Altınyemiş

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Altınyemiş, yazar J.R.R Tolkien’in çalışmalarından bir karakterdir. İlk olarak 1934 yılında basılan Tom Bombadil’in Maceraları şiirinde, Tom Bombadil’in karısı olarak ortaya çıktı. “Nehir-kadın’ın kızı” olarak da bilinen Goldberry, güzel, altın saçlı genç bir kadın olarak anlatılmıştır. En çok, ilk defa 1954 ve 1955’te yayınlanan Tolkien’in epik fantezisi Yüzüklerin Efendisi’ndeki yardımcı karakter olarak görünüşüyle tanınır.

Aynı kocası gibi, Altınyemiş’in rolü ve kökenleri gizemlidir ve akademisyenler tarafından tartışılmıştır. Olası kökenleri hakkında, akademisyenler onu George Macdonald’ın 1867 basımlı masalı The Golden Key’deki bir karakter ile ve geç-ortaçağ lirik şiiri The Maid of the Moor’daki isimsiz karakter ile karşılaştırmıştır. Karakterize edilişi, yerel ve doğaüstünün bir karışımı olarak, bir şekilde Orta Dünya’nın Yaşlı Ormanında yer alan Withywindle nehiri ile bağlanarak ifade edilmiştir. Bazıları onun Tolkien’in mitolojisindeki kutsal bir varlık olabileceğini öne sürmüşken; diğerleri, İncil’deki Havva’yı hatırlattığını, düşmemiş yaratılışın bir işareti; ve Tom Bombadil ile katolik evlilik ayininin bir modeli olarak hizmet eden neşenin şekillenmiş hali olduğunu öne sürmüştür.

Bombadil ve Altınyemiş, ikisi de Peter Jackson’un film üçlemesinden çıkarılmıştır; ancak 1991 Rus televizyon oyunu Khraniteli’ye dahil edildiler.

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

J.R.R Tolkien asla Altınyemiş’in kökenlerine dair spesifik detayları keşfetmedi. Tom Bombadil, onu açıkça kendisi tarafından Yaşlı Orman’daki Withywindle nehrinde bulunduğunu ifade etmiştir ve kendisinin “ Nehir-kadının kızı” ünvanı şiddetle ölümlü bir varlık olmadığını öne sürer. 1958 tarihli bir mektupta, Tolkien, Altınyemiş’in sonbahardaki gerçek nehir topraklarındaki gerçek mevsimsel değişiklikleri simgelediğini yazmıştır.[T 1] Bu fikri, Frodo Baggins’in Yüzük Kardeşliği’nde okuduğu bir şiirle, özellikle de “O spring-time and summer-time, and spring again after!” (Ey bahar zamanı ve yaz zamanı sonra tekrar bahar!”) dizeleriyle aktarmıştır.[T 2]

Edebiyat akademisyeni Isabelle Pantin’e göre, Yüzüklerin Efendisi’nde Altınyemiş’i içeren sekans, George Macdonald’ın Golden Key masalından bir pasajı anımsatıyor: Kahraman Tangle, Goldilocks’un ayıları tarafından takip edildiğine inanan bir ağaç tarafından neredeyse boğulduktan sonra, bir deniz kızı süsü giymiş ve balık dolu bir leğen tutan kibar yaşlı bir kadın tarafından alınır. Pantin, Altınyemiş’in kendisinin Goldilocks karakterini anımsattığını belirtmiştir: Benzer bir saç şekli var ve evi ayılarınki kadar rahat görünüyor.[1]

Tolkien akademisyeni John M. Bowers, Altınyemiş’in şu dizeleri de içeren geç ortaçağ liriği The Maid of the Moor’u anımsattığını yazmıştır:[2]

What was hire mete?

The primerole and the violet

What was hire dring?

The chelde water of the welle-spring[3]

Görünümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınyemiş ilk olarak Tolkien’in 1934 tarihli şiiri Tom Bombadil’in Maceraları'nda[4] yer aldı ve 1962’de aynı ismi taşıyan şiir koleksiyonuna dönüştürüldü. Şiir, Tom’u kaçmadan önce nasıl nehire çektiğini, Tom’un daha sonra onu yakalamak ve gelini yapmak için geri döndüğünü anlatıyor.[5]

Yüzüklerin Efendisi’nin ilk cildi olan Yüzük Kardeşliği’nde Frodo ve arkadaşları Sam, Merry ve Pippin, Buckland yakınlarındaki Yaşlı Orman’da Altınyemiş ve Tom ile karşılaşır. Hobbitler Yaşlı Adam Söğüt’ten kurtarıldıktan sonra, çift onlara nilüfer göletiyle çevrili kulübelerinde sığınmalarını teklif eder. Bombadil ve Altınyemiş’in şüphesiz göründüklerinden fazlası oldukları için, Hobbitlerin ziyareti kısa ama garip olmuştur. Daha önceki enkarnasyonu gibi, Altınyemiş doğa ile özellikle de akan su ile bir bağ sürdürmektedir. Goldberry’nin saçlarında bir deniz kızı süslemesi olduğu, elbisesinin koşarken “bir nehrin çiçekli kıyılarındaki rüzgar gibi yumuşak bir şekilde hışırdadığı” ve hobbitlere söylediği şarkıların onlara “ bildiklerinden daha büyük göletleri ve suları” hatırlattığı anlatılıyor.[T 3][T 4]

Goldberry’nin Tolkien’in eserleri arasındaki son referansı 1956’da ölmeden önce yayınlanan Once Upon a Time şiirindedir.[6] Yabani gül tacı taktığı belirtilerek, bir hanım önlüğünün içinden bir karahindibayı havaya uçurur.[a][7]

Analiz[değiştir | kaynağı değiştir]

Varlık Türü[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınyemiş Tolkien’in dünyasındaki herhangi bir canlı varlık tanımlarına kolayca uymuyor ve Tom Bombadil gibi o da bir muamma olarak kalıyor.[8] Altınyemiş’in Orta Dünya bağlamındaki gerçek doğası ile ilgili olarak, Tolkien akademisyeni Tom Shippey, Altınyemiş’in Jenny Greenteeth veya Tees Nehri’ndeki Peg Powler gibi geleneksel İngiliz folklorunun birçok adlandırılmış su ruhuna benzediğini, ancak onlardan belirgin bir şekilde daha nazik bir figür olduğunu öne sürmüştür.[5] Akademisyen Ann McCauley onun bir su ruhu[9] olduğuna inanmışken John D. Rateliff, en azından Tolkien’in erken mitolojisi bağlamında, onun geniş bir peri, ruhlar ve elementaller kategorisinden biri olarak görülmesi gerektiğini öne sürmüştür.[10] Altınyemiş’in suyla olan ilişkisi, Leo Carruthers [fr]’in yazdığı, Bombadil’i tematik olarak Fin ulusal epiği Kalevala’dan Väinämöinen ve nişanlısı Aino ile ilişkilendiriyor.[11]

Akademisyen Ruth Noel Bombadil ve Altınyemiş için “ insan eli değmemiş toprakların kılık değiştirmemiş kişileştirmeleri” demektedir.[12]

Önerilen bir başka açıklama, onun Ainur’dan, özellikle Vala Yavanna’dan[8][9] biri olduğudur. Altınyemiş ve Yavanna arasında fiziksel benzerlikler bulunmaktadır: İkisi de sarışındır ve yeşil elbise giymiştir ve aynı zamanda Tom Bombadil’i Yavanna’nın kocası Aulë’nin avatarı yapacak olan bitki krallığıyla ilişkilidir.[13] Taryne Jade Taylor Altınyemiş’i Bombadil tarafından yakalanma biçimi ve onun mevsimlerle ritmi ile olan ilişkisinden dolayı aynı zamanda İrlanda mitolojisindeki ışıkla ilişkilendirilen tanrı Etain gibi yunan tanrıçası Persephone ile ilişkilendirmiştir.[14] Christina Ljungberg için Altınyemiş, iyinin yanında var olan kişileştirilmiş doğanın üç tanrısından biridir: Elbereth veya Varda aşkın tanrıçayı temsil ederken o içkin tanrıçayı temsil eder ve Elf Kraliçesi Galadriel bu iki yönü birleştirir.[15]

Cinsiyet Rolü[değiştir | kaynağı değiştir]

J.R.R. Tolkien Ansiklopedisi’nde Katherine Hasser Golberry’nin hobbitlere “tanrıça,bakıcı ve ev içi sorumlulukların yöneticisi” gibi çeşitli rollerde göründüğünü gözlemlemiştir. İlk görünüşüyle ilgili olarak Hasser, Tolkien'in tanımının "çevresinin doğal özellikleriyle somutlaşmış ve çevrelenmiş bir kadının Botticelli benzeri bir görüntüsünü" çağrıştırdığını ve kıyafetlerinin doğal dünyayla barışçıl, simbiyotik bağlantısını yansıttığını söylemiştir.[8]

Altınyemiş bazen Yüzüklerin Efendisi’ndeki kadınların rolleriyle alakalı eleştirel yorumlarda tartışılmıştır. Misafirperver bir ev figürü,[9] yoldan geçen yolcuları besleyen bir ev sahibi[8] olarak sunulmuştur. Çocuk edebiyatı akademisyeni Melissa McCrory Hatcher onu “ mistik bir çamaşırcı kadın”[16] olarak adlandırmışken, Hasser Altınyemiş ile alakalı onun dişil rol olarak en öne çıkan noktasının diğer Orta dünya halklarının çoğu zaman topluluklarındaki cinsiyet rolleri arasında daha net bir ayrım bulundururken onun Bombadil ile diğer romantik çiftlerde görülmeyen eşitlik dinamiği ile işbirlikçi ve karşılıklı ev içi ilişkisi paylaştığını belirtir.[8] Hasser, Altınyemiş’in Yüzüklerin Efendisi’ndeki kişisel bir gündemi olmayan ve anlatısında “saf, hoşnut, etrafındaki dünya için önemli ve bilge” dişil figürü sağlayan tek kadın karakter olduğunu vurgulamıştır.[8]

Teolojik Rolü[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoğu eleştirmene göre Altınyemiş’in Yüzüklerin Efendisi’nde görünümü daha sonraki Galadriel’in belirmesinin habercisidir: ikisi de güzel ve muhteşem bir boyuta sahiptir, izole bir alanda yaşar ve su ile ilişkilendirilir.[8][17][18] Ann McCauley Basso, Altınyemiş’i İncil’deki bir Havva figürü olarak Galadriel’in Meryem’i ile karşılaştırdı.[9] Katolik yazar Joseph Pearce’ın J.R.R Tolkien Ansiklopedisi için yazdığı mitopoeik yazımda kurtuluş üzerine bir girişte, Altınyemiş Ve Tom Bombadil’in görünürdeki masumiyeti ve ilkel doğası, “Düşmemiş Yaratılışı” temsil ettikleri için Adem ve Havva’ya benzerdir.[19]

Evliliğin Kutsallığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Akademisyen Brandon Best Altınyemiş’in Tom Bombadil ile olan ilişkisini evliliğin kutsallığının bir modeli, açıklanmaktan ziyade tanık olunması gereken bir şey olarak görüyor. Dahası, tüm yaratılışın şarkısını söylüyorlar, doğal düzeni kutluyorlar ve Altınyemiş’in şarkısında kendilerini de bu düzene dahil ediyorlar:[20]

Açık tepede rüzgar, fundalıkta çanlar,

Gölgeli havuzun kenarında sazlıklar, suda zambaklar:

Yaşlı Bombadil ve Nehir kızı![T 3]

Robert Chapman-Morales, L. Eugene Startzman ve Jennifer Raimundo gibi akademisyenlerin Goldberry ve Bombadil'i Tolkien'in felaketinin bir yönü olan beklenmedik neşenin somutlaşmış hali olarak gördüklerini belirtmektedir.[17][21] Tolkien'in mektuplarından birinden alıntı yapıyor: "bir 'ailenin' hükümeti... monarşi değildi ... Bu, efendi ve metresin farklı işlevlere sahip olsa da eşit statüye sahip olduğu bir 'diarşi'ydi.[T 5][21] Ayrıca Basso'nun çiftin evlilik sevincini[9] anlattığını ve "ne kadar farklı olmalarına rağmen birlikte ne kadar mükemmel çalıştıklarını gördüğümüzde karşılıklı saygılarını" belirtiyor.[21]

Uyarlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Radyo[değiştir | kaynağı değiştir]

1955'ten 1956'ya kadar süren Yüzüklerin Efendisi'nin on iki bölümlük bir radyo uyarlamasında, yapımcı Terence Tiller, Goldberry'yi Tom Bombadil'in kızı olarak yazdı.[22] Bu değişiklik Tolkien’i kızdırdı,[T 6] ama 1934 tarihli şiirinde anlatılan olayların Yüzüklerin Efendisi’nin yayınlanmış versiyonunda açıkça özetlenmediğini kabul etti.[22]

Yaşlı Orman ve karakterlerini içeren bölümler, Brian Sibley ve Michael Bakewell’in 1981 tarihli Yüzüklerin Efendisi’nin radyo uyarlamasından çıkarıldı.[23] 1992’de Sibley, Tolkien’in kısa metinlerini içeren “Tales from the Perilous Realm (Tehlikeli Diyardan Öyküler)” adlı bir radyo serisi yayınladı; "Tom Bombadil'in Maceraları" bölümü, Yaşlı Orman ile ilgili olanlar da dahil olmak üzere 1981 uyarlamasından kesilen Yüzüklerin Efendisi bölümlerini kapsıyordu. Altınyemiş uyarlama için Sorcha Cusack tarafından seslendirilmiştir.[24]

Film[değiştir | kaynağı değiştir]

1957’de Tolkien’e teklif edilen ilk sinematik işleyiş olarak bir animasyon filmi hakkında danışıldı. Altınyemiş konusunda, herhangi bir anlam veya bağlam olmadan sadece cameo görünmesinden ziyade uyarlamadan çıkarılmasını tercih ettiğini söyledi.[T 6] Yönetmen Peter Jackson Altınyemiş ve Bombadil’i filmlerinden çıkardı; bunun nedeninin hikayeyi uzatmak için çok az şey yaptıkları ve filmleri gereksiz yere çok uzatacağını söyledi.[25]

Sadece bir uyarlama, Regina Lialeikite (Zolotinka) tarafından canlandırıldığı 1991 tarihli Khranitelli, Altınyemiş’i içerir. Versiyon, onu masada yemek yiyen hobbitlerden daha büyük göstermek için bir yeşil ekran tekniği kullanmıştır.[26]

Oyunlar ve diğer medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Bombadil ile birlikte Altınyemiş Kath Soucie tarafından seslendirildiği 2002 tarihli video oyunu Yüzüklerin Efendisi: Yüzük Kardeşliği’nde Oyuncu olmayan karakter (NPC) olarak göründü.[27]

Altınyemiş devasa çok oyunculu çevrim içi rol yapma oyunu The Lord Of The Rings Online’da yer alıyor. Yaşlı Orman’da Bombadil tarafından oyuncuya Yaşlı Adam Söğüt'ün eteğinde onun adına zambak toplama görevi verildiği Goldberry’nin alanında bulunur.[28] Oyunda Goldberry'nin daha karanlık ve acımasız bir karaktere sahip orijinal bir karakter olan kız kardeşi Naruhel de yer aldığından, ırkı "Nehir hizmetçisi" olarak anılır.[29]

1969 Harvard Lampoon romanı Bored of the Rings, aynı derecede uyuşturucuya batmış Tim Benzedrine’in ortağı olan "Hashberry" adlı bir parodi karakterini tasvir ediyor.[30] İsmi, San Francisco’nun Kubar lakaplı ve yaygın olarak hippi karşı kültürünün[31] kökeni olarak görülen bir bölgesi olan Haight-Hashbury’ye bir göndermeydi.[32]

2023 Magic: The Gathering seti The Lord of the Rings: Tales of Middle Earth, “Goldberry, River-daughter” kartını içerir ve onu renk hizası mavi olan bir su perisi olarak temsil eder.

  1. ^ Carpenter 2023, letter 210 to Forrest J. Ackerman, June 1958
  2. ^ Tolkien 1954a, book 1, ch. 7 "In the House of Tom Bombadil"
  3. ^ a b Tolkien 1954a, book 1, ch. 6 "The Old Forest"
  4. ^ Tolkien 1954a, book 1, ch. 7 "In the House of Tom Bombadil"
  5. ^ Carpenter 2023, letter 214 to A. C. Nunn, draft 1958-1959
  6. ^ a b Carpenter 2023, letter 175 To Mrs Molly Waldron, November 1955
  1. ^ Pantin, Isabelle (1999). Tolkien et ses légendes: une expérience en fiction [Tolkien and his legends: An experience in fiction] (Fransızca). Paris: CNRS Éditions. s. 124. ISBN 978-2-271-06876-7. 
  2. ^ Bowers, John M. (2011). "Tolkien's Goldberry and The Maid of the Moor". Tolkien Studies. 8 (1). ss. 23-36. doi:10.1353/tks.2011.0002. ISSN 1547-3163.  (subscription required)
  3. ^ Butterfield, Ardis (2016). "Poems without Form? Maiden in the mor lay Revisited". Cristina Maria Cervone; D. Vance Smith (Ed.). Readings in Medieval Textuality: Essays in Honour of A. C. Spearing. Woodbridge: D. S. Brewer. ss. 169-194. ISBN 978-1783270675.  (subscription required)
  4. ^ Carpenter 1977, ss. 216–217
  5. ^ a b Shippey, Tom (2001). J. R. R. Tolkien: Author of the Century. Londra: HarperCollins. ss. 60-62. ISBN 978-0261-10401-3. 
  6. ^ Hammond, Wayne G.; Scull, Christina (30 Aralık 2014). "Tom Bombadil Addenda & Corrigenda". Wayne G. Hammond & Christina Scull. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021. 
  7. ^ Tolkien, J. R. R. (1965). "Once Upon a Time". Hillier, Caroline (Ed.). Winter's Tales for Children 1. Londra: Macmillan. ss. 44-45. OCLC 664346095. 
  8. ^ a b c d e f g Hesser, Katherine (2013) [2006]. "Goldberry". Michael D. C. Drout (Ed.). The J. R. R. Tolkien Encyclopedia. Abingdon: Routledge. ss. 245-246. ISBN 978-1-1358-8033-0. 
  9. ^ a b c d e Basso, Ann McCauley (2008). "Fair Lady Goldberry, Daughter of the River". Mythlore. 27 (1). article 12. 29 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  10. ^ Rateliff, John D. (2007). "The History of The Hobbit: Volume I: Mr. Baggins". Mythlore. Londra. ss. 50-59. ISSN 0146-9339. 
  11. ^ Carruthers, Leo, (Ed.) (2007). Tolkien et le Moyen Age [Tolkien and the Middle Ages] (Fransızca). Paris: CNRS Éditions. ss. 50-59. ISBN 978-2-271-06568-1. 
  12. ^ Noel, Ruth (1977). The Mythology of Middle-earth. Londra: Thames and Hudson. ss. 127, 130. ISBN 978-0-500-01187-4. OCLC 4034977. 
  13. ^ Hargrove, Gene (1986). "Who Is Tom Bombadil". Mythlore. 13 (1). Article 3. ISSN 0146-9339. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  14. ^ Taylor, Taryne Jade (2008). Investigating the Role and Origin of Goldberry in Tolkien's Mythology. Mythlore. ss. 50-59. ISBN 978-2-271-06568-1. 12 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  15. ^ Ljungberg, Christina (1999). Root & Branch: Approaches towards Understanding Tolkien. Zollikofen: Walking Tree Publishers. s. 60. ISBN 3-905703-01-7. 
  16. ^ Hatcher, Melissa McCrory (2007). "Finding Woman's Role in The Lord of the Rings". Mythlore. 25 (3). article 5. 8 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  17. ^ a b Startzman, L. Eugene (1989). "Goldberry and Galadriel: The Quality of Joy". Mythlore. 16 (2). Article 14. 4 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  18. ^ Enright, Nancy (2007). "Tolkien's females and the defining of power". Renascence. 59 (2). ss. 93-108. doi:10.5840/renascence200759213. 
  19. ^ Pearce, Joseph (2013) [2007]. Michael D. C. Drout (Ed.). Adventures of Tom Bombadil. The J. R. R. Tolkien Encyclopedia. Abingdon: Taylor & Francis. s. 562. ISBN 978-0-415-86511-1. 
  20. ^ Best, Brandon (2018). "Romantic Theology as Revelation through Tom Bombadil and Goldberry in Tolkien's The Lord of the Rings". Augsburg Honors Review. Cilt 11. Article 6. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  21. ^ a b c Chapman-Morales, Robert B. (2020). "Fearless Joy: Tom Bombadil's Function in The Lord of the Rings". Mythlore. 38 (2). Article 5. 28 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024. 
  22. ^ a b Hammond, Wayne; Scull, Christina (2006). The J. R. R. Tolkien Companion and Guide: Vol 2. Reader's Guide. Boston: Houghton Mifflin. s. 1256. ISBN 978-0-618-39101-1. 
  23. ^ Hiley, Margaret; Weinreich, Frank, (Ed.) (2008). Tolkien's Shorter Works: Proceedings of the 4th Seminar of the Deutsche Tolkien-Gesellschaft & Walking Tree Publishers Decennial Conference. Zollikofen: Walking Tree Publishers. s. 12. ISBN 978-3-905-70311-5. 
  24. ^ "Review: Tales of the Perilous Realm Dramatization re-released by BBC AudioBooks America (10.11.08 by Pieter Collier)". Tolkien Library. 5 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  25. ^ Jackson, Peter (2004). The Lord Of The Rings - The Fellowship of the Ring - Extended Edition Appendices (DVD). 
  26. ^ Davis, Rebecca (2021). "Inside the Soviet 'Lord of the Rings': Cast Details Their Epic TV Movie, Uncovered After 30 Years". Variety. 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2023. 
  27. ^ "Kath Soucie". Behind the Voice Actors. 13 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2021. 
  28. ^ "A Hero's Guide to the Old Forest". MMORPG.com. 18 Şubat 2009. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020. After finding Tom in Chapter 9: Lilies for the River-daughter, he agrees to help you—only if you collect lilies for his wife Goldberry. Tom warns you that the lilies are guarded by the ancient tree known as Old Man Willow. Some say that this venerable tree and its dark heart is the source of all that is evil within the Old Forest. 
  29. ^ Martinez, L. Y. L. (2017). O diálogo intermidiático entre A sociedade do anel e The lord of the rings online (lotro): aspectos de remidiação, meia-realidade, estrutura e ficção interativa [Intermediary dialogue between The Ring Society and The Lord of the Rings Online (lotro): aspects of remediation, half-reality, structure and interactive fiction] (PDF) (Masters tez) (Portekizce). Universidade Federal do Rio Grande do Sul. 2 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  30. ^ Barnett, David (8 Şubat 2011). "After Tolkien, get Bored of the Rings". The Guardian. Erişim tarihi: 22 Haziran 2021. 
  31. ^ Spann, Edward K. (2003). Democracy's Children: The Young Rebels of the 1960s and the Power of Ideals. Lanham: Rowman & Littlefield. s. 111. ISBN 9780842051415. 
  32. ^ Bored of the Rings, 2012 Touchstone edition, footnote to page 28.


Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Altınyemiş&oldid=32921491" sayfasından alınmıştır