përpara se të ikte në shtëpi, më thirri.
“Beni, ti je roje sot?”
Unë isha.
“Mos ia kurse morfinën!”
Atë natë vajza ishte e shqetësuar, ankohej. Erdhi një çast, pastaj, që u qetësua dhe kërkoi një libër për të lexuar. U pamë në sy me prindërit.
“Do të sjell unë një libër nesër, nga shtëpia” i thashë.
Dhe të nesërmen ia solla: i solla librin “Mbreti i maleve” nga Emilio Salgari. Ishte një libër i rrallë, botim i viteve tridhjetë. Një histori romantike dashurie me fund të lumtur, që zhvillohej diku nga Persia a Kurdistani. Letra e verdheme e librit, gjuha aq e largët në kohë e përdorur nga përkthyesi, viset ku zhvillohej ngjarja, i jepnin librit një si magji… Sigurisht, si libër i bibliotekës sime, kish aty-këtu vulën ovale, ku ish shkruar: sipër – Biblioteka personale, poshtë – emri im, në mes – numri rendor.
“Ta kthej kur ta mbaroj” tha vajza.
*
Keith Reemtsma është për shumëkënd një emër i panjohur – dhe i pashqiptueshëm –, por kirurgët e njohin si pionier të ksenotransplanteve. Në vitet njëmijë e nëntëqind e gjashtëdhjetë e tre/gjashtëdhjetë e katër kreu një seri prej gjashtë ksenotransplantesh të veshkave nga shimpanzeja te njeriu: pacientë me insuficiencë renale terminale. Terapia imunosupresive e kohës ishte tejet modeste: azatioprinë, doza të larta kortizoni dhe rrezatim i krejt trupit me rreze X (total body radiation). Mbijetesa nuk qe e lartë, me përjashtim të një mësueseje të re që jetoi me veshkat e shimpanzesë plot nëntë muaj. Vdiq nga një çrregullim elektrolitik që e çoi në arrest kardiak, por veshkat në autopsi ishin praktikisht normale. Një rekord ende i pathyer dhe, besoj, i pathyeshëm, se tashmë bota shkencore është në një mendje që primatët antropomorfë nuk duhen përdorur si dhurues organesh për njeriun (HIV docet).
Në vitin njëmijë e nëntëqind e nëntëdhjetë e nëntë u bëra pjesë e një programi të Universitetit të Padovës mbi ksenotransplantet. Dhe më çuan menjëherë në takime lokale e kongrese ndërkombëtare mbi argumentin, që të hyja sa më parë në mendësinë e projektit. Në një nga këta kongrese ishte i ftuar edhe Prof. Reemtsma, që mund të them se e trajtonin si star: fotografi, autografë, biseda të frymëzuara mbi shkencën. Isha i ri atëherë, plot shpresa e iluzione; desha edhe unë të tregoja që, megjithëse vija nga një vend i vogël, po jepja ose, të paktën, po përpiqesha të jepja kontributin tim në këtë nëndegë të re dhe (atëbotë) tejet premtuese të kërkimit shkencor. Mirëpo më vinte turp, le që, siç thashë, nuk e gjeja kurrë vetëm. Atëherë, pasi e pleqërova ca këtë punë, vendosa t’i zë pritë në vendin më strategjik të të gjithë kongreseve shkencore, të cilësdo fushe qofshin: te dera e WC-së.
Kur e pashë si u shkëput nga grupi i fansave dhe bëri drejt WC-së (domethënë drejt meje) iu fanita përpara, t’i prezantohesha. Mirëpo Prof. Reemtsma, për moshën që kish (dhe, në fakt, vitin që pasoi ndërroi jetë) pak prostatik duhet të ish, ndaj, me padurim, ma bëri me shenjë ta ndiqja. Dhe kështu krejt biseda u krye përpara shurrëtores të porcelantë: “…from Albania, a Balkan country… Kosovo war…etc.”. Në fund, tek mbërthente pantallonat, profesori ndihej i kënaqur; më përgëzoi, bile.
*
Pak pasi kishim ardhur në Itali, bashkë me gruan morëm patentën. Për hir të së vërtetës unë patentën shqiptare e kisha dhe ligji i atëhershëm thoshte se për një vit fare mirë mund ta ngisja makinën me patentë shqiptare. Puna ishte se ma kishin dhuruar. Një shef policie i Tiranës (merrej, në mos gaboj, drejtpërsëdrejti me patentat), meqë i kisha operuar vjehrrin. Kështu, ngaqë në provim patente s’kisha hyrë ndonjëherë dhe, madje, s’kisha kapur kurrë timon me dorë, nuk ma mbajti: bëra gjithçka nga e para.
Problemi ynë tani ishte që nuk kishim makinë. Një mik italian na dhuroi një. Ishte një Renault 4, e zezë.
“Këtë model përdorte Berlinguer-i” na tha.
Dhe, në fakt, miku ynë ishte komunist.
Një makinë e tillë tashmë ishte jashtë prodhimi. Te shasia, pranë friksionit, i ishte hapur një vrimë nga ku dukej asfalti i rrugës që lëvizte nën ne. Mbresëlënëse. Pak poshtë dhe djathtas timonit ndodhej një shtijë që duhej lëvizur para-prapa, e lidhur kjo me një valvul, për t’i dhënë ajër motorit në nisje. Këtë gjë makinat moderne të autoshkollës as që e kishin fare dhe asaj valvule nuk ia merrja dot vesh parimin. Gjithashtu, minimo nuk mbante mirë, ndaj qëllonte që makina të fikej në semafor dhe ta vije prapë motorin në punë duke terezitur shtijën e valvulës së ajrit teksa makinat prapa teje i binin borive kërkonte nerva të forta dhe cipë të trashë. Nuk e di si ia bënte Berlinguer-i.
Ndërkohë ime shoqe, që është shumë më e çallëstisur se unë, seku u informua dhe arriti ta regjistrojë Renault-në tonë në një klub të rëndësishëm makinash historike. Kundrejt kuotës vjetore të anëtarësinë bëhej një ulje e madhe e siguracionit dhe taksa e qarkullimit na hiqej: ia vlente barra qiranë. Herë pas here na mbërrinin ftesa nga e gjithë Italia për të marrë pjesë në gara, rally e panaire makinash historike, ftesa që ne i snobonim gjithë klas. Gjithashtu, na mbërrinte revista e përmuajshme e klubit, me letër të shkëlqyeshme e fotografi të një cilësie të lartë. Aty ime shoqe, mbas ndonjë viti, e vuri në shitje Renault-në. Shpejt disa kandidatë për ta blerë u bënë të gjallë, por, në fund, fitoi një mjek në pension nga një bashki e vogël që nuk ia kujtoj dot emrin, por mbaj mend vetëm që ndodhej në Toskanë. Ditën që po vinte (me tren) për të marrë makinën na lajmëroi se nuk do ta blente po qe se nuk kishte rrotën rezervë.
“Ç’të duhet?” e pyeta, me naivitet.
“Po sikur të më shpohet goma në autostradë?” m’u përgjigj, edhe ai me një pyetje, nga ana tjetër e telit.
Sigurisht, makina ishte pa rrotë rezervë. Një kërkim i ethshëm telefonik në varreza të ndryshme makinash të provincës së Padovës për një rrotë rezervë origjinale Renault 4, apo edhe të ngjashme (mjaft që t’i bënte) u konsumua në orët në vazhdim dhe një e tillë u gjend në momentin e fundit dhe u ble sa frëngu pulën. E hodhëm rrotën brenda në bagazh. Edhe klienti ynë, ama, shtrenjtë e bleu makinën, se vërtet që kishim të bënim me një ekzemplar për koleksion (na tha që me këtë i bëheshin tetë Renault në shtëpi).
“Kur të arrini na telefononi, ju lutem, që të heqim merakun” i tha ime shoqe.
Unë isha i bindur që do të ngecte diku në autostradë, tek kapërcente Apeninet, bile dyshoja nëse do të mbërrinte gjallë.
Na telefonoi pasdite.
“Gjithçka në rregull. Ishte një udhëtim spektakolar” tha. “Ah, edhe një gjë tjetër: e kishte rrotën rezervë makina, te vendi i zakonshëm poshtë shasisë”.
*
Stem cells engraftment in a heterotopic cardiac allotransplantation model, ishte titulli i prezantimit tim në Kongresin e XX Ndërkombëtar të Transplantation Society, që u mbajt në Vjenë nga data pesë deri më dhjetë shtator dymijë e katër, dhe kjo është histori. Por në këtë kongres nuk u bëra i njohur pse hapa ndonjë udhë të re në shkencë a hodha, me kumtesën time prezantuar një pasdite herët në një sallë gjysmë bosh, kushedi ç’ide ndriçimtare: u bëra i njohur për një pirun. Ja, përmbledhtazi, historia.
Natën e parafundit organizatorët na kishin taksur një vizitë në Pallatin Schönbrunn. Do të darkonim po aty. Mbërritëm me autobusë, pasdite vonë. Grupe-grupe, të shoqëruar nga guida në anglisht, vizituam pallatin e mrekullueshëm. Në sallën e madhe një trupë baleti kërcente muzikë baroke që e luante në klavicembal një fëmijë – personifikim, besoj, i Wolfgang Amadeus-it.
Në skuderitë e Pallatit kishin shtruar bufenë madhështore. Nuk më kujtohen të mirat që kish, më kujtohet vetëm çfarë nuk kish: nuk kish pirunë. Se cila mendje djallëzore e kish quajtur të arsyeshme që të përdorje për të ngrënë lugë dhe thikë mjaftonte, s’di ta them. Besoj nuk hyn fakti që ai që u shpik i fundit ndër almiset e tryezës qe pikërisht piruni.
Në faqen e brendshme të skuderive kish një parapet me panelë. Pashë që njëri panel mund të hapej. E shtyva. Hyra. Përfundova në kuzhinë. Një kuzhinier me skufje m’u fanit. Atij ia kërkova pirunin. Ma dha. Dola dhe, që nga ai çast, të gjithë më tregonin me gisht: isha bërë “shkencëtari me pirun”. Të tjerë u kuturisën si unë, por… tepër vonë. Një urdhër i la’ bllokoi çdo ikje tjetër pirunësh nga kuzhina: kërkesat nuk mund të kënaqeshin. Gjatë gjithë darkës shtrëngoja fort pirunin “tim”.
Aty m’u kujtua të kisha lexuar, në një nga numrat e parë të gazetës “Rilindja Demokratike”, diçka mbresëlënëse. Botoheshin listat e pasurive të sekuestruara nga qeveria komuniste menjëherë pas luftës dhe një tregtari korçar (emri nuk më kujtohet) i kishin sekuestruar lugë, thika e pirunë argjendi për një shifër që e kalonte dy milionshin. Edhe sot shifra më duket e tepruar, ndoshta, nga zelli ose për gabim shtypi mund t’i ish shtuar ndonjë zero; po ku i dihet.
Isha dyzet vjeç dhe gjer atëbotë kisha shkruar ekskluzivisht poezi. Atë natë, në hotel, shkrova prozën time të parë. Për të mos i fyer organizatorët e kongresit dhe në kuadrin e lirisë së shprehjes që duhet të ketë çdo artist, nuk e titullova “Pirunj”, por “Lugë”.[1]
*
Isha kthyer në Tiranë për ca ditë. Po kaloja përmes oborrit të QSUT-së; vite pa shkelur aty. Takova Shahin Klosin; ishte pak përpara se të dilte në pension. U ulëm për një kafe. Filluam të kujtonim rojet stoike në urgjencën kirurgjikale të viteve nëntëdhjetë, kur vura re që, nga e rruara e mëngjesit, Shahinit i kishte ngelur pak shkumë te njëri vesh. Ia vura në dukje. E pashë të zbriste menjëherë në depresionin më të thellë.
“Jo, Beni, nuk bëhemi njerëz ne shqiptarët!”
“Çfarë ka, Shahin?”
“Si çfarë ka? Si çfarë ka? Shkuma!”
“E mirë? Shkuma… E pastaj?”
“Ora është dhjetë. Kam dalë nga shtëpia që më shtatë. Mund të kem takuar e përshëndetur me qindra vetë deri tani. E kanë parë shkumën time te veshi. Përse të mos ma vënë në dukje, xhanëm: shiko, Shahino, të ka mbetur pak shkumë te veshi? Ç’të keqe ka! Gjëra që ndodhin. Nga nxitimi…”
“Po mos e merr kështu muhabetin!”
“Po si mos ta marr kështu, o Ben; si mos ta marr? Po pse, duhet të vish ti nga Italia të ma thuash? Ja ti, çun modern, ma vure menjëherë në dukje. Jo, mo’ Beno, ne jemi skutha”.
“Mos e ekzagjero tani”.
“Jemi skutha po të them. Frikë t’i themi të vërtetat në sy. Ore, nuk bëhet ky vend, nuk bëhet!”
*
Te pishinat, ku çoja vajzën për leksione noti, e zura mik maçokun. Më mirë të themi: ai më zuri mik mua. Në sallën e ndenjjes, me dhjetë-pesëmbëdhjetë prindër të tjerë, gjyshër, më duhej të rrija nja dy orë: mendoja, lexoja, nganjëherë shkruaja, më shpesh dremisja, se ngrohtësia dhe anonimati, bashkë me lodhjen e akumuluar të një dite pune, m’i mpinin shqisat.
Dhe kështu, një pasdite dimri, tek dremisja, ndjeva një gjësend të ngrohtë të më binte në prehër. U përmenda me gjendjen e frikës që ngjall e papritura dhe… u njoha me maçokun. As m’i hodhi sytë, tërhoqi bishtin, u mblodh kutullaç; njëzet sekonda dhe e zuri gjumi.
“Është plak dhe endacak. Ka vite te ne. E kemi vaksinuar” më qetësonte sportelistja.
Dhe kështu, atë vit dhe pothuaj gjithë vitin tjetër, ato dy herë në javë, e prisja të më vinte maçokun. Hynte në sallë, rrotullonte kokën si radar duke parë andej-këtej (mua s’m’i hodhi sytë kurrë), bënte për te qendra, pastaj më avitej me përtesë dhe nga një metër larg drejt e në prehër. Fërkonte veshët me mallthet e përparme. Ulte kurrizin. Mbyllte sytë e gjelbër. Fillonte të gërhiste. Kurrë nuk m’u përqall. Dilte vajza, vinte drejt meje, më ulej pranë, e përkëdhelte. Po ashtu edhe shoqet e saj. E vija me kujdes përdhe. Iknim. Radhës tjetër skena përsëritej.
Një ditë nuk erdhi më.
(c) 2024 Arben Dedja. Të gjitha të drejtat janë të autorit. Imazhi në kopertinë është realizuar me AI.
[1] Tregimi është botuar te “Amputime të zgjatura” (Ombra GVG, Tiranë 2011). Numri i lugëve në tekst është 2 029 734, jo larg shifrës së dhënë nga “Rilindja Demokratike” (që nuk më kujtohet). Kurse në versionin italisht, ngaqë mungon parateksti i mësipërm, këtij tregimi i kam vënë një titull më të përgjithshëm: “Posate”.