Zarandska županija

Zarandska županija Comitatus Zarandiensis Zaránd vármegye
11. vek—1876
Zarandska županija među ugarskim županijama, prema stanju iz 1862. godine
Glavni grad	Zarand, Banja na Krišu
Regija	Srednja Evropa
Zemlja	Kraljevina Ugarska
Površina	1.291 (1876) km2
Stanovništvo	63.382 (1870) gustina: 49.1/km²
Događaji
Status	Bivša županija
Istorija
• Uspostavljeno	11. vek
• Ukinuto	1876

Zarandska županija (lat. Comitatus Zarandiensis, mađ. Zaránd vármegye) je bila županija, odnosno upravna jedinica Kraljevine Ugarske. Osnovana je u 11. veku, sa sedištem u gradu Zarandu, a obuhvatala je oblasti duž toka reke Beli Kriš. Tokom 16. veka, postala je poprište suprotstavljenih interesa između Osmanskog carstva i Kneževine Transilvanije. Krajem 17. veka, celokupno područje potpalo je pod habzburšku vlast. Prilikom sprovođenja administrativne reforme, županija je 1744. godine izgubila jugozapadnu polovinu teritorije, sa gradovima Zarandom i Vilagošom, a sedište županijske uprave je potom premešteno u Banju na Krišu. Ukinuta je 1876. godine, a njeno područje je razdeljeno između susednih županija.

Srbi u Zarandskoj županiji

Zarandska županija i susedne južnougarske županije u 14. veku

Iako su veliku većinu stanovnika ove županije činili Mađari i Rumuni, njena istorija beleži i prisustvo Srba. Ugarski kralj Žigmund Luksemburški (1387-1437) je oko 1404. godine postavio izbeglog srpskog kraljevića Dmitra Mrnjavčevića (sin kralja Vukašina i brat kralja Marka) za kastelana grada Vilagoša i velikog župana Zarandske županije. Na tom položaju, Dmitar se zadržao do oko 1407. godine.

U narednim vekovima, tokom razdoblja osmanske i habzburške vlasti, u pojedinim mestima na području ove županije živele su i srpske pravoslavne zajednice, koje su se skupa sa tamošnjim rumunskim pravoslavnim stanovništvom nalazile pod crkvenom jurisdikcijom Karlovačke mitropolije.

Vidi još

• Krišana
• Velikovaradinski pašaluk
• Temišvarski pašaluk

Literatura

• Gavrilović, Nikola (1994). „Jurisdikcija Karlovačke mitropolije nad pravoslavnim Rumunima u Banatu, Krišani i Erdelju”. Temišvarski zbornik. 1: 63—79. 
• Kristó, Gyula (1988). A vármegyék kialakulása Magyarországon. Budapest: Magvető. 
• Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini. Novi Sad: Matica srpska. 
• Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164. 
• Fostikov, Aleksandra (2002). „O Dmitru Kraljeviću” (PDF). Istorijski časopis. 49: 47—65. 
• Fostikov, Aleksandra; Krstić, Aleksandar (2023). „Tri isprave i pečat Dmitra Kraljevića” (PDF). Inicijal: Časopis za srednjovekovne studije. 11: 215—236. 

Spoljašnje veze

• Istorijske upravne mape Ugarske od 1038. do 1920. godine