Van Mexico-Stad tot Gent, van Sevilla tot Melbourne: overal tentjes voor Gaza en tegen banden met Israël

De Occupy-beweging in 2011, tegen economische en sociale ongelijkheid. Black Lives Matter negen jaar later, tegen racisme. En met de studentenprotesten op universiteitscampussen heeft de Verenigde Staten nu opnieuw een protestthema naar de rest van de wereld geëxporteerd. Met ditmaal als brandpunt: het Israëlisch geweld in de Gazastrook.

In veel landen, waaronder ook Nederland, vinden inmiddels protesten of zelfs bezettingen van campussen plaats. Van Mexico-Stad tot Gent, van Parijs tot Melbourne – ondanks verschillen in het lokale debat rond Israël-Gaza is het studentenprotest met recht wereldwijd te noemen.

„Ik was al aan het wachten: wanneer slaat het protest over”, zegt hoogleraar sociale psychologie Tom Postmes van de Rijksuniversiteit Groningen. Demonstraties zijn volgens hem in hoge mate besmettelijk. „Als je ziet dat een actie aandacht krijgt en effect sorteert, denken geestverwanten in een ander land: dat kunnen wij ook. Dat is een eeuwenoud patroon.”

Een ander veelvoorkomend verschijnsel: protestbewegingen hebben een bepaald „actierepertoire”, bepaalde symbolen die overal terugkeren. „Dat kun je zien als een soort modeverschijnsel binnen protestbewegingen. Bij deze protesten is dat het idee van een bezetting, gesymboliseerd door de tentjes die demonstranten opzetten”, zegt Postmes. „Eerder zagen we die tenten ook al bij de Occupy-beweging van 2011.”

Universiteiten zijn een vruchtbare bodem voor maatschappelijk geëngageerd verzet, zegt hoogleraar sociale verandering Jacquelien van Stekelenburg van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Studenten wordt geleerd kritisch naar de wereld te kijken. „Op de universiteit gaan studenten en docenten in gesprek over maatschappelijke en ideologische thema’s. Individuele grieven kunnen zo tot collectieve verontwaardiging en boosheid leiden. En uiteindelijk tot mobilisatie.”

De studenten laten zich horen tegen Israëlisch geweld in Gaza, waarbij volgens tellingen van het lokale ministerie van Volksgezondheid inmiddels zo’n 35.000 mensen omkwamen. Hun eis is min of meer universeel: dat hun universiteiten de banden met Israëlische instituten en bedrijven openbaar maken en opschorten.

Op sommige plekken grijpen studenten het protest aan om een breder of zelfs ander punt te maken. In de Verenigde Staten is op sommige campussen een algemene oproep voor sociale rechtvaardigheid en tegen kolonialisme te horen. In België stond naast de Palestijnse zaak ook klimaatrechtvaardigheid op de protest-agenda. In Turkije verzetten studenten en medewerkers zich zijdelings ook tegen de overheidsrepressie waar hun universiteiten mee te maken krijgen.

Ervaring met demonstreren

Dat internationaal ongenoegen zich lokaal aanpast, is niet uniek. Protestjaar 1968 kwam in de VS op gang door verzet tegen de oorlog in Vietnam, mede omwille van de eigen militairen die er stierven. Al snel ging dat over op een veelvoud van thema’s, zoals de behandeling van zwarte Amerikanen in het leger en eigen land. De hevige studentenprotesten in Parijs van dat jaar draaiden ook om bestuurlijke hervormingen van de universiteiten. En tal van demonstraties in Oost-Europese steden, met Praag als bekendste voorbeeld, richtten zich tegen de communistische overheersing door de Sovjet-Unie.

De uitbreiding van protestthema’s hangt samen met de nationale context waarin internationale onderwerpen landen, zegt hoogleraar Van Stekelenburg. Daarbij speelt mee welke thema’s in dat land al belangrijk waren. En ook: welke activistische groepen hebben al een zekere ervaring in het demonstreren? „De Black Lives Matter-protesten van 2020 begonnen in de VS als verzet tegen racistisch politiegeweld”, zegt Van Stekelenburg. „In Nederland kreeg actiegroep Kick Out Zwarte Piet destijds een grote rol bij de demonstraties. Die kaartte met name institutioneel racisme aan. Tegen het onderwerp ‘politiegeweld’ werd hier minder hevig gedemonstreerd.”

Er is wel een belangrijk verschil met 1968, zegt hoogleraar Postmes. Anders dan over de Vietnam-oorlog verschillen over die in Gaza de meningen scherp. „In de jaren zestig was er een grote mate van consensus. Er was bijna niemand die zei: goed joh, die oorlog in Vietnam. De protesten van nu zijn eigenlijk een manifestatie van onderlinge verdeeldheid.”

Daar komt bij dat de landen waarin wordt geprotesteerd sterk onderling verschillen in hoe ze naar de kwestie Israël-Gaza kijken. Duitsland en de Verenigde Staten zijn sterke bondgenoten van Israël, terwijl een land als Ierland zich traditioneel achter de Palestijnen schaart.

Met welke nationale contexten hebben de protesterende studenten te maken? En hoe gaan landen om met deze protesten?

Verenigde StatenBlauwdruk voor de demonstraties

De studentenprotesten in de Verenigde Staten lijken de blauwdruk te zijn voor de demonstraties in Europa. Amerikaanse elite-universiteiten zijn al maanden in de ban van scanderende en kamperende studenten. Universiteitsbestuurders worstelen met de afweging van vrijheid van meningsuiting en bescherming tegen intimidatie. Twee van hen stapten al op onder druk van politici, geldschieters en studenten.”

De protesten gaan over solidariteit met Palestijnen, maar niet per se over vrede in het Midden-Oosten. Want „vragen om vrede is vragen om de stille onderwerping aan systematisch geweld”, schreven studenten aan Columbia University in New York al op 9 oktober vorig jaar.

Oproepen die op campussen klonken voor een staakt-het-vuren zijn verstomd en vervangen door de praktische eis dat de universiteiten geen zaken meer doen met Israëlische academische instellingen en bedrijven die ook daar geld verdienen. Palestijnen moeten ondertussen worden bevrijd van Israëlische apartheid en kolonisatie, als onderdeel van een wereldwijde revolutie.

De campusprotesten verlopen over het algemeen geweldloos, behalve in Los Angeles. Vlak voor middernacht vorige week dinsdag trok een deels gemaskerde groep mannen naar het kampement dat demonstranten op UCLA hadden opgetuigd. Ze sloegen met plastic pijpen en planken in op de pro-Palestina demonstranten en vernielden hun barricaden en gooiden brandend vuurwerk. Vanuit het kamp werd pepperspray gebruikt. Het duurde uren voor de politie ingreep.

Afhankelijk van welke Amerikaanse media je consumeert wordt de actie tegen het kamp omschreven als een actie van een „rechtse knokploeg” of van „pro-Israëlische tegendemonstranten”. Feit is dat in de VS zowel voor- als tegenstanders van Israël het recht in eigen hand nemen. Soms met het bezetten van gebouwen of geweld met slagwapens. Soms met doxing, een intimidatietactiek waarbij foto’s en namen van betrokkenen worden gepubliceerd, zoals eerder bij pro-Palestijnse studenten aan onder meer Harvard gebeurde. Na de aanval op UCLA zijn op sociale media ook beelden van leden van de knokploeg gepubliceerd en hun – vermoedelijke – identiteiten bekend gemaakt. Deze acties verklaren mede waarom zoveel demonstranten hun gezichten bedekken.

Emilie van Outeren

SpanjeRegeringsleden demonstreren mee

Een honderdtal studenten sjouwt dinsdagmiddag tenten naar de ingang van de grootste universiteit van Spanje, Universidad Complutense de Madrid. De Palestijnse vlag wordt gehesen en de keffiyehs kleuren de menigte zwart-wit-rood. „We kunnen niet met onze armen over elkaar toekijken hoe duizenden Palestijnen worden afgeslacht en ziekenhuizen worden gebombardeerd”, zegt demonstrant Shan Martinez. „Ik blijf hier zitten, ongeacht de consequenties. Dit is een genocide uitgevoerd door Israël en daar heeft onze universiteit banden mee.”

Hoewel de socialistische Spaanse premier Pedro Sánchez zich, als een van de weinige Europese leiders, inzet voor de Palestijnse zaak en Palestina als staat wil erkennen, eisen de studenten méér actie. Zo willen ze dat de universiteiten alle academische banden verbreken en de studentenuitwisselingsprogramma’s met Israël stoppen.

Ook in andere steden, zoals Sevilla, Barcelona en Valencia, kamperen honderden studenten voor universiteiten, vaak samen met hun docenten. En dat gaat er in Spanje gemoedelijk aan toe. Sinds de escalatie van het geweld in Gaza gaan Spanjaarden regelmatig de straat op, vaak vergezeld door leden van de regering, onder meer vicepremier Yolanda Díaz. Politieke leiders in Spanje vinden dat de studenten „het recht hebben om te demonstreren”, en dat iedereen dat dient te respecteren.

Vrijdag blijkt dat de acties effect hebben: de Spaanse universiteiten gaan hun banden met Israël herzien.

Oumaima Abalhaj

Midden-OostenAntizionisme is hier onomstreden

Libanon is officieel met Israël in oorlog, dus het ligt voor de hand dat er ook daar studentenprotesten gaande zijn tegen de Gaza-oorlog. Toch lieten de studenten van de Lebanese American University, een private universiteit in de Libanese hoofdstad Beiroet, zich vooral door hun collega-studenten in de VS inspireren. Op Kuwait University waren spandoeken te zien met de tekst ‘Kuwait University students to Columbia University students: We stand with you.’

Wel zijn er enkele opmerkelijke verschillen met de Amerikaanse protesten. Waar in de VS het antizionisme van de demonstranten felomstreden is, is dat in Libanon geen issue: het land erkent Israël überhaupt niet. En wat valt er te demonstreren wanneer de omstanders het met je eens zijn? The Economist schrijft dat de Libanese protesten zich daarom maar richtten tegen de computers van Hewlett-Packard op de universiteit, omdat dat bedrijf Israël van technologie, apparatuur en informatie voorziet.

In Tunesië demonstreerden tientallen studenten journalistiek tegen de samenwerking met de ‘pro-zionistische’ Konrad-Adenauer-Stiftung, het wetenschappelijke bureau van de Duitse partij CDU. Ze vernoemden hun kamp naar Shireen Abu Akleh, de journalist die in 2022 op de Westelijke Jordaanoever door het Israëlische leger werd doodgeschoten. Ook zijn er studentendemonstraties in Egypte, Jordanië en Jemen.

Derk Walters

BelgiëRegeringsleden demonstreren mee

Twee eisen hadden studenten in Gent die deze week de aula van het centrale gebouw van de universiteit bezet hielden: het verbreken van banden „met Israëlische instituten die medeplichtig zijn aan de etnische zuivering van Palestijnen” en klimaat- en duurzaamheidsdoelen voor 2030 centraal stellen in plannen voor de financiën en het onderwijs. De universiteit gaf formeel geen toestemming, maar de actievoerders kregen wel alle ruimte, mits ze zich aan een aantal regels hielden. Zo mochten ze geen bivakmutsen dragen en moesten evacuaties te allen tijde mogelijk zijn.

Volgens End Fossil Gent, een organisatie die samen met Gent Students for Palestine achter de bezetting zat, vallen de twee doelen samen. „De bombardementen op Gaza houden ons bezig en het klimaat ook. Ik vind het mooi en logisch dat we hier de brug kunnen slaan tussen beide. Voor mij gaat het eigenlijk om kritiek op het systeem op zich.”

De Belgische regering, die historisch een meer kritische houding aanneemt tegen Israël dan Nederland, liep de afgelopen weken in Europa voorop met de eis tot een onmiddellijk staakt-het-vuren. En premier Alexander De Croo probeerde Europese landen op één lijn te krijgen om producten uit door Israël bezette gebieden te boycotten. De premier toonde veel begrip voor de studenten. „Mocht ik vandaag student zijn, denk ik dat de kans groot is dat ik ook mijn proteststem zou laten horen.”

Herman Staal

TurkijeHet dilemma van president Erdogan

De kleine protesten op universiteitscampussen tegen Israëls oorlogsgeweld in Gaza stellen president Recep Tayyip Erdogan voor een dilemma. Hoewel hij zich graag publiekelijk hard maakt voor Gaza, is de Turkse leider bepaald geen fan van maatschappelijk protest. Zijn regering probeert de protesten daarom zoveel mogelijk zélf te regisseren. Bijvoorbeeld door grote pro-Palestina bijeenkomsten te organiseren waarbij vooral benadrukt wordt hoeveel Erdogan voor de Palestijnen betekend heeft.

Maar lang niet iedereen houdt zich aan dat script. Kritische studenten, linkse vakbonden en ook islamitische organisaties onderstrepen in hun eigen demonstraties juist dat Erdogans regering ondanks zijn retoriek handel bleef drijven met Israël (begin deze maand zei Ankara die stop te zetten). En toen politici van Erdogans AK-partij gretig schande spraken over het politiegeweld tegen studenten op Amerikaanse campussen, lieten Turkse campussen niet na om wederom op hun hypocrisie te wijzen.

Zo ging het bijvoorbeeld op de prestigieuze Bosporus Universiteit in Istanbul, een bastion van liberale geesten dat Erdogans regering al jaren de mond probeert te snoeren. Ruim honderd academici tekenden er deze week een petitie waarin ze niet alleen wijzen op het politiegeweld in de VS of het verbieden van pro-Palestina bijeenkomsten in Duitsland, maar ook de repressie waar hun eigen universiteit tegenop moet boksen. Dit alles is onderdeel, aldus de petitie, „van een veel bredere geweldspolitiek tegen academische vrijheid wereldwijd”.

Melvyn Ingleby

Verenigd KoninkrijkHet welzijn van Joodse studenten

In zeker negen Britse steden kwamen studenten in actie tegen Israël. Bij bezettingen en demonstraties riepen honderden studenten in steden als Oxford, Cambridge, Manchester en Londen de universiteiten op banden met Israël te verbreken en meer steun uit te spreken voor Gaza. Dit verliep zonder grote incidenten.

Maar volgens de Unie van Joodse Studenten in het Verenigd Koninkrijk en Ierland was er sprake van „een vijandige en toxische sfeer”. De circa negenduizend Joodse studenten zouden zich niet veilig voelen, aldus een verklaring van de Unie. „We maken ons zorgen over het welzijn van de Joodse studenten. De universiteiten doen te weinig tegen haatzaaiende uitlatingen”, vertelt woordvoerder Edward Daniel. Hij stuurt per mail filmpjes en sociale media-posts die volgens hem laten zien hoe de sfeer is. Zoals in Sheffield, waar een betoger door een megafoon roept: „Zeg het luid en duidelijk, wij willen hier geen zionisten”. En een advies dat Students for Justice in Palestine aan de achterban stuurt om zionisten te mijden en vooral niet met ze in debat te gaan. „Je kunt een zionist er toch niet van overtuigen dat er sprake is van genocide […] zij zijn onze tijd en energie niet waard.” Daniel vindt dit duidelijke voorbeelden van antisemitisme.

De studentenorganisatie kreeg steun van het Britse kabinet, dat de afgelopen maandag nadrukkelijk Israël steunde. Premier Sunak sprak deze week van „een onacceptabele groei van antisemitisme” op de campussen. Hij riep de universiteitsbestuurders op een zerotolerance-aanpak te hanteren naar „de vocale en agressieve minderheid”.

Herman Staal

AustraliëVoorbij een staakt-het-vuren

Na wekenlange vreedzame protesten op verschillende Australische universiteiten werd de sfeer de afgelopen dagen grimmiger. Op de Monash-universiteit in Melbourne kwam het woensdag tot confrontaties tussen demonstranten voor en tegen Israël, en eiste het universiteitsbestuur verwijdering van protestborden met de tekst ‘Zionisten niet welkom’. Een tentenkamp van pro-Palestijnse activisten op de campus zou meermaals zijn aangevallen door een groep mannen met Israëlische en Australische vlaggen.

De Australische studentenprotesten begonnen op 23 april in Sydney, geïnspireerd door soortgelijke acties op onder meer Columbia University in New York. De demonstranten eisen dat de universiteit de banden verbreekt met instellingen in Israël, en met de wapenindustrie. De universiteit van Sydney werkt samen met defensiebedrijven Thales en Elbit Systems, twee belangrijke leveranciers van de Israëlische strijdkrachten. Het hoofd van de universiteit, de binnenkort afscheid nemende Belinda Hutchinson, is lid van de Raad van Toezicht van de Australische tak van Thales.

De conservatieve oppositie voert de druk op onderwijsminister Jason Clare (Labor) op om in te grijpen nu studenten met Joodse en Israëlische wortels zich onveilig zeggen te voelen. Clare ligt zelf onder vuur omdat hij zondag een ontwijkend antwoord gaf op de vraag of de slogans ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ en ‘intifada’ intimiderend of antisemitisch zijn.

Wieland van Dijk

DuitslandGelinkt aan het nazi-verleden

De honderdvijftig demonstranten die dinsdagochtend hun tent opsloegen op het terrein van de Freie Universität in het zuiden van Berlijn, werden enkele uren later al hardhandig door de politie verwijderd. Met traangas werd het terrein ontzet. Een demonstrant hield van binnen een A4’tje tegen de ruit: ‘Duitsland heeft niets geleerd’.

Pro-Palestijnse demonstranties – in Duitse media steevast ‘anti-Israël-demonstraties’ genoemd, om een antisemitisch karakter te suggereren – worden in Duitsland sinds begin van de oorlog in Gaza gelinkt aan het Duitse verleden. Op een van de eerste demonstraties, begin november voor het ministerie van Buitenlandse Zaken, klonk ‘Free Palestine from German guilt’ – Duitsland moet z’n schuldgevoelens niet zo laten meespelen in het huidige conflict en dus maar klakkeloos de kant van Israël kiezen.

Het protest aan Duitse universiteiten is klein, meestal van overheidswege kort, maar soms ook ongemeen fel. Tijdens een omstreden protest-performance in november op de Universiteit van de Kunsten, eveneens in de hoofdstad, schilderden naar schatting honderd studenten hun handpalmen rood, die ze vervolgens in lucht hielden. Volgens critici een onmiskenbaar antisemitisch gebaar: de rode handpalmen zouden refereren aan een lynchmoord op de Westelijke Jordaanoever in 2000. Twee Israëlische reservisten werden toen op een politiebureau in Ramallah gelyncht – een van de daders liet toen zijn bebloede handpalmen zien aan de menigte buiten.

Nynke van Verschuer

Zuid-AfrikaStrijd tegen elke vorm van apartheid

Eind maart al kwam het op de campus van de Universiteit van Kaapstad tot hoogoplopende aanvaringen tussen een paar honderd pro-Palestijnse studenten en een kleinere groep overwegend Joodse studenten. Ook op de Universiteit van de Witwatersrand (‘Wits’) in Johannesburg zijn kleine protesten geweest.

Bezettingen van universiteiten heeft Zuid-Afrika nog niet gezien, maar dat is niet zo vreemd: ondanks een flinke Joodse gemeenschap in vooral Johannesburg en Kaapstad is de strijd tegen „apartheid”, ook in Israël, al sinds het presidentschap van Nelson Mandela (1994-1999) een nationale kwestie die brede steun in de samenleving geniet. De juristen die bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag pleitten tegen Israël, werden in Zuid-Afrika als helden onthaald.

Al in 2011 verbrak de Universiteit van Johannesburg onder druk van onder anderen oud-aartsbisschop Desmond Tutu haar samenwerking met de Israëlische Ben Gurion Universiteit. Bij verkiezingsbijeenkomsten van het regerende ANC, zelfs diep in de provincie, hangen deze weken steevast vlaggen Palestijnse vlaggen.

Peter Vermaas

Latijns AmerikaRegeringen hebben de banden al verbroken

Op het terrein van de Universiteit van São Paulo hebben studenten een kamp van vrolijk gekleurde tenten opgezet. Er hangt een spandoek met de tekst: ‘Judeus pelo libertação Palestina’ (Joden voor de Palestijnse bevrijding). „We spreken ons uit tegen de genocide in Gaza. We zijn solidair met de Amerikaanse en Europese studenten die met politie geweld verjaagd worden van hun universiteiten”, zegt student Pedro Valiente die door verschillende journalisten wordt geïnterviewd. Er worden folders uitgedeeld van lezingen over Israël en Palestina en op een grasveld wordt gepicknickt.

De studentenprotesten in Latijns-Amerika zijn veel later op gang gekomen dan in de VS en gaan er rustiger aan toe. „Dat komt waarschijnlijk omdat een groot aantal landen in Latijns-Amerika zich al langer uitspreekt tegen het geweld en voor een staakt het vuren”, denkt student Francisco Napolitano.

Zo hebben Colombia en Bolivia hun banden verbroken met Israël. En wil Nicaragua zich aansluiten bij de genocidezaak van Zuid-Afrika. De Braziliaanse president Lula da Silva werd onlangs vanwege zijn kritische uitlatingen tot persona non grata verklaard door Israël. Argentinië neemt, met de ultrarechtse president Milei, een uitzonderingspositie in als onherroepelijke bondgenoot van Israël.

In Midden-Amerika wordt ook geprotesteerd. Studenten in Mexico eisen van president Lopez Obrador een hardere opstelling in plaats van steeds de kant van de „imperialistische regering van buurland Amerika” te kiezen als het om Israël gaat. In Cuba, waar protesten meestal met geweld en hoge gevangenisstraffen worden onderdrukt, krijgen studenten nu wel de ruimte. President Diaz-Canel prees de Cubaanse studenten omdat ze volgens hem „de kant van de gerechtigheid hebben gekozen”.

Nina Jurna

Delen Mail de redactie