Chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển Thủ đô Hà Nội trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế

Thủ đô Hà Nội là trái tim của cả nước; là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, khoa học, giáo dục... và giao dịch quốc tế. Với định hướng phát triển Thủ đô “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”, việc triển khai Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 là vấn đề cần thiết, cấp bách. Tuy nhiên, để có một quy hoạch xứng tầm, đáp ứng được đòi hỏi về không gian cũng như nguyện vọng của đông đảo nhân dân cả nước, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển Thủ đô Hà Nội trong thời kỳ đổi mới đóng vai trò là cơ sở, chỉ dẫn hàng đầu cho công tác quy hoạch.

Thăng Long - Hà Nội là địa danh tiêu biểu cho lịch sử nghìn năm văn hiến của dân tộc. Bước vào công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Thủ đô Hà Nội càng có vị trí quan trọng, đòi hỏi cần có sự định hướng quy hoạch phát triển một cách cụ thể. Ngày 20/10/1996, Thường vụ Bộ Chính trị đã ra Thông báo số 10-TB/TW về “Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội tới năm 2020”, chỉ rõ: “Mở rộng quy mô Hà Nội chủ yếu về phía Tây (phía Tây Bắc và Tây Nam) và phía Bắc. Ưu tiên trước cho đầu tư phát triển phía Bắc sông Hồng (từ sông Đuống trở lại), nơi đã có sẵn các đầu mối giao thông thuận lợi để phát huy tốt cảng Cái Lân, Hải Phòng, các trục quốc lộ số 18, số 5 và sân bay quốc tế Nội Bài”[1]. Tiếp đó, ngày 16/4/1998, Bộ Chính trị ra Kết luận số 131-TB/TW về “Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội tới năm 2020” với mục tiêu: “Xây dựng Hà Nội trở thành một thành phố vừa dân tộc vừa hiện đại, đậm đà bản sắc và truyền thống nghìn năm văn hiến, là trung tâm đầu não về chính trị, đồng thời là trung tâm lớn về văn hóa, khoa học kỹ thuật, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước, tương xứng với Thủ đô của một nước có quy mô dân số một trăm triệu dân, có vị trí xứng đáng trong khu vực Đông Nam Á và thế giới”[2]. Hiện thực hóa chủ trương trên, ngày 20/6/1998, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 108/1998/ QĐ-TTg về việc “Phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2020”; chỉ đạo Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, Bộ Xây dựng và các bộ, ngành liên quan lập phương án triển khai xây dựng theo quy hoạch; thành lập Ban Chỉ đạo quy hoạch và xây dựng Thủ đô Hà Nội do một Phó Thủ tướng làm Trưởng ban, Bộ trưởng Bộ Xây dựng, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội làm Phó Trưởng ban; đại diện lãnh đạo Bộ Quốc phòng, Bộ Giao thông vận tải, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Văn hóa - Thông tin, Bộ Tài chính, Bộ Khoa học - Công nghệ và Môi trường, Ban Tổ chức cán bộ Chính phủ... là các ủy viên.

Bước sang thế kỷ 21, Hà Nội có những thuận lợi cơ bản, đồng thời cũng đứng trước những khó khăn, thách thức gay gắt. Để phấn đấu trở thành một trung tâm ngày càng có uy tín ở khu vực, xứng đáng với danh hiệu “Thủ đô Anh hùng”[3], ngày 15/12/2000, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 15-NQ/TW về “Phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội trong thời kỳ 2001 - 2010”. Trong quá trình xây dựng, phát triển Thủ đô Hà Nội, cần quán triệt những quan điểm cơ bản sau: Phát triển Thủ đô là trọng điểm trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và là trách nhiệm, nghĩa vụ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Cần phát huy đồng bộ sức mạnh tổng hợp của Hà Nội, của cả nước, của hợp tác quốc tế trong quá trình phát triển Thủ đô; khai thác nguồn lực trong nước là quyết định, tranh thủ nguồn lực bên ngoài là quan trọng. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô phải được xây dựng và thực hiện trong mối quan hệ hữu cơ với xây dựng, triển khai chiến lược phát triển kinh tế - xã hội vùng và cả nước; tạo ra sự phân công, hợp tác có kế hoạch trong một cơ cấu thống nhất trên phạm vi cả nước. Về phương châm, Nghị quyết chỉ rõ: Phát triển kinh tế - xã hội là nhiệm vụ trung tâm; xây dựng Đảng và bộ máy chính quyền là nhiệm vụ then chốt; quản lý đô thị là nhiệm vụ thường xuyên quan trọng. Kết hợp hài hòa các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng; phát triển lực lượng sản xuất gắn liền với xây dựng, củng cố quan hệ sản xuất định hướng xã hội chủ nghĩa; tăng trưởng kinh tế đi đôi với đảm bảo trật tự, văn minh và công bằng xã hội. Kết hợp giải quyết các vấn đề cấp bách với kiên trì thực hiện các mục tiêu cơ bản; xác định đúng trọng tâm, các khâu đột phá, có những bước đi, giải pháp năng động, sáng tạo, hiệu quả, đi tắt đón đầu, đẩy nhanh tốc độ phát triển Thủ đô và đóng góp kinh nghiệm, bài học cho Trung ương trong quá trình lãnh đạo phát triển đất nước[4]. Trên cơ sở đó, Nghị quyết xác định các nhiệm vụ chủ yếu và chỉ ra 05 nhóm giải pháp cơ bản như: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; huy động và sử dụng tốt các nguồn vốn; đổi mới cơ cấu đầu tư; tạo lập và mở rộng thị trường; nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước trên địa bàn. Thể chế hóa Nghị quyết, ngày 28/12/2000, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh số 29/2000/PL-UBTVQH10 về “Thủ đô Hà Nội”, làm cơ sở pháp lý cho quá trình xây dựng, phát triển Thủ đô. Trong đó, xác định: “Xây dựng, phát triển Hà Nội - Thủ đô nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trái tim của cả nước ngày càng giàu đẹp, văn minh, hiện đại; kế thừa và phát huy truyền thống lịch sử nghìn năm văn hiến Thăng Long - Hà Nội, góp phần xây dựng đất nước đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”[5]. Cùng với đó, Trung ương cũng dành sự đầu tư lớn về ngân sách và các nguồn tài chính, các phương tiện vật chất - kỹ thuật, tạo điều kiện để Hà Nội phát triển nhanh, toàn diện, vững chắc, tương xứng với vị thế và trọng trách của Thủ đô…

Đặc biệt, ngày 29/5/2008, tại Kỳ họp thứ ba Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 15/2008/NQ-QH12 về “Mở rộng địa giới hành chính thành phố Hà Nội và một số tỉnh có liên quan” (Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 01/8/2008). Ngày 06/7/2011, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1081/QĐ-TTg phê duyệt “Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030”; trong đó nhấn mạnh: “Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 phải phù hợp với Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, Quy hoạch vùng Thủ đô Hà Nội, vùng đồng bằng sông Hồng và vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ; đảm bảo thống nhất với quy hoạch ngành, lĩnh vực; xây dựng và phát triển Thủ đô Hà Nội thành động lực thúc đẩy phát triển đất nước”[6]. Nhất quán với quan điểm trên, ngày 26/7/2011, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 1259/ QĐ-TTg phê duyệt “Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050”, chỉ rõ: Xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành thành phố “Xanh - Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”, đô thị phát triển năng động, hiệu quả, có sức cạnh tranh cao trong nước, khu vực và quốc tế; có môi trường sống, làm việc tốt, sinh hoạt giải trí chất lượng cao và có cơ hội đầu tư thuận lợi[7]. Theo đó, Chính phủ đã xác định các chỉ tiêu phát triển đô thị; định hướng tổ chức phát triển không gian; định hướng phát triển các khu chức năng chính; định hướng phát triển hạ tầng kỹ thuật; định hướng bảo tồn di sản văn hóa, lịch sử và thiên nhiên… Sau thời gian hợp nhất giữa Hà Nội và một số địa phương đã đặt ra yêu cầu về những chủ trương mới cho lãnh đạo phát triển Thủ đô. Ngày 06/01/2012, Bộ Chính trị ra Nghị quyết số 11-NQ/TW về “Phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2011 - 2020”, xác định: “Xây dựng và phát triển Thủ đô Hà Nội xứng đáng với vai trò là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế, một động lực phát triển của vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước; có kinh tế - xã hội phát triển toàn diện, bền vững, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao, chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh tiếp tục được củng cố, tăng cường, hệ thống chính trị ngày càng trong sạch, vững mạnh. Phấn đấu để Hà Nội thực sự là địa phương đi đầu, về đích sớm 1 - 2 năm sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, góp phần cùng cả nước thực hiện thắng lợi mục tiêu cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020; đóng góp ngày càng quan trọng vào sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”[8]. Quán triệt chủ trương của Bộ Chính trị, ngày 22/02/2012, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 222/QĐ-TTg phê duyệt “Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội thành phố Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050”, chỉ rõ 05 quan điểm phát triển; xác định mục tiêu dài hạn - tầm nhìn đến năm 2050; đề ra mục tiêu đến năm 2030: Hà Nội là Thủ đô - đầu não chính trị - hành chính quốc gia; giàu, đẹp, xanh, văn minh, văn hiến, thanh lịch, hiện đại, dân tộc, tiêu biểu cho cả nước; trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, khoa học, giáo dục - đào tạo, y tế, du lịch, thể thao và giao dịch quốc tế của cả nước; đi đầu trong nhiều lĩnh vực - là đầu tàu lôi kéo sự phát triển chung của cả nước, người dân có điều kiện sống tốt (thu nhập cao hơn mức trung bình của cả nước, được hưởng các dịch vụ chất lượng cao, môi trường làm việc và đầu tư đạt tiêu chuẩn quốc tế, thân thiện, an toàn)[9]. Từ đó, đưa ra định hướng phát triển các ngành, lĩnh vực và đề ra các nhóm giải pháp thực hiện.

Để tăng cường cơ sở pháp lý trong xây dựng, phát triển Thủ đô, ngày 21/11/2012, tại Kỳ họp thứ tư Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khóa XIII đã ban hành “Luật Thủ đô” (số 25/2012/QH13, có hiệu lực từ ngày 01/7/2013) để thay thế Pháp lệnh số 29/2000/PL-UBTVQH ngày 28/12/2000 về “Thủ đô Hà Nội”. Đây là văn bản pháp lý quan trọng quy định vị trí, vai trò, trách nhiệm và chính sách xây dựng, phát triển Thủ đô. Sau hơn 35 năm tiến hành công cuộc Đổi mới và thực hiện các nghị quyết của Bộ Chính trị, Luật Thủ đô, các nghị quyết của Quốc hội và quyết định của Thủ tướng Chính phủ, bộ mặt kinh tế - xã hội của Thủ đô đã có rất nhiều thay đổi, đạt được nhiều thành tựu nổi bật, xứng đáng là “Trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế, một động lực phát triển của vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước”[10]. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, nhiều vấn đề phức tạp, vướng mắc nảy sinh trong quá trình phát triển Thủ đô chưa được giải quyết căn cơ; năng lực, hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của một số cấp ủy, chính quyền, cơ quan, ngành, lĩnh vực… chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ; đồng thời, luôn phải đối mặt với các nguy cơ về thiên tai, sự cố, dịch bệnh và sự chống phá mạnh mẽ của các thế lực thù địch. Trong điều kiện tình hình thế giới, khu vực tiếp tục diễn biến nhanh, phức tạp, khó lường; các vấn đề an ninh phi truyền thống, nhất là tác động của đại dịch Covid-19 đã đặt ra không ít thách thức cho quá trình xây dựng, phát triển Thủ đô. Cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về “Xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành đô thị thông minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp, an ninh, an toàn”[11]. Chiến lược phát triển đô thị quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 của Bộ Chính trị về “Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”…, ngày 05/5/2022, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 15-NQ/TW về “Phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Nghị quyết nêu rõ 04 quan điểm: Một là, thống nhất cao trong nhận thức về vị trí, vai trò quan trọng đặc biệt và yêu cầu, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; tạo bước chuyển có tính đột phá trong huy động sức mạnh tổng hợp, khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế của Thủ đô, kết hợp với nguồn lực của cả nước và nguồn lực quốc tế, xây dựng và phát triển Thủ đô. Hai là, phát triển Thủ đô Hà Nội “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại” là nhiệm vụ chính trị quan trọng đặc biệt trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc với tinh thần “Cả nước vì Hà Nội, Hà Nội vì cả nước”; là trách nhiệm, nghĩa vụ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của cả hệ thống chính trị; là nhiệm vụ hàng đầu của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô Hà Nội. Ba là, tập trung ưu tiên hoàn thiện thể chế phát triển Thủ đô toàn diện, đồng bộ, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững và hội nhập quốc tế; kết hợp hài hòa phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại; kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn giữa giữ gìn bản sắc văn hóa với phát triển kinh tế và giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, trong đó văn hóa, con người vừa là mục tiêu, vừa là nền tảng, nguồn lực, động lực để phát triển Thủ đô. Bốn là, đẩy mạnh xây dựng Đảng bộ và hệ thống chính trị của Thủ đô Hà Nội thực sự gương mẫu, đoàn kết, trong sạch, vững mạnh toàn diện, tiêu biểu; xây dựng đội ngũ cán bộ Hà Nội có trình độ cao, có phẩm chất đạo đức trong sáng, năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ là nhân tố có ý nghĩa quyết định; xây dựng người Hà Nội hào hoa, thanh lịch, nghĩa tình, văn minh, tiêu biểu cho văn hóa, lương tri và phẩm giá con người Việt Nam.

Nghị quyết xác định mục tiêu đến năm 2030: Thủ đô Hà Nội là thành phố “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”; trở thành trung tâm, động lực thúc đẩy phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước; hội nhập quốc tế sâu rộng, có sức cạnh tranh cao với khu vực và thế giới, phấn đấu phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực. Tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân giai đoạn 2021 - 2025 cao hơn mức tăng bình quân chung của cả nước; GRDP giai đoạn 2026 - 2030 tăng 8,0 - 8,5%/năm; GRDP bình quân đầu người đạt 12.000 - 13.000 USD. Tầm nhìn đến năm 2045: Thủ đô Hà Nội là thành phố kết nối toàn cầu, có mức sống và chất lượng cuộc sống cao, với GRDP/người đạt trên 36.000 USD; kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển toàn diện, đặc sắc và hài hòa; tiêu biểu cho cả nước; có trình độ phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới[12]. Để đạt được những mục tiêu nêu trên, Nghị quyết đề ra 08 nhóm nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu. Sau khi Nghị quyết được ban hành, ngày 07/02/2023, Chính phủ ra Nghị quyết số 12/NQ-CP ban hành “Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, chỉ rõ mục đích việc xây dựng và thực hiện Chương trình phải bảo đảm đạt các mục tiêu, chỉ tiêu cụ thể mà Nghị quyết số 15-NQ/TW đã đề ra; đồng thời, yêu cầu các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội cần cụ thể hóa và thực hiện tốt 08 nhóm nhiệm vụ, giải pháp cơ bản. Tiếp đó, ngày 16/6/2023, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 700/QĐ-TTg phê duyệt “Nhiệm vụ điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065”, xác định phạm vi ranh giới lập điều chỉnh quy hoạch là toàn bộ địa giới hành chính Thủ đô Hà Nội với 30 đơn vị hành chính cấp huyện (gồm 12 quận, 17 huyện, 01 thị xã); quy mô lập quy hoạch khoảng 3.359,84 km²; thời gian quy hoạch: Ngắn hạn đến năm 2030, dài hạn đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065. Để kịp thời thể chế hóa các quan điểm, mục tiêu, định hướng phát triển Thủ đô theo Nghị quyết số 15-NQ/TW; khắc phục những tồn tại, hạn chế cũng như tạo cơ sở pháp lý vững chắc để quy định và thực hiện các cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội, đột phá, huy động mọi nguồn lực, khai thác hiệu quả các tiềm năng, thế mạnh của Thủ đô, đến nay dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) đã hoàn thiện, Chính phủ trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XV.

Phát triển Thủ đô Hà Nội “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại” là nhiệm vụ chính trị quan trọng đặc biệt trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, phải có quyết tâm chính trị cao với lộ trình, bước đi và cách làm phù hợp; đồng thời, phải có sự chung tay góp sức của tất cả các lực lượng có liên quan, trước hết là sự đoàn kết, nỗ lực phấn đấu của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô Hà Nội.

Trung tướng, PGS.TS. Nguyễn Văn Bạo

Giám đốc Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng